"Το ορατόριο για τον Άγιο Αυγουστίνο"

 

"St. Augustine and the Devil", Michael Pacher

Ο Άγιος Αυγουστίνος  γεννήθηκε στην Αφρική, το έτος 354 μ.Χ. Ο πατέρας του μπορεί να ήταν ένας ειδωλολάτρης, όμως η μητέρα του η Μόνικα ήταν μια υποδειγματική χριστιανή, και μάλιστα η Εκκλησία μας την τιμά στις 15 Ιουνίου. Παρότι η ευσεβής μητέρα φρόντισε να μεταδώσει στο γιο της πίστη, θεοσέβεια και ευλάβεια, ως νεαρός, ο Αυγουστίνος έζησε ζωή έκλυτη κι  έγινε οπαδός του Μανιχαϊσμού... Ομως οι θερμές ολονύκτιες προσευχές της ευσεβούς μητέρας του και τα φλογερά κηρύγματα του Επισκόπου Αμβροσίου, έφεραν τον Αυγουστίνο στο χριστιανισμό, ο οποίος κατηχήθηκε και βαπτίστηκε τελικά. Έγραψε πλήθος θεολογικών και φιλοσοφικών συγγραμμάτων.
Εκοιμήθη 28 Αυγούστου του 430, ημερομηνία που τιμάται από την Ανατολική και Δυτική Εκκλησία.

Από τη ζωή του Αγίου Αυγουστίνου εμπνέεται ο Johann Adolf Hasse το 1750 το τελευταίο ορατόριό του: "La Conversione di Sant 'Agostino - Η μεταμέλεια του Αγίου Αυγουστίνου".
Ορατόριο, δομημένο σε 2 πράξεις, για πέντε σολίστ, τετράφωνη χορωδία και ορχήστρα.
Το λιμπρέτο έγραψε η Μαρία Αντωνία της Βαυαρίας, πριγκίπισσα και συγχρόνως συνθέτιδα, τσεμπαλίστα, λιμπρετίστα, τραγουδίστρια και πάτρονας των τεχνών, που υπήρξε και μαθήτρια του συνθέτη.H δούκισσα βασίστηκε σε κείμενο του Γερμανού Ιησουίτη ιεροκήρυκα και συγγραφέα, Franz Neumayr.

Η πρεμιέρα έγινε στη Δρέσδη, όμως ακολούθησαν πολλές παραστάσεις του ορατορίου και αλλού... Λειψία, Μανχάιμ, Αμβούργο, Ρώμη, Πάδοβα, Ρίγα,  Πράγα, Βερολίνο και  Πότσδαμ, μια απόδειξη της δημοτικότητας του έργου στο τελευταίο μισό του 18ου αιώνα.

Ο Χάσσε χρησιμοποιεί λιτές αρμονίες λεπτών αποχρώσεων ακολουθώντας την ευγενική αισθητική της απλότητας.
Ξεκινά το ορατόριο με μια ορχηστρική εισαγωγή στη Σι ύφεση μείζονα, ιδιαίτερης λαμπρότητας προκειμένου να υπογραμμίσει το μεγαλείο και τη δυναμική ένταση της σύνθεσης.
Σύνθεσης, που διακρίνεται για την ιερότητα και τον υπερβατικό χαρακτήρα του περιεχομένου της, το οποίο αντικατοπτρίζει την ομορφιά, τον πλούτο αλλά και την αξία των διδασκαλιών της Χριστιανικής θρησκείας. Γιατί  η "μετατροπή" ενός ανθρώπου, φίλοι μου, είναι αδιαμφισβήτητα ο καρπός της χάρης του Θεού.
Στη χορωδία, ο Χάσσε αναθέτει μεγάλης έντασης δραματικά περάσματα που εκφράζουν στο μεν πρώτο μέρος την επιθυμία λύτρωσης του αμαρτωλού Αυγουστίνου, στο δε δεύτερο τη σωτηρία της ανθρωπότητας.

Εμείς σήμερα θα επικεντρωθούμε στις άριες του Αγίου Αυγουστίνου.
Είναι μόνο δύο, αλλά εξαιρετικά εύκαμπτες και εκφραστικές άριες:

1. Η άρια: "Il rimorso opprime il seno - Τύψεις συνείδησης με πιέζουν" ερμηνεύεται στο πρώτο μέρος και αναφέρεται στην επιθυμία του Αυγουστίνου να απεγκλωβιστεί από τον ακόλαστο και άσωτο τρόπο ζωής του και

2. η δεύτερη άρια: "Or mi pento, oh Dio-Μετανοιώνω Θεέ μου", όπου ο Αυγουστίνος δηλώνει τη μεταμέλειά του και ικετεύει το Θεό να τον αντιμετωπίσει με συμπόνια.

Αρχικά όμως ας απολαύσουμε το λαμπρό εναρκτήριο ορχηστρικό μέρος:

La conversione di Sant'Agostino: Part I: Introduction:

La conversione di Sant'Agostino: Part I: Aria: Il rimorso opprime il seno 

Part II: Aria: Or mi pento, oh Dio

24 Αυγούστου 79 μ.Χ.: η τελευταία ημέρα της Πομπηίας...

 

"Ακου πώς βρυχάται το λιοντάρι!...Η γη άρχισε να μουγκρίζει, να τρέμει. Σπίτια γκρεμίζονταν. Στάχτη και πέτρες σκέπασαν την πόλη όλη!Όλοι, έτρεχαν να σωθούν...[...]Η έκρηξη του Βεζούβιου έσπασε τους κοινωνικούς δεσμούς.Τώρα φαινόταν τί κοινή είναι η μοίρα των ανθρώπων.Πλούσιοι και φτωχοί, ελεύθεροι και σκλάβοι καταδιώκονται από τη στάχτη, τις πέτρες και τη λάβα, το ίδιο.  Υπάρχουν ομως και οι βέβηλοι, οι αχόρταγοι, που και αυτή τη στιγμή προσπαθούν μέσα από την Κόλαση να βγούνε πλουσιότεροι.Ληστεύουν το χρυσάφι του ναού, μα καθώς είναι φορτωμένοι με βάρος, το κύμα της λάβας τούς εξοντώνει...Το πλήθος απελπισμένα τρέχει να σωθεί.[...]Προσπαθούν να ξεφύγουν από την οργή του ηφαιστείου.[...]ένα κύμα λάβας τούς αρπάζει και τους κλείνει στην καυτή του αγκαλιά.[...]Το μυαλό ποτέ δεν ξεπέρασε τον μαύρο ίσκιο από τις τελευταίες μέρες της Πομπηίας..."

("Οι τελευταίες μέρες τις Πομπηίας", Edward Bulwer-Lytton, Ανοικτή Βιβλιοθήκη)

Καρλ Μπριουλόφ: "Η τελευταία ημέρα της Πομπηίας" 

Ήταν σαν σήμερα, 24 Αυγούστου του 79 μ.Χ, όταν έγινε η έκρηξη του Βεζούβιου προκαλώντας αναρίθμητες καταστροφές, το θάνατο χιλιάδων και τον αφανισμό των παρακείμενων ιταλικών πόλεων...

Το ανατριχιαστικό γεγονός απεικόνισε μοναδικά ο ρώσος, Καρλ Μπριουλόφ στο μεγάλων διαστάσεων εικαστικό του: "Η τελευταία ημέρα της Πομπηίας".

Ο Μπριουλόφ για να πετύχει την ρεαλιστικότερη απόδοση, μελέτησε ιστορικά βιβλία, όμως άμεση επίδραση δέχτηκε από τα σκηνογραφικά σχέδια του Alessandro Sanquirico για την ομότιτλη όπερα: "Η τελευταία ημέρα της Πομπηίας" του Τζιοβάνι Πατσίνι.

Tα σκηνικά του Sanquirico για την όπερα του Pacini,
που ενέπνευσαν τον Μπριουλόφ

Εκείνη τη χρονιά ο Μπρουλιόφ είχε ταξιδέψει στην Ιταλία και παρακολούθησε τις ανασκαφές στην Πομπηία και το Ερκουλάνο. Ο ζωγράφος εντυπωσιάστηκε όταν είδε την πόλη, διατηρημένη τέλεια κάτω από την τέφρα. Ο κατακλυσμός ήταν τόσο ξαφνικός, που η ζωή είχε σταματήσει, σαν να είχε παγώσει στο χρόνο. Σιωπηλή η μεγάλη Αγορά και οι δρόμοι, ρημαγμένοι οι ναοί, γκρεμισμένα τα σπίτια...


Ο Μπριουλόφ ήταν φίλος του Πατσίνι και όταν είδε την πρεμιέρα της όπερας στη Νάπολη βασισμένη στο  ιστορικό θέμα, δόθηκε η ευκαιρία στο ζωγράφο για προσωπικό προβληματισμό σχετικά με τη μοίρα της ανθρωπότητας και την αδυναμία της απέναντι στη δύναμη της φύσης.

Προέκυψε ένα ανυπέρβλητης συναισθηματικής έντασης, έργο, που θεωρείται μία από τις σημαντικότερες στιγμές της ρωσικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα.

Αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος ήταν και ο Πλίνιος ο Νεότερος ο οποίος περιέγραψε το συμβάν με απίστευτη λεπτομέρεια:

"...στον ουρανό αρχίζει να φαίνεται ένα νέφος ασυνήθιστου μεγέθους και σχήματος. Το νέφος ανυψώνεται γρήγορα και μοιάζει στο σχήμα με δέντρο και μάλιστα πεύκο. Βγαίνει από το βουνό, που εμείς οι Ρωμαίοι αποκαλούμε Βεζούβιο.
Το νέφος μοιάζει με πελώριο κορμό και η κορυφή του με κλαδιά ολόγυρα, που γέρνουν πάνω από τον κορμό. Το χρώμα του είναι λευκό, αλλά με τις πνοές του ανέμου αλλάζει παίρνοντας το χρώμα που έχει ο πηλός, ή άλλοτε είναι κατάστικτο από πολλά χρώματα, καθώς μεταφέρει μαζί του, χώμα και τέφρα[…]
Άκουγες τις κραυγές των γυναικών, τα κλάματα των βρεφών, και τα ουρλιαχτά των ανδρών. Κάποιοι ζητούσαν τους γονείς τους, άλλοι τα παιδιά τους ή τις συζύγους τους, προσπαθώντας να τους αναγνωρίσουν από τις φωνές τους. Οι άνθρωποι αποδεχόμενοι τη δική τους μοίρα ή των συγγενών τους,  περιμέναν τον θάνατο με προσευχές. Πολλοί εκλιπαρούσαν τη βοήθεια των θεών, αλλά ακόμα περισσότεροι πιστεύαν πως δεν υπήρχαν πια θεοί, αφού το σύμπαν είχε βυθιστεί σε αιώνιο σκοτάδι για πάντα.

(Γάϊος Πλίνιος ο νεότερος, αυτόπτης μάρτυρας από best.gr)


Η όπερα "L'ultimo giorno di Pompei" του Giovanni Pacini είχε μεγάλη επιτυχία από την πρώτη παράσταση!
Εντυπωσιακοί φωτισμοί και μηχανικά εφέ, αναπαριστούσαν τη φρικιαστική στιγμή της έκρηξης του Βεζούβιου, ενώ το όλο σκηνικό συνοδευόταν από εικονικό σεισμό και βροντές,  καθώς  με ειδικά τοποθετημένες μηχανές δημιουργείτο η ψευδαίσθηση πως έρρεαν υλικά που έμοιαζαν με  ηφαιστειακή λάβα.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, η σκηνή ήταν τόσο  ρεαλιστική, που οι θεατές τρομοκρατήθηκαν...

Ο θρίαμβος του Πατσίνι ήταν ανεπανάληπτος!
Δέχτηκε τα προσωπικά συγχαρητήρια του βασιλιά, ο οποίος τον αντάμειψε οικονομικά και τον διόρισε Δ/ντή της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών.

Όπως η  όπερα του Paccini ενέπνευσε τον πίνακα του Μπριουλόφ, έτσι με τη σειρά της η εικαστική δημιουργία ώθησε τον Bulwer-Lytton στη γραφή του μυθιστορήματός του: " The Last Day of Pompei", που απόσπασμά του διαβάσαμε παραπάνω.



Aπό τη 2η Πράξη θα ακούσουμε δυο ιδιαίτερα εντυπωσιακά μέρη.
Οι δικαστές είναι έτοιμοι να καταδικάσουν μια αθώα για μοιχεία, όταν ακούγεται η πρώτη έκρηξη του ηφαιστείου προκαλώντας αναστάτωση.
Εν μέσω βροντών ξεστομίζονται αισχρές συκοφαντίες...και τη στιγμή της ετυμηγορίας γίνεται η μεγάλη έκρηξη! Όλοι θεωρούν πως είναι σημάδι των οργισμένων θεών για την άδικη απόφαση και η σκηνή τελειώνει με τη συγκέντρωση του πλήθους, που τρομαγμένο κάνει έκκληση στο θεό Vulcan να  τούς λυπηθεί...

Pacini: "L'Ultimo giorno di Pompei-Dei, qual fragore":

Η όπερα ολοκληρώνεται με την ομολογία των συκοφαντών. Καθώς επικρατεί πανικός με πέτρες και στάχτη να πέφτουν πάνω τους, η έκρηξη όλο και δυναμώνει...

"Ω, θεοί! σώστε μας απ' τον κίνδυνο!

[...]

Ω , τι τρόμος! ... φυλάξου ...φύγε γρήγορα...για πού, όμως;

Ο θάνατος είναι παντού γύρω μας ...

Ω! Πομπηία! η τελευταία μέρα σου

είναι ήδη για σένα γραμμένη απ' τους θεούς!"

Pacini: "L'Ultimo giorno di Pompei-Quale scoppio":

Κάποτε πλούσια, εντυπωσιακή και μεγαλόπρεπη, η Πομπηία πεθαίνει δραματικά σε μια στιγμή...Τα παλάτια καταρρέουν, οι κολώνες λυγίζουν πέφτουν, τα μαύρα σύννεφα καταπίνουν τον ουρανό...Αυτή τη στιγμή της καταστροφής τα πρόσωπα και οι στάσεις τους παραπέμπουν σε καλειδοσκόπιο ανθρωπίνων συναισθημάτων. Η οργή της φύσης, ασταμάτητη...
Όλα μαρτυρούν πόσο ανώφελη είναι η ανθρώπινη ματαιοδοξία, πόσο αδύναμοι κι ανήμποροι είναι οι άνθρωποι και οι κατασκευές τους...