Ισιδώρα Ντάνκαν: Οι ορχήστρες σωπαίνουν μπροστά στη μουσική του κορμιού της...

Isadora Duncan

Mετά την επιτυχία του Μπολερό σε χορογραφία του Μωρίς Μπεζάρ, η Μάγια Πλισέτσκαγια ένιωθε βαθιά την επιθυμία να ξαναχορέψει πάλι κάτι άλλο σε δική του χορογραφία και σύντομα..

Ήταν 1977 και πλησίαζε η επέτειος για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Ισιδώρας Ντάνκαν(27 Μαΐου 1877).
Έτσι, ο σύζυγός της, συνθέτης, Ροντιόν Σεντρίν τής έδωσε την ιδέα να ενσαρκώσει την "ξυπόλητη χορεύτρια", όπως ήταν το παρατσούκλι της Ντάνκαν, καθώς προτιμούσε να χορεύει χωρίς παπούτσια, στοιχείο πoυ τής επέβαλε το ελεύθερο πνεύμα της....
Η Πλισέτσκαγια θαύμαζε τη μητέρα του σύγχρονου χορού και είχε εντυπωσιαστεί όταν διάβασε πως όποιος ρωτούσε ποιός την έμαθε να χορεύει, η αυτοδίδακτη Ισιδώρα απαντούσε: "η Μούσα Τερψιχόρη".


Αφού το ζευγάρι μελέτησε το βιβλίο της: "Η ζωή μου" έκαναν την πρόταση στον Μπεζάρ. Εκείνος δημιούργησε ένα ρόλο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της Πλισέτσκαγια εμπνευσμένο από τις χαρακτηριστικές και επηρεασμένες από τη φύση, κινήσεις της Ισιδώρας. Τα κύματα, οι κινήσεις των κλαδιών των δέντρων, καθώς φυσάει ο άνεμος, τα σύννεφα, την ενέπνεαν βαθιά, όπως και η αρχαιοελληνική γλυπτική.

Σχεδίασε τη χορογραφία με αφετηρία το ότι περισσότερο την ενδιέφερε η έμπνευση και λιγότερο η τεχνική, καθώς αναζητούσε τη "θεία έκφραση του ανθρώπινου πνεύματος".



"Αν μπορείς να χορέψεις το συναίσθημα, μια ιδέα, τότε μπορείς να χορέψεις τα πάντα", αναφέρει στο βιβλίο του "Γυναίκες" ο Εδουάρδο Γκαλεάνο στη μονοσέλιδη, αλλά ουσιαστική αναφορά του στη Ντάνκαν.

"Η ελευθερία προσβάλλει. Και η Ισιδώρα με τα φωτεινά μάτια λατρεύει την ελευθερία. Έτσι, γίνεται εχθρός του γάμου, του σχολείου, του κλασικού χορού και κάθε πράγματος που φυλακίζει τον άνεμο. Χορεύει γιατί το απολαμβάνει και χορεύει ό,τι θέλει, όποτε θέλει και όπως εκείνη θέλει. Οι ορχήστρες σωπαίνουν μπροστά στη μουσική του κορμιού της..."

("Γυναίκες", Εδουάρδο Γκαλεάνο, εκδ. Πάπυρος, μτφ. Ισμ. Κανσή, σελ. 102)

Ο Babette Cooper, πιανίστας του Μπεζάρ έκανε την επιλογή της μουσικής. O χορογράφος που επιθυμούσε τον πιανίστα μέρος της παράστασης, ζήτησε μουσική εκτελεσμένη από σόλο πιάνο.


Η "Isadora" του Béjart, που χορογραφήθηκε για την 52χρονη Πλισέτσκαγια γνωρίζει την αποθέωση! Παρόλη την ηλικία της, η σπουδαία μπαλαρίνα εκστασίασε το κοινό.
Η Πλισέτσκαγια αναδημιούργησε το ύφος και το πνεύμα του ελεύθερου χορού της Ντάνκαν, που διαμορφώθηκε στις αρχές του 19ου-20ου αιώνα χωρίς να λαμβάνει υπόψη τους κανόνες του κλασικού μπαλέτου.
Ο δεξιοτεχνικός χορός της ερχόταν -όπως θέσπισε εκείνη- σε αντίθεση με το στυλ λυρισμού και συναισθημάτων που απαιτεί το κλασικό μπαλέτο. Αλλάζοντας την αισθητική, η χορογραφία "φώναζε" Ισιδώρα, με μια νέα αντίληψη της ομορφιάς και των μορφών κίνησης.

Ο Μπεζάρ χορογράφησε πάνω σε αποσπάσματα συνθέσεων των Μπετόβεν(7η Συμφωνία), Σοπέν(Πένθιμο Εμβατήριο), Σούμπερτ, αλλά και λαϊκών τραγουδιών και ύμνων, όπως η Μασσαλιώτιδα...

"Ισιδώρα", σχέδιο του  Abraham Walkowitz

Το μπαλέτο ανοίγει με τη σκηνή τον τραγικού θανάτου της Ισιδώρας, όταν το φουλάρι της πιάστηκε σε μία από τις ρόδες του κάμπριο αυτοκινήτου όπου επέβαινε, και την στραγγάλισε, σπάζοντάς της τον αυχένα.
Ο σύντομος πρόλογος ολοκληρώνεται με τον ήχο του παρατεταμένου φρεναρίσματος.

Τα φώτα σβήνουν ...Η χορευτική αφήγηση ξεκινά...

Χαρακτηριστικά εύγλωττο είναι το όλο ρυθμό, σημείο που η Ντάνκαν παίζει χαριτωμένα πεντόβολα, με τα χέρια της να κινούνται αέρινα πάνω στη μελωδία της 3ης από τις "Μουσικές Στιγμές" op. 94 του Σούμπερτ σε φα ελ. (10΄:10).

Αποκορύφωμα αρμονικής και ρυθμικής τελειότητας μέσα από την επινόηση νέων πτυχών και με εντελώς διαφορετικό εκφραστικό τρόπο, της μουσικής του Σούμπερτ.

Όταν η Ντάνκαν έχασε τη ζωή της ήταν μόλις 50 χρονών..., όσο και η Πλισέτσκαγια στην παρουσίαση του ρόλου. Στοιχείο με ποικίλους συμβολισμούς και προεκτάσεις, χορογραφικά και ερμηνευτικά.

Στο τέλος του μπαλέτου στη σκηνή ανεβαίνουν παιδιά, ώστε να δηλωθεί το παιδαγωγικό έργο της Ντάνκαν με τη Σχολή της. Ένα από τα κορίτσια προσφέρει στην Πλισέτσκαγια-Ντάνκαν ένα μπουκέτο λουλούδια.
Μια από τις τρυφερότατες σκηνές είναι όταν η Μάγια μοιράζεται τα λουλούδια με το κοινό, χειρονομία, που συνήθιζε και η Ισιδώρα, προκαλώντας ρίγη συγκίνησης.
Τα λουλούδια ήταν η "ψυχή" της...Κι αυτή την ψυχή μοιράστηκε με το κοινό, ως το τέλος...

"Isadora", Maurice Bejart / M. Plisetskaya:

"Isodora Duncan",  Antoine Bourdelle

Ο θάνατος της Ντάνκαν στις 14 Σεπτεμβρίου 1927, υπήρξε τραγικός.  

Αποκεφαλίστηκε όταν το μακρύ -ζωγραφισμένο στο χέρι από τον  Ρομέο Σατόφ- κόκκινο φουλάρι της που στόλιζε το λαιμό της, ανεμίζοντας στον αέρα, καθώς έτρεχε με το σπορ αυτοκίνητο της  μπλέχτηκε σε μία από τις ρόδες του, και της έσπασε τον αυχένα...

Γι’ αυτήν η τέχνη στάθηκε πάνω από τη ζωή. Όπως έλεγε ο Αντουάν Μπουρντέλ, του οποίου υπήρξε μούσα: " η Ισιδώρα πάλλεται μεταξύ τέχνης και έρωτα...Είναι ένα κομμάτι μάρμαρο που πάλλεται από αιωνιότητα..."

Για την Ισιδώρα Ντάνκαν μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενο εδώ.

Πούσκιν: Μότσαρτ και Σαλιέρι, διάνοια και κακουργία...

"Portrait of  Pushkin", Carl Peter Mazer

 

Ο Αλεξάντρ Πούσκιν γεννήθηκε σαν σήμερα, 26 Μαϊου του 1799. Μεγάλος ποιητής, λογοτέχνης και φιλέλληνας, το όνομά του συνδέεται με την αφετηρία της ακμής της ρωσικής λογοτεχνίας.
Αυτός ο μικρόσωμος άνδρας με τα σγουρά μαλλιά και το "μπρούτζινο δέρμα", (χαρακτηριστικά που οφείλονται στην καταγωγή του από έγχρωμο σκλάβο από την Αβησσυνία, που βρέθηκε στην υπηρεσία του Μεγάλου Πέτρου), υπήρξε σημείο αναφοράς για όλους τους μεγάλους συγγραφείς της Ρωσίας, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι...

 Ο μεγάλος ποιητής, δραματουργός και πεζογράφος της Ρωσίας, χαρακτηρίστηκε "αρχή κάθε αρχής" από τον ομόεθνό του, Μαξίμ Γκόρκι, ενώ ο Νικολάι Γκόγκολ έγραψε πως "ο Πούσκιν για τους ποιητές υπήρξε η εξ ουρανού πεσμένη ποιητική φλόγα που απ'αυτήν, σαν κεράκια, άναψαν άλλοι ποιητές".


Οι βιογράφοι του τον χαρακτήρισαν ανυπάκουο και απείθαρχο ως παιδί. Η συμπεριφορά της μητέρας του δεν υπήρξε αρκετά στοργική απέναντί του, με αποτέλεσμα να διαμορφώσει έναν εσωστρεφή χαρακτήρα. Στο σπίτι του -όπως συνηθιζόταν στους κύκλους ευγενών της εποχής- μιλούσαν μόνο γαλλικά. Τα ρωσικά τα έμαθε από τη γιαγιά του και τους υπηρέτες τους. Από την γκουβερνάντα του έμαθε ν' αγαπά τη λαϊκή ρωσική ποίηση, αλλά κι από το θείο του Βασίλι Πούσκιν, που ήταν ποιητής.

Το γραφείο του Πούσκιν

Δεύτερη από τις μικρές τραγωδίες του τιμώμενου σήμερα ποιητή, είναι η τιτλοφορούμενη: "Μότσαρτ και Σαλιέρι".

Πρωτοσυνέλαβε την ιδέα της γραφής της το 1826 αλλά την ολοκλήρωσε το 1830. Αναφέρεται φυσικά στη δολοφονία του Μότσαρτ από τον Σαλιέρι, εκδοχή που εκείνη την εποχή μετά το θάνατο το 1825 του Σαλιέρι, είχε πλατιά διάδοση.
Ο αρχικός τίτλος που ο Πούσκιν είχε δώσει στην τραγωδία του ήταν: "Φθόνος" και ανέβηκε στη σκηνή του Μπολσόι της Πετρούπολης το 1832. Είναι δε, το μοναδικό από τα έργα του Πούσκιν που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Στο μικρής διάρκειας θεατρικό εμφανίζονται μόνο τρεις χαρακτήρες: ο Μότσαρτ, ο Σαλιέρι και ένας τυφλός γέρος βιολιστής.

Η αυλαία ανοίγει κι εμφανίζεται μονάχος ο Σαλιέρι να μονολογεί:

"Αλήθεια, δεν υπάρχει, λεν, στη γη

Μήτε και στα ουράνια υπάρχει αλήθεια...

Μ' έρωτα για την τέχνη ήρθα στον κόσμο

παιδί σαν ήμουνα και τ' αρμόνιο ηχούσε

από ψηλά μεσ' στην παλιά εκκλησία

τ' άκουγα αχόρταγα και γλυκά δάκρυα

από τα μάτια μου άθελα κυλάγαν.[..]

Τότε αποθάρρεψ' όλο γνώση να δοθώ

σ' όνειρα ηδονικά δημιουργίας

σ' έκστασιν έγραφα, κρυφά όμως, μουλωχτά

τη δόξα μη αποτολμώντας

[..]

Όχι δεν γνώρισα ποτέ το φθόνο!

Ποτέ! Μήτε και τότε που ο Πιτσίνι

τους άξεστους σαγήνευε τους Παριζιάνους[..]

Κανείς! Τώρα όμως -ο ίδιος θα το πω-

ζηλεύω. Είμαι ζηλόφθονος, βαθιά,

και βασανιστικά φθονώ. -Ουρανέ,

που' ναι το δίκιο σου αν το δώρο το ιερό

έρχεται τρελού κεφάλι να φωτίσει,

αργόσχολου γλεντζέ;...Ω, Μότσαρτ, Μότσαρτ"

Ανοίγω μια παρένθεση για να αναφέρω ότι στη μουσική, κυρίως στο χώρο της όπερας, η αναφορά στον Πούσκιν αποκτά ιδιαίτερο περιεχόμενο. Στο έργο του στηρίχτηκε το λιμπρέτο για πολλές σημαντικές όπερες, μερικές από τις οποίες παραθέτω με χρονολογική σειρά: Ευγένιος Ονιέγκιν, Μαζέπα, Ντάμα-Πίκα, Μπόρις Γκοντούνωφ, Ρουσλάνος και Λουντμίλα, Το Παραμύθι του Τσάρου Σαλτάν και άλλες...

Η προτίμηση των συνθετών στο έργο του Πούσκιν πέρα από το επίπεδο του μύθου οφείλεται σύμφωνα με τους ειδικούς στη μουσικότητα της ποιητικής του γλώσσας, που "παρομοιάζεται με τη μουσικότητα και τον πλούτο της αρχαίας ελληνικής".


Το λιμπρέτο της μονόπρακτης όπερας(σε δομή ζίνγκσπηλ) του Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακωφ: "Μότσαρτ και Σαλιέρι" στηρίζεται κατά λέξη πάνω στο μικρό θεατρικό του Αλεξάντρ Πούσκιν. Αναπτύσσεται σε δυο σκηνές, όπως και η μικρή τραγωδία του ρώσου δημιουργού και γράφτηκε το 1897.

Κεντρικό θέμα της όπως αναφέραμε, ο απόκρυφος μύθος ότι ο Σαλιέρι δηλητηρίασε τον Μότσαρτ από ζήλια για τη μουσική ιδιοφυία του δεύτερου.

Στη σκηνή εμφανίζεται ο Μότσαρτ:

"Ερχόμουνα σε σένα

φέρνοντας κάτι για να σου το δείξω

μα, όπως περνούσα από την ταβέρνα, ξάφνου

βιολί άκουσα να παίζει...ε, φίλε μου Σαλιέρι

Πιο αστείο δεν θ' άκουσες ποτέ σου...βιολιστής

τυφλός έπαιζε στην ταβέρνα

Δεν άντεξα κι έφερα δω το βιολιστή

πεσκέσι η τέχνη του από με για σένα!

(γυρνώντας στο γέρο):

Πέρασε μέσα! Παίξε κάτι από τον Μότσαρτ

(ο τυφλός γέρος μπαίνει και αρχίζει να εκτελεί μια άρια από τον Δον Ζουάν)

F. Shalyapin ως Σαλιέρι(δεξιά) και
V. Shkafer(αριστερά) ως Mότσαρτ στην πρεμιέρα

Η πρεμιέρα της όπερας του Κόρσακωφ έγινε στη Μόσχα το 1898 με τον Φιόντορ Σαλιάπιν να ερμηνεύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Σαλιέρι.


Ο μεγάλος τραγουδιστής ισχυριζόταν πως δεν ανέλαβε το ρόλο του Μότσαρτ γιατί οι άριές του δεν ξεπερνούσαν τη νότα σολ, και έτσι δεν έδινε στον ερμηνευτή την ευκαιρία να αναδείξει τις φωνητικές του ικανότητες και το φωνητικό εύρος του.

Ο Ρίμσκι-Κόρσακοφ στη θαυμαστή παρτιτούρα του ενσωμάτωσε αποσπάσματα από το "Ρέκβιεμ" και τον "Ντον Τζιοβάννι" του Μότσαρτ.


Επιστρέφουμε στο θεατρικό του Πούσκιν.
Ο Μότσαρτ κάτι έχει φέρει για τον Σαλιέρι, είπε πριν...

ΣΑΛΙΕΡΙ: Τι μου'χεις φέρει;

ΜΟΤΣΑΡΤ: Μπα, κάτι τιποτένιο

μια απ' αυτές τις νύχτες 

με τυραννούσε η αϋπνία, ξέρεις

κι ήρθαν στο νου μου δυο τρεις σκέψεις

σήμερα στο χαρτί τις είχα ρίξει κι είπα

τη γνώμη σου ν' ακούσω, αλλ' όμως τώρα

δεν έχεις διάθεση.

ΣΑΛΙΕΡΙ:

Αχ, Μότσαρτ, Μότσαρτ!

Πότε δεν έχω διάθεση για σένα;

Κάθισε.Ακούω..

ΜΟΤΣΑΡΤ(στο πιάνο)

Φαντάσου κάποιον.

ερωτευμένο με κάποιαν ομορφούλα

είμαι χαρούμενος... και ξάφνου, νεκρικό

ένα όραμα αιφνίδιο, σκότος, κάτι τέτοιο...

Άκουσε!(παίζει)

ΣΑΛΙΕΡΙ:

Με τέτοιο "κάτι" ερχόσουν

και μπόρεσες να σταματήσεις σε ταβέρνα

ν'ακούσεις τον τυφλό ζητιάνο; Ω, Θεέ μου!

[..]

Τι βάθος!

Τι τόλμη αλήθεια, τι αρμονία! Μότσαρτ,

είσαι Θεός, κι ο ίδιος δεν το ξέρεις

εγώ όμως, το ξέρω, εγώ!"

Ακούμε τη θαυμαστή σύντομη εισαγωγή και την πρώτη σκηνή με τον αρχικό διάλογο ανάμεσα σε Σαλιέρι και Μότσαρτ, που διαβάσαμε παραπάνω. Στο 9:08 μπαίνει ο τυφλός βιολιστής και εκτελεί το μοτίβο από τον Ντον Τζιοβάννι.

Στο 12:32 ο Μότσαρτ παίζει στο πιάνο την ανάλαφρη μελωδία του έρωτα, που μεταλλάσσεται ξάφνου(13:17) για να αποδώσει το απόκοσμο και σκοτεινό για το οποίο κάνει λόγο λίγο νωρίτερα...

Mozart and Salieri, Op. 48, Scene 1:

"Recht, sagt ein Wort, gibt es auf Erden nicht-Αλήθεια, δεν υπάρχει, λεν, στη γη"

ΣΑΛΙΕΡΙ

Μα όχι, δεν δύναμαι ν' αντισταθώ στη μοίρα!

στο ριζικό μου: μου' λαχεν ο κλήρος

να τόνε σταματήσω -αλλιώς χαθήκαμε όλοι-

εμείς οι μύστες, οι ιερείς της μουσικής

Να το φαρμάκι

[..]

Ήρθεν η ώρα!

Σήμερα στάξε στης φιλίας την κούπα!"

Με αυτά τα λόγια κλείνει η πρώτη από τις δυο σκηνές της τραγωδίας του Πούσκιν με τον Σαλιέρι να παίρνει την απόφαση να δηλητηριάσει τον μεγάλο του αντίπαλο.
Έχει προηγηθεί ο διάλογος πάνω στο Ρέκβιεμ, που παρήγγειλε στον Μότσαρτ ένας μαυροντυμένος άγνωστος και του έχει δημιουργήσει δυσάρεστο προαίσθημα...

Στην επόμενη σκηνή, ο Σαλτσβουργιανός που έχει γεννήσει τα φθονερά αισθήματα στην ψυχή του Σαλιέρι, μόλις έχει πιει από το κρασί με το δηλητήριο, ευχόμενος:

ΜΟΤΣΑΡΤ:

Πίνω για σένα φίλε,

για την ειλικρινή τη συμμαχία

το Μότσαρτ που ένωσε με το Σαλιέρι,

της αρμονίας δυο γιους.

Έτσι δεν είναι;

[..]

Άκουσε το Ρέκβιεμ μου..."(7:23)

Mozart and Salieri, Op. 48, Scene 2:

Ο Μότσαρτ ενθυμούμενος τη συνεργασία του Σαλιέρι με τον Μπωμαρσαί στο παρελθόν,  τον ρωτά:

ΜΟΤΣΑΡΤ:

"Ο Μπωμαρσαί ήτανε κοντινός σου φίλος!

Σαλιέρι, αλήθεια, ο Μπωμαρσαί δηλητηρίασε κάποιον;

Ήτανε διάνοια σαν εσέ και μένα

Μεγαλοφυία και κακουργία

δυο πράγματα ασυμβίβαστα δεν είναι;"

Ο Πούσκιν ευρηματικά συνδυάζει τα δυο περιστατικά-φήμες, προδιαθέτοντας τον θεατή για ό,τι θα επακολουθήσει.

ΜΟΤΣΑΡΤ:

Νοιώθω άσχημα όμως, βαριά. Θα πάω να κοιμηθώ

Αντίο, λοιπόν!

ΣΑΛΙΕΡΙ:

Αντίο.

Θα κοιμηθείς για πάντα, Μότσαρτ!

Όμως, να'χει δίκιο

και δεν είμαι καμμιά μεγαλοφυία;

Διάνοια και κακουργία

Δυο πράγματα ασυμβίβαστα;..."

Η όπερα τελειώνει με το Σαλιέρι να στοχάζεται και να αφήνει αναπάντητα τα ερωτηματικά για το τι ακριβώς έγινε εκείνο το βράδυ του θανάτου του Μότσαρτ...

ΣΑΛΙΕΡΙ:

"Κι ο Μπουαναρότι; Μα αν είναι παραμύθι

του ηλίθιου, χαζού όχλου και δεν ήταν

και του Βατικανού ο δημιουργός, φονιάς;"

(Αλεξάντρ Πούσκιν: "Μότσαρτ και Σαλιέρι", εκδ. Δωδώνη,μτφ.Πετ. Ανταίος, σελ.10-12, 14-16, 23)

"Portrait of  Pushkin", Konstantin Somov

Η κατακλείδα του Πούσκιν στηρίζεται στις φήμες για ένα τρομερό φόνο που αμαύρωσε το όνομα του μεγάλου αναγεννησιακού καλλιτέχνη, Michelangelo Buonarroti.
Είχε κυκλοφορήσει ότι μαχαίρωσε μέχρι θανάτου έναν νεαρό, το σώμα του οποίου χρησιμοποίησε για μελέτη ανατομίας στο εργαστήριό του. Ένα επεισόδιο που δεν είναι ιστορικά τεκμηριωμένο, δεν υπήρξε ποτέ καταγγελία ή δίκη, ούτε ποτέ διώχθηκε ο καλλιτέχνης.

Η ιδιοφυΐα του Μιχαήλ Άγγελου είχε σίγουρα γεννήσει, όπως και μετέπειτα ο Μότσαρτ, τον φθόνο στους λιγότερο επιφανείς συναδέλφους του και μάλλον κάποιος απ' αυτούς για να τον συκοφαντήσει κυκλοφόρησε τη φήμη...

Ο ευφυέστατος Πούσκιν δημιουργεί προβληματισμό για τη μοίρα των ιδιοφυών ανθρώπων. Δεν παίρνει όμως άμεσα θέση για το τί πιστεύει τί συνέβη και αφήνει τον αναγνώστη-θεατή του να αναρωτηθεί και να οδηγηθεί στα προσωπικά του συμπεράσματα. Μήπως ο Σαλιέρι υπήρξε μια παρεξηγημένη προσωπικότητα;...Ας θυμηθούμε ότι σαν συνθέτης τίμησε την τέχνη του, με καίρια  την παρουσία του στη μουσική ζωή της Ευρώπης. Βοήθησε δε, σημαντικά στην ανάπτυξη του μελοδράματος του 18ου αιώνα και κυριάρχησε στην ιταλόγλωσση όπερα στην Αυστρία...

Ανάμεσα στις δυο σκηνές της όπερας, "Μότσαρτ και Σαλιέρι", ο Ρίμσκι-Κόρσακωφ παρεμβάλλει ένα πολύ μικρής διάρκειας, αλλά εξαιρετικής ποιότητος ιντερμέδιο, αντιστικτικής φόρμας που μεταφέρει την εσωτερική ταραχή και αναστάτωση του Σαλιέρι σχετικά με την αποτρόπαια πράξη που σχεδιάζει. Σε μορφή φούγκας αναπτύσσονται μοτίβα από τα δυο Μοτσάρτια αριστουργήματα...

Mozart and Salieri, Op. 48: Intermezzo:

Ηχούν λεπταίσθητες, Ντεμπισιανές αρμονίες στο αίθριο της Αλάμπρα...

 

"Patio  de Lindaraja", Alhambra

Τα εξωτικής ομορφιάς αίθρια της Αλάμπρα είναι από τις εμβληματικότερες εικόνες της Γρανάδας.
Το "Patio  de Lindaraja" μπορεί να μην είναι τόσο δημοφιλές  όσο το "Αίθριο με τις Μυρτιές" ή η "Αυλή των Λεόντων", όμως είναι κι αυτό, εκθαμβωτικού κάλλους. Μια καταπράσινη όαση στο εσωτερικό του "κόκκινου"* παλατιού.(*Al Hambra=Το κόκκινο, στα αραβικά)

Η αυλή περικλείεται από τοξωτούς κίονες και περίτεχνες στοές, από τις οποίες ο επισκέπτης έχει μια σαρωτική θέα της πόλης, στοιχείο που έδωσε στο αίθριο το όνομά του. Moναστική αίσθηση κυριεύει τον ταξιδιώτη, η οποία ενισχύεται  από το σχεδιασμό του κήπου με το μαρμάρινο σιντριβάνι στη μέση και τη συνεχή, γάργαρη ροή του νερού, σύμβολο γαλήνης, αναδημιουργίας, ενέργειας και αναγέννησης.

Lindaraja ήταν και το όνομα μιας Μαυριτανής νεράιδας, που ζούσε στην Αλάμπρα, λέει ο θρύλος...

Το χειρόγραφο της παρτιτούρας ανακαλύφθηκε μετά το θάνατο του Κλωντ Ντεμπισί, γι' αυτό ορισμένοι μουσικοί ερευνητές ισχυρίζονται πως αποτελεί σχεδίασμα για ένα εκτενέστερο ορχηστρικό έργο.

Πρόκειται για την πρώτη "ισπανικού ύφους" σύνθεσή του, που τιτλοφορείται: "Lindaraja" (αναφορά στην περίτεχνη αυλή στην Αλάμπρα) και ξετυλίγεται πάνω στο ρυθμό της χαμπανέρα, επιρροή από την "Habanera" του Μ. Ραβέλ και συνέθεσε ο Ντεμπισί την άνοιξη του 1901.

Η εμπειρία του Nτεμπισί από την Ισπανία ήταν μηδαμινή. Ένα μόνο απόγευμα πέρασε τα σύνορα, ταξίδεψε περίπου τρία μίλια μέχρι το Σαν Σεμπαστιάν, παρακολούθησε μια ταυρομαχία και επέστρεψε στο Σεν Ζαν ντε Λουζ για το δείπνο, λένε. Αυτό ήταν όλο, κι όλο! 

Κι όμως! 

Είδε, άκουσε, οσμίστηκε την Ιβηρική πιο καθαρά, πιο βαθιά από πολλούς ταξιδιώτες που περπάτησαν τη χερσόνησο για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Χαρακτηριστική είναι η σχετική δήλωση του Manuel de Falla: 
"Ο Κλωντ έγραψε ισπανική μουσική χωρίς να γνωρίζει τη γη της Ισπανίας. Όμως τη γνώριζε  από το διάβασμά του, από εικόνες, από τραγούδια και από χορούς που χορεύουν αληθινοί Ισπανοί χορευτές". 

Μικρή απόδειξη των λόγων του είναι αυτή η χαμπανέρα "Lindaraja", σύνθεση για  δύο πιάνα, που ακούγοντάς τη μάς πείθει ότι όποιες και αν ήταν οι πηγές-εμπνεύσεις του γάλλου συνθέτη, εξωτερικές ή εσωτερικές, η Ισπανία χαιρετίζει ζωντανή και κυριαρχεί στην έμπνευση και τη δημιουργία του.

O Nτεμπισί είχε δει τη φωτογραφία του Patio  de Lindaraja σε Γαλλικό περιοδικό της εποχής, με τον ενθουσιασμό να εκτοξεύεται και από κει και πέρα τη φαντασία του να αναλαμβάνει όλα τα υπόλοιπα...

Ρυθμική απαλότητα χαρακτηρίζει τη σύνθεση, στο πλαίσιο της οποίας μελωδικές ιδέες αδιάλειπτης ρυθμικής ροής εμφανίζονται η μία μετά την άλλη να ξετυλίγουν τη μαγεία της λάμψης του Κήπου με τη σπανιόλικη ομορφιά, τη μουσική των νερών του, τ' αρώματα των λουλουδιών του...

Ιδιαίτερο το χρώμα της σύνθεσης, με διαλεκτικά μοτίβα ανάμεσα στα δυο πιάνα, που υποβάλλουν την εντύπωση εξωτικών λικνισμάτων από την μαυριτανή νεράιδα, Lindaraja, με τα αέρινα πέπλα της. Ένας χορός, που λαμβάνει χώρα στο ανθοστολισμένο αίθριο τη Αλάμπρα, υπό το λυκόφως...
Με λεπτές αρμονικές αποχρώσεις, ο αυτοσχέδιος χαρακτήρας του έργου είναι δεδομένος, και δομικά αποκαλύπτεται η ενδιαφέρουσα συνθετική σκέψη του Ντεμπισί.

Μουσικές, από χέρια που χαϊδεύουν απαλά τα πλήκτρα, ακούμε απόψε... Τέσσερα χέρια, σαν περίτεχνες γιρλάντες, που διακοσμούν ηχητικά τα αραβουργήματα στο Ανδαλουσιανό παλάτι, με υλικά που πλάθουν ατμόσφαιρες εξωτισμού, να λικνιστούν όνειρα παραμυθένια...

Debussy: "Lindaraja, L.97"

Εκτελούν οι αδερφές, Katia και Marielle Labèque, ένα από τα δημοφιλέστερα
πιανιστικά ντούο, που διακρίνονται για το κομψό και φινετσάτο παίξιμό τους:

Αυγή, το φως της αναδύεται...

 

"Ο Ήλιος  στο άρμα του"

Ανάγλυφο από το αέτωμα του ναού της Αθηνάς στην Τροία

(Μουσείο Περγάμου-Βερολίνο)

 

Ο Νικολάι Κουν ήταν σπουδαίος Ρώσος ιστορικός, συγγραφέας και εκπαιδευτικός.

Γεννήθηκε σαν σήμερα, 21 Μαϊου 1877 και είναι ένας από τους εκδότες της Μεγάλης Σοβιετικής Εγκυκλοπαίδειας.

Είναι περισσότερο γνωστός για το βιβλίο του: "Legendy i Mify Drevnei Gretsii - Ελληνικοί Μύθοι και Θρύλοι", το οποίο ήταν εξαιρετικά δημοφιλές στους αναγνώστες στη Σοβιετική Ένωση. 

Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1914, έχει επανεκδοθεί πολλές φορές έκτοτε και μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. 
Το μνημειώδες έργο του σοβιετικού μελετητή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού εξιστορεί -με ιδιαίτερη και γλαφυρή γραφή- ολόκληρο το έπος της ελληνικής μυθολογίας.

okypus

Συνοδευτικά, τον μνημονεύουμε με ένα απόσπασμα από το συγκεκριμένο βιβλίο, που αναφέρεται στο θεό Ήλιο των Αρχαίων, που κάθε πρωί ανέβαινε από τη λίμνη του Ωκεανού.
Το λαμπρό του άρμα που το έσυραν κατάλευκα άλογα, που από τα ρουθούνια τους έβγαζαν φλόγες, διέτρεχε τον Ουρανό. Τα  άλογα είναι ο Αίος, ο Αιθίοπας, ο Κεραυνός, ο Πυρόης:

"Το πρωί είναι κοντά… Υπάρχει ένα αχνό φως στην Ανατολή. Ο Αίος και ο Πύριος, τα πρωινά αστέρια και προάγγελοι της Αυγής, λάμπουν στην Ανατολή.
Φυσά ένα απαλό αεράκι. Το φως απ' την Ανατολή γίνεται όλο και πιο λαμπερό… Με ζωηρά ροδόχρωμα φτερά, η Αυγή πετάει στον φωτισμένο ουρανό, βουτηγμένη στο ροδαλό φως.
 Η Αυγή χύνει δροσιά από τη χρυσή τεφροδόχο της στη Γη. Η δροσιά της ραντίζει το γρασίδι και τα λουλούδια με αστραφτερές σταγόνες που μοιάζουν με διαμάντια.
Όλα μυρίζουν, τριγύρω. Η ξύπνια Γη χαιρετά χαρούμενα το θεό Ήλιο."

(Ν. Kun: Legendy i Mify Drevnej Gretsii (Legends and Myths of Ancient Greece, 1914)

"Ο Ήλιος  στο άρμα του", ερυθρόμορφος κρατήρας, 430 π.Χ, Βρετανικό Μουσείο 
(wiki)

Ο Ρωσο-Ισραηλινός συνθέτης Μπόρις Πιγκοβάτ (γενν. 1953) έγραψε το "Poem of Dawn-Ποίημα της Αυγής" το 2010. Πρόκειται για λυρικού ύφους και γεμάτη ρομαντισμό σύνθεση για βιόλα και συμφωνική ορχήστρα για τη βιρτουόζο της βιόλας, Anna Serova.

Έμπνευση για τον Πιγκοβάτ στάθηκε η περιγραφή της ανατολής του ηλίου στην αρχαία Ελλάδα, όπως αυτή σκιαγραφείται από τον Nikolaj Kun στο βιβλίο του: "Ελληνικοί Μύθοι και Θρύλοι", απόσπασμα από το οποίο διαβάσαμε παραπάνω. 

Στην εισαγωγή ένα μοτίβο από τέσσερις νότες καμπανίζει το αχνοφέγγισμα... Η βιόλα επικαλείται τα ροδαλά χρώματα του πρωινού. Τα κρουστά και η άρπα είναι τα αστέρια που λάμπουν και το αεράκι "φυσά" στις νότες των ξύλινων πνευστών, που υπαινίσσονται και χαρούμενους κελαηδισμούς πουλιών, ενίοτε...

Η ηχοχρωματική παλέτα της ορχήστρας είναι αξιοσημείωτη, ενώ οι θεματικές ιδέες προβάλουν τις πολυφωνικές δυνατότητες του σολιστικής βιόλας.
Στην ανάπτυξη εμφανίζονται ολοένα και πιο φανταχτερά περάσματα από το σολιστικό όργανο και η ορχήστρα με περισσότερο δυναμισμό πλαισιώνει την λογοτεχνική περιγραφή οδηγώντας στην παράθεση της καταληκτικής ιδέας που διακρίνεται για την λυρική της έκφραση και τον ιδιαίτερα γαλήνιο χαρακτήρα της.
Συντονισμοί από τις λεπταίσθητες καμπάνες ολοκληρώνουν την αίσθηση της Αυγής που χύνει τη δροσιά της ξυπνώντας τη γη να χαιρετίσει ολόχαρη τον Ήλιο...

Boris Pigovat: "Poem of Dawn" / Anna Serova:

Στον ποιητή χρωστάει τη σωτηρία της, η Ελένη...

"Η Ωραία Ελένη", Evelyn De Morgan

"Τι θα 'ταν η Ελένη ετούτη, αν δεν περνούσε από πάνω της η πνοή του Ομήρου;

Μια ωραία γυναίκα, όπως αναρίθμητες άλλες, που πέρασαν από τη γης και χάθηκαν.[...]

Κι αν ακόμα η αρπαγή αυτή άναψε πόλεμο, όλα, και πόλεμος και γυναίκα και σφαγή, θα χάνουνταν, αν δεν άπλωνε το χέρι του να τα σώσει ο Ποιητής.

Στον ποιητή χρωστάει τη σωτηρία της η Ελένη
[...]
Ο γερο-ποιητής ο Στησίχορος μια μέρα ξεστόμισε άσκημο λόγο γι' αυτή σε μιαν ωδή του· κι ευτύς έχασε το φως του· τρέμοντας τότε, μετανιωμένος, πήρε τη λύρα του, στάθηκε ομπρός στους Έλληνες σ' ένα μεγάλο πανηγύρι και τραγούδησε την ξακουστή παλινωδία:

"Δεν είναι αλήθεια ο λόγος μου για σένα,
Ελένη και δεν εμπήκες συ μες στα γοργά καράβια 
μήτε έφτασες στο κάστρο εσύ ποτέ της Τροίας" 

Κι έκλαψε σηκώνοντας ψηλά τα χέρια κι ολομεμιάς, βουτημένο στα δάκρυα, το φως κατέβηκε στις κόχες των ματιών του.

[...]

Μια απόκρυφη παράδοση μπιστεύουνταν στους μύστες πως δεν πάλευαν στην Τροία οι Αχαιοί για την αληθινήν Ελένη· μονάχα το είδωλό της βρίσκουνταν στην Τροία.

Η αληθινή Ελένη είχε καταφύγει στην Αίγυπτο, σε θεϊκό ναό, ανέγγιχτη από τις αναπνοές των ανθρώπων..."

(Καζαντζάκης: "Αναφορά στον Γκρέκο)

Ελένη και Μενέλαος", 
Johann Heinrich Wilhelm Tischbein 

Αχ, φίλοι μου! Οι ποιητές στο πέρασμα των αιώνων ύμνησαν το κάλλος, παραβλέποντας εν μέρει την απιστία αυτή της ηρωίδας γιατί η Τέχνη σέβεται την ομορφιά απ' όπου κι αν προέρχεται. Την ομορφιά, που λαμποκοπά εκτυφλωτικά και η λάμψη της μπορεί να καλύψει αίσχη, σφάλματα βαριά και λάθη...Ίσως γιατί η ανθρώπινη ψυχή την αποζητά...

Μην ξεχνάμε στην εκδοχή του μύθου με την Ελένη να προκαλεί τον πόλεμο και όλα τα δεινά, όταν ο Μενέλαος έφθασε στο σπίτι της στην Τροία, θέλησε να τη σκοτώσει. Όμως, όταν εκείνη του έδειξε το γυμνό της ώμο, ο βασιλιάς της Σπάρτης την συγχώρησε και πέταξε το ξίφος του. Όταν δε οι Έλληνες είδαν την Ελένη να επιστρέφει, θέλησαν να την λιθοβολήσουν, αλλά η ομορφιά της τους καθήλωσε.


Έτσι και ο μεγάλος τραγικός μας Ευριπίδης, που χειρίστηκε με μεγάλη ελευθερία τους μύθους, επινοεί μιαν Ελένη κρυμμένη στην Αίγυπτο καθ' όλη τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου... Ήταν η θεά Ήρα, που οργισμένη για την ήττα της(στην κρίση περί κάλλους που ανέδειξε νικήτρια την Αφροδίτη), δημιουργεί από σύννεφο το είδωλο της Ωραίας Ελένης, το οποίο θα πάρει μαζί του ο Πάρις, νομίζοντας ότι απάγει την Ελένη. Την πραγματική όμως Ελένη την έστειλε ο Δίας στην Αίγυπτο, για να ζήσει στο παλάτι του Πρωτέα, περιμένοντας τον άνδρα της Μενέλαο να επιστρέψει από τον πόλεμο...

Μενέλαος: "Ποιος κάνει ζωντανά ομοιώματα;"

Ελένη: "Ο αιθέρας! Οι θεοί το ομοίωμά μου από αιθέρα το' καναν!" 

(Ευριπίδη: "Ελένη")

 Στράους και Χοφμάνσταλ
(από: interlude.hk)

Από τις καλύτερες σε βάθος αισθήματος και ποιότητα σύνθεσης είναι η όπερα του Ρίχαρντ Στράους: "Η Αιγύπτια Ελένη".
Το λιμπρέτο είναι του μόνιμου συνεργάτη του Στράους, Ούγκο φον Χοφμάνσταλ, ο οποίος βασίστηκε στα σχετικά κείμενα των Ευριπίδη και Στησίχορου, δίνοντας ένα αντιπολεμικό δράμα, που βρίθει από σπουδαίους αρχετυπικούς συμβολισμούς και μεταφορές.

Η όπερα ξετυλίγεται σε δύο πράξεις :

Σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα κι όπως διαμορφώθηκε το λιμπρέτο επιστρέφοντας ο Μενέλαος από την Τροία έχει κατά νου σεβόμενος την ιερή ηθική να θανατώσει την "άπιστη" Ελένη. Μέσα από ένα κοχύλι με μαντικές ικανότητες η νύμφη Αίθρα της Αιγύπτου πληροφορείται τις βλέψεις του, προκαλεί θαλασσοταραχή και ναυαγεί το πλοίο του Μενέλαου.
Επινοεί την ιστορία με το είδωλο της Ελένης που βρέθηκε στην Τροία, ενώ η αληθινή μεταφέρθηκε στην Αίγυπτο, όπου πιστή και αφοσιωμένη περίμενε το σύζυγό της. Η Ελένη, που δεν θέλει να τον εξαπατά πια τον επαναφέρει στην πραγματικότητα με το ποτό της θύμησης , αδιαφορώντας αν αυτό θα της στοιχίσει τη ζωή. Ο Μενέλαος τη συγχωρεί και με την κόρη τους, Ερμιόνη, επιστρέφουν ενωμένοι στην πατρίδα.

Όταν ο Ρίχαρντ Στράους διάβασε το λιμπρέτο έγραψε στον Χοφμάνσταλ: "Σας συγχαίρω για αυτή την ποίηση, την τόσο κατάλληλη για τη μουσική. Στο μεγαλύτερο μέρος η σύνθεση προκύπτει σχεδόν από μόνη της..."

Ανάκτηση της Ελένης από το Μενέλαο
Μελανόμορφος αμφορέας, 550 π.Χ

Θα ακούσουμε το συγκλονιστικό ντουέτο Μενελάου-Ελένης από το φινάλε της όπερας, όπου ο Μενέλαος εκστασιασμένος από το κάλλος της γυναίκας του, τής λέει:

Jan Styka: "Μενέλαος και Ελένη"
pinterest

"Όπως η ασημόφεγγη σελήνη

έτσι και συ λαμπρή

δίπλα μου στέκεις πάλι"

και απευθυνόμενος στην κόρη τους, Ερμιόνη:

"Ω κόρη μου, χαρούμενο παιδί!

Τη μάνα σου ξαναφέρνω σπίτι!"

Στη σκηνή εμφανίζονται δυο φτερωτά άλογα που θα μεταφέρουν το ζευγάρι στη Σπάρτη.
Ωραία Ελένη και Μενέλαος κλείνουν με την όλο τρυφεράδα δυωδία τους τη σκηνή:

Άτια φτερωτά, πάρτε μας πίσω

φωτεινά άστρα ευλογείστε μας!

Ακτινοβόλα πύλη του ουράνιου βασιλείου

δεχτείτε το αιώνιο ζευγάρι!

Στο κείμενο και τη μουσική της εισαγωγικής Άριας του Μενέλαου κυριαρχεί η απλότητα που υποβάλλει το μεγαλείο της συγχώρεσης. Ενδιαφέρουσες αρμονικές διαδοχές συγχορδιών αλλάζουν το ύφος όταν εκείνος απευθύνεται στην μονάκριβη κόρη τους.

Απότομες παρεκκλίσεις και ορχηστρικός όγκος υπογραμμίζουν την πληθωρική γραφή του Στράους, που υποστηρίζει το ποιητικό κείμενο και ρίχνει περισσότερο φως στο μεστό σε ιδέες υπόβαθρο του μύθου, τονίζοντας την έντονη εξπρεσιονιστική φάση του συνθέτη, όπως αυτή εκδηλώνεται και σε άλλες όπερές του(Σαλώμη, Ηλέκτρα).

Richard Strauss: Die Agyptische Helena Op.75:

Menelas - Helena duet: "Wie du aufs neue die Nacht durchglänzest"(6:47)

Περισσότερες λεπτομέρειες  για την όπερα του Στράους : "Η Αιγυπτία Ελένη" μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο κείμενο εδώ.

Στις μουσικές, στήσαν τρελό χορό τα μελισσόπουλα...

pinterest

"Εδώ είναι τα τρεχούμενα νερά εδώ είναι ο κήπος,
εδώ βουίζουν οι μέλισσες μες στα κλωνάρια"

 (Γιώργος Σεφέρης)

web-holidays

"H μέλισσα ανακηρύχθηκε το πιο σημαντικό έμβιο ον στον πλανήτη, λένε οι επιστήμονες...

Αν κάποτε οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει", ισχυρίστηκε ο Αλβέρτος Αϊνστάιν.



Σήμερα , φίλοι μου, οι μέλισσες έχουν την τιμητική τους.
Η Παγκόσμια Ημέρα των Μελισσών στις 20 Μαΐου, συμπίπτει με τα γενέθλια του Anton Janša, ενός Σλοβένου μελισσοκόμου που ήταν παγκόσμιος πρωτοπόρος στον τομέα της μελισσοκομίας τον 18ο αιώνα.

Περνά- περνά η μέλισσα με τα μελισσόπουλα, λοιπόν, γι' αυτό το Μαγιάτικο πρωινό...

"Περίαπτο με τις μέλισσες"
Αρχ. Μουσείο Ηρακλείου

Τη θρεπτική αξία του μελιού είχαν αντιληφθεί από πο­λύ νω­ρίς και οι αρχαίοι μας πρόγονοι, γι' αυτό και το θε­ω­ρού­σαν θεϊκή τρο­φή.

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Μέ­λισ­σα ήταν θυ­γα­τέ­ρα του βα­σι­λιά της Κρή­της Με­λισ­σέ­α, α­δελ­φή της Α­μάλ­θειας, μαζί με την ο­ποί­α εκτελού­σαν χρέ­η τροφών του νε­ο­γέν­νη­του Δί­α, που τον τάιζαν με γά­λα και μέ­λι. Α­πό αυτό ο­νο­μά­στη­κε ο Ζεύς, Με­λισ­σαίος.

Περίφημο είναι το "περίαπτο με τις μέλισσες", ένα αριστουργηματικό δείγμα της μινωικής τέχνης, χρυσό κόσμημα σε σχήμα δύο μελισσών που αποθέτουν μια σταγόνα μέλι στην κηρήθρα. 

Τα δύο έντομα είναι αντικριστά, με τα πόδια ενωμένα επάνω στη σταγόνα, ενώ στους κορμούς και στα φτερά τους οι λεπτομέρειες αποδίδονται με εντυπωσιακή μικροσκοπική κοκκίδωση.

Στη φυλή των Μάγια, ονομαστή είναι η θεά των μελισσών(Colel Cab). Σκοπός της ήταν να κρατήσει ασφαλείς τις μέλισσες  και το μέλι τους. Ήταν μεγάλης σπουδαιότητας για την κοινωνία των Μάγια, επειδή φρόντιζε τη γη και εξασφάλιζε ότι θα γινόταν η επικονίαση, επηρεάζοντας έτσι θετικά τη γεωργία τους. Απεικονίζεται με φτερά μέλισσας να πετά.

"Κάτω στης Μαργαρίτας τ΄αλωνάκι, στήσαν τρελό χορό τα μελισσόπουλα" σήμερα και μεις ροβολάμε χαρούμενα σκαλίζοντας στην τέχνη των ήχων το ρυθμικό βουητό τους, αναζητώντας στην έμπνευση των δημιουργών "το χέρι που κράτησε μέλισσα θεόρατη..."

1. Rimsky-Korsakov, "Flight of the Bumblebee"

pinterest

Όταν γίνεται λόγος για μελίσσια σε παρέα φιλόμουσων, πρώτη που έρχεται στο νου είναι φυσικά η σύνθεση του Ρίμσκυ Κόρσακωφ: "Flight of the Bumblebee", αρχικά γραμμένη ως ορχηστρικό ιντερμέδιο για την όπερα: "The Tale of Tsar Saltan-Ο θρύλος του Τσάρου Σαλτάν".

Ο συνθέτης στο "Πέταγμα της μέλισσας" στοχεύει να αναδείξει μουσικά το φαινομενικά χαοτικό και ταχύτατα μεταβαλλόμενο μοτίβο της πτήσης μιας μέλισσας. Η δημοφιλέστατη σύνθεση κλείνει την πρώτη σκηνή της 3ης πράξης κατά την οποία ο φτερωτός μάγος-κύκνος μετατρέπει τον γιο του Τσάρου σε μέλισσα για να πετάξει μακριά ώστε να επισκεφτεί τον πατέρα του, ο οποίος δεν ξέρει ότι είναι ζωντανός.

Είναι από τα πλέον αναγνωρίσιμα μοτίβα στην κλασική μουσική, με τη ρυθμική ταχύτητά του να το καθιστά έργο εξαιρετικά υψηλού βαθμού δυσκολίας.

Rimsky-Korsakov, "Flight of the Bumblebee":

(Yuja Wang)

2. John Dowland: "It Was a Time When Silly Bees Could Speak"

pinterest

Από τις σπουδαίες μουσικές προσωπικότητες της Αγγλικής αναγεννησιακής σχολής συνθετών είναι ο John Dowland.
Η προσφορά του στην οργανική μουσική είναι αξιοσημείωτη, ιδιαίτερα στις συνθέσεις για λαούτο, καθότι υπήρξε βιρτουόζος λαουτίστας. Χαρακτηριστική είναι η φράση συγχρόνων του πως "το ουράνιο άγγιγμα του Ντάουλαντ στο λαούτο ανυψώνει την ανθρώπινη αίσθηση"...
Μπορεί να απορρίφθηκε για τη θέση του αρχιμουσικού στην αυλή της βασίλισσας Ελισάβετ Α', βρήκε όμως μια πολύ καλά αμειβόμενη θέση στην Αυλή του βασιλιά της Δανίας.

Στο τέταρτο βιβλίο τραγουδιών του Dowland βρίσκουμε μια δημιουργία με βουητό μελισσών όλο πίκρα, καθώς το ποίημα που μελοποιείται βασίζεται σε ένα παιχνίδι λέξεων με πλήθος παραλληλισμών.

Έχει τίτλο: "It Was a Time When Silly Bees Could Speak":

"Ήταν μια εποχή που οι ανόητες μέλισσες μπορούσαν να μιλήσουν

και εκείνη την εποχή ήμουν μια ανόητη μέλισσα

που τρέφονταν με θυμάρι μέχρι να σπάσει η καρδιά μου,

αλλά ποτέ δεν ευδοκίμασα,

όμως έφερνα κερί και μέλι στην κυψέλη..."

Τα λόγια είναι σαν το παράπονο όλων των πικραμένων που κάθονται βουβοί ώσπου...

"γιατί αυτό το ευλογημένο θυμάρι μου να' ναι ξερό

απ' αυτό το θυμάρι ζει ο τεμπέλης κηφήνας,

η σφήκα, το σκουλήκι, η σκνίπα, η πεταλούδα.

ζευγάρωσα με θλίψη, έπεσα στα γόνατα,

και έτσι παραπονέθηκα στη βασίλισσα των μελισσών..."

John Dowland: "It Was a Time When Silly Bees Could Speak"
(Emma Kirkby)

3. Thomas Arne: "Where the bee sucks, there suck I"

Αρχαίο νόμισμα από την Έφεσο

Από τους κορυφαίους συνθέτες θεατρικής μουσικής στην Αγγλία του 18ου αι. υπήρξε ο Thomas Arne.

Το 1746 μελοποιεί τη Σαιξπηρική "Τρικυμία". Στην 5η πράξη υπάρχει το τραγούδι του Άριελ: "Where the bee sucks, there suck I - Όπου ρουφάει η μέλισσα, εκεί ρουφώ κι εγώ":

"Όπου ρουφάει η μέλισσα, εκεί ρουφώ κι εγώ,

μονιάζω μέσ' στο λούλουδο· αυτού

κοίτομαι την ώρα, που σκούζ' η κουκουβάγια.

Στης νυκτερίδας τον ώμο

πετώ προς το καλοκαίρι χαρούμενα·

χαρούμενος, χαρούμενος μέλλει να ζω

από κάτου εις τ' άνθι που κρέμετ' από το κλαδί"

(Σαίξπηρ: "Τρικυμία", Πράξη 5η, μτφ. Ιάκωβου Πολυλά)

Thomas Arne - William Shakespeare: "Where the bee sucks, there suck I"
(Emma Kirkby - Ch. Hogwood)

4. Chopin: Etude Op. 25, No. 2(The Bees)

 Ένα ακόμη όμορφο μουσικό παράδειγμα, με πιάνο αυτή τη φορά, που σχετίζεται με το γρήγορο πέταγμα και το βουητό των μελισσών έχουμε κι από τον ποιητή του πιάνου.

Ο Φρειδερίκος Σοπέν στην "Étude Op. 25, Νο. 2" με την ένδειξη Presto, δίνει μια σύνθεση εξαιρετικά δεξιοτεχνική, για κάθε πιανίστα δοκιμασία αντοχής και αντίληψης σωστού ρυθμού καθώς είναι πολυρρυθμική(με τρίηχα ογδόων στο δεξί χέρι έναντι τρίηχων τετάρτων στο αριστερό). 

Λόγω της ταχύτητας, στη σπουδή έχει δοθεί ο υπότιτλος: "Bees-Μέλισσες".

Chopin - Etude No. 14 in F Minor, Op. 25, No. 2
(Daniil Trifonov)

5. John Duke: "Bee, I'm Expecting You"

Βουητό μέλισσας ηχεί και στη σύνθεση του σύγχρονου-κλασικού μουσουργού, John Duke.

Ο Αμερικανός συνθέτης δίνει φωνή στο ποίημα της Emily Dickinson με τίτλο "Bee, I'm Expecting You", τελευταίο ληντ για υψίφωνο και πιάνο, από τον κύκλο τραγουδιών "6 Poems of Emily Dickinson", που συνέθεσε ο Duke το 1968.

pinterest

Είναι πολύ γοητευτικό, γραμμένο από τη σκοπιά μιας μύγας:

Mέλισσα! Περιμένω να φανείς!

Έλεγα μόλις Χτες

Σε Κάποιο γνώριμό σου

Πως ήτανε να ’ρθείς —

Γυρίσανε οι Βάτραχοι—

Και πιάσανε δουλειά—

Πίσω τα πιο πολλά Πουλιά—

Και το Τριφύλλι είναι ζεστό—

Θα ’χεις λάβει το

Απάντησε, ή μάλλον έλα δω—

Δική σου, Μύγα.

(Έμιλυ Ντίκινσον: "44 ποιήματα και 3 γράμματα, Bee! I’m expecting you",
εκδ. Το Ροδακιό, μτφ. Ερ. Σοφράς)

Εύκολα στην πιανιστική συνοδεία αναγνωρίζει κανείς το γρήγορο φτεροκόπημα των μελισσών...

John Duke: "Bee, I'm Expecting You":

Florence Nightingale: "Μια μελωδία θα ανακούφιζε τον ασθενή..."

 

12 Μαίου: Παγκόσμια Ημέρα Νοσηλευτών

Η μέρα αποτελεί την ελάχιστη πράξη ηθικής ανταμοιβής στο έργο και την προσφορά των νοσηλευτών και η ημερομηνία επιλέχτηκε για να τιμήσει την εθελόντρια Florence Nightingale και ιδρύτρια της σύγχρονης νοσηλευτικής, καθώς είναι η ημέρα γενεθλίων της.

H Nightingale υπήρξε πρωτοποριακή στις απόψεις της, που υποστήριζαν ότι στην αποτελεσματική λειτουργία ενός Νοσοκομείου συμβάλλουν και άλλα πράγματα, όπως η αρχιτεκτονική και ο σωστός φωτισμός του, αλλά και η μουσική, που τυχόν επιλέγεται για την ακρόαση των ασθενών. Συγκεκριμένα, σχετικά με την επιρροή της μουσικής γράφει στις "Σημειώσεις Νοσηλευτικής" :

"Δεν έχει κανείς μιλήσει ή γράψει για την επίδραση της μουσικής σε κάποιον άρρωστο. Ωστόσο, θα υποστηρίξω μετά από παρατηρήσεις μου την άποψη αυτή.
Θα υπογραμμίσω δε πως τα πνευστά και τα έγχορδα όργανα, συμπεριλαμβανομένης της ανθρώπινης φωνής, που έχουν τη δυνατότητα εκτέλεσης συνεχόμενων ήχων,
θα είχαν ευεργετικό αποτέλεσμα.

Μια μελωδία, όπως εκείνη από το "Home, Sweet Home" ή το "Assisa a piè d'un salice", θα ηρεμούσε και θα ανακούφιζε τον ασθενή..."

(Florence Nightingale: "Notes on Nursing", 1898)

(Έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί πως η Νάιτινγκέιλ θεωρούσε πως ο ήχος του πιανοφόρτε μεμονωμένος, δεν ήταν κατάλληλος για τη θεραπευτική αγωγή των ασθενών).

Σπουδαία προσωπικότητα και πρωτοπόρος η Νάιτινγκέιλ, ευφυής, δραστήρια και δυναμική με μια σπάνια για την εποχή της μόρφωση, πλούσια ψυχικά χαρίσματα και μια ισχυρή εσωτερική ώθηση προσφοράς...

Και 

collection.nam.ac.uk

μπορεί στις "Σημειώσεις" της να μην έχει εκτενείς αναφορές στην ευεργετική επίδραση της Μουσικής στην θεραπεία των αρρώστων, όμως και μόνο αυτή η μικρή σκέψη-αναφορά της μαρτυρά την παρατηρητικότητα που διέθετε, πέρα από την ευρηματικότητα και τον αλτρουισμό της φυσικά.

Είναι γνωστή ως η "Κυρία με τη λάμπα", καθώς κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου προσφέρθηκε να βοηθήσει εθελοντικά. Οργάνωσε την νοσηλευτική φροντίδα των Άγγλων μέσα σε άθλιες συνθήκες, ενώ κάθε βράδυ τριγυρνούσε και έκανε τακτικούς ελέγχους κρατώντας ένα φανάρι.

***

1. Το "Home, Sweet Home", που αναφέρει η Nightingale, είναι τραγούδι, τη μουσική του οποίου έγραψε ο άγγλος Sir Henry Bishop και αναφέρεται στο νόστιμον ήμαρ, στη λαχτάρα της επιστροφής στα πάτρια, στην ανάμνηση του πατρικού σπιτιού και των οικείων. Εχει χρησιμοποιηθεί από τον Ντονιτσέτι στην όπερά του "Anna Bolena", αλλά και άλλοι πάνω στη μελωδία του έχουν γράψει παραλλαγές ή φαντασίες, όπως οι Thalberg, Henry Wood, Al. Guilmant και Gottschalk.

Henry Bishop: "Home, Sweet Home", με τη Joan Sutherland:

2. Το "Assisa a piè d'un salice" είναι άρια από την όπερα "Οθέλλος", που συνέθεσε ο Ροσίνι το 1816. Γνωστή και ως "Το τραγούδι της ιτιάς - Willow Song" , τραγουδιέται από τη Δεισδαιμόνα σ'αυτόν τον κάπως διαφορετικό "Οθέλλο" καθως αποκλίνει ελαφρώς από το Σαιξπηρικό κείμενο, κλείνοντας με ευτυχή κατάληξη το σενάριο.
Η άρια της Δεισδαιμόνας, η πιο μακροσκελής άρια απ'όλα τα μελοδράματα(η διάρκειά της αγγίζει τα δέκα λεπτά) δεν κουράζει αφού η μελωδική της γραμμή υπογραμμίζει τη μαγική, κατανυκτική ατμόσφαιρα!

Rossini: "Assisa a pie d'un salice", με τη Montserrat Caballe:

Ο Νταλί, ο τσελίστας και ο Κόρσακωφ...

 

Salvador Dali : "Portrait of the Violoncellist Ricardo Pichot", 1920
(wiki)

Πολλοί τον χαρακτήρισαν παραδοξολόγο, μεγαλομανή, σκανδαλώδη, ως και παρανοϊκό!

Όμως, κανείς δεν αμφισβήτησε την καλλιτεχνική του μεγαλοφυία!

Κυρίες και κύριοι, ο σουρεαλιστής Σαλβαντόρ Νταλί υπήρξε εκκεντρική και ιδιόρρυθμη προσωπικότητα, από τις εντυπωσιακότερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης τέχνης!

Γεννήθηκε στις 11 Μαϊου 1904 στο Φιγκέρες της Ισπανίας και σήμερα με αφορμή ένα πορτραίτο της εφηβείας του απολαμβάνουμε ισπανική μουσική γραμμένη από έναν σπουδαίο ρώσο καλλιτέχνη...

"Στη μέση της σάλας υπήρχε ένα πιάνο. Πιάνο με ουρά.

Ήταν τεράστιο κι αναδυόταν -θαρρείς- μέσα από βράχους θεόρατους...

Εκεί, αμούστακο αγόρι στο σπίτι των Pichot πρωτοάκουσα μουσικές στο φως του φεγγαριού.

Αυτός ήταν κι ο λόγος, που ζωγραφίζω πιάνα πάνω σε πέτρες ή καταμεσίς στην έρημο

ή δίπλα σε πανύψηλα κυπαρίσσια...

Δεν είναι ονειροπόληση, αλλά πράγματα που τα' χω δει και με εντυπωσίασαν"...

pinterest

Αυτά δήλωνε ο Σαλβαντόρ Νταλί. Πρωτοείδε πιάνο με ουρά και τον εντυπωσίασε στο σπίτι της οικογένειας Pichot.


Ο ζωγράφος υποστήριζε πως από τους ανθρώπους που είχαν ασκήσει θετική επίδραση στην καλλιτεχνική διαμόρφωση και εξέλιξή του ήταν τα μέλη της οικογένειας Pichot.
Ο Pepito Pichot, καρδιακός φίλος του πατέρα του Νταλί ήταν εξάλλου εκείνος, που τον παρότρυνε να ασχοληθεί με τη ζωγραφική γιατί διέκρινε την ιδιαίτερη κλίση του. Πάντα ο Νταλί τον σύστηνε ως τον πρώτο του μέντορα.

Τα παιδιά του Πεπίτο ήταν εξαίρετοι μουσικοί. Ιδιαίτερα ταλαντούχος ήταν ο Ρικάρντο. Αυτό το αγόρι με το χαμηλωμένο, πάντοτε, βλέμμα έπαιζε τσέλο και είχε μαθητεύσει δίπλα στον Πάμπλο Καζάλς. Έφηβος ακόμα είχε βραβευτεί με το πρώτο βραβείο στο Ωδείο του Παρισιού για τις εκπληκτικές επιδόσεις του.

Ο Ισπανός ζωγράφος θαύμαζε την δημιουργική εμμονή του νεαρού τσελίστα. Τον εντυπωσίαζαν η άνευ προηγουμένου παρόρμησή του και η επιθυμία του για πειραματισμό.

Ο Ρικάρντο θύμιζε πολύ στον Νταλί τον εαυτό του. Ήταν και κείνος ιδιόρρυθμος και αρκετά εκκεντρικός... Ένας τσελίστας που με το ύφος και τις πράξεις του ασκούσε πάνω του απίστευτη γοητεία.
Θυμάται, που κάποια φορά είχε χωθεί μες σε μια βάρκα με το τσέλο παραμάσχαλα. Ξανοίχτηκε στη θάλασσα κι άρχισε να παίζει κάτω από το φεγγαρόφωτο...
Άλλη πάλι φορά, τόλμησε ο θεοπάλαβος να παίξει το τσέλο του για ένα κοπάδι γαλοπούλες...Και διατυμπάνιζε πως η απόλαυσή τους από την ακρόαση ήταν εμφανής από το ασταμάτητο γλουγλούρισμά τους...

Ίσως γι' αυτό ήταν ο Ρικάρντο, στον οποίο ζήτησε ο δεκαεξάχρονος Νταλί να τού ποζάρει για να τον ζωγραφίσει. Ήταν πρωτοφανής η οικειότητα, που τού έβγαζε ο ιδιόρρυθμος, ταλαντούχος τσελίστας...

pinterest

Ο Ρικάρντο αποδέχτηκε την πρόσκληση του Νταλί να τον ζωγραφίσει. Με τον όρο, όμως, όση ώρα θα πόζαρε να μελετά βιολοντσέλο.
Επί μία εβδομάδα το μοντέλο κάθε πρωί αμέσως όταν ξύπναγε στεκόταν μπρος στο παράθυρο της μεγάλης σάλας φορώντας τις τριανταφυλλί μεταξωτές πυτζάμες του παίζοντας τσέλο κι ο Σαλβαντόρ τον αποτύπωνε με κάθε λεπτομέρεια...



Ο Νταλί αναπολούσε συχνά αυτές τις στιγμές, που ο Ρικάρντο έπαιζε σπανιόλικες μελωδίες και του μιλούσε για τον Ρίμσκυ-Κόρσακωφ...
Από κείνον έμαθε πως στα μοτίβα της μουσικής του ρώσου συνθέτη ανακαλύπτεις εύκολα μια χαμπανέρα ή ένα τσιγγάνικο σκοπό...

Ο Ρικάρντο τις μέρες, που ο ζωγράφος φιλοτεχνούσε το πορτρέτο του συνήθιζε να παίζει το "Capriccio espagnol, Op . 34" σε μεταγραφή για τσέλο. Γραμμένη το 1887, αυτή η πενταμερής ορχηστρική σύνθεση του Ρίμσκυ-Κόρσακωφ βασίζεται σε ισπανικές λαϊκές μελωδίες.

Ο Νταλί απόρησε για την πιστότητα με την οποία ένας μη Ισπανός δημιουργός είχε αποτυπώσει το σπανιόλικο ύφος της σύνθεσης...


"Μα, ο Κόρσακωφ υπήρξε αξιωματικός του Ναυτικού", τού εξήγησε ο Ρικάρντο.
"Ταυτόχρονα όμως μελετούσε μουσική, παρακολουθούσε συναυλίες και όπερες, γοητευμένος ιδιαίτερα από τη μουσική του Γκλίνκα, που είχε επιβάλλει ως μόδα την ισπανική μουσική με τα έργα του", διευκρίνησε...

Ο νεαρός Νταλί ενθουσιαζόταν με όσα άκουγε και μάθαινε, αλλά δεν το έδειχνε... Ο Ρικάρντο έσυρε το δοξάρι του στις χορδές και για να καταλάβει ο ζωγράφος έπαιξε κάποια μοτίβα από τη "Jota aragonesa" και το "Μια νύχτα στη Μαδρίτη" του Γκλίνκα...

Του εξήγησε πως ο Κόρσακωφ -αν και βόρειος- παθιάστηκε με την μουσική της Ισπανίας τόσο, που για να μπορεί να μιμηθεί κάποια στιγμή τον μεγάλο δάσκαλο μελέτησε την πολύχρωμη ισπανική λαογραφία .

Κάποια στιγμή γυρνώντας με το πλοίο του από ένα ταξίδι στην Αμερική έπιασαν Ισπανικό λιμάνι. Ενθουσιασμένος ο νεαρός αξιωματικός προμηθεύτηκε λογής βιβλία ισπανικής λαογραφίας και παρτιτούρες παραδοσιακών ισπανικών τραγουδιών, απ' όπου εμπνεύστηκε μερικά από τα θέματά του για το "Ισπανικό Καπρίτσιο", που όλες αυτές τις μέρες έπαιζε ο Ρικάρντο όσο ο Νταλί γέμιζε τον καμβά με χρώματα...



Τα πέντε μέρη της αριστουργηματικής σύνθεσης που γοήτευσε τον Νταλί χωρίζονται σε δύο ενότητες, που περιλαμβάνουν τα πρώτα δύο και τα τρία τελευταία μέρη, αντίστοιχα:


I. Alborada-Τραγούδι τη Αυγής
II. Variazzioni
III. Alborada
IV: Σκηνή και τραγούδι Τσιγγάνων,
V: Fandango asturiano

• 
  Η Αλμποράδα είναι το ισπανικό πρωινό τραγούδι που κανονικά παίζεται από αυλό και ταμπόρ κάτω από τα παράθυρα μιας όμορφης σπανιόλας. Είναι ένα τραγούδι που ξυπνά και νεκρούς με τον ενθουσιασμό και την ηχηρότητά του. Αντί αυλού και ταμπόρ, ο Κόρσακωφ αναθέτει σε κλαρινέτο και μια ορχήστρα κρουστών το τραγούδι της αυγής.Το κλαρινέτο ηχεί πάνω από ένα εξαιρετικής γραφής πιτσικάτο εγχόρδων.
• Κυρίως από τα λαμπρού ηχοχρώματος κόρνα αποδίδεται το τρυφερό ανδαλουσιάνικο θέμα πάνω στο οποίο είναι γραμμένες οι Παραλλαγές. Τα κόρνα ενισχύονται από τα ξύλινα και τα βελούδινα έγχορδα.
• Η Αλμποράδα επιστρέφει, αυτή τη φορά στις τρομπέτες και την άρπα συνοδεία κλαρινέτου και κουδουνιών με μελωδικού εξωτισμού ποικίλματα γραφής.
• Στη συνέχεια τα χάλκινα αποδίδουν την ομοφωνία της έναρξης των τσιγγάνικων σκηνών. Το βιολί σαγηνεύει με την αυτοσχεδιαστική του καντέντσα, ενώ ακούγεται μια σύντομη πλην ζωηρή, χορευτική φιγούρα από το φλάουτο και το κλαρινέτο.
• Ο χορός που σιγά-σιγά εντείνεται σε ρυθμό, μεταπίπτει σ'ένα μεθυστικό φαντάνγκο με καστανιέτες. Ηχητικές νύξεις από την αρχική Αλμποράδα εμφανίζονται σε τύπο coda για το εκρηκτικό κλείσιμο...

Ο έφηβος Νταλί είχε ιδρώσει από το αέρινο, λεπτεπίλεπτο, μα συγχρόνως εκρηκτικό και αισθησιακό άκουσμα του "Capriccio espagnol"...
Ενας ρώσος δημιουργός είχε καταφέρει με τα ισπανικής αυθεντικότητας θέματα και μια ενορχήστρωση πλούσια σε ηχοχρώματα να πλάσει την ατμόσφαιρα της χώρας, να μεταδώσει τον ηδονικό παλμό της, το ακαταμάχητο ταμπεραμέντο, τον απροκάλυπτο ερωτισμό της.


Ίσως γι' αυτό το ηδονικό και αισθησιακό ροδί να κάλυψε σαν πέπλο το σύνολο του πορτρέτου που τόση ώρα φιλοτεχνούσε...Παρότι πρωί, ήταν το χρώμα του δειλινού που τρύπωνε από το ανοιχτό παράθυρο παρέα με τις μεθυστικές μυρωδιές της ισπανικής γης...

Έπιασε τον καμβά στα χέρια και τον γύρισε προς τον Ρικάρντο, που ενώ είχε τελειώσει την ερμηνεία συνέχιζε να κοιτά χαμηλά.
Του είπε:
-Εξακολουθώ να ψάχνω και ενίοτε βρίσκω. Σ' αυτό το έργο μου ξεκουφαίνει ο Κόρσακωφ. Φωτίζεται η λατρεία γι' αυτό το ρώσο που μου σύστησες...

Rimsky-Korsakov: "Capriccio Espagnol, Op. 34" / Valery Gergiev

I. Alborada
II. Variazzioni

Rimsky-Korsakov: "Capriccio Espagnol, Op. 34" / Valery Gergiev

III. Alborada

IV. Scena e canto gitano

V. Fandango asturiano