ΝΙΤΣΕ: "Νύχτα Αγίου Συλβέστρου-Παραμονή Πρωτοχρονιάς"

 

"Γιορτή Αγίου Συλβέστρου-Παραμονή Πρωτοχρονιάς", καρτ ποστάλ

Τελευταία μέρα του χρόνου σήμερα και στη Δύση γιορτάζουν τον Άγιο Συλβέστρο, Άγιο που εμείς οι ορθόδοξοι θα γιορτάσουμε στις 2 του Γενάρη.
Ο Άγιος Συλβέστρος, υπήρξε Πάπας Ρώμης που ξεχώρισε για το έργο μέριμνας και με τα θαύματά του έστρεψε πολλούς στον Χριστιανισμό, ανάμεσά τους και το Μέγα Κωνσταντίνο.
Ο Άγιος Συλβέστρος κοιμήθηκε την 31η Δεκεμβρίου του 335 μ.Χ., γι’αυτό και οι Δυτικοί τιμούν σήμερα τη μνήμη του.

Ο Πάπας Συλβέστρος απομακρύνει το δράκο και ξαναδίνει ζωή στους νεκρούς, Maso di Banco

Σήμερα όμως  είναι και η τελευταία ημέρα του χρόνου...Έτσι -κυρίως σε γερμανόφωνες χώρες- η Παραμονή της Πρωτοχρονιάς ονομάζεται "Συλβέστερ".

Στην Βραδιά του Συλβέστερ, την Παραμονή της Νέας χρονιάς είναι αφιερωμένο το έργο για βιολί και πιάνο του Φρήντριχ Νίτσε, σύνθεση-αναπόληση της γιορτινής αυτής μέρας των παιδικών του χρόνων.

Ο Νίτσε, όπως γνωρίζουμε, εκτός από άνθρωπος της διανόησης υπήρξε λάτρης της μουσικής…
Ήταν πιανίστας και συνθέτης!
Ο μεγάλος άνδρας του πνεύματος  φιλοσόφησε για τη μουσική, ["Η ζωή χωρίς μουσική θα ήταν ένα λάθος", η πασίγνωστη ρήση του], που πίστευε πως είναι τέχνη που ανυψώνει, ανατάσσει, ηρεμεί, και γαληνεύει την τραχύτητα πνεύματος και ενστίκτων...

Παρότι ο Νίτσε σε μεγάλο βαθμό ήταν μουσικά αυτοδίδακτος, έδωσε αρκετά ενδιαφέροντα έργα...
Όπως το συγκεκριμένο που -λόγω ημέρας- σας προτείνω, αφιερωμένο στην Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, την "ημέρα του αγίου Συλβέστρου".

Είναι η πρώτη εκτεταμένη σύνθεση του Νίτσε και την αφιέρωσε στον Κρουγκ, παιδικό του φίλο της γνωστής μουσικής οικογένειας, στους κόλπους της οποίας διδάχτηκε πολλά ο φιλόσοφος περί μουσικής.
Γράφτηκε τα Χριστούγεννα του 1871, βασισμένη σε μοτίβα που ο Νίτσε είχε συνθέσει προγενέστερα και κυρίως σε συνθέσεις για πιάνο για τέσσερα χέρια που έπαιζε με τον φίλο του, Κρουγκ..
Την παρτιτούρα έστειλε και στον Βάγκνερ (περιμένοντας την κριτική του) ως δώρο για την σύζυγο Κόζιμα, που ανήμερα τα Χριστούγεννα είχε τα γενέθλιά της.
Η αποδοχή από το ζεύγος Βάγκνερ και ιδιαίτερα τον αυστηρό Ρίχαρντ ήταν ικανοποιητική...
Όπως φαίνεται, ο Νίτσε  διέθετε ιδιαίτερες δυνατότητες στη σύνθεση, κάτι που ένθερμα βεβαίωσε και ο μαέστρος Hans von Bülow.



ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ, αγαπημένοι φίλοι! Με υγεία, όμορφες μελωδίες και καλή καρδιά! Με χαμόγελα, ελπίδα και καλή διάθεση!
Η νέα χρονιά ας γεμίσει την καρδιά μας ζεστασιά, αρμονία, φως, ποιότητα, πολιτισμό!!

Friedrich Nietzsche - Eine Sylvesternacht:

"Κλάμα και οδυρμός πολύς...Η Σφαγή των Νηπίων"

 

«Η σφαγή των νηπίων» Rubens, Μουσείο Καλών Τεχνών, Βέλγιο

"Τότε ῾Ηρῴδης ἰδὼν ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μάγων, ἐθυμώθη λίαν, καὶ ἀποστείλας ἀνεῖλε πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλεὲμ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσε παρὰ τῶν μάγων. 

τότε ἐπληρώθη τὸ ρηθὲν ὑπὸ ῾Ιερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος· 

φωνὴ ἐν Ραμᾷ ἠκούσθη, θρῆνος καὶ κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς πολύς· Ραχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, καὶ οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν".

Δηλαδή:

"Τότε ο Ηρώδης, επειδή είδε ότι εμπαίχτηκε από τους μάγους, θύμωσε πολύ και απέστειλε και σκότωσε όλα τα αρσενικά παιδιά που ήταν στη Βηθλεέμ και σε όλα τα όριά της, όσα ήταν από δύο ετών και κάτω, σύμφωνα με το χρόνο που εξακρίβωσε από τους μάγους. 

Τότε εκπληρώθηκε αυτό που ειπώθηκε μέσω του Ιερεμία του προφήτη, όταν έλεγε: 

Φωνή στη Ραμά ακούστηκε, κλάμα και οδυρμός πολύς. Η Ραχήλ είναι που κλαίει τα τέκνα της, και δεν ήθελε να παρηγορηθεί, γιατί δεν υπάρχουν".

(ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ κατά ΜΑΤΘΑΙΟΝ, Κεφ.2:16-18, "Η Σφαγή των Νηπίων")

[Πηγή :Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο: http://www.sch.gr/]

Λεπτομέρεια της Σφαγής από τον άμβωνα στην εκκλησία του Sant 'Andrea στην Πιστόια ,
ένα αριστούργημα του 1301 από τον Ιταλό γλύπτη Giovanni Pisano

Οπως θα καταλάβατε, φίλοι αγαπημένοι σήμερα μιλάμε για το ιστορικό γεγονός της Σφαγής των Νηπίων, που εκτυλίχθηκε  στη Βηθλεέμ, σύμφωνα με τις Γραφές, λίγο μετά τη γέννηση του Χριστού.
Με διαταγή του διανοητικά ανισόρροπου βασιλιά της Ιουδαίας Ηρώδη του Μεγάλου  θανατώθηκαν όλα τα νήπια έως δύο ετών, στην προσπάθειά του να ανακαλύψει και να εξαφανίσει από προσώπου γης τον Ιησού, που σύμφωνα με προφητεία θα αμφισβητούσε την εξουσία του.

Η Εκκλησία μας, σήμερα 29 Δεκέμβρη τιμά τη μνήμη των "δεκτών θυμάτων, ως νεόδρεπτα ρόδα, αγνών νηπίων...", όπως αναφέρονται στο σχετικό απολυτίκιο...

Εγώ όμως, φίλοι μου εκλεκτοί, θα σας καλησπερίσω με βρετανικά κάλαντα του 16ου αιώνα, που απεικονίζουν μουσικά την ιστορία, που αναφέρεται στο δεύτερο κεφάλαιο από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου και τραγουδιέται σε μορφή νανουρίσματος από τις μητέρες των θανατωμένων βρεφών.

Lully, lulla, thou little tiny child

Η μελωδία ονομάζεται και "Coventry Carol" γιατί παρουσιάζονταν από τις συντεχίες του Κόβεντρι της Αγγλίας ως μέρος ενός λειτουργικού δράματος με θέμα τη Βιβλική ιστορία.

Παρά το γεγονός ότι τα δρώμενα πραγματοποιούνταν το καλοκαίρι, στη σύγχρονη εποχή έχoυν καθιερωθεί σαν Χριστουγεννιάτικα κάλαντα, κάτι που ενισχύθηκε περισσότερο από τα Χριστούγεννα του 1940, όταν αυτή ήταν η μελωδία, που ακουγόταν στο τοπικό ραδιόφωνο του Κόβεντρι, όταν βομβαρδίστηκε ο καθεδρικός της πόλης.

Δυο τενόροι κι ένας βαρύτονος εκτελούν τα σολιστικά μέρη.
Φωνές, που παρότι αναπαριστούν τις θλιμμένες μητέρες είναι αντρικές , κάτι που επιβεβαιώνει πως στα λειτουργικά δράματα οι ρόλοι, ανεξαρτήτου φύλου, εκτελούνταν μόνο από άντρες.

"The Massacre of the Innocents", Walters Manuscript 
Ολοσέλιδη ζωγραφιστή μινιατούρα από χειρόγραφο του θαυμαστού "Βιβλίου των Ωρών", που γράφτηκε στα Ολλανδικά τον 15ο αι.

 

EKTEΛΕΣΗ:

Επέλεξα να το ακούσουμε από αγγελικές φωνούλες, μιας εξαιρετικής παιδικής χορωδίας αγοριών, τους Libera.
Η ερμηνεία τους κατανυκτική, μια μουσική πανδαισία και μια μοναδική ακουστική εμπειρία για το φιλόμουσο ακροατήριο.
Ένα σύνολο, που ξεχωρίζει για τη μουσική του ποιότητα, την ομοιογένεια και φωνητική αρτιότητα.

[Να θυμίσουμε πως το όνομα της χορωδίας προέρχεται από το ομώνυμο, αντιφωνικό μέρος του Ρέκβιεμ, "Libera me", λέξη παρμένη από το λατινικό "liberare-Ελευθέρωσε!"]

                        «The Massacre of the Innocents», Pieter Bruegel ο Πρεσβύτερος

Οι ερμηνείες των  Coventry Carols είναι πάμπολλες!
Μετά την χορωδιακή εκδοχή τους, εκείνη που αγγίζει την ψυχή μου περισσότερο με το συναίσθημα του πόνου και της οδύνης των δυστυχισμένων μητέρων, που είδαν να σφάζονται τα παιδιά τους μέσα στις ίδιες τις αγκαλιές τους, εντονότατο είναι με την McKennitt...

Άλλα σχετικά για την Ημέρα, άρθρα μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.

Ραβέλ: Ασχημούλα, η Πριγκίπισσα των Παγόδων...

 

[Εξώφυλλο από την έκδοση των Παραμυθιών  του 1697]

(Στη μνήμη του Μωρίς Ραβέλ, που έφυγε σαν σήμερα 28 Δεκέμβρη του 1937)

Καθώς διανύουμε τις τελευταίες νύχτες του χρόνου σάς καλησπερίζω με παραμυθοτάξιδο για μικρούς και μεγάλους, που ακόμα ονειρεύονται...

Στο μεγάλο βιβλίο της φαντασίας κάθε παιδιού ή ενήλικα υπάρχει μια σκηνή, όπου μία γιαγιά, τριγυρισμένη από τα εγγόνια της δίπλα στο τζάκι αφηγείται παραμύθια.
Όλοι, άλλοι λίγο, άλλοι πολύ έχουμε βιώσει στην πραγματικότητα μια τέτοια σκηνή...
Έτσι...Τα ξύλα μπήκαν στο τζάκι κι η φωτιά λαμπάδιασε!!!Για κοπιάστε...

Το 1910 ο Ravel συνέθεσε ένα από τα πιο αγαπητά έργα, τη συλλογή των πέντε παιδικών κομματιών, που  γνωρίζουμε με τον τίτλο: «Η Μάνα μου η Χήνα».

Αρχικά γραμμένο για πιάνο για τέσσερα χέρια, για δύο νέους μαθητές πιάνου, τη Μιμή και το Ζαν, παιδιά ενός ζευγαριού φίλων του συνθέτη.
Άγαμος και άτεκνος, ο Ραβέλ λάτρευε τα παιδιά και τον κόσμο της φαντασίας τους.

Αργότερα το έργο ενορχηστρώθηκε και μεταγράφηκε για σόλο πιάνο ή διασκευάστηκε για μπαλέτο.
Μια σύνθεση τρυφερά βελούδινη, που ενέπνευσε στον Ραβέλ ο παραμυθόκοσμος του 17ου αι.
Συγκεκριμένα, μία συλλογή έξι παραμυθιών του Σαρλ Περρώ που κυκλοφόρησαν το 1697, εμπνευσμένα από παραδοσιακά παραμύθια, στα οποία η Μάνα Χήνα, ως δημοφιλής χαρακτήρας της λαϊκής μυθοπλασίας, διαδραματίζει κεντρικό ρόλο.
Ως φιγούρα, παραπέμπει στην γκουβερνάντα, στη γυναίκα εκείνη που, αφηγούμενη ιστορίες στα παιδιά, γίνεται η ίδια κομμάτι της προφορικής παράδοσης.

Η ορχηστρική εκδοχή περιλαμβάνει πέντε παραμυθένιους μουσικούς πίνακες.

  "Miniature : Ρorcelain Chinese Ρagodine"

Σήμερα, προτείνω να επικεντρωθούμε στην ιστορία της «Ασχημούλας, πριγκίπισσας των παγόδων»

[Παγόδες, στα κινέζικα παραμύθια ήταν μικροσκοπικά ανθρωπάκια από πορσελάνη και κρύσταλλο, ιέρειες και ιερείς του ομώνυμου βασιλείου.
Μάλιστα, στη Γαλλία του 18ου αι. παρατηρείται ένα είδος πορσελάνινης διακόσμησης με μικρές 
κινέζικες φιγούρες με αλλόκοτο πρόσωπο και κινούμενο κεφάλι, με το όνομα παγόδες]

***

Αποτελεί το τρίτο μέρος του έργου, με γαλλικό τίτλο: «Laideronnette, Imperatrice des Pagodes». 

Ο Ραβέλ γράφει στην αρχή της κίνησης αυτής:

«Ενώ η μικρή άσχημη πριγκίπισσα παίρνει το μπάνιο της, 

οι μικροί ιερείς και ιέρειες (παγόδες) τής τραγουδούν και εκτελούν διάφορα μουσικά όργανα, 

ανάλογα με το μικροσκοπικό τους μέγεθος:

 όμποε και λαούτα κατασκευασμένα από τσόφλια καρυδιών, 

βιόλες από φλούδες αμυγδάλων κ.ά.»

ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ:

Η Ασχημούλα ήταν μια πολύ όμορφη κινέζα πριγκίπισσα, την οποία καταράστηκε μια κακιά μάγισσα και τη μεταμόρφωσε σε μικροσκοπική δράκαινα με πολύ άσχημη όψη. Επειδή η Ασχημούλα ντρεπόταν για την εμφάνισή της, κρύφτηκε σε ένα μακρινό κάστρο.
Μια μέρα, συνάντησε ένα εξίσου άσχημο Πράσινο Φίδι, το οποίο ήταν στην πραγματικότητα ένας ωραίος πρίγκιπας που τον είχε, και αυτόν, καταραστεί η κακιά μάγισσα.
Μαζί άρχισαν να περιπλανώνται για πολλά χρόνια, σε διάφορους τόπους.
Τελικά, ναυάγησαν και οι δυο στο νησί των Παγόδων, του οποίου οι κάτοικοι ήταν μικροσκοπικά ανθρωπάκια από πορσελάνη και κρύσταλλο.
Οι παγόδες ανακήρυξαν βασίλισσά τους την Ασχημούλα.
Στο τέλος τα μάγια λύνονται και η πριγκίπισσα και ο πρίγκιπας παίρνουν την πραγματική τους μορφή.

*****

Στο έργο αυτό ο Ραβέλ δημιουργεί μια Oriental αίσθηση, μια ανατολίτικη εξωτική ατμόσφαιρα με τη χρήση στοιχείων από την ορχήστρα Γκαμελάν και δη πεντατονικών μελωδιών, κάτι που παρατηρούμε από την έναρξη, όπου ένα γρήγορο κι ανάλαφρο θέμα εκτελείται βασισμένο στην πεντάφθογγη κλίμακα της Άπω Ανατολής.

Διάλεξα να το ακούσουμε από ορχήστρα και σε μια υπέροχη οπτικοποιημένη εκδοχή του παραμυθιού, που ελπίζω να  απολαύσετε με τον ενθουσιασμό και την έξαρση ενός μικρού παιδιού, που αρέσκεται να βαδίζει σε παραμυθόκοσμους…

Η φωνή της «Μάνας Χήνας», κουβάρι από φανταστικές ιστορίες, κόκκινη κλωστή, που ξετυλίγει το όνειρο, την ελπίδα και κάθε τι απρόβλεπτο...

Για πιάνο με τέσσερα χέρια με Martha Argerich και Nelson Freire:

Δεν σας ρωτάω αν σας άρεσε...Kαι σε ποιόν δεν αρέσουν τα παραμύθια, άλλωστε;
Η καθημερινότητα δύσκολη κι η καρδιά αναζητά το όνειρο, την ελπίδα, συνειδητά στο ολιγόλεπτο παραμύθι...
Εξάλλου ο Ραβέλ ήταν ένας ανεξάντλητος παραμυθάς, αφού συχνά κατασκεύαζε δικές του ιστορίες και τις έλεγε στα παιδιά των φίλων του, διατηρώντας έτσι καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του την ικανότητα να βλέπει τον κόσμο με τα μάτια ενός παιδιού...

«Μπαχ και Άγιος Ιωάννης-Καντάτα για την Τρίτη Ημέρα των Χριστουγέννων»

 

St. John the Evangelist, Zampieri-Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνο

Καλημέρα και ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!
Ευχές καρδιάς σε όλη τη παρέα των καλών διαδικτυακών φίλων με ψυχική πρωτίστως αγαλλίαση, που πρόσφερε το κορυφαίο θαύμα της Γέννησης, που γιορτάσαμε πριν λίγες μέρες!

Τρίτη μέρα των Χριστουγέννων σήμερα, φωτεινή, ηλιόλουστη, μ’αγάπη πλασμένη!
Είθε το μήνυμα της Γέννησής Του να εμφυσήσει πνοές ανθρωπιάς και καλοσύνης στις ψυχές μας!
Γιατί απ’ Αυτόν πηγάζει κάθε ζωτική δύναμη.
Είναι Αυτός που ζωοποιεί και συντηρεί τα σύμπαντα!

Τρίτη μέρα των Χριστουγέννων και για τους Δυτικούς Γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή.

«Εν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος.  

Οὗτος ἦν ἐνἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν…»

Τα λόγια από τον Προοιμιακό του ύμνο, στο Ευαγγέλιό του.

Ο Λόγος είναι η πηγή της ζωής, όμως είναι και φως. Είναι το φως το πνευματικό που φωτίζει το νου και τη διάνοια  και μας οδηγεί από την πλάνη στην αλήθεια με μεγαλύτερη φανέρωσή του μέσα από την Θεία Ενανθρώπιση. 

Ο Χριστός αποτελεί το φως το αληθινό, σε αντίθεση με την πλάνη και το σκοταδισμό της αμαρτίας. 

Το φως το αληθινό, που ανέτειλε στον κόσμο με τη Γέννηση του Χριστού ας σκορπίζει αιώνια τη λάμψη και την αλήθεια Του!

***

Το νόημα αυτών των λόγων από τον Προοιμιακό Ύμνο του Ιωάννη είναι που εμπνέουν τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ να συνθέσει την Καντάτα «Sehet, welch eine Liebe hat uns der Vater erzeiget- Ιδού, τι αγάπη μας χάρισε ο Κύριος», αφιερωμένη στον Ευαγγελιστή και πρωτοακούστηκε σαν σήμερα 27 Δεκέμβρη του 1723 στη Λειψία, ημέρα της γιορτής του.
(Oι ορθόδοξοι τον τιμούμε στις 8 Μαΐου).

Saint John, El Greco

John the Evangelist, F. Pacheco 

Στη Χριστιανική Τέχνη ο Ευαγγελιστής Ιωάννης απεικονίζεται συνήθως σαν ένας νεαρός, φωτισμένος άνδρας με δύναμη λόγου, που καλλιτεχνικά εκπροσωπείται από έναν αετό.

Κάποιες φορές παρουσιάζεται να κρατά δισκοπότηρο, σύμβολο αναφορά στο Μυστικό Δείπνο, όπως στους πίνακες του Θεοτοκόπουλου(αριστερά) ή του Francisco Pacheco (δεξιά), από το Πράδο.




Ένας σχετικός πίνακας, που αγαπώ πολύ είναι εκείνος του Ντομένικο Zαμπιέρι, γνωστού ως Domenichino, από την ιταλική μπαρόκ ζωγραφική περίοδο και έχω θαυμάσει στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.

St. John the Evangelist, Zampieri

Ο καλλιτέχνης απεικονίζει τον Ευαγγελιστή σα νεαρό άνδρα συνοδευμένο από το  παραδοσιακό σύμβολό του, τον αετό, που στέκει στα πόδια του, αλλά και δύο ερωτιδείς…σύνδεση με τον φωτισμένο λόγο του, τον  τρυφερό, τον λόγο αγάπης και καλοσύνης …

Το βλέμμα του Αγίου κατευθύνεται προς τα πάνω, παρακαλώντας  τον Θεό να λάβει φώτιση και έμπνευση για τη γραφή του Ευαγγελίου του.

Το φως δεν είναι ιδιαίτερα έντονο, πλην του τοπίου στο βάθος, αλλά και της μορφής του Ιωάννη, που εκπέμπει θαρρείς το άγιο φως της ψυχής του.
Μια τεχνοτροπία του καλλιτέχνη, που ενισχύει την ιεροσύνη και το μεγαλείο της αφήγησης του έργου.
Η άγια μορφή κεντρικά, αντανακλά το φως, μετατρέπεται η ίδια σε φωτεινή πηγή και μοιάζει να εξαϋλώνεται αποκτώντας την ανώτερη δύναμη να καταγράψει και μεταλαμπαδεύσει το λόγο της αλήθειας του Κυρίου.

Ο Γ.Σ.Μπαχ στην καντάτα* του, που περιλαμβάνει τρία χορικά χρησιμοποιεί τρεις σολίστ (σοπράνο, άλτο και μπάσο), τετράφωνη χορωδία, τρομπόνι, όμποε ντ 'αμόρε, βιολιά, βιόλα, μπάσο κοντίνουο αλλά και ένα αερόφωνο, τύπου ξύλινης (ή  πολλές φορές από ελεφαντόδοντο) καμπυλόσχημης φλογέρας, το zink, ένα ιστορικό μουσικό όργανο με τη φήμη του να φτάνει στο απόγειό της στις αρχές του 17ου αιώνα, καθώς ήταν σε θέση να μιμηθεί την ανθρώπινη φωνή.
Οι φωνές των σολίστ  εκτείνονται σε μεγάλο εύρος, κινούνται με ευελιξία και ενεργητικότητα ενώ υποστηρίζονται από ένα στιβαρό και σε συνεχή κίνηση βάσιμο.

Μια σύνθεση, ποτισμένη έντονα με κατανυκτικότητα...Εξυψωτική η μουσική του Μπαχ, είναι ο καλύτερος τρόπος να υποδεχτούμε την τελευταία Κυριακή του χρόνου!

<<Bach - Cantate BWV 64 - Για την Τρίτη Ημέρα των Χριστουγέννων>>

*Η καντάτα παίρνει το όνομά της από το ιταλικό cantare=τραγουδώ, ανήκει στα πολυμερή φωνητικά είδη μουσικής, θρησκευτικού ή κοσμικού περιεχομένου, (cantata da chiesa ή cantata da camera, αντίστοιχα) με οργανική συνοδεία. 

Στις καντάτες χρησιμοποιούνται χορωδίες ή και σολίστες και το κείμενο πολύ συχνά παραμένει στη λατινική γλώσσα.

Η Καντάτα γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την περίοδο του Μπαρόκ, με κύριο εκπρόσωπο τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, με τον αριθμό αυτών των συνθέσεών του να ξεπερνά τις 200.

"Βιέννη:Καθεδρικός Αγίου Στεφάνου..."

 

(φωτο από: pinterest)

Με μια όμορφη εικόνα απ΄το κέντρο της Βιέννης θα σας καληνυχτίσω, φίλοι μου αγαπημένοι!
Συγκεκριμένα από τον καθεδρικό της πόλης, τον Άγιο Στέφανο με αφορμή τη σημερινή γιορτή του πρωτομάρτυρα Στεφάνου.

[Ο Στέφανος είχε αφιερώσει τη ζωή του στο κήρυγμα του ευαγγελικού λόγου και στη φιλανθρωπική δράση.

Οι Ιουδαίοι όμως τον συκοφάντησαν, τον έσυραν σε δίκη κι ακράτητοι από το μίσος τον θανάτωσαν με λιθοβολισμό. 

Η Eκκλησία μας τιμά την μνήμη του στις 27 Δεκέμβρη, ενώ οι Δυτικοί 26 του ίδιου μήνα].

Ο Καθεδρικός της Βιέννης είναι χτισμένος σε μεικτό ρομανικό και γοτθικό ρυθμό.
Βασικό χαρακτηριστικό του αποτελεί η περίτεχνα διακοσμημένη στέγη του με πολύχρωμα κεραμικά πλακίδια με ψηφιδωτά σχέδια, όπως ο διπλός αετός, σύμβολο της Δυναστείας των Αψβούργων.
Μεγαλοπρεπής καθεδρικός με το νότιο πύργο του να υψώνεται στους αυστριακούς αιθέρες, καθώς ο «Στεφανάκος-Στεφφλ», όνομα που του αποδίδουν χαϊδευτικά οι Βιεννέζοι, ορθώνεται στα 136 μέτρα!


Το 1740 και σε ηλικία οκτώ ετών ήρθε στη Βιέννη ο Γιόζεφ Χάυντν ως μέλος της περίφημης χορωδίας αγοριών του Καθεδρικού, θέση που κατείχε ο αγαπημένος συνθέτης ως τα 18 του.
Στο ναό επίσης του Αγίου Στεφάνου το Νοέμβρη του 1860 ο Χάυντν παντρεύτηκε την Άννα Μαρία Κέλλερ.


Στον ίδιο καθεδρικό τον Αύγουστο του 1782 ενώθηκαν με τα δεσμά του γάμου η Κωνστάντζα Βέμπερ και ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ και στον ίδιο χώρο βάφτιστηκαν τα δύο από τα έξι παιδιά τους.
Τον Μάιο του 1791 ο Μότσαρτ δέχτηκε την καλοπληρωμένη θέση του χοράρχη του καθεδρικού, καθήκοντα που τελικά δεν ανέλαβε, αφού τον πρόλαβε ο θάνατος στις 5 Δεκέμβρη του ίδιου έτους, σε ηλικία 35 ετών.
Tην επομένη, σε ένα από τα παρεκκλήσια του καθεδρικού εψάλλη η νεκρώσιμη ακολουθία του.


Ο Καθεδρικός του Αγίου Στεφάνου διαθέτει 23 καμπάνες, με χαρακτηριστική την «Pummerin», αφιερωμένη στην Παναγία, που είναι η μεγαλύτερη της Αυστρίας και κατασκευάστηκε το 1711, από λιωμένα κανόνια των Μουσουλμάνων εισβολέων στην πόλη.


Ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν συνήθιζε να κάνει βόλτες στον περίβολο χώρο του Καθεδρικού και λέγεται πως ανακάλυψε την ολοκληρωτική απώλεια της ακοής του, όταν βλέποντας πουλιά να πετούν έξω από το καμπαναριό, εντούτοις δεν άκουγε τις καμπάνες…


Από την περίφημη Χορωδία Αγοριών της Βιέννης και τον Καθεδρικό του Αγίου Στεφάνου ακούμε αποσπάσματα από τη συναυλία, που δόθηκε για τα 250ά γενέθλια του Μότσαρτ, τον Ιανουάριο του 2006.

Vienna Boys' Choir at Stephansdom:

ΠΑΟΥΛ ΚΛΕΕ : «Η Μηχανή, που τιτιβίζει» -Τρεις μουσικές αναγνώσεις

 

«Die Zwitscher Maschine-Η Μηχανή, που τιτιβίζει»

«Όσο πιο τρομακτικός γίνεται τούτος ο κόσμος τόσο η τέχνη γίνεται αφηρημένη» 

Paul Klee

Μια μέρα στη γερμανική πόλη του Dessau, ένας μαθητής του, είδε το ζωγράφο Paul Klee να στέκει στο πεζοδρόμιο αφηρημένος και να χτυπά με το πόδι του στο ρυθμό της μουσικής, που εκτελούσε η μπάντα που περνούσε στο δρόμο…
Ο ζωγράφος εξήγησε πως μελετούσε το συντονισμό, τη ρυθμική σχέση μεταξύ της μουσικής και του σκυρόδεματος κάτω από τα πόδια του.

Ο Paul Klee, που  γεννήθηκε σαν σήμερα 18 Δεκεμβρίου του 1879 στη Βέρνη ήταν γιος μουσικών και βιολιστής ο ίδιος. Στην νεότητα του έγραψε επίσης και ποιήματα.

Το έργο του Klee λειτουργεί όπως η μουσική.
Είναι ένας παράλληλος και αυτόνομος κόσμος που με μυστηριώδη τρόπο ακουμπά τον πραγματικό, μιλά στις αισθήσεις μας όπως η μουσική, γι’αυτό και η ζωγραφική του αποτελεί, όπως πολλοί ισχυρίζονται τη «μουσική δωματίου των σύγχρονων εικαστικών»

Το «Die Zwitscher Maschine- H Mηχανή, που τιτιβίζει» είναι μια ακουαρέλα του 1922, που απεικονίζει με γραμμικά σχέδια, μια ομάδα αλυσοδεμένων πουλιών σε μπλε και μωβ φόντο, απεικόνιση του «ομιχλώδους δροσερού  μπλε της νύχτας με τη ροδιά ροή της αυγής…», έρμαια μιας κατευθυντήριας  μανιβέλας.

Οι ερμηνείες του έργου ποικίλλουν…Αλλοι μιλούν για μια οπτική αναπαράσταση των μηχανικών ήχων, άλλοι για θρίαμβο των μηχανών έναντι της φύσης...

Η εικόνα είναι για πολλούς παράξενη, ιδιότροπη, σκοτεινή κι εκπέμπει έναν παραλογισμό , μια «διαφαινόμενη απειλή» από έναν φρικτό εχθρό με το όνομα αλλοτρίωση.Μια εικασία, που από μουσικούς, που έχουν εμπνευστεί από τη συγκεκριμένη εικαστική δημιουργία αποδίδεται ως «διαβολική κακοφωνία» …

*****

Από το εικαστικό αυτό εμπνεύστηκε το 1958 ο David Diamond τη σύνθεσή του:

«The World of Paul Klee»:

Ίσως το παραπάνω έργο που ακούσατε να μην "ακούμπησε" στην ψυχή σας ή ακόμη κάτι ηχητικά απροσδιόριστο να σας "χάλασε"...
Ενστερνίζομαι την άποψή σας αυτή, γιατί και τα δικά μου γούστα "ακουμπούν" περισσότερο στην τονική μουσική με τις βατές αρμονίες.

Όμως, η τέχνη εξελίσσεται κι όπως και η ζωγραφική δεν έμεινε στους ρομαντικούς ή στους ιμπρεσιονιστές, το ίδιο συμβαίνει και στη μουσική που μας παρουσιάζει δωδεκαφθογγισμό, ατονική, σειριακή μουσική ή αλεατορισμό...

Ας το δούμε όμως και συσχετιστικά...
Το συγκεκριμένο έργο του Κλέε θέλει να εκφράσει το παράξενο της νέας εποχής, το απειλητικό, ίσως κι έναν αόρατο κίνδυνο...
Μόνο οι "διαφωνίες", που επιτρέπει η ατονάλε θα αποδώσουν πιστά το μέγεθος αυτής της έκρηξης!...
Όπως καταλαβαίνετε, φίλοι μου, εικάζω... χωρίς φυσικά να στοχεύω στην από μέρους σας αποδοχή των λεγομένων μου.

Όσοι επιθυμείτε, μπορείτε να συνεχίσετε την ακρόαση, έστω και ως μουσική σπουδή...

Γιατί, μην ξεχνάμε πως  όλοι αυτοί της σύγχρονης μουσικής έκαναν τομή στην Τέχνη, και οφείλουμε, τουλάχιστον εμείς οι μουσικοί, όχι μόνο σεβασμό αλλά και μελέτη ενδελεχή του έργου τους γιατί πραγματικά αν "εισχωρήσεις" σε αυτό, διαβάζοντας αναλύσεις τους, σε καθοδηγούν με τον καλύτερο τρόπο και βρίσκεις φως στο παράξενο και ιδιότροπο τούνελ τους, για πολλούς διαβολικό και κακόφωνο....

*****

Ένα από τα επτά έργα, που περιγράφει μουσικά ο Gunther Schuller στα  «Seven Studies on Themes of Paul Klee» είναι και η «Μηχανή, που τιτιβίζει».
Το ακούμε στο 7:50:

Peter Maxwell Davies: "Five Klee Pictures Op. 12"

Στο 3:07, η "ΜΗΧΑΝΗ, που τιτιβίζει":

Μια ματιά στα έργα του, και χωρίς μελέτη σε βάθος και λεπτομέρεια αρκεί, για να  αιχμαλωτιστείς από τα εκτυφλωτικά χρώματα, το φως, μα κυρίως την απλότητα των σχημάτων του!
Με βρίσκω, βέβαια και ελαφρώς επηρεασμένη από τη σχέση του με τη μουσική, ων βιολιστής, αλλά και την ποίηση...

Δεν μπορώ όμως να ξεχάσω όταν στην εφηβεία μου, καθώς αναζητούσα νοερά ταξίδια σε εικαστικές δημιουργίες ήταν ο Κλέε, που μου σύστησε τη μαγεία της Τυνησίας και μπόλιασε στην ψυχή μου το όνειρο να ταξιδέψω στη χώρα, που μάγεψε αυτόν τον καλλιτέχνη με τα χρώματα, το φως και την αύρα της!
Τα αναζήτησα όλα όταν αξιώθηκα στο ταξίδι αυτό...και τα βρήκα, όπως μου τα είχε διηγηθεί ο αγαπημένος μου, φίλοι μου, όπως τα κατέγραψα και σ'ένα παλιότερο κείμενό μου, εδώ. 

Όπως επίσης για την αλληλεπίδραση Κλέε - μουσικής μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

«Σονάτα του Σεληνόφωτος» : ΜΠΕΤΟΒΕΝ-ΡΙΤΣΟΣ

 

Αιθέρια λεπτότητα, κομψή ονειροπόληση, σχεδόν ποιητική φαντασία, μια λεπτεπίλεπτη ευγένεια, λουσμένη στο φως της σελήνης…

Αφιερωμένη σε μια νεαρή μαθήτριά του, τη Giullietta Guissiardi είναι η σονάτα αρ.14 του Μπετόβεν, που μουσικά ρέει «σχεδόν σαν φαντασία», όπως επιθυμεί κατά δήλωσή του ο συνθέτης:

Quasi una fantasia...

Από τις πιο δημοφιλείς και αγαπημένες σονάτες του για πιάνο, που γέννησε ο έρωτας του Μπετόβεν για τη μικρή του μαθήτρια.

"Ἄφησέ με νἄρθω μαζί σου. Τί φεγγάρι ἀπόψε! 

Ὅταν ἔχει φεγγάρι μεγαλώνουν οἱ σκιές μές στό σπίτι, 

ἀόρατα χέρια τραβοῦν τίς κουρτίνες, 

ἕνα δάχτυλο ἀχνό γράφει στή σκόνη τοῦ πιάνου

λησμονημένα λόγια — δέ θέλω νά τ' ἀκούσω. Σώπα..."

*****

Το γνωστότερο μέρος της κι ίσως αυτό που χαρακτηρίζει εντονότερα και το ερωτικό ύφος της σονάτας είναι το πρώτο, «Adagio Sostenuto», ένα μουσικό ποίημα, που ο μαθητής του Μπετόβεν, Carl Czerny χαρακτήρισε σαν :

«a night scene, in which the plaintive voice of a spirit is heard far in the distance

μια νυχτερινή σκηνή, που απ’το βάθος ακούγεται μια φωνή σπαρακτική».

Πλατιές συγχορδίες στ'αριστερό χέρι ακούγονται σα θρηνητική ηχώ...σα βαθύς αναστεναγμός..., ενώ το δεξί αιωρείται πάνω σε ανάλαφρα τρίηχα...

Η Σονάτα είναι πιο γνωστή ως «Υπό το Σεληνόφως», όνομα, που της δόθηκε όταν ο ποιητής Ludwig Rellstab ακούγοντας το αντάτζιο  έγραψε:

«…moonlight, the primitive landscapes of Lake Lucerne

φεγγαρόφωτο πάνω απ’τη λίμνη της Λουκέρνης».

«Moonlight on Lake Lucerne»,  Josephe Mallord William Turner-1841

L. van Beethoven –  «Moonlight Sonata»Μov. I - Adagio sostenuto.

Στο πιάνο ο Vladimir Horowitz:

Η Μπετοβενική «Σονάτα του Σεληνόφωτος» ενέπνευσε την ομώνυμη δημιουργία του Γιάννη Ρίτσου, από τα πιο αγαπημένα και γνωστά κείμενα του ποιητή και αποτελεί ένα σκηνικό μονόλογο, μια «εκ βαθέων» εξομολόγηση, μια ικεσία για ζωή κι ελπίδα, μέσα από ροή παραστάσεων και συμβόλων.

«...καί τό φεγγάρι μιά τρύπα στό κρανίο τοῦ κόσμου 

— μήν κοιτάξειςμέσα,

εἶναι μιά δύναμη μαγνητική πού σέ τραβάει — 

μήν κοιτάξεις, μήν κοιτᾶχτε,

ἀκοῦστε με πού σᾶς μιλάω — θά πέσετε μέσα. 

Τοῦτος ὁ ἴλιγγος 

ὡραῖος, ἀνάλαφρος — θά πέσεις, — 

ἕνα μαρμάρινο πηγάδι τό φεγγάρι,

ἴσκιοι σαλεύουν καί βουβά φτερά, μυστηριακές φωνές — δέν τίς ἀκοῦτε;...»

juiceofclouds

Συγκεκριμένα, το πρώτο μέρος της, «adagio sostenuto» συνοδεύει χαµηλόφωνα την εξομολόγηση της Γυναίκας…

«Τό δωμάτιο σκοτεινιάζει. Φαίνεται πώς κάποιο σύννεφο θἄκρυψε τό φεγγάρι. 

Μονομιᾶς, σάν κάποιο χέρι νά δυνάμωσε τό ραδιόφωνο τοῦ γειτονικοῦ μπάρ, ἀκούστηκε μιά πολύ γνωστή μουσική φράση. 

Καί τότε κατάλαβα πώς ὅλη τούτη τή σκηνή τή συνόδευε χαμηλόφωνα ἡ «Σονάτα τοῦ Σεληνόφωτος», μόνο τό πρῶτο μέρος. 

Ὁ Νέος θά κατηφορίζει τώρα μ' ἕνα εἰρωνικό κ' ἴσως συμπονετικό χαμόγελο στά καλογραμμένα χείλη του καί μ' ἕνα συναίσθημα ἀπελευθέρωσης. 

Ὅταν θά φτάσει ἀκριβῶς στόν Ἅη-Νικόλα, πρίν κατέβει τή μαρμάρινη σκάλα, θά γελάσει, — ἕνα γέλιο δυνατό, ἀσυγκράτητο. 

Τό γέλιο του δέ θ' ἀκουστεῖ καθόλου ἀνάρμοστα κάτω ἀπ' τό φεγγάρι. 

Ἴσως τό μόνο ἀνάρμοστο νἆναι τό ὅτι δέν εἶναι καθόλου ἀνάρμοστο. 

Σέ λίγο ὁ Νέος θά σωπάσει, θά σοβαρευτεῖ καί θά πεῖ: 

«Ἡ παρακμή μιᾶς ἐποχῆς». 

Ἔτσι, ὁλότελα ἥσυχος πιά, θά ξεκουμπώσει πάλι τό πουκάμισό του καί θά τραβήξει τό δρόμο του. 

Ὅσο γιά τή γυναίκα μέ τά μαῦρα, δέν ξέρω ἄν βγῆκε τελικά ἀπ' τό σπίτι. 

Τό φεγγαρόφωτο λάμπει ξανά. 

Καί στίς γωνιές τοῦ δωματίου οἱ σκιές σφίγγονται ἀπό μιάν ἀβάσταχτη μετάνοια, σχεδόν ὀργή, ὄχι τόσο γιά τή ζωή, ὅσο γιά τήν ἄχρηστη ἐξομολόγηση. 

Ἀκοῦτε; Τό ραδιόφωνο συνεχίζει…

(Γ.Ρίτσος:  «Σονάτα του Σεληνόφωτος»)

Rania December 2015 at 10:33

Υπέροχο μουσικό περιδιάβασμα στο περιβόλι των συναισθημάτων του Μπετόβεν, που έβαλε σε ποιητικό πειρασμό τον Ρίτσο! Ευχαριστούμε, Ελπίδα, για τα πολύτιμα δώρα της μουσικής που μοιράζεσαι μαζί μας!

ReplyDelete
Replies

ELPIDA NOUSA17 December 2015 at 11:10

Και το Θεό τον ίδιο θα έβαζε σε πειρασμό αυτή η ηχητική πανδαισία, κι η αρμονική της πολυχρωμία, Ράνια μου!Αιτία δημιουργιας μαγικών στιγμών, ξέχειλων από συναισθήματα!!!!Αναταση ψυχής, ώθηση σε ανώτερες, θεϊκές σφαίρες!
Εγώ ευχαριστώ για τα "ακριβά" σχόλια που ενισχύουν το πολύτιμο της φιλίας μας!

Ο Μπερλιόζ, ο Παγκανίνι κι ο Χάρολντ στην Ιταλία...

 

"Berlioz et Paganini", Adolphe Yvon

Εκτόρ Μπερλιόζ, ένας  γίγαντας, που γεννήθηκε σαν σήμερα 11 Δεκέμβρη του 1803.

Θεωρείται ο δημιουργός της προγραμματικής μουσικής  και στο έργο του εκφράζει τα προσωπικά του αισθήματα, τον ενθουσιασμό της φλογερής του ιδιοσυγκρασίας και τις ρομαντικές του εξάρσεις.
Από τα έργα του που δεν ακολουθούν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι ο "Χάρολντ στην Ιταλία" και αξίζει η αναφορά του στο πώς εμπνεύστηκε, καθώς και η σχέση με τον Παγκανίνι, που το συνδέει.

"Ο Χάρολντ στην Ιταλία" είναι μια συμφωνία την οποία έγραψε ο Μπερλιόζ μετά από παρότρυνση του Νικολό Παγκανίνι, που επειδή είχε στην κατοχή του μια υπέροχη βιόλα Στραντιβάριους ζήτησε από τον γάλλο συνθέτη να συνθέσει ένα έργο γιατί -όπως είπε- "μόνο σε κείνον είχε εμπιστοσύνη!"

Ο Μπερλιόζ αρχικά αρνήθηκε, καθώς δεν γνώριζε βιόλα, όμως τελικά υπέκυψε στην επιμονή του Παγκανίνι.
Ολοκλήρωσε το έργο το 1834 όπου αναδεικνυόταν το ηχόχρωμα της βιόλας, χωρίς όμως να μειώνεται η συνεισφορά και των υπολοίπων οργάνων.

Όταν ο Παγκανίνι είδε την παρτιτούρα και διαπίστωσε τις παύσεις της βιόλας στο μέρος του αλλέγκρο, όπου ο σολίστας θα μπορούσε να δείξει τη δεξιοτεχνία του απογοητεύτηκε τόσο, που δεν δέχτηκε να το εκτελέσει...


Το έργο είναι εμπνευσμένο από το ομώνυμο ποίημα του Λόρδου Μπάυρον. 


Η βιόλα αντιπροσωπεύει τον χαρακτήρα του Χάρολντ, μελαγχολικό και ονειροπόλο!
Ξεκινά διστακτικά τη μουσική της φράση, που όμως πολύ γρήγορα ξετυλίγεται με εμπιστοσύνη...

Το θέμα της βιόλας(granger.com)

Το έργο αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη:

 1. "Ο Χάρολντ στα βουνά", όπου σκηνές μελαγχολίας εναλλάσσονται με κείνες της χαράς.Ένα βαθύτατα εκφραστικό adagio αντιπαραβάλλεται με το μελωδικό και ανάλαφρο allegro.

2. "Η πομπή των προσκυνητών, που ψάλλουν την εσπερινή προσευχή".
Βηματικές, αντιφωνικές φράσεις με σταθερό παλμό αντικατοπτρίζουν την πομπή, ενώ το θέμα της βιόλας ακούγεται διακριτικά.

3. "Σερενάτα ενός εραστή στο Abruzzi". 
Ο συνθέτης απεικονίζει μια ερωτική σκηνή με βουκολικού ύφους, μοτίβα.

4. "Ακολασίες των ληστών".
Ένα φρενήρες αλλέγκρο, όπου με τη ρυθμική σφοδρότητά του, ο Μπερλιόζ επιχειρεί να αποδώσει τον έκλυτο βίο.Συχνές είναι οι απότομες διακοπές με παρεμβάσεις του μοτίβου της βιόλας, που όμως απέχει από τον οργιαστικό χαρακτήρα του συνόλου. Η σύνθεση ολοκληρώνεται με το σολιστικό κουαρτέττο εγχόρδων -αναπόληση του γαλήνιου τραγουδιού των προσκυνητών- οξύνοντας την αντίθεση προς το προηγούμενο οργιώδες κοσμικό ξεφάντωμα.

Για την ιστορία να αναφέρω πως ο Παγκανίνι άκουσε το έργο τέσσερα χρόνια μετά!
Συγκλονισμένος στο τέλος της συναυλίας ανέβηκε στη σκηνή, γονάτισε και φίλησε το χέρι του Μπερλιόζ κάτω από τις έντονες επευφημίες του κοινού!
Σκηνή, που απεικονίζεται θαυμάσια -όπως είδαμε παραπάνω- στο χαρακτικό του Adolphe Yvon.
Λίγες μέρες αργότερα έστειλε στον Μπερλιόζ συγχαρητήρια επιστολή, συνοδευόμενη από μια τραπεζική επιταγή μ'ένα ποσό διόλου ευκαταφρόνητο...

"Ο Χάρολντ στην Ιταλία" θεωρείται πλέον από τα πιο διάσημα κομμάτια που έχουν γραφτεί ποτέ για βιόλα!

Συμφωνείτε κ.Παγκανίνι;;;

Στη βιόλα ο Yuri Bashmet συνοδευόμενος από την ορχήστρα
του θεάτρου Mariinsky της Αγ.Πετρούπολης. 

Διευθύνει ο Βάλερι Γκεργκίεφ:1. "Ο Χάρολντ στα βουνά":

2. "Η πομπή των προσκυνητών, που ψάλλουν την εσπερινή προσευχή":

3. "Σερενάτα ενός εραστή στο Abruzzi":

4. "Ακολασίες των ληστών":

"Πού είναι τα πουλιά, Μεσιάν;"

 

"Πουλιά", επιτοίχιο ταμπλώ του M. C. Escher, Μουσείο Κεραμικής Leeuwarden.

Δεκέμβρης και βαριοί χειμώνες, βροχές και φυσήματα ανέμων, που τα πουλιά ακλουθάνε...
Στον ουρανό στρέφεται το βλέμμα  κι οι εσωτερικές φωνές ρωτούν...
"Πού είναι τα πουλιά;

***

"Πού είναι τα πουλιά;

Ατσάραντοι και λιάροι κι' αητομάχια

συκοφάγοι και κατσουλιέρες και κοτσύφια

τσουτσουλιάνοι και τσαλαπετεινοί και τσόνοι

[...]

τετεντίτσες και τουρλουμπούκια και κίσσες

καλοκερήθρες και σηκονούρες και ασπροκόλια

ξυλοτρούπιδες και σπίγγοι και τρουποφράχτες

θεοπούλια και μυγούδια και σπίνοι;

Πού είναι ο κοκκινολαίμης; Πού είναι τα παπιά; 

Κρινέλια και γερμάνια και ψαλίδες

ξυλόκοτες και μπάλιζες και σουγλοκόλια

γερατζούλια και ντελίδες και μαυρόπαπα

[...]

Πού είναι ο Μολοχτός κι' ο Πάπουζας;

οι φάσες και οι σπαθομύτες

τα κιρκινέζια κι' οι χαλκοκουρούνες; 

Πού είναι ο μπούφος ο χουχουλόγιωργας κι' ο κούκος

ο νυχτοκόρακας ο γκιόνης κι' ο καράπαπας; 

Πού είναι

τα ξεφτέρια τα γεράκια και οι αετοί; 

Πού είναι ο Ντρένιος ο Καλογιάννης και ο Μπέτος; 

Πού είναι οι Μαυροσκούφηδες;"

(Γιώργης Παυλόπουλος:"ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ;", Εκδ. Κέδρος)

"Sky and Water": Ξυλογραφία, M. C. Escher

Olivier Messiaen

Γεννήθηκε στην Αβινιόν σαν σήμερα, 10 Δεκεμβρίου 1908 και εκτός από  μεγάλος συνθέτης και οργανίστας, ήταν  και ορνιθολόγος.
Από τους βασικούς υποστηρικτές του μουσικού κινήματος "Jeune France", που είχε στόχο την επαναφορά της πνευματικότητας της μουσικής και την πολιτιστική  ανανέωση στη Γαλλία, ο Ολιβιέ Μεσσιάν υπήρξε λάτρης της μουσικής των αρχαίων πολιτισμών(Ελλάδα, Ινδία, Ιαπωνία), στοιχεία των οποίων ενσωμάτωσε στα έργα του που ακολουθούν την πολυρρυθμία και ιδιαίτερα ρυθμικά σχήματα, τα λεγόμενα "παλίνδρομα", καθώς και πλήθος τονικοτήτων δικής του επινόησης,  που ονόμαζε "τρόπους περιορισμένης μετατροπίας".

Η αγάπη του για τα πουλιά τον ώθησε σε λεπτομερή καταγραφή τιτιβισμάτων μεταγράφοντάς τα στη μουσική του. Τα έργα του έχουν χαρακτηριστεί ηχητικά ποιήματα και ο ίδιος ιμπρεσιονιστής ζωγράφος, που με τα πινέλα του απεικονίζει την  ατμόσφαιρα της μουσικής του ιδέας χρησιμοποιώντας τους ήχους ως χρώματα.
(Οι απόψεις του πάνω στη σχέση Μουσικής-Χρώματος ταυτίζονται σε πολλά σημεία με κείνες του Βασίλι Καντίνσκι).

To έργο του Μεσιάν, "Reveil des oiseaux -Ξύπνημα των πουλιών", για πιάνο και ορχήστρα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της γοητείας, που άσκησαν τα κελαηδίσματα στον  Mεσιάν.

Είναι το πρώτο έργο αυτού του τύπου και για το συνθέτη, το κελάηδισμα ήταν ένας τρόπος να επιστρέψει στη φύση, για να ζωντανέψει τη μουσική του γλώσσα και να αποκαταστήσει σε αυτό μια ελευθερία που ένιωθε ότι είχε στερηθεί.

Το έργο δεν περιέχει  μοτίβα ή ρυθμούς Ανατολής και δεν γίνεται χρήση των περίφημων  "τρόπων περιορισμένης μεταφοράς ", όπως αναφέραμε παραπάνω.
Το έργο περιλαμβάνει τραγούδια του από τριάντα οκτώ είδη πουλιών, γι'αυτό και το διάλεξα να το συνοδεύσω με το ποίημα του Γιώργη Παυλόπουλου και είναι αφιερωμένο στη μνήμη του ορνιθολόγου Jacques Delamain.

Πρωτοπαρουσιάστηκε το  1953 στο Μέλανα Δρυμό, στην πόλη Donaueschingen με τη δεύτερη γυναίκα του συνθέτη, Yvonne Loriod στο πιάνο, απ'όπου και η ηχογράφηση:

Ένα εκπληκτικό έργο στο οποίο ο συνθέτης αναδεικνύει αυτό, που ο ίδιος αποκαλεί συναισθησία, και εντοπίζεται στα χρώματα, που βιώνει ο ακροατής, στην ιδιαίτερα αργή ρυθμική αγωγή του, στη χρήση της αντήχησης, επιρροή ίσως από το εκκλησιαστικό όργανο του οποίου ήταν άριστος γνώστης και βιρτουόζος, και σε τόσα άλλα νεωτεριστικά, που εφηύρε!

Θα'χετε καταλάβει, φίλοι μου πως  αγαπώ τις συνδυαστικές δημοσιεύσεις. Όλο αυτό τέρπει εμένα πρωτίστως και πολύ χαίρομαι που σ' αυτό το μονοπάτι βρίσκω αρκετούς από σας, συνοδοιπόρους...

Η Τέχνη είναι απίστευτη με τις δυνατότητες που μας προσφέρει! Τις ευρείες οδούς που μας καλεί να διαβούμε...

Μοιάζουν λαβύρινθοι, μα η αγάπη μας γι' αυτήν, βρίσκει μίτους να βγούμε στην αντίπερα όχθη....

Joaquín Turina: Άρωμα κρασιού στους "Φανταστικούς χορούς"...

Ο Ισπανός συνθέτης Joaquín Turina γεννήθηκε σαν σήμερα, 9 Δεκεμβρίου 1882, στη Σεβίλλη. 

Μαθήτευσε δίπλα στους  Vincent d' Indy και Moritz Moszkowski, εμπνεύστηκε έντονα από τους γάλλους ιμπρεσιονιστές Ραβέλ και Ντεμπισί, ενώ αξιοσημείωτη είναι η έλξη του Tουρίνα από τη μουσική των τσιγγάνων της Ανδαλουσίας.

Ενας από τους σημαντικότερους δημιουργούς λοιπόν, ο ισπανός Τουρίνα έγινε γνωστός για τις συνθέσεις του, τις έντονα ποτισμένες με το ιδιαίτερο χρώμα της πατρίδας του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι τρεις "Danzas fantásticas", αφιερωμένοι στη σύζυγό του, που γράφτηκαν το 1919 για σόλο πιάνο, όταν ο συνθέτης είχε ολοκληρώσει την ανάγνωση μιας ισπανικής νουβέλας με τίτλο: "Το όργιο", του φίλου του συγγραφέα, Jose Mas.

Τρεις φράσεις του λογοτεχνήματος εμπνέουν τα τρία μέρη του έργου, καθένα σε διαφορετικό στυλ από χορούς της ισπανικής παράδοσης.


1ο μέρος με τίτλο: "Εξύψωση":

["Parecía como si las figuras de ese cuadro incomparable se movían dentro de la claice de una flor -

Φαινόταν σαν οι φιγούρες σε εκείνον τον απαράμιλλο πίνακα να κινούνται στα στίγματα ενός λουλουδιού"]

Ο ρυθμός εμπνέεται από τη χότα (Jota), το δημοφιλή χορό από την Αραγωνία σε 3/4 ή 6/8




2ο μέρος με τίτλο: "Όνειρο"

["Cuerdas de la guitarra sonaba el lamento de un alma indefensa bajo el peso de la amargura -
Κιθαρίσιες χορδές τσιμπούν τον θρήνο της ανήμπορης ψυχής κάτω απ'της πίκρας το βάρος]

σε ρυθμό 5/8 όπως η θρηνητική zortziko των Βάσκων, που συνοδεύεται από κιθάρα σε μελαγχολικούς τόνους.

"Ensuenos - Όνειρα", Juan Luna

3ο μέρος με τίτλο: "'Όργιο"

["El perfume de las flores se fusionó con el olor de manzanilla, y desde el fondo de los vidrios levantados, llena de vino incomparables como incienso, alegría fluía -
Το άρωμα των λουλουδιών ενσωμάτωσε το άρωμα του χαμομηλιού και από το υψωμένο ποτήρι, το γεμάτο -σαν θυμίαμα- με ασύγκριτο κρασί, κυλούσε η χαρά]

Σε ρυθμό της farruca, (4/4) τύπου φλαμένγκο που όμως χορεύεται μόνο από άντρες ή γυναίκες, που φορούν ανδρικό ένδυμα.

Η σύνθεση ηχεί σαν υπερρεαλιστική, πυκνή ομίχλη. Τα μοτίβα αναδύονται μέσα στην μουσική καταχνιά με ενδιαφέροντες υπαινιγμούς: μυστηριώδεις συγχορδίες στις οποίες τρεμολάμπουν μελωδικές στροφές ισπανικής τεχνοτροπίας και θαυμάσιοι αυτοσχεδιασμοί.
Οι αναλυτές διατύπωσαν την άποψη πως το τριμερές πιανιστικό έργο του Τουρίνα εκφράζει με απόλυτη αγνότητα το συναίσθημά του για τις γωνιές της Ανδαλουσίας και  συγκεκριμένα για τη γεύση των κρασιών της, καθώς ο συγγραφέας περιγράφει τους χορούς ως "τραγούδι για το Manzanilla", το πιο δημοφιλές ισπανικό κρασί από αμπελώνες του Κάντιθ... 

( Στα ισπανικά "manzanilla" ονομάζεται το έγχυμα χαμομηλιού. Έτσι, το συγκεκριμένο κρασί πήρε το όνομα επειδή η γεύση του θυμίζει τέτοιο έγχυμα.)

Joaquín Turina: "Danzas fantásticas":

Ο Χοακίν Τουρίνα κατά τη διάρκεια της ζωής του τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις και βραβεία. Πιο σημαντικός όμως ήταν ο τίτλος, που του αποδόθηκε το 1926 : "Hijo Predilecto - Αγαπημένος γιος" της πόλης της Σεβίλλης.

Άγιος Νικόλαος: Παραλλαγές σε ένα τραγούδι του πολιούχου του Άμστερνταμ

 

"Ναός Αγίου Νικολάου, Άμστερνταμ"

Η καλησπέρα, λόγω εορτής του Αγίου της θάλασσας και των ναυτικών μας, έρχεται από το "Αμστελόδαμον", εξελληνισμένη ονομασία της πρωτεύουσας της Ολλανδίας, Άμστερνταμ.
Μιας πολύ όμορφης πόλης, που δεν έχει να θαυμάσεις μόνο γραφικά κανάλια κι ανεμόμυλους, άπειρα ποδήλατα στους δρόμους, το Ρέικσμουζέουμ, τo Μουσείο Βαν Γκογκ, το σπίτι του Ρέμπραντ ή εκείνο της Άννας Φρανκ, ή για τους ατακτούληδες τα "κακά κορίτσια" στην Κόκκινη συνοικία, έχει και ένα θαυμάσιο ναό, τη ρωμαιοκαθολική βασιλική του Αγίου Νικολάου, καθώς ο Άγιος είναι και για τους Ολλανδούς ο προστάτης των ναυτικών, τιμώντας έτσι και τη δική τους μεγάλη ναυτική παράδοση, με τη γιορτή του να αποτελεί έντονα προθεόρτια των Χριστουγέννων.

Η Βασιλική του ιστορικού κέντρου του Άμστερνταμ, χτίστηκε το 1880 στις όχθες του Άμστελ, δίπλα στον περίφημο Σιδηροδρομικό Σταθμό της πόλης, με χαρακτηριστικούς τους δυο πύργους στην είσοδό της, που μη αντέχοντας το βάρος του χρόνου γέρνουν προς τα μπρος αλλοιώνοντας τη συμμετρικότητά τους.

Η άφιξη του Αγίου με τον Μαύρο Πητ

Eντυπωσιακά είναι τα βιτρώ του, που απεικονίζουν σκηνές από τη ζωή του Αγίου Νικολάου αλλά και το εκκλησιαστικό όργανο, κατασκευής του 1890 από τον κορυφαίο γερμανό Wilhelm Sauer, που είναι το μόνο μεγάλο έργο του στην Ολλανδία, και ένα από τα πολύ λίγα της περιόδου που έχoυν επιζήσει αναλλοίωτα ως τις ημέρες μας.

Την παραμονή της γιορτής, ο Άγιος Νικόλαος, (Sinterklaas-κατ’αντιστοιχία του Santa Claus), καταφθάνει στο λιμάνι του Άμστερνταμ με ατμόπλοιο, συνοδευόμενος από τον Μαύρο Πητ, το μαύρο βοηθό του και τηρώντας τις παραδόσεις μοιράζει δώρα σε όλους, μικρούς και μεγάλους, ώστε να τα βρουν το επόμενο πρωί, ανήμερα της γιορτής του.

Οι φανφάρες κορυφώνονται με τη μεγάλη παρέλαση στον παραποτάμιο δρόμο.

 

"Sinterklaas parade in front of St. Nikolaaskerk, Amsterdam"
(από: amsterdamtour.it)

Μπάντες χάλκινων πνευστών, που παιανίζουν, γελωτοποιοί μέσα στις πολύχρωμες φορεσιές τους, ξυλοπόδαροι και ακροβάτες ...μια ατμόσφαιρα χαρούμενης γιορτής, που αποτυπώνεται σ' αυτό το πολύχρωμο εικαστικό έργο που ανακάλυψα στο διαδίκτυο...

Ο Άγιος Νικόλας των Ευρωπαίων, ο Άγιος Βασίλης του τόπου μας έχουν κοινά χαρακτηριστικά, φίλοι μου, με πρωταρχικό την αγάπη τους για τα παιδιά και γιορτάζονται ποικιλοτρόπως απανταχού της γης!
Είναι ωραίο να θυμόμαστε τα "πανηγύρια" τους, τις εκφράσεις αγάπης των ανθρώπων απέναντί τους, όπως σηματοδοτούνται από τον απλό λαό...

Όπως είπαμε, στην Ολλανδία η παράδοση θέλει τον Άγιο Νικόλαο να έρχεται με ατμόπλοιο από τη θάλασσα για να μοιράσει δώρα στα φρόνιμα και υπάκουα παιδάκια.

Την ιστορία αυτή περιγράφει ένα λαϊκό, παιδικό τραγουδάκι, τη μελωδία του οποίου πήρε ο ολλανδός συνθέτης, Jan van Gilse και  το 1909 έγραψε τις υπέροχες "Παραλλαγές του για ορχήστρα".
Μια σύνθεση του όψιμου ρομαντισμού εκθαμβωτικής ομορφιάς, αρμονικού πλούτου και λαμπρής ενορχήστρωσης.

Jan van Gilse: "Variaties over een St. Nicolaasliedje":

ΜΟΤΣΑΡΤ: «La ci darem la mano-Don Giovanni»

 

Kαι πριν εκπνεύσει η μέρα θα ήταν ανίερο να μην αναφερθώ, έστω και λίγο σε μια ιδιοφυία της μουσικής, ένα παιδί θαύμα, ένα βιρτουόζο του βιολιού και του τσέμπαλου από πολύ μικρή ηλικία, ένα καλλιτέχνη με αξιοθαύμαστη εσωτερική ακοή και μνήμη(φυσικά όλοι γνωρίζουμε την καταγραφή του πολυφωνικού Miserere του Αλλέγκρι για πεντάφωνη διπλή χορωδία σε ηλικία 12 ετών), του μουσικού που συνέθετε από τα πέντε του κι επειδή δε γνώριζε θεωρία της μουσικής, έπαιζε τις δημιουργίες του στο πιάνο και τις κατέγραφε ο πατέρας του!!

Πριν εκπνεύσει η μέρα, λοιπόν θα σας χαιρετίσω με μια ουράνια, Μοτσάρτια μελωδία, αφού ο εμπνευστής της Β.Α.Μότσαρτ έφυγε σαν σήμερα 5 Δεκέμβρη του 1791.

(Μακροσκελής σε ακροάσεις η δημοσίευση, αλλά μπορείτε να πάρετε μια μικρή γεύση από κάθε κοινοποίηση, καθώς η μελωδία είναι η ίδια, απλά δοσμένη με ιδιαίτερο τρόπο από κάθε καλλιτέχνη…)

twitter

Το ντουετίνο «La ci darem la mano» ακούγεται στην πρώτη πράξη της πολυαγαπημένης όπερας του Μότσαρτ «Ντον Τζοβάννι» , όπου ο διάσημος καρδιοκατακτητής προσπαθεί να αποπλανήσει τη νεαρή και χαριτωμένη Zerlina…,με κείνη να διχάζεται ανάμεσα στην πίστη στον αρραβωνιαστικό της και τη φλόγα του έρωτα, που σιγοκαίει μπρος της!

Το ακούμε σε μια ιδιαίτερη παραγωγή με τον Κλάουντιο Αμπάντο στο πόντιουμ και στο ρόλο του Δον Ζουάν τον αμφιλεγόμενο από πολλούς, Ruggero Raimondi, όμως τον βρίσκω ταιριαστό στο ρόλο με το βαθύ τίμπρο του και την υποκριτική του δεινότητα, για την οποία άλλωστε πολλοί έχουν τοποθετηθεί επαινετικά.
Πολύπλευρο ταλέντο, αφού με το συγκεκριμένο μελόδραμα έχει επίσης δοκιμαστεί και ως σκηνοθέτης, παίρνοντας διθυραμβικές κριτικές.
Στο ρόλο της Zerlina η ντροπαλή Marie McLaughlin, αγαπημένη και προστατευομένη του Sir Neville Marriner, με τον οποίο έχει ηχογραφήσει το έργο.

ΜΟΤΣΑΡΤ-ΜΠΕΤΟΒΕΝ

Το μουσικό μοτίβο του ντουέτου ενθουσιάζει κάθε ακροατή, ακόμα και του  μουσικού χώρου, που πάνω του γράφουν πλήθος παραλλαγών.
Ο Μπετόβεν το 1795 εμπνεύστηκε από το θαυμάσιο ντουετίνο και έγραψε τις ομώνυμες Παραλλαγές του σε ΝΤΟ μείζονα για δύο όμποε και αγγλικό κόρνο:

ΜΟΤΣΑΡΤ: ΠΑΓΚΑΝΙΝΙ-ΜΠΕΡΛΙΟΖ-ΛΙΣΤ

«J'adore Μozart», ομολογεί ο Μπερλιόζ, όταν το 1828 παρακολούθησε οκτώ παραστάσεις του Don Giovanni στο Théâtre Lyrique, και δηλώνει:

«Κάλυψα το πρόσωπό μου και έκλαιγα σαν μικρό παιδί». 

Ετσι, γραφει τις «Παραλλαγές για κιθάρα» πάνω στο θέμα του Μότσαρτ, που δυστυχώς έχουν χαθεί.

Είχε προηγηθεί ο Παγκανίνι ενώ ο Λιστ στο έργο του «Reminiscences de Don Juan-Aναμνήσεις από τον Δον Ζουάν» εμφανίζει επίσης το θέμα του ντουέτου, που το ακούμε από τον καναδό Marc Andre Hamelin, που προσωπικά τον προτιμώ στο συγκεκριμένο για την εκφραστική του τόλμη.

(Το θέμα αρχίζει στο 4:01):

Don Juan-Zerlina από εικονογράφηση του 1914 

            kids.britannica

ΜΟΤΣΑΡΤ-ΣΟΠΕΝ

Ένα χρόνο νωρίτερα, το 1827 και σε ηλικία 17 ετών ο  Σοπέν γράφει το πρώτο ορχηστρικό του έργο (ασυνήθιστο για ένα συνθέτη καθαρά του πιάνου), με το οποίο φανερώνει το θαυμασμό του για τον Μότσαρτ, συναίσθημα, που του εμφύσησε ο πρώτος δάσκαλός του στο πιάνο στην Πολωνία.
Ο Σοπέν επιλέγει απλά να επικεντρωθεί στην αθωότητα και το ρομαντισμό του ντουέτου.

Το έργο ξεκινά με μια εισαγωγή με αραιά τα μελωδικά
στοιχεία του περίφημου "La ci darem la mano".
Ακολουθεί μια μάλλον απλή απόδοση του θέματος από το πιάνο (διακρίνεται διαυγώς στο 5:46).

Οι παραλλαγές που ακολουθούν δεν υστερούν σε χρώμα, κέφι και ενέργεια, ώσπου το έργο ολοκληρώνεται με το θέμα να παίρνει η ορχήστρα, προσφέροντας μια άλλη άποψη, που δίνει ανάσα στο ρυθμό και διέξοδο χαλάρωσης.

<<Chopin - Variations on "Là ci darem la mano">>

Claudio Arrau -London Philharmonic Orchestra

MOZART-DANZI για κλαρινέτο

Αξίζει να αναφέρουμε και την εκδοχή του μοτίβου για «κλαρινέτο και ορχήστρα» του γερμανού Franz Danzi, ο οποίος σε μικρή ηλικία είχε γνωρίσει τον Μότσαρτ, όταν ο Βόλφγκαγκ εγκωμίασε το διάσημο τσελίστα πατέρα του για το παίξιμό του στην πρεμιέρα του «Ιδομενέα».

Ο θαυμασμός του για το μεγάλο δάσκαλο απ’το Σάλτσμπουργκ διογκώθηκε και αυτή η γνωριμία έμελλε να μετουσιωθεί μουσικά, χρόνια αργότερα στο έργο του « Arias from Operas Mozart».

Franz Danzi: «Fantasy for Clarinete» 

ΜΟΥΣΙΚΗ και ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ:

Ο Φρανκ Σινάτρα στην ρομαντική κωμωδία  «Συνέβη στο Μπρούκλιν» του 1947 τραγουδά με τη συμπρωταγωνίστριά του, Kathryn Grayson το διάσημο ντουετίνο:

Kαι τελειώνουμε με μια ΠΑΡΩΔΙΑ από τις κούκλες του «The Muppet show»:

[Η ανάρτηση αποτελεί περίληψη μια εργασίας μου, που παρουσιάστηκε στα πλαίσια διημέρου συνεδρίου Εκπ/κών Μουσικής Δ/θμιας Εκπ/σης το 1991]