Λεωνόρα": μουσικές εμπνεύσεις μιας μπαλάντας...

Από εικονογράφηση  της μπαλάντας "Lenore" του Bürger,  ΧαρακτικόTheodore Knesing

"Μέσ’ απ’ ονείρατα βαριὰ στης χαραυγής την ώρα

Τινάχτηκ’ η Λεονώρα·

Μ’ αρνήθηκες ή πέθανες; Αχ! πόσο θε ν’ αργήσεις,

Γουλιέλμε, να γυρίσεις;

Στην Πράγα, εκεί που πολεμούν τ' ασκέρια τ' αντρειωμένα

Του Φρειδερίκου, αυτός

Πήγε. κι' αν βγήκε ζωντανός

Δεν το 'γραψε εις κανένα"

Ο Gottfried August Bürger θεωρείται από τους σπουδαιότερους δημιουργούς του Διαφωτισμού κι εκπρόσωπος του κινήματος "Θύελλα και Ορμή".

Γεννήθηκε την τελευταία ημέρα του 1747 στη Σαξονία, γιος ενός Λουθηρανού πάστορα, που από νωρίς έδειξε ιδιαίτερη κλίση στο μοναχισμό, αλλά και την ποίηση. Τελικά, σπούδασε θεολογία και νομικά.

Ο Γκότφριντ Μπύργκερ είναι γνωστός για τις γερμανικές μεταφράσεις της αφήγησης των "Περιπετειών του βαρώνου Μυνχάουζεν" και τα πολυάριθμα ποιήματα του, που περιλαμβάνουν μπαλάντες με τραγικό-δραματικό περιεχόμενο, αλλά και κωμική-σατιρική, διδακτική και ερωτική θεματολογία στην παράδοση της ρομαντικής και Ανακρεόντειας ποίησης. 

"Leonore", χαρακτικό Johann David Schubert

"'Aκου! Αν, παιδί μ', ο άπιστος εκεί στην ξένη χώρα

Εσέν' αρνήθη τώρα;

Κι' αν άλλαξε την πίστη του για να ημπορέση πάλι

Να πάρει εκεί μιαν άλλη;

Θα μετανοιώσει, κόρη μου! Τη δολερή καρδιά του

'Aφησ' την να χαθεί!

Όταν πεθάνει, θα καεί
από την απιστιά του
[...]

Και άκου, άκου, απ'έξω! Τραπ, τραπ, τραπ, τραπ, σαν άλογο

αντηχάει,

Που ταις οπλαίς χτυπάει.

Και καβαλλάρης πέζευε με βρόντημ' από τ' άτι

Κοντά 'ς το σκαλοπάτι.

Κι' αγροίκ', αγροίκα, το χαλκά της θύρας πώς σημαίνει.

Γκλιν, γκλιν! Σιγά, σιγά.

Να! Μια φωνή μέσα περνά,

Που τέτοια λόγια κρένει."

Πιο δημοφιλής από τις μπαλάντες του είναι η "Lenore", η οποία γράφτηκε το 1773 και χαιρετίστηκε με γενικό ενθουσιασμό.

Πρόκειται για  ένα φασματικό ρομάντζο στο οποίο το φάντασμα ενός καβαλάρη, που σκοτώθηκε στον πόλεμο, επιστρέφει  ώστε να πάρει την αγαπημένη του Λεωνόρα. Παρασύρει την κοπέλα σε μια μακάβρια νυχτερινή βόλτα μέσα από ένα απόκοσμο τοπίο που φωτίζεται από αστραπές. Κορυφώνεται με μια αποκάλυψη του αναβάτη ως ο ίδιος ο Θάνατος, ως σκελετός με δρεπάνι και κλεψύδρα.

Η μπαλάντα διασώζοντας την αρχετυπική μορφή του ρομαντικού μοτίβου του νεκρού καβαλάρη, ίσως σάς θυμίζει την ελληνική παραλογή "Του νεκρού αδερφού".

"Μόνο προς τα μεσάνυχτα έχουμ' εμείς ζακόνι

Καθείς μας να σελόνη.

Φτάνω μακρυάθε, απ' τη Βοημιά, και βούλομαι, ψυχή μου,

Να πάρω εσέ μαζί μου."

"Γουλιέλμε, άκου 'ς τον πάλιουρα το σφύριγμα του ανέμου.

Έμπα, έμπα, μέσα ευθύς!

'Σ τον κόρφο μου να ζεσταθείς

Αχ! έλα, ποθητέ μου!
[...]

Η αγαπημένη λυγερή μ' ασπούδα ευθύς εντύθη

Και 'ς τα καπούλια εχύθη.

Ωσάν τα κρίνα κάτασπρα τα δυο της χέρι' απλόνει

Και αγκαλιαστά τον ζώνει.

Κ' εμπρός, εμπρός, φεύγουν, χωπ, χωπ! ο περασμός βροντάει,

Κ' εκεί που πιλαλούν,

Τ' άτι και αυτοί λεχομανούν,

Χώμα, φωτιά, ξεσπάει."

"Lenore",  Ary Scheffer 

Πρόκειται για κορυφαία μπαλάντα του ρομαντισμού που ευτύχησε σε διάφορες μεταφράσεις στα ελληνικά, απ' τις οποίες επέλεξα εκείνη του Λορέντζου Μαβίλη για τα αποσπάσματα που παραθέτω.

Πώς όλα εφεύγαν γύρω τους δεξιά, ζερβιά μεριά τους

Εμπρός 'ς τα βλέμματά τους!

Πώς ετρίζαν η γέφυραις, πώς φεύγαν τα λιβάδια,

Οι κάμποι και τα σιάδια!

"Ζήτω! Οι νεκροί τρέχουν γοργά! πώς λάμπει το φεγγάρι!

Σκιάζεσαι τους νεκρούς;"

"Όχι, όχι!... Αλλ' άφησ' τους νεκρούς!

Σου το ζητώ για χάρι."

[...]

Πώς όλ' η φύσι γύρω τους φεγγαροφωτισμένη

Πετώντας πώς διαβαίνει!

Τα ύψη επάνω πώς πετούν των ουρανών τα αιθέρια,

Μαζή μ' όλα τ' αστέρια!

"Ζήτω! Οι νεκροί τρέχουν γοργά! πώς λάμπει το φεγγάρι!

Σκιάζεσαι τους νεκρούς;"

"Ωιμέναν! 'Aφησ' τους νεκρούς!

Σου το ζητώ για χάρι!

[...]

Και τήρα εκεί! για τήρα εκεί! Τι φριχτό θάμμα εγίνη

Με μιας την ώρα εκείνη!

Του καβαλλάρ' η αρματωσιά, σαν ίσχνα χαλασμένη,

Πέφτει κομματιασμένη.

Γυμνό καύκαλο εγίνηκεν η κεφαλή του όλη,

Σκέλεθρο το κορμί.

Δρεπάνι 'ς τό 'να του κρατεί

Και 'ς τ' άλλο μαντζαρόλι"

[...]

Και να! 'ς το φως του φεγγαριού εχόρευαν τριγύρω

'Σ ένα μεγάλο γύρο,

Ουρλιάζοντας εχόρευαν αντάμα οι βρυκολάκοι

Μ' αυτό το τραγουδάκι.

"Με το Θεό μη ραθυμάς! κι' αν την καρδιά ραΐσει

η θλίψη, υπομονή!

Το σώμα χάνεις. την ψυχή

Θεός ας ελεήσει!"

("Λεωνόρα", Γκ. Μπύργκερ, μτφ: Λορ. Μαβίλης)
(πηγή: wikisource)

"The Ballad of Lénore",  Horace Vernet 

Η μπαλάντα του τιμώμενου γερμανού ποιητή έδωσε έμπνευση σε αρκετούς μουσικούς καλλιτέχνες.



1. Το διάστημα 1857 - 1858, ο Φραντς Λιστ συνέθεσε το πρώτο από πέντε έργα που έγραψε για αφηγητή και πιάνο με τίτλο: "Lenore", καθώς βασίζεται στη μπαλάντα του Bürger.
Πρόκειται για περιορισμένης έκτασης έργο, με συνδυαστικά μέρη μουσικής και απαγγελίας.

Η μελωδική γραμμή  ευρηματικά σχεδιασμένη πετυχαίνει μια σειρά υποβλητικών διαθέσεων.
Ο Λιστ σαν εικαστικός φιλοτεχνεί στον ηχητικό καμβά του δυσοίωνα σκηνικά, γεμάτα αγωνία και τρόμο επεισόδια, με αρωγό την απειλητικά σκοτεινή μουσική. Διακρίνεις πλημμύρα δεξιοτεχνικών μοτίβων που συγκροτούν μανιακούς καλπασμούς, την πορεία θανάτου και βαριές συγχορδίες που με την επιμελημένη αρμονία τους υποβάλλουν τον ακροατή σε στοχαστική διαδικασία... 

Liszt: "Lenore S.346"

2.  Ίσως ο γερμανο-ελβετός Joachim Raff να μην είναι γνωστός σε πολλούς, όμως στην εποχή του συναγωνίστηκε και πολλές φορές υπερίσχυσε του Μπραμς! 
Oι συνθέσεις του αποτελούν τη γέφυρα ανάμεσα στην καθαρή-απόλυτη μουσική και την προγραμματικού χαρακτήρα μουσική της νεογερμανικής σχολής.
Ελκυστική, κομψή μουσική, ο συνθέτης ενθαρρύνθηκε να ασχοληθεί με τη σύνθεση από τον Φ. Μέντελσον και στη συνέχεια τον Φ. Λιστ, του οποίου πολλά από τα συμφωνικά ποιήματα, ενορχήστρωσε.
Ο Γιοάχιμ Ραφ έγραψε 11 συμφωνίες πολλές απ' αυτές με προγραμματικό χαρακτήρα.
Το 1872 ολοκλήρωσε την μνημειώδη "Συμφωνία Νο. 5", που φέρει τον υπότιτλο: "Lenore", επειδή είναι εμπνευσμένη από τη μπαλάντα του Bürger.
Θεωρείται η σπουδαιότερη σύνθεση του Ραφ με τους κριτικούς να τη χαρακτηρίζουν ως "έργο, κομβικό μεταξύ πρώιμου και όψιμου ρομαντισμού".

Joachim Raff: "Symphony N.5 Op. 177-Lenore"

3. Το συμφωνικό ποίημα "Lénore" συνθέτει ο  Henri Duparc το 1874, βασισμένο στη μπαλάντα του Bürger, που το αφιέρωσε στο δασκαλό του, Cesar Franck.
Oι μουσικοαναλυτές το αποκάλεσαν "ένα από τα καλύτερα μοντέλα του είδους του", ενώ πολύ καλές κριτικές πήρε και η διασκευή του συμφωνικού ποιήματος για δύο πιάνα που παρέδωσε ο Σαιν Σανς λίγο αργότερα. 
Οι Βαγκνερικές αρμονίες και λάιτ-μοτίφς εκπροσωπούν την απελπισία και θρήνο της Λενόρ για τον αγαπημένο της. Η ορχήστρα ηχεί βίαιη, θυελλώδης σαν να προμηνύει την επερχόμενη συντριβή. Διακόπτεται απότομα από το χτύπημα της μεταμεσονύχτιας καμπάνας. Μια σύντομη coda, σχεδόν ψιθυριστή οδηγεί στην αιώνια σιωπή...Είναι μεσάνυχτα, η διαδρομή σταματά ξαφνικά, ο αναβάτης εξαϋλώνεται και η Λενόρ καταρρέει, άψυχη πια...

Henri Duparc: "Lénore, d'après Bürger":

4. Ο γερμανός -αρχικά τσελίστας- Johann Rudolf Zumsteeg υπήρξε παραγωγικός συνθέτης λήντερ και μπαλαντών. Μάλιστα οι μπαλάντες του άσκησαν μεγάλη επιρροή στον έφηβο Φραντς Σούμπερτ.
Ως συνθέτης, ο Zumsteeg δημιούργησε μελωδική γραμμή που σκιαγραφούσε την κυρίαρχη διάθεση που αναδύονταν από το ποιητικό κείμενο. Προς αυτή την κατεύθυνση τόλμησε να εξερευνήσει νέους δρόμους αρμονίας με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη μπαλάντα του "Lénore" εμπνευσμένη από το ποίημα του τιμώμενου, Bürger.

Johann Rudolf Zumsteeg: "Lénore"

5. Άφησα για το τέλος τη μουσική έμπνευση του σπουδαίου Άντον Ράιχα.
Ο τσέχος συνθέτης, καθηγητής, παιδαγωγός και θεωρητικός της μουσικής, δεν είναι πολύ γνωστός στο ευρύ κοινό.
Ξεκίνησε τη μουσική του ενασχόληση ως φλαουτίστας, θαυμάστηκε από τους συγχρόνους του Μπετόβεν(γεννήθηκαν την ίδια χρονιά) και Χάυντν με τους οποίους συνδέθηκε με βαθιά φιλία.Με τον Μπετόβεν είχαν και το ίδιο δάσκαλο, Αλπρεχτσμπέργκερ.

William Blake, "Lenore Tale"
(eclecticlight)

Ο Ράιχα επίσης υπήρξε δάσκαλος-οραματιστής των Μπερλιόζ, Λιστ και Φρανκ.
Έζησε μεγάλο χρονικό διάστημα στο Παρίσι, αναγνωρίστηκε από μαθητές, συναδέλφους του, κριτικούς και κοινό, και τιμήθηκε με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής.

Η μπαλάντα "Leonore" του Γκ. Μπύργκερ βρίσκεται στην αρχή της γερμανόφωνης γοτθικής μπαλάντας στην ποίηση. Το μοτίβο της απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου από εξωτερικές πιέσεις -όπως ο πόλεμος εδώ- γνωστό από την αρχαιότητα, γοήτευσε τον Ράιχα, όπως και το θέμα της θυσίας από αγάπη που στοχεύει στη λύτρωση. Ο Βοημός δημιουργός στην σκηνική του καντάτα "Lenora", ου συνέθεσε γύρω στο 1805, διαμορφώνει ένα διάλογο μεταξύ των δύο χαρακτήρων σε μια μουσική σκηνή ποτισμένη συναίσθημα, αγωνία και τρόμο. Η κλίση και η ικανότητα του Ράιχα να πλάθει δυνατές μουσικοδραματικές σκηνές αποδεικνύεται στη σύνθεσή του, ιδιαίτερα μετά το σημείο που οι εραστές επανενώνονται, η κοπέλα συναινεί να ακολουθήσει το νέο κι αρχίζει η φρενήρης βόλτα προς τον τάφο και το θάνατο.
Οι γνώσεις του Ράιχα για το ιταλικό μελόδραμα, το γερμανικό ζίνγκσπηλ και τη γαλλική όπερα που την εποχή εκείνη εξελισσόταν, βοήθησαν ώστε να δώσει μια εντυπωσιακή καντάτα όπου άριες, χορωδιακά, ρετσιτατίβι και σόλι ταξινομούνται με μαεστρικό τρόπο που θυμίζουν οπερατικές σκηνές, ενώ χορωδία και ορχήστρα παίζουν ρόλο αφηγητή και σχολιαστή.

Θα ακούσουμε το τελευταίο χορωδιακό, αμέσως μετά το Χορό των φαντασμάτων και λίγο πριν οι αστραπές και οι βροντές καταστήσουν την ατμόσφαιρα περισσότερο τρομακτική:

Anton Reicha: "Lenore - Geduld! Geduld! Wenn's Herz auch bricht"

Αν την καρδιά ραΐσει η θλίψη, υπομονή!":

"Ταραχώδη τοπία" στις εμπνεύσεις των Turner και Musgrave...

 

J.M.W. Turner: "Staffa, Fingal's Cave" (Eικ. 1)

(Στη μνήμη του Τζόζεφ Μάλλορντ Ουίλλιαμ Τέρνερ)

Ο κορυφαίος Άγγλος τοπιογράφος της ρομαντικής περιόδου, του οποίου η τεχνοτροπία έθεσε τις βάσεις του ιμπρεσιονιστικού κινήματος πέρασε στην αιωνιότητα στις

19 Δεκεμβρίου 1851.

Ο Ουίλλιαμ Τέρνερ θαυμάστηκε ιδιαίτερα για τα θαλασσινά του τοπία, τα οποία απεικόνισε σ' όλες τους τις όψεις, άλλοτε ήρεμα κι άλλοτε τρικυμιώδη, με τα στοιχεία τους να διαλύονται στη χρωματική δίνη φωτός-σκιάς και χρωμάτων.

Η Σκωτσέζα συνθέτρια Thea Musgrave, που συχνά στρέφεται στην εικαστική τέχνη για να βρει έμπνευση για τη μουσική της, το 2003 συνέθεσε την ορχηστρική της σουίτα: "Turbulent Landscapes -Ταραχώδη Τοπία" με θέμα επικίνδυνους θαλασσινούς τόπους, θαλάσσια τέρατα και ναυάγια που απεικόνισε ο J.M.W. Turner στους πίνακές του.

 J.M.W. Turner

Το δεύτερο μέρος της σουίτας της, με το γενικό τίτλο: "Το Ναυάγιο" συνδυάζει μια ακουαρέλα και δυο ελαιογραφίες του Τέρνερ προκειμένου να στήσει το μουσικό της πρόγραμμα. Πρόκειται για τα εικαστικά:

• Staffa, Fingal's Cave
• The Shipwreck και
• Dawn After the Wreck 

που στη φαντασία της μουσικού δημιουργού συνθέτουν την μουσική ιστορία που επιθυμεί να αφηγηθεί:

• Την καταιγίδα που μαίνεται στη θάλασσα πριν το ναυάγιο ενός πλοίου,
• Την αγωνία και τον τρόμο που δημιουργεί το ταραχώδες γεγονός και τέλος
• Την οδύνη από την καταστροφή και την απώλεια ζωών.
  
  

Ως τοπιογράφος, ο Turner άντλησε τη μεγαλύτερη έμπνευσή του από την ίδια τη φύση. 

Γοητεύτηκε από τη θάλασσα και τα φυσικά φαινόμενα, θέματα δημοφιλή στην περίοδο της αγγλικής ρομαντικής τέχνης, καθώς ο 19ος αιώνας  ήταν μια περίοδος ακμής της Βρετανικής ναυτιλίας.

Ο πίνακας, που βλέπουμε παραπάνω στην Εικ. 1 και αποτελεί το άνοιγμα του μουσικού μέρους, τιτλοφορείται: "Staffa, Fingal's Cave-Στάφα, η Σπηλιά του Φίνγκαλ" και είναι δημιουργία του 1832.
Την προηγούμενη χρονιά  ο Turner επισκέφτηκε το νησί στις Εβρίδες για να δει τη διάσημη σπηλιά και να σχεδιάσει σκηνικά για μια ποιητική συλλογή του σερ Ουόλτερ Σκοτ. Στο νησί αυτό, γνωστό ως "το νησί με τις κολώνες" λόγω της φυσικής ομορφιάς των στηλών βασάλτη που δημιουργήθηκαν πριν από εκατομμύρια χρόνια από την απότομη ψύξη λάβας, συναντά κανείς τη μεγάλη θαλάσσια σπηλιά, στην οποία σύμφωνα με το θρύλο εκεί κατοικούσε o γίγαντας Φίνγκαλ!

Όπως αναφέρει στις σημειώσεις του ο Ουίλλιαμ Τέρνερ:
"στο ταξίδι της επιστροφής ξέσπασε απρόσμενη καταιγίδα και ο ήλιος κατακόκκινος όλο θυμό προσπαθούσε πεισματικά να περάσει μέσα από τα μαύρα και βαριά απ' τη βροχή που κουβαλούσαν, σύννεφα".

Καθώς ο ζωγράφος αναφέρεται στον τόπο, αναπόφευκτα κάθε μουσικόφιλος, άρα και η σκωτσέζα συνθέτις από το Εδιμβούργο και μαθήτρια της Νάντιας Μπουλανζέ οδηγείται στην περίφημη ουβερτούρα του Μέντελσον: "Εβρίδες" , η οποία μνημονεύει το δικό του ταξίδι στο σπήλαιο ένα χρόνο πριν από τον Τέρνερ, οπότε και δεν αποτελούν έκπληξη οι μουσικοί της υπαινιγμοί στα "Ταραχώδη Τοπία" της.

Το τμήμα του μουσικού μέρους αναπτύσσεται σταδιακά σε μια σφοδρή καταιγίδα  με τα τοξοτά, κρουστά και χάλκινα πνευστά να δημιουργούν απειλητικό σκηνικό, αναταραχή και αγωνία, που καταλήγουν στην οδυνηρή ολοκληρωτική καταστροφή, το ναυάγιο του καραβιού, όπου κυριαρχούν ηχητικοί στροβιλισμοί και απότομα ξεσπάσματα από τα τύμπανα παράλληλα με πένθιμα, γεμάτα μυστήριο μοτίβα εκτελεσμένα από όμποε και αγγλικά κόρνα. Η παρουσία σύντομων κι άλλοτε παρατεταμένων τρέμολι  της πρώτης ενότητας  προοιωνίζουν τη δραματικότητα της σύνθεσης.

J.M.W. Turner: "The Shipwreck" (Eικ. 2)

Ο δεύτερος πίνακας (Εικ. 2) είναι δημιουργία του 1805, φιλοξενείται στην Tate Gallery του Λονδίνου και τιτλοφορείται: "The Shipwreck-Το Ναυάγιο".
Ηχοχρωματικοί συνδυασμοί και ιδιαίτερες αρμονίες απεικονίζουν μουσικά τον άνθρωπο που παλεύει ενάντια στη φύση. Η Θία Μασγκρέιβ επιστρατεύει ευφάνταστους συνδυασμούς οργάνων προκειμένου να πετύχει πιστή απεικόνιση του φυσικού φαινομένου. Πνιχτοί ήχοι από την παλμική δόνηση των χάλκινων προσομοιάζουν με ανεμοθύελλα και σκιαγραφούν το παραδομένο στη δύναμη της φύσης πλεούμενο, στους ανέμους που λυσσομανούν και τα αφρισμένα κύματα που έρχονται να καταβροχθίσουν τα πάντα.... Το μικρό ιστιοφόρο αγωνίζεται να κρατηθεί στην επιφάνεια κάτω από το σκοτεινό ουρανό... Ναύτες και επιβάτες πασχίζουν απεγνωσμένα ενάντια στις ανεξέλεγκτες δυνάμεις της φύσης...Ρολαρίσματα στα τύμπανα παρέχουν απαιτούμενους απειλητικούς ήχους που μιμούνται τη θαλασσοταραχή και τον μανιασμένο άνεμο, που βρυχάται και σφυρίζει.

Πλοία και άνθρωποι -στην εικαστική και μουσική αποτύπωση- μοιάζουν να χάνονται σε μια δίνη φωτός και χρωμάτων-ηχοχρωμάτων.

Καθώς τα πάντα βυθίζονται στο νερό και το πλοίο χάνεται, η μουσική κλυδωνίζεται σ'ένα εκτεταμένο φάσμα δυναμικής, ανάμεσα σε εκκωφαντικά φορτίσιμι έως ανεπαίσθητες σιωπές. 

Η Μασγκρέιβ φαίνεται να γνωρίζει σε βάθος την τέχνη να κατασκευάζει υφές, αναμφίβολα εκπαιδευμένη σ' αυτό από την απαιτητική δασκάλα της, Nάντια Μπουλανζέ. 

J.M.W. Turner: " Dawn After the Wreck" (Eικ. 3)

Το τρίτο τμήμα του μέρους δημιουργεί ρίγη συγκίνησης καθώς παρουσιάζει -σύμφωνα με το εικαστικό της Εικ. 3- την "Αυγή μετά το Ναυάγιο - Dawn After the Wreck" ένα κυνηγόσκυλο μοναχό, που ουρλιάζει σπαρακτικά στην έρημη ακτή ...
Πρόκειται για μια βαθιά οδυνηρή εικόνα απώλειας, μοναξιάς και θλίψης που η συνθέτις αποτυπώνει με ήχους σε έναν θρήνο που εκτελείται από σόλο όμποε, η καντέντζα του οποίου ξεχειλίζει συναισθήματα.
Συνοδευτικά ακούγονται διακριτικά αποσπάσματα από το Γρηγοριανό άσμα "Dies irae".

Thea Musgrave
(Thea Musgrave photos.fb)

"Δραματικά παραστατική" η μουσική της Thea Musgrave μαρτυρά τη σπάνια ικανότητά της να κρατά τον ακροατή και να τον παρασύρει στον πολύπλευρα περιγραφικό μουσικό της κόσμο. Δεν επαινέθηκε τυχαία από τους κριτικούς το συγκεκριμένο έργο της  για τις πλούσιες αρμονίες,  τη μελωδική πολυπλοκότητα, τις εμπνευσμένες μελωδικές ιδέες, την υφολογική, δομική και μορφολογική σαφήνεια, καθώς και για το "Strauss-ιανό" ύφος στην ενορχήστρωση.

Τόσο από την άποψη  ενέργειας και συνδυασμών, όσο και από την άποψη του τρόπου με τον οποίο δημιουργεί ηχητικές εικόνες κι αφηγήσεις, από το χλωμό και αιθέριο ως το απειλητικό και σκοτεινό, η προσέγγιση της Mασγκρέιβ ξαφνιάζει. Κυρίως στα ορχηστρικά έργα της εντυπωσιάζει ο χρωματικός πλούτος της πρωτότυπης ιμπρεσιονιστικής παλέτας της.  Μια σαγηνευτική ορχηστρική μουσική που η ίδια η συνθέτις χαρακτηρίζει "δραματική και αφηρημένη". Το μουσικό ιδίωμά της, προσεκτικά σχεδιασμένο πάντα, δεν παραβλέπει ποτέ τους αρμονικούς στόχους, ακόμα κι όταν στη δομή του περιλαμβάνει στιγμές  εξπρεσιονιστικής έντασης. Όπως στα " Turbulent Landscapes" της, που βασίζονται σε πίνακες του JMW Turner και συντέθηκαν για τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης, τρεις κινήσεις από τα οποία θα ακούσουμε σήμερα. Η Μασγκρέιβ  δημιουργεί μουσική ποιητικής αφήγησης και έντασης, χωρίς να περιορίζεται απλά στην αλληλεπίδραση με τη ζωγραφική.

Thea Musgrave: "Turbulent Landscapes, Mov. II: Το Ναυάγιο"

Staffa, Fingal's Cave

The Shipwreck και

Dawn After the Wreck 

Για τη σύνταξη του κειμένου εκτός από προσωπικές σημειώσεις και εκτιμήσεις, αντλήθηκαν στοιχεία και από: wisemusicclassical και interlude.hk

Φόρος τιμής στον Σιμπέλιους με το "Τραγούδι του Μάγου"...

 

"O Bάιναμόινεν παίζει κάντελε", Robert Wilhelm Ekman

Ο Γιαν ή Ζαν Σιμπέλιους γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου του 1865 στην πόλη Χεμινλίνα της Φινλανδίας. Οι γονείς του είχαν σουηδική καταγωγή και επηρεασμένος από τον γαλλομαθή θείο του, ήθελε να τον φωνάζουν με τη γαλλική εκδοχή του ονόματός του,  Ζαν. Μικρό αγόρι ακόμη ξεκίνησε να μαθαίνει βιολί, με τις επιδόσεις του στη μουσική να είναι ξεχωριστές...

Αρχικά γράφτηκε στη Νομική σχολή, που όμως εγκατέλειψε γρήγορα για να αφοσιωθεί στη μουσική. Μετά το Ελσίνκι οι μουσικές σπουδές του συνεχίστηκαν στο Βερολίνο και στη Βιέννη. Στο Πανεπιστήμιο ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τους μύθους της πατρίδας του και συγκεκριμένα με το εθνικό έπος "Καλεβάλα" το οποίο θα αποτελέσει μόνιμη έμπνευσή του σε όλη την διάρκεια της συνθετικής πορείας του.

"Ο Βάιναμόινεν κουρδίζει το κάντελε",
Johan Zacharias Blackstadius

Το Φινλανδικό έπος "Καλεβάλα", ένα από τα σπουδαιότερα έργα της λογοτεχνίας της χώρας,  που στη γλώσσα τους σημαίνει: "Γη του Κάλεβα" ξετυλίγεται σε 50 runot(έμμετρα ποιήματα) και περίπου 23.000 στίχους. 

Έχει βασικό ήρωά του μια σαμανιστική ύπαρξη, τον Βάιναμόϊνεν.
Πρόκειται για ιερέα και μάγο, που το όνομά του προέρχεται από τη λέξη "vaina" που σημαίνει "βαθύ ποτάμι". 

Σύμφωνα με το μύθο ήταν γιος της παρθένας του Αέρα και συνέβαλε στη δημιουργία του κόσμου με την μαγική δύναμη των τραγουδιών και της μουσικής του.  
Από οστά ενός γιγάντιου κήτους και τα μαλλιά ενός νεαρού κοριτσιού είχε φτιάξει ένα πεντάχορδο μουσικό όργανο με μαγικές ιδιότητες, το κάντελε, που μέχρι σήμερα θεωρείται εθνικό μουσικό όργανο της Φινλανδίας.

"Ο Βάιναμόινεν συγκινεί με τη μουσική του"
Pekka Halonen

Σαν τον μυθικό Ορφέα της ελληνικής αρχαιότητας, ο Βάιναμόϊνεν είχε ένα ασύγκριτο χάρισμα. Παίζοντας κάντελε μάγευε όλα τα έμψυχα και άψυχα όντα της πλάσης και τούς ασκούσε απίστευτη γοητεία.
"Όλοι οι άνθρωποι, όταν τον άκουγαν φορτίζονταν συναισθηματικά, συγκινούνταν, δάκρυζαν και οι καρδιές τους έλιωναν σαν κεράκι".
Ακόμη και ο ίδιος ο Βάιναμόϊνεν έκλαιγε κάποιες φορές σαγηνευμένος από την γλυκύτητα της μουσικής του.

Ο μύθος λέει ότι κάποτε που έπαιζε στην ακροθαλασσιά συγκινήθηκε τόσο, που άρχισε να κλαίει γοερά. Τα δάκρυά του "μεγαλύτερα κι από βατόμουρα" έτρεχαν ακατάπαυστα και βυθίζονταν στα καθαρά νερά της καταγάλανης θάλασσας. Τότε, ένα γλαροπούλι που άκουγε το τραγούδι του κι αυτό, πεταρίζοντας από ευφορία βούτηξε για να ανασύρει τα δάκρυά του, που είχαν μεταμορφωθεί σε αστραφτερά μαργαριτάρια...

Σε αυτό το επεισόδιο από την Καλεβάλα βασίζεται η μουσική έμπνευση της αμερικανοσκοτσέζας συνθέτιδας, Thea Musgrave με τίτλο: "The  Song of the Enchanter -Το Τραγούδι του Μάγου".

Πρόκειται για μικρής διάρκειας σύνθεση, που γράφτηκε το 1990, μετά από ανάθεση της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Ελσίνκι στη δημιουργό, προς τιμήν της 125ης επετείου από τη γέννηση του Γιαν Σιμπέλιους.

Thea Musgrave
(musicweb)

Η γεννημένη στο Εδιμβούργο συνθέτις και μαθήτρια των Νάντιας Μπουλανζέ και Άαρον Κόπλαντ με την "παραστατική"  μουσική της μαρτυρά τη σπάνια ικανότητά της να παρασύρει τον ακροατή στον πολύπλευρα περιγραφικό μουσικό της κόσμο.

Δεν επαινέθηκε τυχαία από τους κριτικούς για τις πλούσιες αρμονίες, τις εμπνευσμένες μελωδικές ιδέες, την υφολογική, δομική και μορφολογική σαφήνεια, καθώς και για το "Strauss-ιανό" ύφος της στην ενορχήστρωση.

Δεν χρειάζεται να έχει κανείς έμπειρο αυτί για να διακρίνει κατά την ακρόαση, τις λεπτές ηχοχρωματικά μουσικές φράσεις της Μασγκρέιβ. Να διακρίνει τα μοτίβα που πλάθουν τη σαγηνευτική ατμόσφαιρα, που δημιουργεί η γλυκύτητα της μουσικής του Βάιναμόινεν, του εφάμιλλου των θεών μάγου, εκτελεστή μελωδιών που ηχούν ως υπέρτατα μυστήρια...

Το "Τραγούδι του μάγου - Αφιέρωμα στον Σιμπέλιους" είναι ορχηστρική μουσική απαράμιλλης ομορφιάς και ποιητικότητας, που εντυπωσιάζει με το χρωματικό πλούτο της, ενώ εκπλήσσει η πρωτοτυπία της ιμπρεσιονιστικής παλέτας της δημιουργού.

Το ακούμε από την Helsinki Philharmonic Orchestra, που έκανε και την ανάθεση του έργου.

Thea Musgrave: " Hommage à Sibelius - Song of the Enchanter"

Η Καμίλ κι ο θρύλος της ινδής Σακούνταλα ...

 

Camille Claudel: "Sakuntala" ή "Vertumnus et Pomona"

H Kλοντέλ εργαζόμενη
πάνω στο γλυπτό "Σακουντάλα"

"Η Καμίλλη περιμένει. Έκθεση των Ηλυσίων Πεδίων, 1888. Δεν αντέχει άλλο να περιμένει τα αποτελέσματα. Πηγαινοέρχεται. Περνάει μπροστά από την Έκθεση, απομακρύνεται, ξαναγυρίζει. Μέρες ολόκληρες δουλεύει συνέχεια. Εξαντλήθηκε. Δούλεψε και ξαναδούλεψε το ζευγάρι, δεκάδες φορές...[...]

Περπατάει, ζεσταίνεται, βλέπει από μακριά τον κόσμο.[...].

Θα'χουν κολλήσει τη μύτη τους πάνω στο ζευγάρι...Θα' θελε να τούς φωνάξει:

"Εδώ πρόκειται για την ψυχή μου, ό,τι πιο ιερό έχω!

Ακούστε, κύριοι: αυτές είναι ώρες δουλειάς, ώρες αναζήτησης, ώρες που η ψυχή μου φλέγεται!"

[...]

Θυμάται εκεί τη βραδιά με τον Ροντέν...[...] Εκείνος κρέμεται πάνω της με βλέμμα ικετευτικό, απελπισμένο.

Ένας άντρας στα γόνατα, παρατημένος, ένα πρόσωπο κατεστραμμένο. [...]

Αισθάνεται αμέσως την επιθυμία να καταπιαστεί με τη γλυπτική, να φτιάξει επιτέλους το ζευγάρι της. Πίνει τον καφέ της και ψάχνει τους ινδικούς θρύλους.

Να, ο θρύλος Σακούνταλα, ο βασιλιάς που ψάχνει σαν τρελός να ξαναβρεί τη χαμένη πολυαγαπημένη του, ανακτώντας τη μνήμη του σ' ένα λεπτό αιωνιότητας...

[...]

Τρυπώνει στην Έκθεση. Ακούει: "Σακούνταλα. Γύψος. Γλύπτης: Δεσποινίς Καμίλλη Κλοντέλ. Έπαινος"

(Ανν Ντελμπέ: "Μια Γυναίκα-Καμίλλη Κλοντέλ", εκδ. Εστία, μτφ.Σρουμπούλη Αγνή, σελ. 189-193)

H Κλοντέλ -όπως θα καταλάβατε- διοχέτευσε το δικό της πάθος για τον Ωγκίστ Ροντέν στο γλυπτό "Shakuntala", που φιλοτέχνησε σε διάφορες εκδοχές, από γύψο, χαλκό, αλλά και μάρμαρο.

Ο γονατιστός άντρας με διάχυτο τον πόθο και την αδημονία αγκαλιάζει τη γυναίκα που γέρνει προς το μέρος του. Η ταλαντούχα γλύπτρια εμφυσά πνοή στο έργο της, καθώς η έμπνευση έρχεται από τη φλογερή στιγμή: της επανένωσης της Σακούνταλα με το σύζυγό της μετά από τον μακροχρόνιο χωρισμό τους... 

Ο αδερφός της Καμίλ, Πωλ, θεωρούσε ύψιστης καλλιτεχνικής σύλληψης και δημιουργίας το γλυπτό αυτό επισημαίνοντας πως: 

"απεικονίζει την ιερότητα της σμίξης δυο ψυχών. Και οι δυο βουβοί. Η γυναίκα με κρεμασμένο το ένα χέρι -σαν κλαδί σπασμένο- υποκύπτει στη βαρύτητα-αγάπη. Το άλλο τοποθετημένο στο στήθος.
Ο άντρας την αγκαλιάζει με λαχτάρα προστατεύοντας αυτή την καρδιά, το υπέρτατο καταφύγιο αγνότητας. Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς κάτι πιο φλογερό και συνάμα σεμνό κι αμόλυντο..."

Η μαρμάρινη εκδοχή ολοκληρώθηκε το 1905 και έχει τον υπότιλο: "Vertumnus et Pomona"

Αναπαράσταση σκηνής από το θρύλο σε ταπισερί
από τον Ούγγρο Sandor Nagy
(pinterest)

Ο θρύλος της ινδής Σακούνταλα με θέμα εμπνευσμένο από τον αρχαίο επικό κύκλο της Μαχαμπαράτα, πλην της Κλοντέλ έδωσε ώθηση και σε αρκετούς μουσουργούς. Όλοι, έχουν στηριχτεί στην μυθιστορηματική αφήγηση του ινδού ποιητή, Καλιντάσα.

"Ο Καλιντάσα σε έμπνευση"

W. Douglas

Πρόκειται για το σπουδαιότερο και ωριμότερο έργο του, γραμμένο στα σανσκριτικά, ένα ρομαντικού χαρακτήρα δράμα σε πέντε πράξεις. 

Κατά τον Γκαίτε, αυτό το έργο του "Σαίξπηρ της Ινδίας", όπως χαρακτηρίζεται ο Καλιντάσα, είναι "το τελειότερο επίτευγμα της κλασικής ινδικής λογοτεχνίας όλων των εποχών".  Τα ένθερμα λόγια του Γκαίτε για το επικό αριστούργημα μαρτυρά τον ανυπέρβλητο θαυμασμό του: "Η Σακούνταλα παντρεύτηκε την άνοιξη της νιότης με τους καρπούς που επιφέρει η δύση της", ενώ ο Ραμπουντανάθ Ταγκόρ συμπλήρωσε: "η Σακούνταλα εκφράζει την ανύψωση της αγάπης από το επίπεδο της παρερχόμενης φυσικής ομορφιάς στης σφαίρα της αιώνιας ομορφιάς των εσωτερικών αξιών".

Ο Καλιντάσα στις γεμάτες ρομαντισμό αράδες του ξεδιπλώνει την ιστορία της Σακούνταλα, που βρέθηκε μωρό στο δάσος δίπλα σε πουλιά. Μετά από χρόνια γνώρισε το βασιλιά Ντουσμαντά, που είχε βγεί σε κυνήγι ελαφιών. Ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν. Όμως ο Ντουσμαντά την εγκατέλειψε υπό την επιρροή της κατάρας του δυσαρεστημένου Μάγου. Η γυναίκα κατέφυγε στις ερημιές, όπου και ανέθρεψε το γιο τους, καρπό του έρωτά τους. Πολύ αργότερα η κατάρα υπερνικιέται και ο βασιλιάς τελικά ξανασμίγει με τη γυναίκα του στον ουρανό...

1. Δεδομένης της εξαιρετική πλοκής του δράματος του Καλιντάσα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο έμπειρος Αντόνιο Σαλιέρι ενθάρρυνε το μαθητή του, Φραντς Σούμπερτ να γράψει τη δική του εκδοχή πάνω στο ινδουιστικό θέμα. Έτσι,  το 1820 ο νεαρός Βιεννέζος συνθέτει την όπερα "Sakontala", η οποία όμως έμεινε ημιτελής.
Δομημένη σε τρεις Πράξεις, σώζονται μόνο θραύσματα. Το μόνο, ολοκληρωμένο από τον συνθέτη, μέρος είναι το τελικό χορωδιακό της 1ης Πράξης: "Sieg deinen Fahnen, König"(28:48). Ένας από τους συνθέτες, που εργάστηκαν στη συμπλήρωση και αναπροσαρμογή της όπερας του Σούμπερτ είναι κι ο Δανός, Karl Aage Rasmussen.

F. Schubert: "Sakontala"

2. Μία από τις γοητευτικότερες ουβερτούρες πάνω στο θρύλο της Σακούνταλα γράφτηκε από τον Ουγγροαυστριακό συνθέτη Karl Goldmark το 1865. Μια σύνθεση, που οι μουσικολόγοι χαρακτηρίζουν την πιο εντυπωσιακή έκφραση του ταλέντου του συνθέτη στην ορχηστρική μουσική. Με παραμυθική αύρα και με μικρές, μελαγχολικές ή ταραγμένες  φράσεις να υποδεικνύουν  τη διάθεση των ηρώων της ιστορίας, ο Γκόλντμαρκ αναδεικνύει έντονα τα ρομαντικά στοιχεία της μουσικής του, που μαρτυρούν επιρροές από Σούμαν, αλλά και Μπραμς...

Karl Goldmark:  "Sakuntala Overture, Op. 13":

3. Εκτός από τη μουσική, ο ιταλός συνθέτης Φράνκο Αλφάνο έγραψε και το λιμπρέτο, βασισμένο στο δράμα του Καλιντάσα για την ομώνυμη τρίπρακτη όπερά του: "Sakuntala", που θεωρείται το σπουδαιότερο έργο του.

Έκανε πρεμιέρα το 1921 με κοινό και κριτικούς να το υποδέχονται με ενθουσιασμό, όμως κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η παρτιτούρα καταστράφηκε, αναγκάζοντας το δημιουργό της σε αναπροσαρμογή και με νέο τίτλο:  "Ο θρύλος της Σακούνταλα". H παρτιτούρα του Aλφάνο απηχεί μουσικά ιδιώματα από τη σύγχρονη γαλλική μουσική, ιδιαίτερα Ντεμπισιανές και Ραβελικές αποχρώσεις.

Aπολαμβάνουμε την σύντομη πλην ονειρική Ουβερτούρα και την 1η Πράξη της όπερας:

4. Tην ίδια περίπου περίοδο με τον Αλφάνο παρουσιάζεται στη Ρωσία και το μπαλέτο "Shakuntala", έμπνευση του σούφι ποιητή, μουσικολόγου και φιλοσόφου, Hazrat Inayat Khan, από το νέο θέατρο του Alexander Tairov. Ο δάσκαλος Χαν χώρισε την εργασία του σε 4 μέρη που αντιστοιχούσαν στα τέσσερα στάδια στοχαστικής μελέτης βασισμένης στο θρύλο. Ο σκηνοθέτης Ταϊρόφ προσδοκούσε να στήσει ένα θέαμα πολλαπλών τεχνών. Έτσι, τον έλκυσε η ιδέα του Χαν για μια "ουράνια" μπαλετική παράσταση, όπου δεν θα ακολουθεί την κλασική χορευτική φόρμα, αλλά θα έχει πυρήνα δραματικές κινήσεις με μυστικιστική αίσθηση.

Το ακούμε στη διασκευή του για κουαρτέτο εγχόρδων.

Hazrat Inayat Khan: "Shakuntala":

5. Φαίνεται πως ο Δανός ποιητής και ζωγράφος  της Αποικίας του Σκάγκεν, Χόλγκερ Ντράχμαν παρακολουθώντας μια παράσταση του έργου του Καλιντάσα στο Μόναχο, εντυπωσιάστηκε τόσο από τους παραλληλισμούς μεταξύ των δικών του κατεστραμμένων γάμου και σχέσεων και αυτού της Σακούνταλα, που έγραψε το ομώνυμο ποίημα:

"Απ'τη λαχτάρα να κοιμηθώ δεν μπορούσα.

Με χάιδεψε στο πρόσωπο ένα ευωδιαστό αεράκι

που έμπαινε απ' το παράθυρό μου

σαν μυρωδάτο ποτάμι.

Άκουσα τους ψηλούς φοίνικες

να συρίζουν αχνά μια γλυκιά μουσική

Ψίθυρους απ'όπου πέρασες, απ'όπου περπάτησες:

Σακούνταλα, Σακούνταλα."

Δυο είναι οι περισσότερο γνωστές μελοποιήσεις του ποιήματος: του Christian Sinding και του Fr. Delius

Ι) Christian Sinding: "Sakuntala"

Από καλλιτεχνική οικογένεια ο νορβηγός συνθέτης, αδελφός του ζωγράφου Otto και του γλύπτη Stephan Sinding, διακοσμεί ένα μεγάλο μέρος της συνοδείας με αιθέρια αρπέζ, αντανακλάσεις του θροΐσματος, των ψιθύρων και της ερωτικής νοσταλγίας!
Κυματισμός από έξαρση συναισθήματος, παραλήρημα και μουσικό μουρμουρητό...

II)  Fr. Delius: "Sakuntala" :

Ο Φρέντερικ Ντήλιους έδειξε από μικρός τα μουσικά του χαρίσματα. Παρότι οι γονείς του αντιτάχθηκαν στο όνειρο του γιου τους να ασχοληθεί με τη μουσική, εκείνος πεισματικά ξεκίνησε σπουδές στο Ωδείο της Λειψίας, όπου γνωρίστηκε με τον Έντβαρντ Γκριγκ με τον οποίο συνδέθηκε με μια βαθιά φιλία, που κράτησε ως το τέλος της ζωής τους.
O  Γκριγκ χαρακτήριζε τον Ντήλιους : "ποιητή και ονειροπόλο". Δεν είχε άδικο, καθώς ακόμα κι ένας αδαής διακρίνει στις μελωδίες του χαρακτήρα μυστικιστικό, αριστοτεχνικό πλάσιμο μυστηριακής ατμόσφαιρας και λεπτής γοητείας, όπως ακριβώς και στην δική του "Σακούνταλα", συμβαίνει.

6. Τέλος, το 2012, ο αμερικανός συνθέτης, Jake Heggie επιλέγει να συμπεριλάβει το συγκεκριμένο γλυπτό της Κλοντέλ ως μέρος του Κύκλου τραγουδιών που συνέθεσε για μέτζο-σοπράνο και κουαρτέτο εγχόρδων βασισμένα στη ζωή και το έργο της Γαλλίδας γλύπτριας. Η σύνθεση που τιτλοφορείται "Camille Claudel: Into the fire" έγινε κατόπιν παραγγελίας από την San Francisco Performances, με τη διάσημη μεσόφωνο, Joyce DiDonato να αναλαμβάνει το απαιτητικότατο σολιστικό μέρος.

Jake Heggie: "Camille Claudel: Into the Fire: No. 3. Shakuntala"

Η προικισμένη γαλλίδα γλύπτρια, Καμίλ Κλοντέλ που έσβησε μέσα στη μοναξιά και την υπαρξιακή απορία, είχε ένα μοναδικά δημιουργικό μυαλό.
Γεννήθηκε σαν σήμερα, 8 Δεκέμβρη του 1864, επέτειος που έδωσε την αφορμή γι' αυτό το κείμενο-αναφορά στο αριστουργηματικό γλυπτό της-έμπνευση από την ινδική μυθολογία...

Ρόμπερτ Γκρέιβς: "Μισοκοιμισμένη, τον έρωτά της ομολογεί..."

"Figura Dormiente", Achille Beltrame

(Robert Graves - google)

Ο Ρόμπερτ Γκρέιβς έγινε ευρύτατα γνωστός με τα ιστορικά του -κυρίως- μυθιστορήματα.  Υπήρξε επιτυχημένος μεταφραστής κλασικών έργων και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ερμηνεία ευρωπαϊκών και εβραϊκών μύθων.
Είναι εκείνος που συγκέντρωσε, για πρώτη φορά στην εποχή μας ό,τι έχει φτάσει σε μας από την ελληνική μυθολογία στους "Ελληνικούς μύθους" του.

Όμως ο Άγγλος διανοούμενος διακρίθηκε συγχρόνως και ως σπουδαίος ποιητής.

"She tells her love while half asleep,

In the dark hours,

With half-words whispered low:

As Earth stirs in her winter sleep

And puts out grass and flowers

Despite the snow,

Despite the falling snow"

"Μισοκοιμισμένη, τον έρωτά της ομολογεί,

Τις ώρες τις σκοτεινές,

Με μισόλογα τρυφερά του ψιθυρίζει:

Έτσι όπως η Γη στο χειμωνιάτικο ύπνο της στριφογυρίζει

Για να ξεφυτρώσουν λούλουδα και πρασινάδες

Αψηφώντας τις νιφάδες,

αψηφώντας του χιονιού τις νιφάδες"

( Robert Graves: "The Complete poems", απόδοση: Σπύρος Δόικας)

Η λογοτεχνική διορατικότητα και η μουσική έμπνευση συμπορεύονται στον κύκλο: "Τραγούδια για το Μεσοχείμωνο" του Morten Lauridsen, του πιο συχνά ερμηνευόμενου Αμερικανού συνθέτη χορωδιακών έργων.
Έναν συνθέτη που κατά γενική ομολογία των μουσικολόγων είναι ο μόνος στην ιερή μουσική Αμερικανός, που μπορεί να χαρακτηριστεί "μυστικιστής" (με την έννοια της αδιαμεσολάβητης προσέγγισης του θείου με ενόραση και έκσταση). Συνθέτη, του οποίου το διερευνητικό, γαλήνιο έργο περιέχει ένα άπιαστο και απροσδιόριστο συστατικό που αφήνει την εντύπωση ότι όλα τα ερωτήματα έχουν απαντηθεί.

Τού έχει αποδοθεί ο τιμητικός τίτλος του "American Choral Master" κι έχει βραβευτεί πολλάκις "για τη σύνθεση λαμπερών χορωδιακών έργων, που συνδυάζουν τη μουσική ομορφιά, τη δύναμη και το πνευματικό βάθος".

Οι μουσικές του προσεγγίσεις -σφιχτά δομημένες πάνω σε μελωδικά και αρμονικά μοτίβα- και οι ιερές σκηνές του πατούν στο Γρηγοριανό άσμα καθώς και σε μεσαιωνικά- αναγεννησιακά ακούσματα συνδυασμένα με φρέσκο, σύγχρονο ήχο.

Ο Morten Lauridsen ως φανατικός αναγνώστης ποίησης οδηγήθηκε νωρίς στην ποίηση του Βρετανού μεταφραστή, ποιητή και μυθιστοριογράφου, Ρόμπερτ Γκρέιβς.
Διάβασε και ξαναδιάβασε σχεδόν όλη την ποίησή του και όταν ένιωσε πως κατανόησε το ύφος και το νόημά της επέλεξε στίχους εμπνευσμένους από τις μούσες του: τη φύση, την γυναίκα, την ερωμένη του...


Στον κύκλο: "Mid-Winter Songs-Τραγούδια για το Μεσοχείμωνο", που παραγγέλθηκε το 1980 από το USC (Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια) με αφορμή την εκατονταετηρίδα από την ίδρυσή του, ο Lauridsen συγκεντρώνει πέντε ποιήματα του Ρόμπερτ Γκρέιβς:


I.Θρήνος για την Πασιφάη
II. Σαν το Χιόνι
III. Μισοκοιμισμένη, τον έρωτά της ομολογεί
IV.Μεσοχειμωνιάτικο ξύπνημα
V. Παράκληση στα τέλη Οκτωβρίου


Την ηρεμία που έβρισκε o ποιητής στην αγκαλιά της δεύτερης συζύγου του, Μπέριλ, αντανακλά το αργού ρυθμού και ανακουφιστικής αίσθησης μεσαίο τραγούδι του κύκλου με τίτλο: "Μισοκοιμισμένη, τον έρωτά της ομολογεί", που διαβάσαμε παραπάνω.


Ο συνθέτης κατά δήλωσή του προσπαθεί να αποτυπώσει τις γεμάτες τρυφερότητα και ζεστασιά, στιγμές του ζευγαριού...Ένα ποιητικό εγκώμιο στη Μπέριλ που μετουσιώνεται σε κατευναστική, απαλή, καταπραϋντική αλληλουχία μουσικών φθόγγων κι αποτελεί την έντονης συναισθηματικότητας κορύφωση της παρτιτούρας...

Morten Lauridsen: "Mid-Winter Songs"

III: She Tells Her Love While Half Asleep

Ο κύκλος ολοκληρωμένος:
Morten Lauridsen: "Mid-Winter Songs":

Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του Ρόμπερτ Γκρέιβς, που πέθανε στη Μαγιόρκα στις 7 Δεκεμβρίου 1985.

Τρεις θρύλοι για τον Άγιο Νικόλαο...

 

"Three Legends of Saint Nicholas", Gerard David

Τον Άγιο Νικόλαο, προστάτη των ναυτικών και των εμπόρων τιμά σήμερα, 6 Δεκέμβρη η Εκκλησία μας

Γεννήθηκε το 270 μ.Χ. στα Πάταρα της Λυκίας, από Έλληνες γονείς, πλούσιους και ευσεβείς.
Ο Άγιος είχε φιλάνθρωπα αισθήματα, έτσι όταν κληρονόμησε την τεράστια περιουσία του τη διέθεσε  στους απελπισμένους για να τούς ανακουφίσει...
Προίκισε άπορες κορασίδες, έκανε δώρα στους φτωχούς και τα ορφανά.

Ο Άγιος Νικόλαος είναι από τους πολύ αγαπητούς Αγίους της Χριστιανοσύνης γιάυτό και σχετίζεται με πολλούς θρύλους και παραδόσεις.

Ο Φλαμανδός ζωγράφος, Γκέραρντ Ντάβιντ, εκπρόσωπος της πρώιμης Αναγέννησης κι από τους τελευταίους μεγάλους Δασκάλους της Σχολής της Μπρυζ καταπιάστηκε κυρίως με θρησκευτικά θέματα. Τα μνημειώδη και συχνά πολύπτυχα έργα του Ντάβιντ χαρακτηρίζονται από τη διακριτικότητα και τον λεπτό σεβασμό με τον οποίο προσεγγίζει τα θέματά του.

Στο τρίπτυχό του: "Θρύλοι του Αγίου Νικολάου" εμπνέεται και απεικονίζει τρεις από τις δημοφιλέστερες ιστορίες, που σχετίζονται με τον Άγιο:

I. Πρώτο αριστερά βλέπουμε την αναπαράσταση του θαύματος που έλαβε χώρα λίγο μετά τη γέννηση του Αγίου, όταν βρέφος σηκώθηκε, στάθηκε στα πόδια του κι άρχισε ευθύς να προσεύχεται ευλαβικά.
II. Στο μεσαίο τμήμα του τρίπτυχου ο Ντάβιντ απεικονίζει το θρύλο της κρυφής δωρεάς του Αγίου στα τρία φτωχά ανύπαντρα κορίτσια και
III. Στο τρίτο δεξιά τμήμα την επίσης δημοφιλή ιστορία,  όπου ο Άγιος ανέστησε τρία σχολιαρόπαιδα, που είχε σφάξει ένας χασάπης για να βάλει το κρέας τους στον κιμά.

Οι τρεις δημοφιλείς θρύλοι έχουν εμπνεύσει και αντίστοιχα έργα μουσικής από την εποχή του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης ως τη σύγχρονη εποχή...

1. Ένας μεσαιωνικός ύμνος αγνώστου δημιουργού ως προς τη στιχουργία και μουσική και αφιερωμένος στην αγιότητά Του έχει τίτλο: "Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε στην πόλη των Πατάρων".
Πρόκειται για Γρηγοριανή, μονοφωνική υμνωδία χωρίς όργανα και  μέτρο, που ακολουθεί το ρυθμό των λέξεων, όπου περιγράφεται η καταγωγή του Αγίου, η σεβάσμια στάση του καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, αλλά και το θαύμα ως νεογέννητο να σταθεί όρθιο και να προσευχηθεί με ευλάβεια, όπως αναπαριστά ο Ντάβιντ στο πρώτο εικαστικό του τρίπτυχου:

"Ο Άγιος Νικόλαος γεννήθηκε στην πόλη της Πατάρων 

και καταγόταν από ευγενείς και πλούσιους συγγενείς. 

Ο πατέρας του ονομαζόταν Επιφάνιος 

και η μητέρα του Γιοχάννα.

Από την πρώτη μέρα που γεννήθηκε, 

όταν τον έλουσαν, τον έντυσαν 
στάθηκε όρθιος κι άρχισε να προσεύχεται

δεν ήθελε να θηλάσει Τετάρτη και Παρασκευή,

και μεγαλώνοντας απέφευγε τις απρεπείς συναναστροφές..."

2. Ο 'Αγιος Νικόλαος καθιερώθηκε ως προστάτης άγιος των παιδιών γιατί συνήθιζε να προσφέρει μυστικά δώρα στους ανθρώπους, ενώ μερικές φορές έβαζε νομίσματα στα παπούτσια τους.
Ένας θρύλος αναφέρει πως όταν έμαθε για έναν φτωχό, που δεν μπορούσε να παντρέψει τις τρεις θυγατέρες του γιατί δεν είχαν προίκα,  και με τον κίνδυνο να καταφύγουν στην πορνεία, αποφάσισε να προσφέρει ο ίδιος τα χρήματα. Όμως δεν ήθελε να το γνωρίζει κανείς κατά τη διδαχή "μη γνώτω η αριστερά τι ποιεί η δεξιά". Έτσι κρυφά και μέσα στο σκοτάδι της νύχτας πέταξε από το παράθυρο του σπιτιού τους τρία πορτοφόλια γεμάτα χρυσά νομίσματα, ένα για το κάθε άπορο κορίτσι.

Αυτή η μυστική προσφορά δώρων στα σπίτια των ανθρώπων μέσα στο σκοτάδι διαμόρφωσε και την παράδοση του Άγιου Βασίλη. 

Απλό και απέριττο μέσα στην αυστηρή του φόρμα είναι το μεσαιωνικό άσμα: "A worschipfull man hadde thre doughtres virgines", όμως σπάνιας ομορφιάς που ανατάσσει τον ακροατή προκαλώντας του μυριάδες συναισθήματα εσωτερικής γαλήνης και ψυχικής αγαλλίασης.

3. Ο Μπένζαμιν Μπρίττεν στην Καντάτα του για τον Άγιο Νικόλαο  σκιαγραφεί το πορτρέτο του αγίου επικεντρώνοντας στους σχετικούς με αυτόν θρύλους. Η μουσική του Μπρίττεν ενισχύει το δράμα του κειμένου με τη χρήση εντυπωσιακών αντιθέσεων σε αρμονίες, φωνητικά στυλ, αλλά και οργανικά ηχοχρώματα. Το έβδομο από τα εννέα μέρη της Καντάτας  αφηγείται μουσικά το σχετικό θρύλο με τον Άγιο που ανέστησε τα τρία σχολιαρόπαιδα, που είχε σφάξει ο χασάπης.

Γνωρίζουμε την παιδαγωγική δράση του Μπρίττεν, που πηγάζει από την ιδιαίτερη αγάπη του για τα παιδιά και μπορούμε να φανταστούμε την ευαισθησία με την οποία χειρίζεται το μέρος αυτό της καντάτας.

"Tίμοθυ, Μαρκ και συ Ιωάννη, φορέστε τα ενδύματα τα σαρκικά…", ψάλλει ο τενόρος (3:59) με τη χορωδία να συμπεριφέρεται αντιστικτικά…, και αποκορύφωμα το δοξαστικό "Αλληλούια" (5:12), σε απόδοση από παιδικές φωνούλες, με το οποίο σηματοδοτείται η επιστροφή των νεκρών παιδιών!

Ρενουάρ: η συνάντηση με τον Βάγκνερ...

 

"Portrait of Wagner". Renoir, ζωγραφισμένο την 15η Γενάρη 1882

"Κάποια μέρα, ένας από εμάς που δεν είχε μαύρο χρώμα, χρησιμοποίησε το μπλε.

Ο ιμπρεσιονισμός είχε γεννηθεί..."

(Renoir)

Ο Πιερ Ογκίστ Ρενουάρ μπορούσε να στέκεται για ώρες μπροστά από ένα καβαλέτο προκειμένου να συμβάλει στη διαμόρφωση του ζωγραφικού ρεύματος που ονομάστηκε "ιμπρεσιονισμός" του οποίου υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του.
Ώρες ατέλειωτες, και μόνο να ζωγραφίζει, καθώς -όπως δήλωνε συχνά- του άρεσε "να κάνει έρωτα μόνο με το καβαλέτο και τα πινέλα του..."

Είτε ζωγραφίζει πορτραίτα, είτε τοπία, είτε νεκρές φύσεις, πάντα διακρίνεις έναν ονειρικό αισθησιασμό, μια αστείρευτη πηγή τρυφερότητας και δροσιάς!Εκρηξη χρωμάτων, διάχυτο φως, λεπτότητα γραμμών κι ευαισθησία...

Renoir, Αυτοπροσωπογραφία
(Φιλοτεχνημένο την ίδια περίπου εποχή
με το πορτρέτο του Βάγκνερ)

 Όμως ο Ρενουάρ, πριν από τη ζωγραφική φαίνεται πως έδειξε την λατρεία του για τη μουσική.
Μαθητής δημοτικού ακόμη, ξεκίνησε σπουδές στο τραγούδι και έγινε μέλος της χορωδίας στο Παρίσι, την οποία διηύθυνε ο Σαρλ Γκουνώ.
Ο Γκουνώ ήταν ο δάσκαλος, που εντόπισε την ιδιαίτερη ευαισθησία του και την απροσμέτρητη ανάγκη του για έκφραση.

Μεγαλώνοντας προέκυψε μια ιδιαίτερη προτίμηση στην όπερα και περισσότερο στα μουσικοδράματα του Ρίχαρντ Βάγκνερ. Ο Ρενουάρ υπήρξε από τους πρώτους Βαγκνεριστές στη Γαλλία και ήταν μεγάλη η επιθυμία του να συναντήσει κάποτε το γερμανό συνθέτη.

Όταν το 1882 βρέθηκε στην Ιταλία, τού δόθηκε τελικά η ευκαιρία για το συναπάντημα με το μεγάλο του ίνδαλμα. Να συνομιλήσει και σφίξει το χέρι του μουσικού ήρωά του, που αυτό το διάστημα βρισκόταν και κείνος εκεί για λόγους υγείας, χωρίς βέβαια αυτό να τον εμποδίζει στην ενασχόληση με τη σύνθεση.



Βρίσκονταν στο Παλέρμο και το ραντεβού δόθηκε για το απόγευμα της 14ης του Γενάρη.
Ο ζωγράφος έφτασε νωρίτερα από την προκαθορισμένη ώρα. Ήταν φανερή η λαχτάρα του 40χρονου Πιερ-Ογκίστ να συναντήσει τον ιδιοφυή καλλιτέχνη που μίλησε για "ολοκληρωμένη Τέχνη", να ακούσει τις απόψεις του μεγάλου μεταρρυθμιστή, του ποιητή, σκηνοθέτη και φιλοσόφου...

Ο μέγας Ριχάρδος μπήκε στο δωμάτιο. Φορούσε ένα σκούρο κασμίρ κοστούμι και το λευκό πουκάμισο έκλεινε μπροστά με ίδιου χρώματος γραβάτα δίνοντας ένα τόνο ellegance στο στιλ του. Φαινόταν αρκετά γερασμένος με τα μακριά στο σβέρκο μαλλιά, όπως μακριές και ασυνήθιστες ήταν και οι φαβορίτες του που συνδέονταν αρμονικά με το γένι του, χωρίς μουστάκι... Ο Βάγκνερ πρόταξε το χέρι και με σπασμένα γαλλικά χαιρέτισε: 

-"Bonsoir, monsieur Renoir"

Η συγκίνηση του Ρενουάρ υπήρξε απερίγραπτη! Για δευτερόλεπτα στεκόταν αμήχανος. 'Οταν συνήλθε κινήθηκε κάπως αδέξια, όμως κατάφερε να ανταποδώσει το χαιρετισμό γερμανιστί:
-"Guten Abend, maestro! Τι τιμή να σας γνωρίζω!"

Η συζήτηση μεταξύ τους γινόταν σε μια γλώσσα ανάμικτη γαλλογερμανική, καθώς κανείς δεν μιλούσε τη γλώσσα του άλλου...

Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ τού είπε πως μόλις είχε ολοκληρώσει ένα μουσικόδραμα, την ιδέα του οποίου είχε συλλάβει 25 χρόνια νωρίτερα. Μια ιδέα που ωρίμαζε μέσα του σιγά-σιγά, όπως ωριμάζει το άγουρο φρούτο. 

Parsifal, η σκηνή του φινάλε

-"Μόλις σήμερα έγραψα το φινάλε του "Πάρσιφαλ", μιας ρομαντικής ιστορίας βασισμένης στο επικό ποίημα του γερμανού, φον Έσενμπαχ για έναν ιππότη που αναζητά το Άγιο Δισκοπότηρο".
Ο Ρενουάρ θαμπώθηκε από το μεγαλείο του πνεύματος, τη δύναμη των λόγων του Βάγκνερ, από το πάθος με το οποίο ξετύλιγε τις ιδέες και τις απόψεις του για την τέχνη:

-"Το έργο έχει έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, με αναφορές στην ιστορία των ιπποτών, θρύλους για το δισκοπότηρο και τη λόγχη με την οποία τρύπησαν τον Εσταυρωμένο Χριστό. Με κεντρικό ήρωα τον Πάρσιφαλ, περνάει από πολλά στάδια θρησκευτικά, φιλοσοφικά, ψυχαναλυτικά".

Η συνάντηση των δυο ανδρών κράτησε περίπου 45 λεπτά. Η συνομιλία τους γινόταν χαλαρά σε ένα αρκετά φιλικό επίπεδο, πίνοντας. Κάποια στιγμή, ο Ρενουάρ πρότεινε στο συνθέτη να ξαναβρεθούν την επόμενη μέρα για να τον ζωγραφίσει. Ο Βάγκνερ συμφώνησε. Όπως κι έγινε...

...
Ο Ρενουάρ ζωγράφιζε για περίπου 35 λεπτά. Διέκοψε μόνο όταν ο συνθέτης ένιωσε κάποια κόπωση. Του φάνηκε αδιάθετος... "Έχασε λίγο από το ευφυές χιούμορ του", θα έλεγε αργότερα... Λιγοστός ο χρόνος, όμως είχε καταφέρει να σκιαγραφήσει ένα αξιόλογο πορτρέτο του μαέστρου με το ψηλό μέτωπο και το διαπεραστικό βλέμμα...

Ο Βάγκνερ ζήτησε να το δει, με την αντίδρασή του να καταγράφεται αρκετά ενδιαφέρουσα.
- " Ω! τελικά νομίζω πως μοιάζω με προτεστάντη ιερέα".
Διφορούμενη η απάντηση του Βάγκνερ, δεν φανερώνει ούτε ικανοποίηση, ούτε απέχθεια για το πορτρέτο που είχε φιλοτεχνήσει ο γάλλος ιμπρεσιονιστής.

"Portrait of Wagner". Renoir, λιθογραφία 1900

Ωστόσο ο Ρενουάρ ευχαριστημένος με το αποτέλεσμα είπε:
-"Ισως να μην είναι και τόσο πετυχημένο, όμως στο έργο υπάρχει σίγουρα κάτι απ' τον αξιοθαύμαστο Βάγκνερ και τη μεγαλοφυία του!"

(Ο Πιερ Ογκίστ Ρενουάρ πέθανε σαν σήμερα, 3 Δεκέμβρη του 1919 κι ο "Πάρσιφαλ" ήταν το κύκνειο άσμα του Ρίχαρντ Βάγκνερ, καθώς και κείνος απεβίωσε ένα χρόνο ακριβώς μετά το ραντεβού του με τον γάλλο ιμπρεσιονιστή...)

Mια δεκαετία σχεδόν αργότερα ο Ρενουάρ επανεξέτασε την προσωπογραφία του Βάγκνερ κι έδωσε μια λιθογραφία περισσότερο ελεύθερη καλλιτεχνικά, που σήμερα κοσμεί τις αίθουσες του Μουσείου Τέχνης στο Σικάγο.

Θα απολαύσουμε το φινάλε του μουσικοδράματος.
Η τελευταία σκηνή εκτυλίσσεται μέσα στην Αίθουσα του Δισκοπότηρου. Ο Πάρσιφαλ  θεραπεύει την πληγή του Αμφόρτας με τη Λόγχη, η Κούντρυ πεθαίνει κι  ένα λευκό περιστέρι εμφανίζεται και στριφογυρνά γύρω από το κεφάλι του ιππότη. Μια δοξαστική μελωδία αντηχεί τριγύρω... 

R.Wagner: "Parsifal, scene III, Finale"
(Διευθύνει ο Herbert von Karajan)

Εμπνεύσεις δυο ρώσων καλλιτεχνών για τη "Μάγισσα Χειμωνιά"...

 

Konstantin Yuon: "Sorceress Winter"
(πηγή: muzei-mira)

Καλό μήνα, καλοδιάβατος ο χειμώνας, που παρόλη την παγωνιά, τη μουνταμάρα του και τη βροχερή του όψη, έχει ομορφιές και χάρες. Έχει γλύκες και περίεργες όψεις θαλπωρής. Αρκεί να' χουμε μάτια στην ψυχή να νιώθουμε τη γοητεία της ζωής…

Ευχές για όμορφο, γεμάτο θάλπος χειμώνα, με την ποιότητα που φέρνει η Τέχνη στη ζωή μας !

Η Πρώτη Συμφωνία του Πιοτρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκυ φέρει τον υπότιτλο:  "Winter Daydreams-Χειμωνιάτικες ονειροπολήσεις".

Από το εναρκτήριο μοτίβο με τους ήχους από τα βιολιά να λαμπυρίζουν και τα φλάουτα να σφυρίζουν αστραφτερά, οι ακροατές υποπτεύονται πως σε λίγο θα ξεκινήσει η βόλτα με το έλκηθρο. 
Κρατηθείτε γερά καθώς ο αγαπημένος Ρώσος συνθέτης μας μεταφέρει σε συναισθηματικά χειμωνιάτικα "ταξίδια"... 

Παρότι πρωτόλειο έργο, η παρτιτούρα του αναδύει την "ψυχή" του δημιουργού του γι' αυτό και θεωρείται "το πρώτο αξιόλογο έργο του".

Ο Τσαϊκόφσκυ την εποχή σύνθεσης της Συμφωνίας

Ήταν 25 χρονών ο Τσαϊκόφσκυ, όταν συνέθεσε τη Συμφωνία, την οποία αφιέρωσε στον Νικολάι Ρουμπινστάιν .

Ρυθμός, ελαφρότητα, χάρη και κομψότητα σε αυτό το έργο, το πρώτο μεγάλης κλίμακας του Τσαϊκόφσκυ, μας παρασύρει σε μουσικές  νοσταλγικές αναπολήσεις, στα οποία είναι έντονη η παρουσία του Mέντελσον, μαρτυρώντας πως ο ρώσος συνθέτης είχε μελετήσει τη φόρμα του ρομαντικού συναδέλφου του και θαύμαζε την ικανότητά του  να εκφράζει σε συμφωνική μορφή προσωπικές εμπειρίες που προκύπτουν από συναισθήματα και ρομαντικά τοπία.

Ετσι, διανθίζει την Πρώτη Συμφωνία του με θέματα  καθηλωτικά, που επιδρούν στο θυμικό και στο συναίσθημα...
Μελωδίες ανάλαφρες, αλλά και  γεμάτες εντάσεις ή μια μελαγχολία που δημιουργούν ολοζώντανες εικόνες, κάτι σαν αφηγήσεις δίχως λέξεις...
Ηχητικές οσμές που δημιουργούν στη φαντασία μας μια πανδαισία χρωμάτων, στην οποία κυριαρχεί το πουπουλένιο λευκό του χιονιού...

Τα 4 μέρη της Συμφωνίας:

1. Όνειρα ενός χειμερινού ταξιδιού
2. Χώρα της ερήμωσης. Χώρα της ομίχλης
3. Scherzo . Allegro giocoso (μια σειρά χορευτικών βαλς)
4.Φινάλε(με έντονη χρήση λαϊκών ρωσικών τραγουδιών)

To εικαστικό που συνοδεύει τη μουσική σύνθεση είναι του Konstantin Yuon, ενός από τους  δημοφιλέστερους Ρώσους ζωγράφους του 19ου αι., εποχής που έζησε ο Τσαϊκόφσκυ.

Konstantin Yuon

Ο καλλιτέχνης αγαπούσε ιδιαίτερα τα χειμωνιάτικα τοπία και ζωγράφισε πολλές χιονισμένες εκκλησιές και μοναστήρια της χώρας του, καθώς και χειμωνιάτικες σκηνές καθημερινότητας. 
Το παραπάνω έργο του τιτλοφορείται "Sorceress Winter-Μάγισσα Χειμωνιά" και παραπέμπει σε παρόμοιες απεικονίσεις  του Πίτερ Μπρύγκελ.

Βλέπουμε ένα κάτασπρο από το χιόνι τοπίο της ρωσικής υπαίθρου με πανύψηλα δέντρα γυμνά ή λυγισμένα τα κλαδιά τους από το βάρος του πάλλευκου χιονιού, ξύλινα κουκλίστικα σπιτάκια, παιδιά που παίζουν χιονοπόλεμο ανέμελα, μετακινήσεις ανθρώπων με το έλκηθρο, ή με άλογα, αλλά και πεζούς κουκουλοφόρους συνοδεία σκυλιών, που περπατούν πάνω στο λευκό του πάγου που λάμπει.

Ο ζωγράφος αποδίδει αριστοτεχνικά την παραμυθική μαγεία της χειμωνιάς και η τεχνική του αποδεικνύει την ικανότητά του να συλλάβει το πνεύμα της φύσης αυτή την εποχή και να αναπαραστήσει την αλλόκοσμη λάμψη του χειμερινού τοπίου...

Tchaikovsky: Symphony No.1 'Winter Daydreams'
(Διευθύνει ο H. von Karajan)