Σκριάμπιν: " "Mysterium", με επίκεντρο την ιδέα της βιωματικής μετοχής...

 

"Μόνο η μουσική μου εκφράζει το ανέκφραστο"

(Αλεξάντρ Σκριάμπιν)

Πορτραίτο του Σκριάμπιν που φιλοτεχνήθηκε τον Απρίλιο του 1915

Ήταν Απρίλης του 1915 όταν ο Σκριάμπιν έδωσε ένα από τα πολύ επιτυχημένα ρεσιτάλ του, αποκλειστικά ερμηνεύοντας δικά του έργα. Η φήμη του είχε εκτοξευτεί, το κοινό  επευφημούσε με δυνατά, παρατεταμένα χειροκροτήματα τις μεγαλοφυείς συνθετικές δημιουργίες του και οι κριτικοί χαρακτήριζαν τις ερμηνείες του "εμπνευσμένες και συγκινητικές με τα μάτια του να λαμπυρίζουν φλόγες και το πρόσωπό του ν' ακτινοβολεί ευτυχία".

Επιστρέφοντας στη Μόσχα μετά την -όπως ήθελε η μοίρα- τελευταία συναυλία του παρατήρησε ένα σπυρί στο πάνω χείλος του. Ο γιατρός του έκανε διαδοχικές τομές για να το καθαρίσει από το πύον, όμως η περιοχή μολύνθηκε από στρεπτόκοκκο, που προκάλεσε υψηλό πυρετό, πόνους και παραισθήσεις. Η λοίμωξη ήταν βαριά, με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες μέρες κι αναπάντεχα να επέλθει ο θάνατος του ρώσου συνθέτη, σαν σήμερα, 27 Απριλίου του 1915. Ήταν μόνο 43 χρονών.
Πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε έξω από το σπίτι του για να αποτίσει τον ύστατο χαιρετισμό στο συνθέτη που τη μουσική του κάποτε ο Λέων Τολστόι περιέγραψε ως "γνήσια και ειλικρινή έκφραση ιδιοφυΐας", παρόλο που για πολλούς -ενώ υπήρξε ένας από τους πιο καινοτόμους δημιουργούς- θεωρήθηκε από τους πλέον αμφιλεγόμενους . Βέβαια, αυτή η ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του είναι που γέννησε την τόσο πρωτότυπη μουσική του.

Σχέδιο του Σκριάμπιν για το "Mysterium"
(dangerousmind)

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Σκριάμπιν είχε κατά νου ένα μεγαλεπήβολο έργο -που έμεινε ανολοκλήρωτο- και δούλευε πάνω σ' ένα υπερβολικά φιλόδοξο σχέδιο: μια παράσταση  βασισμένη στη συναισθησία, όπου θα αξιοποιούνται οι αισθήσεις της ακοής,  όσφρησης και αφής με τίτλο "Mυστήριο". Οραματιζόταν μια παράσταση που να λαμβάνει χώρα σ' ένα βουδιστικό μοναστήρι στους πρόποδες των Ιμαλαΐων και θα διαρκούσε μια ολόκληρη εβδομάδα με συνοδεία χορού, αρωμάτων και φωτός...

Ο ίδιος είχε σημειώσει σχετικά:

"Δεν θα υπάρχουν θεατές. Θα συμμετάσχουν όλοι στο τελετουργικό που απαιτεί ξεχωριστούς ανθρώπους και μια εντελώς νέα φιλοσοφία. Ένα σύνολο διαλεχτών καλλιτεχνών που θα απαρτίζουν την ορχήστρα, μεγάλη μικτή χορωδία, ρυθμική άρθρωση, οπτικά εφέ, χορευτές, τελετουργικές πομπές και στήλες με θυμιάματα. Ο ναός στον οποίο θα πραγματοποιηθεί το εγχείρημα δεν θα παραμένει ίδιος αρχιτεκτονικά, αλλά θα αλλάζει συνεχώς με την ατμόσφαιρα και την κίνηση του Μυστηρίου. Σ'αυτό θα συντελέσουν τα φώτα, οι σκιές και οι ομίχλες που θα τροποποιούν τα αρχιτεκτονικά περιγράμματα".

Ο συνθέτης δεν ολοκλήρωσε την μεγαλειώδη ιδέα του, αφού τον πρόλαβε ο θάνατος. Είχε προλάβει όμως να σκιαγραφήσει 72 σελίδες από το πρελούδιο του "Mysterium", που τιτλοφορούσε "Prefatory Action-Προκαταρκτική Δράση" στο οποίο διακρίνονται σανσκριτικές ρίζες με κραυγές, επιφωνήματα και ήχους από ανθρώπινες εισνοές και εκπνοές... 

Ήταν το 1943 όταν ο  Alexander Nemtin μεταμόρφωσε αυτά τα σκίτσα σ' ένα μεγάλης κλίμακας έργο με τίτλο "Preparation for the Final Mystery-Προετοιμασία για το Τελικό Μυστήριο" σε 3 ενότητες: 

Ι. "Σύμπαν"

ΙΙ. "Ανθρωπότητα" και 

ΙΙΙ. "Μεταμόρφωση"

Ο σοβιετικός Alexander Nemtin μας δίνει τη δυνατότητα να ακούσουμε τη συγκλονιστική σύλληψη του Σκριάμπιν σε όλο της το μεγαλείο. Η αδιάκοπη ένταση της σύνθεσης αποτελεί πειστικότατη έκφραση της σκέψης του ρώσου δημιουργού, με αρμονική γλώσσα εξαιρετικά συμπυκνωμένη, και μουσική απόκοσμη, συχνά υπνωτική να αναπνέει έναν πανθεϊστικό μυστικισμό, που συναρπάζει.

Για το "Mysterium" ο δημιουργός του είχε μεγάλες προσδοκίες. Η ιδέα της σύνθεσης  γαλουχήθηκε από τη Θεοσοφική ατμόσφαιρα στην οποία έζησε ο Σκριάμπιν. Μην ξεχνάμε πως γοητευμένος αρχικά από τη Νιτσεϊκή θεωρία στράφηκε τελικά στη θεοσοφία αναπτύσσοντας έναν ιδιαίτερο, προσωπικό και αφηρημένο μυστικισμό που είχε ως επίκεντρο την ιδέα της βιωματικής μετοχής του καλλιτέχνη στο κοσμικό μυστήριο της Δημιουργίας.

Scriabin/Nemtin: "Mysterium" / Vladimir Ashkenazy:

Ο θρύλος του Δράκοντα: Άη-Γιώργης και μυθικός Περσέας...

 

"San Giorgio e la principessa", Antonio Cicognara

Ο Άγιος Γεώργιος γεννήθηκε στην Καππαδοκία της Μ. Ασίας στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, μεγάλου διώκτη των χριστιανών. Κατατάχτηκε στο ρωμαϊκό στρατό κι  έφτασε στο αξίωμα του χιλίαρχου. Ως τροπαιοφόρος  άγιος και ελευθερωτής συγκεντρώνει πολλές θαυμάσιες διηγήσεις και θρύλους, ανάμεσα στις οποίες δεσπόζει εκείνος που αναφέρεται στην εξόντωση του δράκοντα και της σωτηρίας της βασιλοπούλας.

Σύμφωνα με το θρύλο, την πηγή απ' όπου έπαιρναν νερό οι κάτοικοι της Σιλήνας στη Λιβύη, την φύλαγε ένας δράκος, που  άφηνε το νερό να τρέχει μόνον όταν έβρισκε κάποιον άνθρωπο να φάει. Κάθε φορά αυτός που θα θυσιαζόταν οριζόταν μέσω κλήρου.
Ολόκληροι στρατοί είχαν αντιταχθεί με αυτό το τέρας, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Ο κλήρος έφερε και τη σειρά της κόρης του βασιλιά.

 August Macke: "Heiliger Georg"

Τότε, λέει η παράδοση εμφανίστηκε έφιππος ο Άη Γιώργης, σκότωσε το τρομερό τέρας και έσωσε την ζωή της νεαρής γαλαζοαίματης.

Στον παραπάνω θρύλο του Αγίου Γεωργίου, που σώζει τη βασιλοπούλα από το τέρας και στη συνέχεια στήνεται γιορτή από τους κατοίκους της Σιλήνας για να τού εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους, στηρίζεται η σύνθεση του αγαπημένου βρετανού Σερ Έντουαρντ Ελγκαρ: "Banner of St. George -Το Λάβαρο του Αγίου Γεωργίου" .

Γράφτηκε κατόπιν παραγγελίας το 1897 για τους εορτασμούς του Ιωβηλαίου έτους της Βασίλισσας Βικτωρίας της Αγγλίας.
Το έργο, για χορωδία και ορχήστρα, ακολουθεί τον τύπο της καντάτας και το λιμπρέτο είναι βασισμένο σε μακροσκελές ποίημα του Shapcott Wensley.
Eκτυλίσσεται σε δυο σκηνές κι έναν επίλογο.
Από τη δεύτερη σκηνή θα ακούσουμε το χορωδιακό: "Δυνατά κλαίνε οι άνθρωποι, Έρχεται ο δράκος!

Elgar: "Banner of St. George-Loud cry the people, the dragon comes"

"Δυνατά κλαίνε οι άνθρωποι, Έρχεται ο δράκος!":

Καθώς από πολλούς υποστηρίζεται ότι οι Βιβλικές ιστορίες βασίζονται στην ανάπλαση-προσαρμογή μύθων από την αρχαία ελληνική μυθολογία, στην προκειμένη περίπτωση ίσως θα μπορούσαμε να συνδέσουμε το επεισόδιο της δρακοντοκτονίας του Αγίου Γεωργίου με την αντίστοιχη του μυθικού Περσέα.

"Ο Περσέας σκοτώνει το τέρας κι ελευθερώνει την Ανδρομέδα", Piero di Cosimo

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία η Ανδρομέδα ήταν κόρη του Κηφέα, βασιλιά των Κηφήνων και της Κασσιόπης και πεντάμορφη! Οι γονείς της καμάρωναν για το κάλλος της κόρης τους και καυχήθηκαν πως η Ανδρομέδα ήταν ομορφότερη από τις Νηρηίδες, τις κόρες του Ποσειδώνα.

"Perseus and Andromeda", Giuseppe Cesari

Ο θεός της θάλασσας εξοργισμένος για να τούς εκδικηθεί,  προκάλεσε καταιγίδα, πλημμύρισε την Αιθιοπία, κι έστειλε ένα θαλάσσιο τέρας, που κατασπάραζε τους πάντες, ανθρώπους και ζώα. Μόνο ένας τρόπος υπήρχε για να σωθεί η χώρα, όπως απεφάνθη το Μαντείο: να θυσιαστεί η όμορφη Ανδρομέδα στο τέρας. Έτσι την έδεσαν σε ένα βράχο της θαλάσσιας ακτής, αφημένη στο έλεος του κτήνους.
Εκείνη τη στιγμή ο ήρωας Περσέας, γιος του Δία και της Δανάης, που επέστρεφε από τη σφαγή της Μέδουσας είδε τους γονείς της κοπέλας που παρακολουθούσαν από την ακτή βουτηγμένοι στην απόγνωση. Κοιτάζοντας την Ανδρομέδα, ο Περσέας θαμπώθηκε από την απαράμιλλη ομορφιά της!
Οι γονείς του υποσχέθηκαν πως αν κατάφερνε να τη σώσει, θα του τήν έδιναν γυναίκα του.Ο Περσέας δέχτηκε κι όταν μετά απο λίγο το τέρας αναδύθηκε από τη θάλασσα με το στόμα ορθάνοιχτο, έτοιμο να κατασπαράξει τη νεαρή Ανδρομέδα, το γενναίο παλικάρι το σκότωσε!

Tη σκηνή της δρακοντοκτονίας από τον Περσέα που έτσι σώζεται και η Ανδρομέδα, αποτυπώνει στην 4η Πράξη της λυρικής του τραγωδίας "Persée" ο Ζαν Μπατίστ Λυλλί, σύνθεση του 1682 και σε λιμπρέτο του Φιλίπ Κινώ.

Η πράξη διαδραματίζεται στην Αιθιοπική ακτή, όπου έχει ξεσπάσει καταιγίδα από τον οργισμένο Ποσειδώνα που ζητά να θυσιαστεί στο θαλάσσιο δράκοντα η κόρη του βασιλιά, Ανδρομέδα. Μπροστά στα απελπισμένα μάτια του βασιλιά, οι Τρίτωνες αλυσοδένουν την κοπέλα στο βράχο.
Ομως, την τελευταία στιγμή εμφανίζεται ο Περσεας που όλο ορμή ρίχνεται στο τέρας και το σκοτώνει.

Η καταιγίδα κοπάζει και οι Αιθίοπες πανηγυρίζουν τη νίκη τραγουδώντας: "Le monstre est mort-Το τέρας είναι νεκρό".

"Το τέρας είναι νεκρό.

Ο Περσέας νίκησε. 

Ο Περσέας είναι ατρόμητος. 

Όταν η αγάπη γεννιέται στην καρδιά,

τίποτε δεν είν' αδύνατο" 

Jean-Baptiste Lully: "Persée. Act IV, Le monstre est mort":

Μασνέ: Στην παρτιτούρα του μια Εστιάδα Παρθένα γίνεται αιτία για την ήττα της Ρώμης...

(wikipedia)

Σύμφωνα με τον θρύλο, η Ρώμη ιδρύθηκε το 753 π.Χ. από τον Ρωμύλο και τον Ρώμο, δίδυμα αδέλφια, απογόνους του Τρώα Αινεία, που ανατράφηκαν από μια λύκαινα. Η παράδοση θέλει την ίδρυση της Ρώμης να λαμβάνει χώρα στις 21 Απριλίου 753 π.Χ.

"Eστιάδες Παρθένες", Alessandro Marchesini

Σπουδαία αυτοκρατορία η Ρώμη αντιμετώπισε στο διάβα της Ιστορίας σημαντικούς και άξιους στρατηλάτες, ανάμεσά τους και τον  Καρχηδόνιο στρατηγό, Αννίβα, που βάδισε αρκετές φορές κατά της Αιώνιας πόλης, με τη φράση "Hannibal ante portas Roma-ο Αννίβας προ των πυλών" να έχει σημαδέψει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Σύμφωνα με κάποιο χρησμό η ήττα της Ρώμης έναντι του Αννίβα θα έφτανε όταν μια από τις Εστιάδες Παρθένες θα αθετούσε τους όρκους της...

Βασισμένη σε αυτό το θρύλο είναι η μυθιστορία του Alexandre Parodi, "Rome vaincue  - Η Ρώμη ηττήθηκε", που αποτελεί και την τελευταία όπερα που ανέβηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του συνθέτη, Ζυλ Μασνέ.

Ο Μασνέ την περίοδο σύνθεσης της όπερας

Όπως ο ίδιος αναφέρει στις "Αναμνήσεις" του: "Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 1902, έφυγα από το Παρίσι και επέστρεψα στο σπίτι μου, στο Egreville. Ανάμεσα στα βιβλία και τα φυλλάδια που είχα φέρει μαζί μου ήταν  το "Rome vaincue"  του Alexandre Parodi. Αυτή η υπέροχη έμμετρη τραγωδία είχε πρωτοπαρουσιαστεί το 1876 και είχε θριαμβευτική επιτυχία".

Ο Μασνέ διάβασε το θεατρικό, η πλοκή του οποίου τον ενθουσίασε, καθώς εκείνη την εποχή είχε δείξει έντονο ενδιαφέρον για την κλασική εποχή... Τον συγκλόνισε το ότι προτάσσεται το αίτημα των θεσμών και των νόμων, που στη συνέχεια αμφισβητούνται, ανατρέπονται μεν, προκαλούν ενοχές, δε...

Η υπόθεση περιστρέφεται την περίοδο που η Ρώμη βρίσκεται σε πόλεμο με τους Καρχηδόνιους με αρχηγό τον Αννίβα. Οι υποψίες για την ιέρεια παρθένα που άφησε να σβηστεί η ιερή φωτιά της Βέστα και σύμφωνα με το χρησμό αποτελεί την αιτία που ηττήθηκε η Ρώμη, πέφτουν στην θετή κόρη του γερουσιαστή Φάμπιου Μάξιμου, την Φαύστα, που αθέτησε τους όρκους παρθενίας και σχετίστηκε ερωτικά με τον λεγεωνάριο Λεντούλους. Εκείνον πήγε να συναντήσει μυστικά τη νύχτα αφήνοντας το ναό αφύλαχτο...

Η Γιούνια, μια άλλη νεαρή Εστιάδα, κατηγορεί τον εαυτό της ότι εξόργισε τη θεά, πιστεύοντας ότι ευθύνεται επειδή είχε ένα αμαρτωλό όνειρο.

Η Γερουσία τελικά καταδικάζει την Φαύστα σε αργό θάνατο, να ταφεί ζωντανή... Ο αγαπημένος της Λεντούλους, προσπαθεί να την πείσει να δραπετεύσουν, αλλά εκείνη ως γενναία Ρωμαία αποφασίζει να αντιμετωπίσει τη μοίρα της. Παραδέχεται πως είναι αμαρτωλή, αφού απαρνήθηκε την ουράνια ευδαιμονία για τον βέβηλο αισθησιασμό της γήινης ζωής...Η τυφλή γιαγιά της, Ποστούμια ικετεύει τη Γερουσία να χαριστεί στην εγγονή της, όμως το δικαστήριο ανένδοτο εμμένει στην απόφασή του. Έτσι, πατέρας και γιαγιά παίρνουν τη μεγάλη οδυνηρή απόφαση. Δεν θα επιτρέψουν το κορίτσι να αντιμετωπίσει έναν αργό, τρομερό θάνατο... Η Ποστούμια μαχαιρώνει την εγγονή της στην καρδιά, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο τέλος στο βασανιστικό θάνατό της.

Ο Μασνέ επικοινώνησε με τους κληρονόμους του Parodi για τα δικαιώματα και πριν ακόμη λάβει απάντηση άρχισε να συνθέτει την τραγική όπερα. Ξεκίνησε από τις άριες για το ρόλο της τυφλής Ποστούμια, τον οποίο προόριζε για τη διάσημη εκείνη την εποχή μέτζο σοπράνο, Lucy Arbell,  που μεγαλούργησε σε όπερες του Jules Massenet.

Η Lucy Arbell ως Ποστούμια
(forumopera)

Η απάντηση από τους κληρονόμους άργησε 5 χρόνια και ελήφθη μόνο με τη μεσολάβηση του  Henri Cain, ο οποίος προσάρμοσε τελικά το λιμπρέτο.

Το κλασικό θέμα και η υπόθεση όπου το δραματικό πλέκεται με το ερωτικό ευνόησαν τη σύνθεση ενός συγκρατημένου στυλ μουσικής. Ο Μασνέ δημιούργησε μια σοβαρού και επίσημου ύφους παρτιτούρα, της οποίας τα μέρη "πάθους"  διαχειρίστηκαν με εκπληκτική επιδεξιότητα. Η πρεμιέρα ήταν ένας θρίαμβος με το καστ να περιλαμβάνει τα μεγαλύτερα ονόματα της οπερατικής σκηνής, ανάμεσά τους και την Lucy Arbell που υποδύθηκε την Ποστούμια, όπως απαιτούσε η αρχική σύλληψη του συνθέτη, o οποίος αφιέρωσε τη μεγαλειώδη σύνθεση του: "Στους αγαπημένους και αξιοθαύμαστους καλλιτέχνες του, στους δημιουργούς  της παρτιτούρας και στην Όπερα του Μόντε Κάρλο".

Λέγεται πως η  Lucy Arbell για να τελειοποιήσει την ερμηνεία της στον ρόλο της τυφλής γιαγιάς, Posthumia, ο Μασνέ τη συνόδευσε σε ίδρυμα για τυφλούς προκειμένου να μελετήσει τις χειρονομίες και κινήσεις τους. Και πράγματι, η απόδοσή της ξεπέρασε τις προσδοκίες. Οι κριτικοί έκαναν λόγο για "ειλικρινή, όλο πιστότητα ερμηνεία που συγκίνησε βαθιά". Το κοινό παραληρούσε χειροκροτώντας ασταμάτητα και η ερμηνεύτρια κλήθηκε στη σκηνή τέσσερις φορές στο τέλος της παράστασης.

Η σύγκρουση θρησκευτικού ζήλου και ερωτικού πάθους ενέπνευσε στον Ζυλ Μασνέ μερικές από τις πλέον γοητευτικές μελωδίες του σε μια οπερατική σύνθεση μεγαλοπρέπειας, όπου υμνείται η γενναιότητα ψυχής...
Η ιστορία του Ρωμαίας Φαύστας που υποκύπτει στο ερωτικό σκίρτημα, αδιαφορώντας για το θρησκευτικό όρκο, όμως στη συνέχεια αναγνωρίζει το μέγιστο λάθος και δέχεται τις συνέπειες ενέπνευσε στον Γάλλο συνθέτη μουσική έντονης δραματικότητας, αλλά και σπάνιας τρυφερότητας και λυρισμού, από την οποία δεν λείπουν έντονα συγκινησιακά ξεσπάσματα.

Ακούμε την όλο δραματικότητα ουβερτούρα και τη συγκινητική σκηνή με την τυφλή Ποστούμια που παρακαλεί μάταια τη Σύγκλητο για τη ζωή της εγγονής της...

Jules Massenet: "ROMA, Ouverture":

Jules Massenet: "ROMA, Posthumia's aria: Est-ce là ? Guide moi"

Ρίμσκυ - Κόρσακωφ: "Το Μεγάλο Ρώσικο Πάσχα - Ουβερτούρα, op.36"

 

"Xριστός Ανέστη", παλιά Ρωσική καρτ ποστάλ

Σημαντική παράδοση των ομόδοξων Ρώσων και της ρωσικής λειτουργικής μουσικής αποτελούν τα Obikhod, μια συλλογή από πολυφωνικά λειτουργικά άσματα της Ορθόδοξης Ρωσικής εκκλησίας του 16ου αι.

Πάνω σ'αυτά, στηρίχτηκε ο Ρίμσκι-Κόρσακωφ για να συνθέσει την "Russian Easter Festival Overture".

Πρόκειται για μια μουσική, αφηγηματική ιστορία της Κυριακής του Πάσχα, γνωστής στη Ρωσία ως "Bright Holiday", από το πρωί μέχρι το σούρουπο.

Ο σκοπός του "άθεου" συνθέτη είναι να "ζωγραφίσει" μουσικά τις διακοπές του Πάσχα. Όπως ο ίδιος σημειώνει στην αυτοβιογραφία του, ήθελε να απεικονίσει μουσικά την μετάβαση από το ζοφερό και μυστηριώδες βράδυ του Μ. Σαββάτου των Παθών στο ολόχαρο θρησκευτικό πανηγύρι του πρωινού της Κυριακής του Πάσχα.

Η Πασχαλινή "Εισαγωγή" ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 1888 και ο συνθέτης την αφιέρωσε στη μνήμη των Mουσόργκσκυ και Μποροντίν, από την Ομάδα των Πέντε. Θεωρείται ως το τελευταίο εξαιρετικό έργο του συνθέτη...

Η Ουβερτούρα αναπτύσσεται σε τρία μέρη, καθένα απ'τα οποία ακολουθεί πρόγραμμα από αποσπάσματα από τη Βίβλο κι ένα τρίτο γραμμένο από τον συνθέτη.

Συγκεκριμένα:

• Το πρώτο από τον Ψαλμό 68 του Δαυίδ:

"Xριστός Ανέστη", παλιά Ρωσική καρτ ποστάλ

"Αναστήτω ὁ Θεός, και διασκορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροί αὐτοῦ,
και φυγέτωσαν ἀπό προσώπου αὐτοῦ οἱ μισοῦντες αὐτόν.
ὡς ἐκλείπει καπνός, ἐκλιπέτωσαν· ὡς τήκεται κηρός ἀπό προσώπου πυρός, οὕτως ἀπολοῦνται οἱ ἁμαρτωλοὶ ἀπό προσώπου τοῦ Θεοῦ"

• Το δεύτερο που εκτελείται από σόλο βιολοντσέλο από το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο κεφ.16, 1-6:

"Κατά την επομένην, όταν έδυσε το ήλιος και επερασε το Σαββατον, η Μαρία Μαγδαληνή και Μαρία η μητέρα του Ιακώβου, και η Σαλώμη αγόρασαν αρώματα, δια να έλθουν στον τάφον και αλείψουν τον Ιησούν.
Και πολύ πρωϊ την πρώτην ημέρα της εβδομάδος, την ώρα που εγλυκοχάραζε το φως του ήλιου, ήλθαν στο μνημείον.
Και έλεγαν μεταξύ των· ποιός θα μας αποκυλίση τον βαρύν λίθον από την θύραν του μνημείου;
Και μόλις εσήκωσαν τα βλέματά των είδαν ότι είχε αποκυλισθή ο λίθος ο οποίος άλωστε ήτο πολύ μεγάλος.
Και αφού εμπήκαν στο μνημείον, είδαν να κάθεται εις τα δεξιά ένας νέος, ντυμένος λευκήν στολήν και κατελήφθησαν από φόβον και κατάπληξιν.
Αυτός δε τους είπε· "μην απορείτε και μη φοβείσθε. Γνωρίζω ότι ζητείτε Ιησούν τον Ναζαρηνόν, τον εσταυρωμένον. Ανεστήθη, δεν είναι εδώ. Ιδού ο τόπος που τον είχαν θέσει".

Xριστός Ανέστη", παλιά Ρωσική καρτ ποστάλ

Μεταξύ πρώτου και δεύτερου θέματος ακούγεται ο ύμνος "Χριστός Ανέστη".

• Θριαμβευτική η κατακλείδα της Ουβερτούρας με το θέμα της Ανάστασης να εκτελούν τα χάλκινα. Το τελευταίο μέρος προλογίζεται από το κείμενο που έγραψε ο Κόρσακωφ:

"Και τα καλά νέα διαδόθηκαν σε όλο τον κόσμο. και εκείνοι που μισούσαν τράπηκαν σε φυγή μπροστά, όπως εξαφανίζεται ο καπνός. 

"Χριστός Ανέστη εκ νεκρών!" τραγουδούσαν Άγγελοι εξ Ουρανού, ενώ παιάνιζαν με τις σάλπιγγές τους τα Χερουβείμ και τα Σεραφείμ. 

"Χριστός Ανέστη εκ νεκρών!" , έψαλλαν οι ιερείς στις ορθόδοξες εκκλησιές, μέσα σε σύννεφα απ' το λιβάνι, τη λάμψη των κεριών και το χαρμόσυνο χτύπημα των καμπανών..."

Στη συγκεκριμένη εκτέλεση υπό τη δ/νση του Stokowski, την ψαλμωδία του ιερέα μιμείται η φωνή του βαρύτονου(6:48).

Rimsky-Korsakov: "Russian Easter Festival Overture":

Λεονάρντο ντα Βίντσι: ένας ερασιτέχνης δεξιοτέχνης μουσικός...

 

H Παγκόσμια Ημέρα Τέχνης γιορτάζεται στις 15 Απριλίου, ημερομηνία γέννησης του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.

Ντα Βίντσι: "Πορτρέτο ενός μουσικού"

Όλοι τον γνωρίζουμε ως τον κατεξοχήν "υπεράνθρωπο της Αναγέννησης". Ζωγράφος, γλύπτης, συγγραφέας, μηχανικός, εφευρέτης, επιστήμονας, βοτανολόγος και ανατόμος.

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, το σπουδαίο αυτό μυαλό, γεννήθηκε 15 Απριλίου 1452 στο Βίντσι, στους λόφους της Τοσκάνης...
Το πλήρες όνομά του ήταν Λεονάρντο ντι σερ Πιέρο ντα Βίντσι, καθώς ήταν καρπός εκτός γάμου του ευκατάστατου συμβολαιογράφου Πιέρο ντα Βίντσι και μιας 15χρονης χωρικής.

Η ημερομηνία προκύπτει από την καταγραφή στο ημερολόγιο του παππού του:
"Ένας εγγονός μου γεννήθηκε 15 Απριλίου, Σάββατο, τρεις ώρες μετά το ηλιοβασίλεμα".
Η ημερομηνία καταγράφηκε στο Ιουλιανό ημερολόγιο. Η δύση ήταν 6:40 μ.μ., άρα ο Λεονάρντο γεννήθηκε (τρεις ώρες μετά) στις 9:40 μ.μ., που ήταν ακόμα 14 Απριλίου. Η μετατροπή στο Νέο ημερολόγιο προσθέτει εννέα ημέρες και ως εκ τούτου προκύπτει και μια νέα εκδοχή γενεθλίων, η 23η Απριλίου.

Μαθήτευσε στο εργαστήριο του φημισμένου Ιταλού ζωγράφου Αντρέα ντελ Βερόκκιο, ήταν εξαιρετικά παρατηρητικός σε ό,τι έβλεπε γύρω του κι από μικρός έδειξε κλίση στις επιστήμες, μαθηματικά, φυσική, ανατομία κτλ.
Ως ζωγράφος έδωσε νέες κατευθύνσεις στην τέχνη, ιδιαίτερα με την εναλλαγή του φωτός και της σκιάς (κιαροσκούρο), αλλά και με την τεχνική του σφουμάτο (μαλάκωνε τα σκληρά περιγράμματα των μορφών με λεπτές τονικές διαβαθμίσεις). 

Ένας "Homo Universalis", μια προσωπικότητα αξιοθαύμαστης εφευρετικής φαντασίας και αμείωτης περιέργειας, ο Ντα Βίντσι υποστήριζε ότι "η μουσική είναι αδελφή της ζωγραφικής καθώς εξαρτάται από την ακοή που είναι η δεύτερη σημαντικότερη αίσθηση μετά την όραση".

Με αφετηρία αυτή τη θέση του δεν μάς ξαφνιάζει ότι υπήρξε και ένας δεξιοτέχνης μουσικός.

 Ο ντα Βίντσι έπαιζε φλάουτο, βιολί, λύρα ντα μπράτσο και συνέθετε μουσική. Ικανότατος ο Λεονάρντο "ήταν πολύ ταλαντούχος στον αυτοσχεδιασμό και τραγουδούσε θεϊκά χωρίς καμία προετοιμασία", σύμφωνα με τον βιογράφο τέχνης του 16ου αι, Τζόρτζιο Βαζάρι.

Στο φάσμα των καλλιτεχνικών του ταλέντων, βρισκόταν -λοιπόν- και η τέχνη της μουσικής, αναμφισβήτητα, γεγονός που αποδεικνύεται κι από τα γραπτά -αν και ελάχιστα- στοιχεία σχετικά με τη μουσική του:

Rebus (εικονόγραμμα με νότες) του ντα Βίντσι
rct.uk/collection

Όταν ο Λεονάρντο μετακόμισε για πρώτη φορά από τη Φλωρεντία στο Μιλάνο το 1479 ήταν για να συμμετάσχει ως μουσικός εκτελεστής στην αυλή του Δούκα Λουδοβίκου Σφόρτσα.

uk.news.yahoo

Ο ίδιος, και σε δικά του σχέδια, είχε κατασκευάσει μια λύρα ντα μπράτσο υπέροχα διακοσμημένη, ως δώρο στο δούκα. Στο τελείωμα του μπράτσου της είχε σκαλίσει περίτεχνα μια κεφαλή αλόγου, που ενθουσίασε το Μιλανέζο άρχοντα, στην Αυλή του οποίου ο Λεονάρντο αποδείχθηκε πολύ καλύτερος από οποιονδήποτε μουσικό ερμηνευτή. Γι' αυτό και ο Μικελάντζελο όταν αναφερόταν σε κείνον, τον αποκαλούσε "ο λυράρης απ' το Μιλάνο".

Πρόσφατα ανακαλύφθηκε ένα χαρακτικό του Marcantonio Raimondi(1505, διπλανή εικόνα) που εικάζεται πως απεικονίζει τον Λεονάρντο ντα Βίντσι που παίζει λύρα ντα μπράτσο ανάμεσα σε ζώα -που τόσο λάτρευε- ως άλλος Ορφέας.

Από τα σημειωματάρια του καλλιτέχνη  μαθαίνουμε επίσης πως του άρεσε να σιγοτραγουδά καθώς ζωγράφιζε.

Ένα από τα εικαστικά που σχετίζονται με την τέχνη της μουσικής και αποδίδεται στον Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι το παραπάνω με τίτλο: "Πορτρέτο ενός μουσικού".

Πρόκειται για δημιουργία που ο ζωγράφος άφησε ημιτελή, και χρονολογείται περίπου στο 1483–1487, κατά τη διάρκεια παραμονής του στο Παλάτι του Δούκα Σφόρτσα στο Μιλάνο.  

Σε μαύρο φόντο, ο ντα Βίντσι, απεικονίζει άνδρα με πυκνά σγουρά μαλλιά ως τους ώμους, και μέρος της κεφαλής του να καλύπτεται από κόκκινο σκούφο. Ο άνδρας με σοβαρότητα κοιτάζει κάτι με επίμονο βλέμμα. 

Αν και οι μελετητές ισχυρίζονται ότι "τα μάτια είναι το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του μουσικού, στοιχείο που θα πρόσεξε ο ντα Βίντσι καθώς θεωρούσε την όραση ως την ευγενέστερη των αισθήσεων", εμείς εστιάζουμε στην παρτιτούρα, που κρατά με το δεξί του χέρι.

Το περίεργα τσακισμένο χαρτί απεικονίζει πεντάγραμμο με νότες και κείμενο, αρκετά δυσανάγνωστα. Το μόνο που μπορεί κανείς να διακρίνει είναι κάποιες νότες και μισοσβησμένα γράμματα που με αρκετή δόση φαντασίας οδηγούν στη λατινική φράση: "Cantum Angelicum - αγγελικό τραγούδι".
Δεν γνωρίζουμε τη σύνθεση της παρτιτούρας, πάντως σίγουρα δεν είναι καμμιά από τις ελάχιστες μουσικές φράσεις του ντα Βίντσι, που έχουν διασωθεί. Εκείνες, σε μορφή rebus, που χαρακτηρίζουν το μεγάλο καλλιτέχνη της Αναγέννησης, ένα είδος δηλαδή "γρίφου", αφού η φράση αναπαρίσταται χρησιμοποιώντας νότες, τμήματα λέξεων, εικόνες και άλλα σύμβολα. 

Άλλοι μελετητές αποδίδουν το "Πορτραίτο" σε μαθητή του Λεονάρντο, καθώς η αυστηρή τάση του εικονιζόμενου αλλά και τα δάκτυλά του δεν ανταποκρίνονται στο προσωπικό στυλ του ντα Βίντσι. Όσο για το ποιος αναπαρίσταται, πιστεύουν ότι πρόκειται για μια αυτοπροσωπογραφία του Λεονάρντο, ενώ συχνότερα αναφερόμενος είναι ο Francino Gaffurio, συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας στον καθεδρικό ναό του Μιλάνου, την περίοδο που βρισκόταν εκεί ο ντα Βίντσι.

Καθώς δεν γνωρίζουμε την ταυτότητα της μελωδίας, προτείνω να απολαύσουμε μια σύνθεση βασισμένη σε ρέμπους του τιμώμενου σήμερα Ντα Βίντσι.
Η ακρόαση αποτελεί εύγλωττη μαρτυρία για το μουσικό ύφος του ζωγράφου και ερασιτέχνη μουσικού, και μεταφέρει την αίσθηση και το  χαρακτήρα της μουσικής που ακουγόταν στο Μιλάνο και στο παλάτι του Σφόρτσα την εποχή του κορυφαίου καλλιτέχνη:

Leonardo da Vinci : "Tre rebus musicali":

Στο Codex Atlanticus, μια συλλογή χειρογράφων και σκίτσων, ο Λεονάρντο σχεδίασε τη viola organista,

Viola organista, σχέδιο στο Codex Atlanticus

ένα μουσικό όργανο - διασταύρωση τσέμπαλου και τσέλου, το οποίο στην εποχή μας και σύμφωνα με τις περιγραφές που άφησε ο ντα Βίντσι κατασκευάστηκε από τον Πολωνό πιανίστα, Slawomir Zubrzycki, μετά από 3 χρόνια εργασιών.
Μοναδικό το ηχόχρωμα αυτού του ιδιαίτερου οργάνου, το πληκτρολόγιο του οποίου συνδέεται με 4 τροχούς, που περιστρέφονται με το πάτημα ενός πεντάλ. Καθένας από τους τροχούς κινεί ένα δοξάρι από τρίχες αλόγου, που νύσσουν τις χορδές και οι διαφορετικού ύψους νότες παράγονται με το πάτημα του κάθε πλήκτρου.
Ας ακούσουμε το ηχόχρωμά του:

"Το φιλί του Ιούδα"...

Gustave Doré: "The Judas Kiss"

"Καθήσαν οι σοφοί κι αφού ζυγιάσαν

κάθε φιλί, το πόσο αξίζει λογαριάσαν.

Κι ήβραν: Της μάνας, έναν κόσμο μαγικό.

Της γης τα πλούτη το φιλί το αδερφικό.

Του ζευγαριού, τον ήλιο με τ’ αστέρια.

Του φίλου, την Παράδεισον ακέρια.

Όμως, απ’ όλα τα φιλιά, το πιο πολύ,

βρήκαν βαρύ να ‘ναι του Ιούδα το φιλί.

Κι είπαν: "Αυτό 'ναι το φιλί το πιο ακριβό,

αφού κοστίζει έναν ολάκερο θεό"

("Το πιο ακριβό φιλί" από τη συλλογή "Με των στίχων τα φτερά"
του Δημ. Μανθόπουλου, εκδ. Διάπλαση)

Μεγάλη Τετάρτη η Εκκλησία μας τιμά τέσσερα γεγονότα.

• Τον Ιερό Νιπτήρα, μια πράξη απόλυτης ταπείνωσης, καθώς ο δάσκαλος Ιησούς πλένει τα πόδια των μαθητών του.
• Το Μυστικό Δείπνο, όπου ο Κύριος προανήγγειλε στους μαθητές του ότι ανάμεσά τους βρίσκεται εκείνος που θα τον προδώσει.
• Την προσευχή του Κυρίου στο Όρος των Ελαιών, και
• Την προδοσία του Ιούδα.

Στην προδοσία στεκόμαστε σήμερα, μια επαίσχυντη πράξη που έγινε με μια φαινομενικά πράξη αγάπης, το "φιλί", που αποτελεί και την αρχή του Πάθους του Κυρίου ...

Το παραπάνω εικαστικό φιλοτέχνησε το 1865 ο Γκυστάβ Ντορέ και τιτλοφορείται: "Το φιλί του Ιούδα" .
Με έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς , μια τεχνική που ενισχύει το δραματικό χαρακτήρα της σύνθεσης αποδίδει τη σκηνή ο καλλιτέχνης σε αυτή τη δημιουργία, που αποτελεί μέρος εικονογράφησης της Βίβλου και εμπνεύστηκε από το απόσπασμα από το κατά Λουκάν Ευαγγελιο, 22:47-53:

"Ενώ δε αυτός μιλούσε, ιδού έφθασε ο όχλος και αυτός που ελέγετο Ιούδας, ένας από τους δώδεκα, επήγαινε μπρός ως οδηγός τους κι επλησίασε τον Ιησούν για να τον φιλήσει. Διότι αυτό τους είχε δώσει ως σημάδι. Τους είχε δηλαδή πει: "όποιον φιλήσω, αυτός είναι ο Ιησούς".
-"Ιούδα, με φίλημα προδίνεις τον Υιό του Ανθρώπου;"
Είπε δε ο Ιησούς στους αρχιερείς και τους στρατηγούς:
-"Βγήκατε οπλισμένοι με μαχαίρια και ρόπαλα, σαν να πηγαίνετε εναντίον ληστού;
 Οταν εγώ κάθε μέρα ήμουν μαζί σας δεν απλώσατε τα χέρια σας επάνω μου. Αλλά αυτή είναι η ώρα η δική σας, η ώρα που το σκότος κυριαρχεί".

Ο κορυφαίος Πολωνός συνθέτης, Κριστόφ Πεντερέτσκι έγραψε πολλά έργα θρησκευτικής μουσικής καθοδηγούμενος από την βαθιά καθολική του πίστη.
Το 1966 συνέθεσε τα "St. Luke Passion - Πάθη κατά Λουκάν" και παρότι ο δημιουργός ακολούθησε σύγχρονες τεχνικές μουσικής ανάπτυξης, κατά βάση ατονικότητα, κοινό και κριτικοί εκτίμησαν τη δυναμικότητα, την ένταση και τον άμεσο συναισθηματικό αντίκτυπο του έργου.

Ως πρότυπό του ο πολωνός δημιουργός είχε τα "Πάθη" του Γ.Σ.Μπαχ. Παρουσιάζει τα γεγονότα όπως αυτά καταγράφονται στο Ευαγγέλιο παραθέτοντας αφηγηματικά μέρη, άριες και χορωδιακά με απόλυτη δομική απλότητα, προκαλώντας το θαυμασμό των μουσικόφιλων παγκοσμίως.

Kαθαρά ατονικό έργο, ο Πεντερέτσκι στα Πάθη του χρησιμοποιεί έναν αφηγητή στο ρόλο του Ευαγγελιστή και τρεις σολίστες(βαρύτονο, μπάσο και σοπράνο) που υποδύονται το ρόλο του Χριστού ο πρώτος και οι άλλοι δυο, ρόλους κατά περίπτωση, όπως απαιτεί το λιμπρέτο. Επίσης η σύνθεση πλαισιώνεται από τρεις μικτές χορωδίες, χορωδία αγοριών και μεγάλη ορχήστρα.

Πηγή του λιμπρέτου όπως μαρτυρά και ο τίτλος είναι το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο στη λατινική γλώσσα, ωστόσο χρησιμοποιούνται Ψαλμοί,Ύμνοι και Θρήνοι, επίσης.

Τα Πάθη αναπτύσσονται σε δύο μεγάλης κλίμακας μέρη διαιρεμένα σε είκοσι επτά ενότητες.

Θα ακούσουμε από το πρώτο μέρος την 5η ενότητα, όπου αναφέρεται στη σύλληψη του Ιησού μετά την προδοσία Του με φιλί από τον Ιούδα.

"Ενώ μιλούσε ακόμα ο Ιησούς, φάνηκε πλήθος ανθρώπων.

Τους οδηγούσε ένας από τους δώδεκα μαθητές που ονομαζόταν Ιούδας.

Αυτός πλησίασε τον Ιησού για να τον φιλήσει.

"Ιούδα, με φίλημα προδίδεις τον Υιό του Ανθρώπου;...

Ληστής είμαι και βγήκατε με μαχαίρια και ρόπαλα;

Αυτή όμως είναι η ώρα σας, η ώρα που κυριαρχεί το σκοτάδι".

O Πεντερέτσκι, που συνδυάζει παραδοσιακά και πειραματικά στοιχεία, συγκλονίζει από το πρώτο άκουσμα της τραχιάς συνήχησης των φθόγγων...Χρησιμοποιεί επιδέξια αρμονικές, κλάστερ, γκλισάντι και παρατεταμένες νότες μιμούμενος τον όχλο που καταφθάνει αλαλάζων.

Τραχιές ηχητικές υφές, διάφωνες συγχορδίες, κρουστή φωνητική άρθρωση και δονήσεις χορδών που παράγουν ανατριχιαστικούς φθόγγους είναι μερικά από τα πολλαπλά εντυπωσιακά εφέ του μέρους. 
Πρόκειται για καινοτόμο έργο, που σκιαγραφεί την ατμόσφαιρα και αναδεικνύει το ευαγγελικό κείμενο ισορροπώντας ανάμεσα στη θρησκευτική περισυλλογή και την παράνοια της προδοσίας, μιας πράξης που αποδεικνύει το μέγεθος της αγνωμοσύνης απέναντι σε Κείνον που δίδαξε μόνο το θαύμα της αγάπης.

Penderecki: "St. Luke Passion, Part I: 5. Η Σύλληψη του Ιησού (Λουκάς 22:47-53)"

Ο παραμυθάς Άντερσεν, η πριμαντόνα και το αηδόνι του αυτοκράτορα...

Από παράσταση του παραμυθιού του Χ.Κ.Άντερσεν: "Το αηδόνι του αυτοκράτορα", στη Δανία

H.C.Andersen

Σαν παιδί ξεχώρισε για την οργιώδη φαντασία του. Λέγεται πως περπατούσε στο δρόμο και έμοιαζε να ονειροβατεί... Ο λόγος σήμερα για το το Δανό παραμυθά, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου 1805 στο Όντενσε της Δανίας.

Ο Άντερσεν λάτρευε το διάβασμα, αγαπούσε πολύ και το θέατρο, γι' αυτό και πέρασε μια σύντομη περίοδο της ζωής του ως ηθοποιός. 
Τού άρεσε επίσης σε παρέες με φίλους να απαγγέλει ή επειδή είχε ωραία φωνή να τραγουδά.  Σπούδασε μουσική, την οποία παράτησε όταν από μια ασθένεια, έχασε κάποιες από τις ψηλές νότες του...Στα πρώτα βήματα της καριέρας του ασχολήθηκε με την ποίηση, όμως εμείς τον γνωρίζουμε καλύτερα ως έναν από του βασικούς εκπροσώπους του παραμυθιού... 

Σήμερα, θα μιλήσουμε για τη σχέση του με το "αηδόνι της Σουηδίας", όπως ήταν το προσωνύμιο της δημοφιλούς λυρικής τραγουδίστριας του 19ου αι, Jenny Lind. Μια καλλιτέχνιδα που ερμήνευσε σπουδαίους ρόλους για υψίφωνο στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά θέατρα. Υπενθυμίζω πως ήταν αγαπημένη σοπράνο του Μέντελσον, αλλά και του Σοπέν. Λέγεται μάλιστα πως ο πρώτος την είχε ερωτευτεί, ενώ η δική της καρδιά σκίρτησε για τον εύθραυστο Πολωνό Σοπέν... Διαβάζοντας τις επιστολές τους αποκαλύπτεται πως ο φιλάσθενος συνθέτης "ένιωθε καλύτερα" όταν τραγουδούσε γι 'αυτόν η Τζένυ και ήταν εκείνη που διοργάνωσε συναυλία στο Λονδίνο για να συγκεντρωθούν χρήματα προκειμένου ο Σοπέν να νοσηλευτεί σε ειδική για φυματικούς, κλινική. Μετά το θάνατο του Σοπέν, η Τζένυ Ληντ αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής της στη διάδοση του έργου του αγαπημένου της συνθέτη.  

Jenny Lind

Όμως το "αηδόνι της Σουηδίας" φαίνεται να είχε κυριεύσει ερωτικά και τον παραμυθά Άντερσεν. Οι δυο τους γνωρίστηκαν κατά τη διάρκεια περιοδείας της διάσημης αοιδού στη Δανία το 1843. Μεταξύ τους αναπτύχθηκε βαθιά φιλία. Η έλξη που η πριμαντόνα ασκούσε στον Άντερσεν ως συγγραφέα ήταν καθοριστική για κείνον, ο οποίος ομολόγησε πως "τίποτε και κανένας  δεν έχει ασκήσει τέτοια επιρροή, στη δημιουργική μου πορεία όσο η Τζένυ Ληντ. Δεν είναι υπερβολή να πω -δήλωνε- πως εκείνη τού άνοιξε το ιερό της τέχνης".  

Από μεριάς 'Αντερσεν τα συναισθήματα δεν  ήταν όμως απλά φιλικά. Ένοιωθε για τη Ληντ, ένα ευγενικό μεν, πλην ορμητικό πάθος το οποίο αδυνατούσε να δαμάσει και να αντισταθεί. Αποφάσισε να τής εκμυστηρευτεί τον έρωτά του, όμως η τραγουδίστρια τον απέρριψε. Λέγεται τότε πως ένιωσε σαν ασχημόπαπο, γεγονός που τον έκανε να εμπνευστεί το διάσημο ομώνυμο παραμύθι του, που μουσικά μετέφερε ο Προκόφιεφ(έχω γράψει σχετικό άρθρο στο παρελθόν).

Κάποιοι ισχυρίζονται πως η Ληντ απέρριψε τον Άντερσεν, επειδή την σκιαγράφησε ως Βασίλισσα  του Χιονιού με πολύ ψυχρή, σαν πάγου,  καρδιά.

Η περίφημη υψίφωνος Τζένυ Λιντ με το προσωνύμιο "Αηδόνι της Σουηδίας" αποτελεί και το μοντέλο στο παραμύθι του Άντερσεν: "Το Αηδόνι και ο Αυτοκράτορας".

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

"Στο ωραιότερο παλάτι του κόσμου, κάπου στην Κίνα, ζεί ένας μελαγχολικός αυτοκράτορας.

Το παλάτι του, είναι φτιαγμένο από πορσελάνη, μα, παρ’ όλη την ομορφιά του παλατιού, ο αυτοκράτορας μας, συνεχίζει να ζει μέσα στην μελαγχολία.

Κάποιο βράδυ, ένα αηδόνι μαγεμένο από την ομορφιά του παλατιού, άρχισε να τραγουδάει στον κήπο του. Αυτό γινόταν κάθε βράδυ… το εξαίσιο κελάηδημά του, έφερνε δάκρυα στα μάτια σε όποιον το άκουγε.

Τραγουδούσε για την αγάπη, την ειρήνη, τις ομορφιές της φύσης και της μάνας γης.

Μαγεμένος από το τραγούδι του, ο αυτοκράτορας άρχισε να χαμογελά ..."

(πηγή: paramythimythoimythoi)

Η σύλληψη της ιδέας του συγκεκριμένου παραμυθιού που γράφτηκε μέσα σε δύο μόλις μέρες, έγινε το 1843 στον ονομαστό  κήπο αναψυχής Τίβολι της Κοπεγχάγης, που είχε ανοίξει τις πύλες του εκείνη τη χρονιά κι εντυπωσίασε τον παραμυθά μας με τα κινέζικα μοτίβα...

Ανάμεσα στους συνθέτες που υπήρξαν φανατικοί αναγνώστες των παραμυθιών του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν ήταν και ο ρώσος, Ιγκόρ Στραβίνσκι. Τον θαύμαζε για την αστείρευτη φαντασία του και  την αριστοτεχνική γραφή του!
Ετσι, παίρνει έμπνευση από το παραμύθι του  και γράφει αρχικά την όπερα: "Το αηδόνι".
Η σύνθεση για να ολοκληρωθεί έκανε σχεδόν μια 5ετία(1908-1913), καθώς ο συνθέτης εργαζόταν πάνω και σε άλλες συνθέσεις συγχρόνως.  Λίγα χρόνια αργότερα και αξιοποιώντας μουσικά θέματα από τις πράξεις Β΄και Γ΄ της όπερας, ο Στραβίνσκυ διαμορφώνει με την ίδια πλοκή το συμφωνικό ποίημα:  "Το τραγούδι του αηδονιού".

Η υπόθεση της όπερας και του συμφωνικού ποιήματος ακολουθεί εκείνη του παραμυθιού του Άντερσεν. Έτσι, στο κινεζικό παλάτι εκτός από το πραγματικό, γλυκοκέλαδο αηδόνι έρχεται να προστεθεί κι ένα μηχανικό αηδόνι, δώρο του Ιάπωνα βασιλιά. Το νέο αηδόνι δεν κουράζεται ποτέ και φαίνεται να το προτιμά ο αυτοκράτορας. Το αληθινό αηδόνι θλίβεται και μια μέρα που το παράθυρο ήταν ανοιχτό πέταξε μακριά. Πέρασαν χρόνια και το μηχανικό αηδόνι χάλασε. Η φωνή του σιώπησε κάνοντας τον αυτοκράτορα να πέσει σε κατάθλιψη. Παρακαλούσε το μηχανικό αηδόνι να ξαναρχίσει το γλυκό τραγούδι. Μάταια, όμως... Έτσι, η στενοχώρια του θέριευε και ο θάνατος πλανιόταν πάνω απ' το κεφάλι του. Όλοι στο παλάτι περίμεναν από στιγμή σε στιγμή το τέλος του αυτοκράτορά τους, όταν άκουσαν κελαηδίσματα από τα διαμερίσματά του. Το πραγματικό αηδόνι είχε γυρίσει για να σώσει τη ζωή του . Το μόνο που ζητούσε ήταν να ζει ελεύθερο στο δάσος και να' ρχεται να του τραγουδά όποτε εκείνο θέλει. Ο αυτοκράτορας δέχτηκε κι όταν οι αυλικοί μπήκαν στην κάμαρή του, τούς υποδέχτηκε μ' ένα χαμόγελο διάπλατο, που φώτισε ολάκερο το πρόσωπό του από χαρά και ευτυχία...

Η μουσική του συμφωνικού ποιήματος είναι ανάγλυφη και αφηγηματική, άλλοτε πιο λυρική και ευαίσθητη κι άλλοτε εντονότερης δραματικότητας.

Σε χαρακτηριστικά, καθώς εντοπίζονται σύνθετα και επίμονα ρυθμικά σχήματα , νευρώδης ενορχήστρωση και απότομες αλλαγές δυναμικής , θυμίζει εκείνη του "Πετρούσκα" ή της "Ιεροτελεστίας", ενώ ξεχωρίζουν εξωτικά ηχοχρώματα και μοτίβα που θυμίζουν Ανατολή. 

Ανρί Ματίς και Λεονίντ Μασίν
φωτογραφίζονται με το μηχανικό αηδόνι

Τα μέρη:

Ι. Η γιορτή στο Κινέζικο παλάτι 

ΙΙ. Κινεζικό Εμβατήριο

III. Τα δυο αηδόνια

IV. Μηχανικό αηδόνι

V. Ασθένεια και αποθεραπεία του αυτοκράτορα 

VI. Πένθιμο εμβατήριο

Στα δυο πρώτα μέρη ο Στραβίνσκυ χρησιμοποιεί μελωδίες στο χαρακτηριστικό για την κινέζικη μουσική πεντατονικό σύστημα.
Στο τρίτο και τέταρτο μέρος που παρουσιάζονται τα δυο αηδόνια, ο συνθέτης αναθέτει στο φλάουτο τον ήχο του αληθινού αηδονιού και στο όμποε (σ'ένα μοτίβο αρκετά ρυθμικό που να θυμίζει μηχανή) τον ήχο του μηχανικού αηδονιού.

Κοστούμια του Ανρί Ματίς για το μπαλέτο "Chant du Rossignol"

Ένα μελαγχολικό θέμα από την τρομπέτα οδηγεί στο πέμπτο μέρος για να περιγραφεί μουσικά η αρρώστια του αυτοκράτορα .
Η σύνθεση ολοκληρώνεται με ένα γαλήνιο θέμα στον τύπο της ρομάντσας σε διάλογο με το ορχηστρικό σώμα.

Η σύνθεση του Στραβίνσκυ έγινε και μπαλέτο το 1920 από τα Ρώσικα Μπαλέτα και τον Σεργκέι Ντιάγκιλεφ.

  Η χορογραφία ήταν του Μπαλανσίν, ενώ σκηνικά και κοστούμια επιμελήθηκε ο Ανρί Ματίς.

Stravinsky: "Chant du Rossignol"

Διευθύνει ο Lorin Maazel

Stravinsky: "Chant du Rossignol, Ballet":

Αργότερα, ο Ιγκόρ Στραβίνσκι διασκεύασε τη σύνθεση για πιάνο σόλο περιορίζοντας τα μέρη σε τρία. Το απολαμβάνουμε από τη σπουδαία Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου:

Για τον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν υπάρχουν πολλά άρθρα στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!