"Ω βουνοί και νάπαι και ανθρώπων πλήθυς, κλαύσατε και πάντα θρηνήσατε συν εμοί τη του Θεού ημών μητρί"
Η Παναγία που ζητά από τη φύση να θρηνήσει μαζί της το χαμό του μoναχογιού Της, παραπέμπει στον "Επιτάφιο" του βουκολικού ποιητή Βίωνα από τη Σμύρνη, και στην επίκληση της Αφροδίτης, που παρακαλεί τα βουνά και τα ποτάμια, να θρηνήσουν μαζί τον Άδωνη.
"Τον Άδωνη θρηνολογώ, τον όμορφο που εχάθη,
πάει, χάθηκεν ο Άδωνης, οι Έρωτες θρηνούνε[..]
βάλε τα μαύρα σου, πικρή, και να στηθοκοπιέσαι,
σύρε φωνή, ο Άδωνης χάθηκεν, ο καλός σου.
[...]
κλαίνε οι Νύμφες των Βουνών, ξυπόλυτη η Κυθέρεια,
με τα μαλλιά της ξέπλοκα πλανιέται αλαλιασμένη,
σέρνει το μαύρο πένθος της στα δάση, στα ρουμάνια,
στις λαγκαδιές γυροβολά, θρηνολογεί και σκούζει
[...]
Αλί της λένε τα βουνά, αλί του λεν τα δέντρα,
για το δικό της τον καημό και τα ποτάμια κλαίνε,
δακρύζουν για τον Άδωνη στα όρη οι νερομάνες.
Και τα λουλούδια άλικα βάφονται απ' τον πόνο ..."
(Βίων: Επιτάφιος Αδώνιδος, μτφ: Παντ. Μπουκάλας)
Οι ομοιότητες του Χριστού, με τον Άδωνη, έναν αρχαίο θεό, που η ανάστασή του συμβόλιζε τον ερχομό της άνοιξης, είναι προφανείς.
Κι όπως οι παπαρούνες -σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση- συνδέονται με τη Σταύρωση του Ιησού, ως λουλούδια της ελπίδας, που φύτρωσαν από το κατακόκκινο Αίμα Του, να θυμίζουν τη θυσία Του, έτσι και στο μύθο του Αδώνιδος μετά το θάνατό του όταν ο Άρης τον σκοτώνει μεταμορφωμένος σε κάπρο, από το αίμα του βάφτηκαν κόκκινα τα τριαντάφυλλα κι από τα δάκρυα της Αφροδίτης φύτρωσαν στα λιβάδια παπαρούνες.
"Ο Θρήνος της Αφροδίτης για τον Άδωνη", Ρούμπενς
Αλλά και η Σαπφώ στο "Θρήνο της για τον Άδωνη" θα γράψει:
Ο νους μου είναι μια πέτρα κι ο πόνος πάνω του κυλά[...]
Δάκρυα σου φέρνω και τραγουδώ τα σκορπισμένα δάκρυα.
Ο πόνος μου για σένα είναι βαρύς και κρύος σαν το σίδερο...
(Μτφ: Γιώργος Σεφέρης)
Kαι τα δυο έργα των μεγάλων Μικελάντζελο και Ρούμπενς, ζωγραφικό και γλυπτό, είναι συγκλονιστικά! Η σύνθεση των μορφών μεταφέρουν στο θεατή βαθιά συγκίνηση, υποβάλλοντας τον πόνο και την ελπίδα με τη συνύπαρξη της θέωσης και οδύνης.
Ποίηση, Μουσική, Ζωγραφική και Γλυπτική συναντιούνται σε μια κοινή αντίληψη για τη σχέση του Φωτός με το σκοτάδι, της Ζωής με το θάνατο...
1. Arthur Lourie: "Θρήνος για τον Άδωνη'':
2. Pergolesi:"Stabat Mater-O quam tristis et afflicta'
"Ω, πόσο θλιμμένη και πονεμένη
Είναι αυτή η ευλογημένη Μητέρα, Μητέρα ενός μοναχογιού!
Από λατρευτικό άσμα της άνοιξης κατά τα Αδώνια μυστήρια, την ετήσια γιορτή σε ανάμνηση του θανάτου και της ανάστασης του Άδωνη, που γινόταν σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας, έχει διασωθεί στην μουσική παράδοση της Ηπείρου το δίσημου ρυθμού τραγούδι-δρώμενο με τίτλο: "Ζαφείρης". Στα λιβάδια και τα βοσκοτόπια, ένα αγόρι ξάπλωνε στο χορτάρι, σταύρωνε τα χέρια κι έκανε τον πεθαμένο. Τα υπόλοιπα παιδιά τού έκλειναν το πρόσωπο με λευκό μαντίλι και αρωματικά βότανα και καθισμένα τριγύρω τον θρηνούσαν. Η κορυφαία έλεγε τον πρώτο στίχο και οι υπόλοιποι επαναλάμβαναν χτυπώντας το στήθος και κλαίγοντας. Μόλις ολοκληρωνόταν το μοιρολόι ο Ζαφείρης πετιόταν όρθιος, και όλοι έσκαγαν στα γέλια από χαρά καθως νεκραναστήθηκε.
Εορτασμός των Αδωνίων. Θραύσμα αττικού λέβητα, 430-420 π.Χ.
"Ζαφείρη μ’ κοντοστρόγγυλε και κοντομαζωμένε,
εσκούριασαν οι κλειδωνιές, χορτάριασαν οι πόρτες,
άφκες τα σπίτια χάρβαρα, τους φούρνους γκρεμισμένους,
άφκες και τη γυναίκα σου με την κοιλιά γεμάτη.
– Για σου Ζαφείρη μ’ να μας δεις, Ζαφείρη μ’ να μας πιάσεις.
– Με τι ματάκια για να δω, να δω να περπατήσω,
που ρέψαν τα ματάκια μου σαν το μαργαριτάρι,
που κόπ’καν τα χεράκια μου και τα ποδαράκια μου.
– Σου λύνουμε τα χέρια σου, σου λύνουμε τα πόδια.
Τώρα που ήρθ’ η Άνοιξη και γέμισ' η γης λουλούδια,
Peter von Cornelius: "Ο Iωσήφ αποκαλύπτεται στους αδελφούς του"
Ήταν το 1743 όταν ο Φρήντριχ Χαίντελ συνέθεσε ένα από τα ωραιότερα ορατόριά του: "Joseph and his Brethren-Ο Ιωσήφ και τ'αδέρφια του" σε αγγλικό λιμπρέτο του αιδεσιμότατου James Miller, βασισμένο στην ιστορία του αγαπημένου γιου του Ιακώβ, τον "Πάγκαλο Ιωσήφ", που η Εκκλησία μας τιμά στην αρχή της Εβδομάδας των Παθών, τη Μεγάλη Δευτέρα.
Η ιστορία του Ιωσήφ καταγράφεται στα κεφάλαια του βιβλίου της Γένεσης:
"Η ζήλεια κάνει τα αδέρφια του Ιωσήφ να τον πουλήσουν σε εμπόρους κι έτσι βρίσκεται στην Αίγυπτο, δούλος του πλούσιου Πετεφρή. Εκεί με τη βοήθεια του Θεού κέρδισε την εύνοια και εμπιστοσύνη του αφεντικού του. Όμως φυλακίστηκε καθώς δεν ενέδωσε στις ερωτικές διαθέσεις της συζύγου του Πετεφρή, κι αυτή τον συκοφάντησε στον άντρα της.
Από δω ξεκινά την μουσική αφήγηση ο Χαίντελ..Η πρώτη σκηνή ανοίγει στο κελί της φυλακής με τον Ιωσήφ μελαγχολικό...
Η αρετή του Ιωσήφ φάνηκε όμως και μέσα στη φυλακή. Όλοι τον αγάπησαν για την καλοσύνη και την τιμιότητά του, αλλά και για την ικανότητά του να ερμηνεύει όνειρα. Έτσι, κλήθηκε να ερμηνεύσει τα παράξενα όνειρα του Φαραώ, που εκείνος εκτιμώντας τον τού έδωσε μεγάλα αξιώματα. Στην εποχή της μεγάλη πείνας έφτασαν στην Αίγυπτο τα αδέρφια του αναζητώντας τροφή. Ο Ιωσήφ τους αναγνώρισε. Μετά από πολλά επεισόδια τούς αποκαλύπτεται και τούς συγχωρεί. Το θεϊκό σχέδιο εξελίχθηκε παρά τις ανατροπές και τα εμπόδια από την ανθρώπινη αδυναμία".
O Xαίντελ δίνει μια σύνθεση μεγάλη κλίμακας, όπου συναρπάζει κοινό και κριτικούς, τόσο που οι ζωγράφοι να απεικονίσουν την ημέρα της μεγάλης πρεμιέρας (2 Μαρτίου 1744) με το πλήθος των φιλόμουσων να έχουν κατακλύσει το θέατρο στο Κόβεν Γκάρντεν.
H πρεμιέρα του ορατορίου στο Κόβεν Γκάρντεν
Ξεχωριστή στη μουσική απεικόνιση της Βιβλικής ιστορίας είναι η μεγαλόπρεπη ουβερτούρα, τα θέματα της οποίας και το ύφος προϊδεάζουν την πρώτη δραματική σκηνή που θα παρακολουθήσει το κοινό όταν τραβηχτεί η αυλαία. Πρόκειται για τη σκηνή της φυλακής. Ο συνθέτης επιλέγει ένα λυρικότατο Andante στη μι ελ. ακολουθούμενο από ένα ήρεμο και απαλό Larghetto στην σχετική μείζονα κλίμακα του Σολ. Η αλλαγή έρχεται με ένα τολμηρό Allegro σε στυλ φούγκας με το μελαγχολικό Minuetο, υπογραμμίζοντας τη "σκοτεινή" σε συναίσθημα, σκηνή.
Handel: "Joseph and His Brethren, HWV 59 - Ouverture":
Η πρώτη άρια του φυλακισμένου Ιωσήφ είναι σε μορφή da capo(άρια με επανάληψη). Ο Χαίντελ παρά την κατώτερη κοινωνική θέση του χαρακτήρα, δεν διστάζει να ενισχύσει την υποτονική, στοχαστική και μελαγχολικού ύφους μελωδία σε δυναμισμό με τολμηρά και βιρτουόζικα διακοσμητικά στοιχεία.
"Άντεξε, ψυχή μου και μη λυγίζεις
από τα δεινά των βασάνων!
Όταν αρετή έχει για κορώνα του
κι ο αιχμάλωτος, βασιλεύει"
Από τις πλέον εκθαμβωτικές στιγμές του ορατορίου και ιδιαίτερα δημοφιλείς είναι η άρια της Ασινέθ στο τρίτο μέρος της σύνθεσης. Πρόκειται για την Αιγύπτια γυναίκα, κόρη του Πετεφρή, που ο Φαραώ θα δώσει τελικά για γυναίκα του στον Ιωσήφ. Ο συνθέτης ενσωματώνει στην πλοκή και το απαιτούμενο ερωτικό σκίρτημα ανάμεσα στον ενάρετο Ιωσήφ και την κοπέλα, η θλίψη και η αγωνία της οποίας για τον φυλακισμένο νέο εκφράζονται σε αυτή την δεξιοτεχνικότατη άρια.
Händel: "Joseph and his Brethren-Prophetic raptures" / Sandrine Piau:
Ιδιαίτερα συγκινητικό είναι το ντουέτο Ιωσήφ με τον μικρότερο αδερφό του Βενιαμίν. Ο Χαίντελ δηλώνει την αθωότητα και το νεαρό της ηλικίας του αγοριού με μουσικά θέματα γεμάτα λυρισμό και ευαισθησία.
Léon Pierre Urbain Bourgeois: "Ο Iωσήφ αποκαλύπτεται στους αδελφούς του"
Όπως επίσης και το απαράμιλλης ομορφιάς, αν και σύντομο, τελικό "Hallelujah!".
Ένα θριαμβευτικό χορωδιακό από τους Ισραηλίτες, όταν ο Ιωσήφ φανερώνει την ταυτότητά του στους αδερφούς του και όλοι χαίρονται αγαλλιασμένοι. Χαρακτηριστική είναι η διπλή φούγκα στο ξεκίνημά του. Η κορύφωση δεν αργεί, με την ορχήστρα να εισάγει κάθε ηχόχρωμά της σε ένα λαμπρό και επιβλητικό μουσικό εγκώμιο. Μεγαλοπρεπές και με επισημότητα το πολυφωνικό αποτέλεσμα, μέσω του οποίου με ευλάβεια υμνείται η μεγαλοσύνη του Κυρίου:
"We will rejoice in thy salvation,
and triumph in the name of the Lord our God.
Hallelujah!"
Ηandel: "Joseph and His Brethren, HWV 59: We Will Rejoice in Thy Salvation":
Για μια ακόμη φορά ο Χαίντελ αποδεικνύει πως έχει τη μαεστρία να προσδίδει έντονη θεατρικότητα στις Βιβλικές σκηνές. Μπορεί κάποιοι θρησκευόμενοι της εποχής του να τον κατηγόρησαν ότι μετέτρεπε τα ιερά κείμενα σε ψυχαγωγία, όμως κατ' αυτόν ήταν ένας πιστός λουθηρανός που δεν στόχευε στη διασκέδαση, αλλά στη χριστιανική εκπαίδευση του ακροατηρίου του...
Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο Μουσικό Περιοδικό TAR .
"Ωσαννά! ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου!"
Κυριακή των Βαΐων σήμερα και γιορτάζουμε την πανηγυρική είσοδο του Χριστού στην Ιερουσαλήμ. Μπαίνει στην πόλη "επί πώλον όνου" κι ο λαός τον υποδέχεται με φoινικιές στα χέρια, όπως αρμόζει σ' έναν Βασιλιά. Την σκηνή απεικονίζει ο Τζιότο στο παραπάνω εικαστικό έργο το 1306, που φιλοτεχνήθηκε για το Παρεκκλήσιο της Αρένας στην Πάντοβα. Πρόκειται για μεγάλη τοιχογραφία σειράς έργων που αναφέρονται στη ζωή του Ιησού.
Ο καλλιτέχνης έχει τοποθετήσει το Χριστό στο κέντρο της σύνθεσης με τους μαθητές στα αριστερά και το πλήθος έξω από την πόλη της Ιερουσαλήμ στα δεξιά. Διακρίνουμε μόλις τα πρόσωπα τεσσάρων από τους μαθητές του Χριστού και οι υπόλοιποι δηλώνονται από το ζωγράφο από τα φωτοστέφανά τους.
Μπρος του παρατηρούμε πλήθος κόσμου με χαρούμενα, ενθουσιώδη κι όλο έκπληξη, πρόσωπα. Ο ζωγράφος προκαλεί αίσθηση κίνησης και δράσης, σκιαγραφώντας ανθρώπους άλλους σκαρφαλωμένους σε δέντρα να κόψουν κλαδιά, κι άλλους να υποκλίνονται με σκυμμένο το κεφάλι στο νέο Βασιλιά. Ένας άντρας με σεβασμό απλώνει το ρούχο του σαν αυτοσχέδιο χαλί να περάσει ο Ιησούς μεγαλόπρεπος μέσα στον πορφυρό του χιτώνα.
"Ωσαννά! ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου!"
Ο Thomas Weelkes (1576 – 1623) ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Άγγλους συνθέτες και οργανίστες του τέλους του 16ου και των αρχών του 17ου. αι.
Η συμβολή του στη φωνητική μουσική της Βρετανίας είναι αξιοπρόσεκτη. Ιδιαίτερα διακρίθηκε ως κορυφαίος μαδριγαλιστής, παρά την προβληματική συμπεριφορά του, (ήταν εθισμένος στο αλκοόλ και συχνά μεθυσμένος προκαλούσε προβλήματα φέρνοντας σε αμηχανία πρεσβύτερους και πιστούς με τα βλάσφημα λόγια που ξεστόμιζε κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας).
Ο Τόμας Ουίλκς διετέλεσε οργανίστας και κάντορας στον Καθεδρικό του Τσίτσεστερ και το 1600 σε πολύ νεαρή ηλικία δημοσίευσε μια από τις σημαντικότερες συλλογές μαδριγαλίων της αγγλικής παράδοσης.
Από τα δημοφιλέστερα δείγματα ολοκληρωμένου ύμνου αποτελεί το: "Hosanna to the Son of David" για εξάφωνη μικτή χορωδία πάνω σε κείμενα από τα Ευαγγέλια των Ματθαίου και Λουκά, που περιγράφουν την θριαμβευτική είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ.
Πρόκειται για ανθέμιο*, που ξεχωρίζει για τον αποκαλούμενο "χρωματισμό ή ζωγραφική της λέξης" (word painting), τη ζωηρότητα στον ρυθμό και την άκρως ανεπτυγμένη αίσθηση φόρμας και δομής. Αξιοπρόσεκτη επίσης, για τη χρήση φθόγγων εκτός της βασικής κλίμακας, χρωματικά εφέ και εφέ έντασης, σκιαγραφεί κατανυκτικότατο κλίμα ακολουθώντας αντιστικτικές τεχνικές, μιμήσεις και διαδοχικές παρουσιάσεις θεμάτων, που αντανακλούν τη θριαμβευτική διάθεση του κειμένου. Το ανθέμιο διακρίνεται ακόμα για την πλούσια, ηχηρή υψηλότερη και χαμηλότερη φωνητική περιοχή, καθώς ο συνθέτης για να προσδώσει μεγαλοπρέπεια και στιβαρότητα κάνει χρήση διπλών μερών στους μπάσους και τις σοπράνο, ενώ εντυπωσιακές είναι οι απότομες εκρήξεις εναλλάξ με τις μουσικές σιωπές και τους ποικιλματικούς φθόγγους που διαμορφώνουν έναν πυκνό αρμονικό ρυθμό!
*Η λέξη "Ανθέμιο-anthem" ετυμολογικά προέρχεται από τo αρχαίo ελληνικό "αντίφωνo", παραφθορά του οποίου είναι η λέξη "antefn" στην αρχαία αγγλική και δηλώνει τύπο του λειτουργικού άσματος της αγγλικανικής τελετής που χρησιμοποιήθηκε μετά την προτεσταντική μεταρρύθμιση. Το ανθέμιο αναφέρεται σε χορωδιακά ή φωνητικά κομμάτια, που το κείμενό τους αντλείται από εδάφια της Αγίας Γραφής στην Αγγλική γλώσσα.
"Ωσαννά τω Υιώ Δαυίδ
Ευλογημένος ο Ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου Ωσαννά εν τοις Υψίστοις!"
Thomas Weelkes: "Hosanna to the Son of David":
Για την Κυριακή των Βαΐων μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερα κείμενα εδώ και εδώ.
"Η Ανακάλυψη της Βραζιλίας, Η ανύψωση του σταυρού", Pedro Peres
Κόντευαν δυο μήνες που ταξίδευαν…Τόσος καιρός, με θέα μόνο ουρανό και θάλασσα..
Ο Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ ο σπουδαίος Πορτογάλος θαλασσοπόρος του 15ου αιώνα αντίκρυζε με τους άντρες του, στις 22 Απρίλη του 1500 τις ακτές μια τεράστιας νήσου...Εν ονόματι του βασιλέως είχε ξεκινήσει από την Πορτογαλία πλέοντας δυτικά, για νέες εξερευνήσεις…
Ο τριαντάχρονος περίπου τότε, εξερευνητής είχε προσκληθεί από το βασιλιά Εμμανουήλ Α' να αναλάβει τη ναυτική επιχείρηση μετά το εγχείρημα του Βάσκο ντα Γκάμα.
Κατείχε ιδιαίτερη μόρφωση και στρατιωτική εκπαίδευση, κι η γενιά του ήταν αριστοκρατική. Ήταν ιδιαίτερα τολμηρός τιμώντας τις -κατά πολλούς- αρχαιοελληνικές του ρίζες. Η γενιά των Ηρακλειδών κι ο Κάρανος ο Μακεδόνας ήταν μακρινός πρόγονός του...
Το νησί που αντίκρισε ο Πέδρο Άλβαρες Καμπράλ μετά το πολυήμερο θαλασσινό ταξίδι με την καραβέλα του, κι επειδή πλησίαζε ο εορτασμός του Πάσχα το ονόμασε "Μόντε Πάσκου", δηλαδή "Όρος του Πάσχα"... Δεν ήταν όμως -όπως αποκαλύφθηκε- νησί. Στην πραγματικότητα ήταν οι βορειοανατολικές ακτές της Βραζιλίας. Είχε ανακαλύψει μια νέα ήπειρο κι ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που πάτησε τα χώματα αυτής της γης.
Κατέβηκε απ' το καράβι και συνάντησε ντόπιους ιθαγενείς. Τέλεσε μια λιτή, σύντομη θρησκευτική τελετή υψώνοντας έναν ξύλινο σταυρό κι ονόμασε την περιοχή: "Τίμιο Σταυρό - Βέρα Κρουζ". Οι Ινδιάνοι βλέποντας τις χειρονομίες του ιερέα, άρχισαν να χορεύουν, συνοδεύοντας ρυθμικά με τα πρωτόγονα μουσικά τους όργανα.
Victor Meirelles: "Η Ανακάλυψη της Βραζιλίας - Η πρώτη Λειτουργία στην Βέρα Κρουζ"
Το 1936 στη Βραζιλία και στα πλαίσια μιας τάσης εθνικισμού, που επικρατούσε αναπτύχθηκε ο εκπαιδευτικός κινηματογράφος, προωθώντας βραζιλιάνικα θέματα.
Ένα από τα ντοκυμαντέρ με θέμα την ανακάλυψη της Βραζιλίας από τον Καμπράλ στις 22 Απριλίου του 1500 και την ίδρυση της Βέρα Κρουζ, κλήθηκε να επενδύσει μουσικά ο βραζιλιάνος, Villa-Lobos.
Ιδεαλιστής δημιουργός ο Λόμπος, επηρεάστηκε από την Βραζιλιάνικη ιστορία και κουλτούρα, όπως και την λαϊκή μουσική, καθώς -όπως δήλωνε- : "δεν έκανε απλά χρήση του φολκλόρ, αλλά ήταν το φολκλόρ"...
Έτσι, δέχτηκε αμέσως την πρόταση, καθώς τού δινόταν η ευκαιρία να γράψει μουσική όπου θα κυριαρχείται από τοπικές βραζιλιανικές επιρροές, τοπικούς θρύλους, μιμήσεις ήχων της ζούγκλας ανάκατες με ευρωπαϊκά μουσικά πρότυπα και μοτίβα.
Όλο το μουσικό υλικό επαναπροσδιορίστηκε από τον συνθέτη ως έργο για πλήρη ορχήστρα χωρισμένο σε τέσσερις Σουίτες.
1. Η πρώτη Σουίτα ξεκινά με μια έντονου πάθους εισαγωγή, που αντικατοπτρίζει την αποφασιστικότητα των κατακτητών. Ηχητικές πινελιές "Ιβηρικής" είναι εμφανείς, με μελωδίες που αντικατοπτρίζουν το ταξίδι καθώς η καραβέλα απομακρύνεται από τις Ευρωπαϊκές ακτές...Ακολουθεί η χαριτωμένη "Αλεγρία", μια εύθυμη ανάμνηση των ναυτικών των λαϊκών, παραδοσιακών χορών της Πορτογαλίας με τα ευφρόσυνα, λαμπρά χρώματα.
Villa-Lobos: "Discovery of Brazil, Suite 1 - Alegria":
2. Στη δεύτερη Σουίτα επικρατεί η αραβική αίσθηση με ηχοχρώματα ξύλινων πνευστών, κυρίως φλάουτου και όμποε να υπενθυμίζουν τις Μαυριτανικές ρίζες της χώρας τους. Το μεσαίο μέρος, ένα συναισθηματικό Adagio, βασισμένο σε λαϊκό τραγούδι που μεταμόρφωσε η πλούσια ενορχήστρωση και πρωτότυπη αρμονία. Νοσταλγικά ως ρομαντικά τα εκτεταμένα μοτίβα, στη συνέχεια μεταβάλλονται με γρήγορα περάσματα και απότομα μουσικά ξεσπάσματα στο τελικό "Cascavel", στην προσπάθεια του συνθέτη να αποτυπώσει την αγωνία και το άγχος. Ταραγμένες σκέψεις που δημιουργούνται για τυχόν κινδύνους σε μια άγνωστη γη.
Villa-Lobos: "Discovery of Brazil, Suite 2 - Cascavel":
3. "Ιβηρικές εντυπώσεις" τιτλοφορείται η τρίτη Σουίτα με τον έντονο ισπανικό χαρακτήρα, καθώς κυριαρχούν ανδαλουσιανοί ρυθμοί και μελωδίες που παραπέμπουν σε κάντε χόντο. Φανφαρόζικοι ήχοι από χάλκινα πνευστά και κρουστά ανακοινώνουν την ανακάλυψη της νέας γης και το παθιασμένο θέμα της εισαγωγής από την πρώτη Σουίτα, επανεμφανίζεται. Το χτύπημα των κρουστών σηματοδοτεί τη στιγμή της συνάντησης με τους ιθαγενείς, με το συνθέτη αριστουργηματικά να μιμείται τους ήχους των ινδιάνικων οργάνων. Το θέμα που ακολουθεί είναι διασκευή του "Ualalocê", ενός τραγουδιού των Ινδιάνων για το κυνήγι.
Villa-Lobos: "Discovery of Brazil, Suite 3 - Ualalocê":
4. Η τέταρτη Σουίτα αποτελεί σημείο αναφοράς στη βραζιλιάνικη τέχνη και αποθέωσή της σ' έναν τόνο λυρικό και πνευματικό συγχρόνως. Αρκετά εκτεταμένη και θεαματική η εισαγωγή, οδηγεί σε ένα Scherzando, και την ανδρική χορωδία,(που αντιπροσωπεύει τους Ευρωπαίους) να τραγουδά "Crux! Crucifixus!" Ανταπαντά η μικτή χορωδία σε πρωτόγονο στυλ, που αντιπροσωπεύει τους Ινδιάνους. Ένα αργό "μαρς" εκτελείται εναλλάξ. Οι άνδρες ευρωπαίοι κινούνται πάνω σε ένα μοτίβο στη λατινική γλώσσα γρηγοριανού μέλους και η μικτή χορωδία των Ινδιάνων πάνω σε φράσεις λαϊκών, ινδιάνικων τραγουδιών. Ακολουθούν προσευχές στα Πορτογαλικά, "στο όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, Αμήν" και το Ave verum.
Το Γρηγοριανό άσμα των ανδρών συνδυάζεται αρμονικά με την άγρια ρυθμική μελωδία των γυναικείων φωνών, αποδεικνύοντας τη μαεστρία του Βίλα-Λόμπος στο να παντρεύει το κλασικό και το παραδοσιακό με το σύγχρονο, χτίζοντας το μαγικό μελωδικό σύμπαν του. Η μουσική του έχει φως, πάθος, δύναμη, είναι διαποτισμένη έντονα από παράδοση κι αυτό γίνεται αντιληπτό ιδιαίτερα στην περισσότερο πολύχρωμη τέταρτη σουίτα, όπου η ορχήστρα συμπράττει με τη χορωδία, το δε φινάλε είναι εκθαμβωτικά εντυπωσιακό, μελωδικά και αρμονικά.
Villa-Lobos: "Discovery of Brazil, Suite 4":
Ο κύκλος "Η Ανακάλυψη της Βραζιλίας" για μεγάλη ορχήστρα με χορωδία, που περιγράφει μουσικά το ταξίδι του στόλου του Καμπράλ, την άφιξή του στην άγνωστη χώρα και την πρώτη επαφή των Ευρωπαίων με τους ιθαγενείς Ινδιάνους, χαρακτηρίστηκε: "κολοσσιαίος, επικός και μνημειώδης!", παρότι καθυστέρησε η εμφάνισή του στη δισκογραφία.
"Εορτασμός των Παλιλίων στην αρχαία Ρώμη, Joseph-Benoit Suvee
Η θεά Pales
Σύμφωνα με τον θρύλο ο Ρωμύλος ήταν ο δίδυμος αδερφός του Ρώμου, παιδιά της Ρέας- Συλβίας και του Άρη, που είχε διατάξει τη θανάτωσή τους ο βασιλιάς επειδή φοβήθηκε πως θα του έκλεβαν τον θρόνο...Όμως σώθηκαν από τη λύκαινα που τους τάιζε με το γάλα της. Ο Ρωμύλος οικοδόμησε την πόλη της Ρώμης, οργάνωσε τους νόμους, το πολίτευμα και την θρησκεία της και βασίλευσε για πολλά χρόνια σαν ο πρώτος βασιλιάς της.
Η ίδρυση της πόλης που γιορτάζεται στις 21 Απριλίου, ταυτίζεται με το πανηγύρι της "Parilia", μια γιορτή αγροτικού χαρακτήρα προς τιμήν της ρωμαϊκής θεότητας, Pales, προστάτιδας των βοσκών και των προβάτων.
Η γιορτή λεγόταν και "Παλίλια" και οι πιστοί της Πάλες εκείνη την ανοιξιάτικη μέρα ράντιζαν με δαφνόκλαδα και νερό τις στάνες και τα βοσκοτόπια και το βράδυ άναβαν φωτιές από άχυρα και πηδούσαν ο καθένας τρεις φορές...
"H Ρωμαία θεά Πάλες ανάμεσα σε ζώα", Χαρακτικό του Simon De Passe
Μια πολυαγαπημένη άρια του Γ.Σ.Μπαχ για υψίφωνο που ακούγεται στην κοσμική καντάτα "Was mir behagt, ist nur die muntre Jagd - Αυτό που μ' αρέσει είναι το ζωντανό κυνήγι", γνωστή ως "Καντάτα του Κυνηγιού", θα συνοδεύσει την αναφορά μας στην ίδρυση της Ρώμης και την θεά-προστάτιδα των βοσκών, Pales.
Είναι η πρώτη κοσμική καντάτα του κάντορα στα χρόνια της Βαϊμάρης. Τιτλοφορείται "Schafe können sicher weiden-τα πρόβατα μπορεί να βόσκουν με ασφάλεια", και ερμηνεύεται από την θεότητα Πάλες κατά τη διάρκεια των "Παλιλίων".
Η καντάτα γράφτηκε για τα γενέθλια του Χριστιανού, δούκα της Σαξονίας-Βάισενφελς από τον Οίκο των Βέττιν, που είχε πάθος για το κυνήγι.
"Τα πρόβατα μπορούν να βόσκουν με ασφάλεια,
εκεί, όπου ο καλός βοσκός φροντίζει.
Όπου κυβερνούν "ηγέτες"
νιώθει κανείς γαλήνη και ηρεμία,
κι αυτό είναι που κάνει τις χώρες ευτυχισμένες".
Η άρια με λιτή εναρμόνιση εκτείνεται ευέλικτη και ενεργητική, με αβίαστη μελωδική ροή, όλο ευγένεια και γλυκύτητα, όπως αρμόζει σε μια θεά-προστάτιδα των όντων της φύσης:
Την απολαμβάνουμε και σε διασκευή για πιάνο από την Kathia Buniatishvili:
Η μελωδία της βιρτουόζικης άριας έγινε μπαλέτο, όπως και διασκευάστηκε επίσης από τον Αυστραλό Percy Grainger για ορχήστρα με τίτλο: "Blithe Bells" . Ζωντανά ηχοχρώματα με ιδιαίτερα τα μέρη στην εισαγωγή με κουδουνάκια που μιμούνται τα κουδούνια των προβάτων...
Ο βραβευμένος με Νόμπελ σουηδός ποιητής και μεταφραστής Tomas Transtromer, γεννήθηκε σαν σήμερα, 15 Απριλίου 1931 .
Βαθύς λάτρη της μουσικής, έπαιζε ο ίδιος πιάνο, εμπνεύστηκε από την τέχνη των ήχων και δημιουργούς της, όπως ο Λιστ, ο Χάυντν, ο Γκριγκ ή ο Σούμπερτ και συχνά η δομή των ποιημάτων του ακολουθεί -κατά δήλωσή του- εκείνη των Πρελουδίων ή των Νυχτερινών.
Το ύφος του χαρακτηρίζει η φιλοσοφική χροιά, ο μυστικισμός της φύσης και η μουσικότητα. Οι λέξεις καλά δομημένες σε μια αρμονική φόρμα, πλέκουν λυρικές εικόνες αναδύοντας ευαισθησία και έντονη πνευματικότητα.
Στο παρακάτω βίντεο βλέπουμε τον ποιητή να παίζει πιάνο με το αριστερό χέρι μόνο, καθώς το δεξί είχε παραλύσει μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη και να συνοδεύει την απαγγελία του ποιήματός του: "Αllegro" με αναφοράστον Γ. Χάυντν:
"Παίζω Χάιντ μετά από μια σκοτεινή μέρα και αισθάνομαι μια απλή ζέστη στα χέρια. Τα πλήκτρα θέλουν. Χτυπούν απαλά σφυριά. Οι τόνοι είναι πράσινοι, ζωντανοί, γαλήνιοι. Οι τόνοι λένε ότι η ελευθερία υπάρχει και ότι κάποιος δε πληρώνει φόρο στον Καίσαρα. Βάζω τα χέρια στις χαϊντοτσέπες μου και μιμούμαι κάποιον που κοιτά τον κόσμο ήρεμα. Σηκώνω την χαϊντοσημαία μου – που σημαίνει: “Δεν υποτασσόμαστε. Θέλουμε όμως ειρήνη" Η μουσική είναι ένα γυάλινο σπίτι στην πλαγιά όπου οι πέτρες πετούν, οι πέτρες κυλάνε. Οι πέτρες κυλώντας το διαπερνούν μα άθικτο παραμένει κάθε του τζάμι".
Στο ποίημά του: "Schubertiana", ο Τούμας Τράνστρεμερ εμπνέεται από τον ρομαντικό πατέρα των λήντερ, Φραντς Σούμπερτ και τις περίφημες Σουμπερτιάδες βραδιές:
"Kαθόμαστε μαζί στο πιάνο και παίζουμε με τέσσερα χέρια σε φα ελάσσονα,
δυο αμαξάδες στην ίδια άμαξα, φαίνονται κάπως γελοίοι
Τα χέρια μοιάζουν να μετακινούν πίσω-μπρος βάρη
λες και αγγίζουμε αντίβαρα
σε μια προσπάθεια να διαταραχθεί η τρομερή ισορροπία του βραχίονα της μεγάλης ζυγαριάς: χαρά και πόνος έχουν ακριβώς το ίδιο βάρος.
Η Άννι είπε, "Αυτή η μουσική είναι τόσο ηρωική" και έχει δίκιο.
Αλλά εκείνοι των οποίων τα μάτια ακολουθούν ζηλότυπα άντρες των έργων,
αυτοί που μέσα τους κρυφά περιφρονούν ότι δεν είναι δολοφόνοι,
δεν αναγνωρίζουν εδώ τον εαυτό τους,
Και πολλοί που αγοράζουν και πωλούν ανθρώπους και πιστεύουν ότι όλα αγοράζονται, δεν αναγνωρίζουν εδώ τον εαυτό τους.
Δεν είναι η μουσική τους. Η μακρά μελωδία που παραμένει όμοια σ' όλες τις μεταμορφώσεις της, λαμπερή και εύκαμπτη, μερικές φορές άγρια
και ισχυρή, ίχνος σαλιγκαριού και χαλύβδινο σύρμα.
Το αέναο βουητό που μας ακολουθεί -τώρα -
ανασύρει
τα βάθη"
(μτφ. δική μου από τα αγγλικά)
Το ποίημα αναφέρεται στη "Φαντασία σε Φα ελ. για πιάνο με τέσσερα χέρια" του Σούμπερτ, που συνετέθη το 1828, και παρουσιάστηκε σε μια από τις Σουμπερτιάδες βραδιές από τον ίδιο τον συνθέτη και το φίλο του, Φραντς Λάχνερ.
Το έργο αναπτύσσεται σε τέσσερις συνεχείς ενότητες που ενοποιούνται από τον μελαγχολικό τόνο του θέματος.Οι μουσικολόγοι χαρακτηρίζουν το έργο ως "μια από τις σπουδαιότερες και πιο πρωτότυπες συνθέσεις για πιανιστικό ντουέτο".
Την εποχή σύνθεσης της Φαντασίας, ο Σούμπερτ για βιοποριστικούς λόγους δίδασκε πιάνο. Ανάμεσα στις μαθήτριές του ήταν και η κόρη του Δούκα Εστερχάζυ, Καρολίνα, για την οποία ο συνθέτης ανέπτυξε ερωτικά συναισθήματα.
Φυσικά, δεν διανοήθηκε να εκφράσει τον έρωτά του, καθώς είχε επίγνωση της κοινωνικής διαφοράς ανάμεσα σ'αυτόν και το κορίτσι.
Ομως αυτό, δεν εμπόδισε την φαντασία του να έρχεται σε επαφή με την αγαπημένη του.
Έτσι, συνέθεσε το έργο αυτό, σε μια μελωδία, όπου τα χέρια των δύο πιανιστών έρχονται πολύ κοντά κατά την εκτέλεση, σχεδόν "κολλητά", ούτως ώστε να μπορεί τουλάχιστον να αγγίζει -έστω κι ανεπαίσθητα- την αγαπημένη του!
Από τις εκτελέσεις που ξεχωρίζουν κατά γενική ομολογία είναι εκείνη των Περάια και Λούπου. Προσωπικά όμως με αγγίζει η ερμηνεία των Ρίχτερ και Μπρίττεν, εξαιρετικής κομψότητας, απίστευτης μουσικότητας και κυρίως εξομολογητικού ύφους και σπάνιας συγκίνησης, από το φεστιβάλ του Aldeburgh.
Ενα λυρικότατο έργο με δραματικά στοιχεία, σε μια ερμηνεία παθιασμένη, με γρήγορες εναλλαγές και υποδόρια ταραχή.
Schubert: "Fantasy for Piano in f minor, Four Hands D. 940" / Richter-Britten
Για την "Πένθιμη γόνδολα" του Τράνστρεμερ μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο άρθρο εδώ
Aχ, αυτό το 13!!Γρουσούζικο ή γουρλίδικο;...Τύχη ή ατυχία;
Ο φόβος του 13(η γνωστή "τρισκαιδεκαφοβία") και συνδυαστικά με την κλασική μουσική είναι ταυτισμένη με τον θεμελιωτή του 12φθογγισμού, Άρνολντ Σαινμπεργκ, (σχετικά μπορείτε να διαβάσετε εδώ), έναν εμμονικά προληπτικό με το 13!
Επίσης γεννημένος Τρίτη και 13 είναι ο Χούγκο Βολφ. Πολλές οι ατυχίες στη ζωή του, όμως περισσότερες οι τυχερές του μέρες, κυρίως η υστεροφημία του ως ένα από τους σπουδαιότερους συνθέτες λήντερ... Το σχετικό άρθρο το βρίσκετε εδώ.
Σήμερα, σκέφτηκα λόγω "Τρίτης και 13", να αναφερθούμε σε έναν πολύ αγαπημένο ιταλό δημιουργό και μια πασίγνωστη όπερα που "στεφανώθηκε" με αρκετές "ατυχίες" από 13άρια!!
Μιλώ για τον λατρεμένο "Κουρέα της Σεβίλλης", την όπερα μπούφα, που έγραψε ο Τζοακίνο Ροσίνι στα 24 του χρόνια κι έκανε πρεμιέρα 20 Φλεβάρη 1816 στη Ρώμη.
Θυμίζω πως ο Ροσίνι -ανάμεσα στα άλλα- έχει μείνει στην ιστορία της Μουσικής για την ταχύτητα με την οποία ολοκλήρωνε τις συνθέσεις του! Έτσι, ο θρύλος, όπως και ο βιογράφος του, Σταντάλ, υποστηρίζουν πως ο "Κουρέας" ολοκληρώθηκε σε μόλις 13 ημέρες!
Σημαδιακό το νούμερο!
Έφερε τύχη ή ατυχία στο νεαρό συνθέτη;
Καταρχήν ... μάλλον ατυχία, καθώς η πρεμιέρα είχε παταγώδη αποτυχία!
Το θέατρο είχαν κατακλύσει φανατικοί οπαδοί του Παϊζιέλο -που κάποια χρόνια νωρίτερα είχε συνθέσει όπερα βασισμένη στο ίδιο θέμα- θέλοντας να επισημάνουν την "αντιγραφή" του Ροσίνι.
Ένας από τους χαρακτήρες της όπερας-μπούφα είναι ο ξερόλας δάσκαλος μουσικής, Ντον Μπαζίλιο. Στην είσοδό του -λοιπόν- στη σκηνή μπουρδουκλώθηκε, με αποτέλεσμα να χάσει την ισορροπία του, να πέσει και να χτυπήσει...Κάποιοι, θεώρησαν το συμβάν σκηνοθετημένο και χειροκρότησαν, σε άλλους προκάλεσε γέλιο κι άρχισαν -αστειευόμενοι- να κλαψουρίζουν. Οι περισσότεροι όμως το βρήκαν άκομψο και τα γιουχαΐσματα έπεσαν βροχή...
Δεν περνούν λίγα λεπτά, όταν σπάει η χορδή ενός από τα βιολοντσέλα κι αρχίζουν οι παραφωνίες!
Στην επόμενη σκηνή η ατυχία κορυφώνεται, όταν μια μαύρη γάτα εμφανίζεται από το πουθενά στη σκηνή, την ώρα που ο σκερτσόζος, παμπόνηρος Φίγκαρο ετοιμάζεται να ερμηνεύσει την άρια: "Largo al Factotum"...
Η χαριτωμένη γαλή μένει εκεί και τριγυρίζει μέχρι το τέλος της Πρώτης πράξης δημιουργώντας αμηχανία και τρομερή αγωνία στους ερμηνευτές. Μετά βίας και με τη λαχταρισμένη καρδιά τους να φτεροκοπά, ολοκληρώνεται το τελικό tutti:
"Mi par d'esser con la testa
in un'orrida fucina,
dove cresce e mai non resta
dell'incudini sonore
l'importuno strepitai"
Πολλές οι ατυχίες, δε νομίζετε;
Ωστόσο, αν κοιτάξουμε στο χρόνο και την διάσωση του έργου στο πέρασμά του, μάλλον θα πρέπει να κάνουμε λόγο για "καλοτυχία", δεδομένου ότι ο "Κουρέας της Σεβίλλης", 200 χρόνια από την πρεμιέρα του, παραμένει έως σήμερα ένα δημοφιλέστατο οπερατικό έργο, ενώ ο συνθέτης του θαυμάστηκε κι από τόσους επώνυμους, Σοπέν, Μπαλζάκ, Ντάριο Φο κ.α...
Σίγουρα, φίλοι μου, τη γρουσουζιά και την δεισιδαιμονία την κουβαλάει κανείς μέσα του!...Και μεις, θέλω να πιστεύω, δεν ανήκουμε σ' αυτή την κατηγορία! Είμαστε άνθρωποι αισιόδοξοι, που κοιτάμε μπροστά πάντα με χαμόγελο και με θετική θεώρηση. Εξάλλου προς αυτή την κατεύθυνση κινείται και η διάσημη άρια του Φίγκαρο, που διατυμπανίζει με καθαρή, χαριτωμένη κι ακτινοβόλα διάθεση:
"Λα λα λα λα... Τόπο στον άνθρωπο για όλες τις δουλειές! Λα, λα λα λα Α, τι όμορφη ζωή, τι ευχάριστη ζωή"
"Largo al Factotum-Barbiere di Siviglia, Rossini", Tito Gobbi
Για την ιστορία να πούμε πως ο Ροσίνι πέθανε 13 του μηνός, αλλά και γεννήθηκε μια -για πολλούς- κακότυχη ημερομηνία, 29 Φλεβάρη, την πρόσθετη μέρα των δίσεκτων ετών. Η παραπανίσια και "αποφράδα" του Φλεβάρη μέρα για τους προληπτικούς, προστέθηκε για να φέρει αναταραχή, αναστάτωση και συμφορές μέσα στο Φεβρουάριο, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στη λατρεία των υποχθόνιων θεοτήτων... Παρόλους όμως τους γρουσούζικους αριθμούς δεν εμπόδισε τη φήμη και τη δόξα του να φτάσει στα πέρατα της γης, καθώς όπως γράφει και ο μέγας Σταντάλ στο έργο του: "Η ζωή του Ροσίνι": "Μετά το Ναπολέοντα, βρέθηκε ένας άλλος άνδρας για τον οποίο ακούει κανείς καθημερινά, στη Μόσχα όπως και στη Νάπολη, στο Λονδίνο όπως και στη Βιέννη, στο Παρίσι όπως και στην Καλκούτα".
'Φιοντόρ Σαλιάπιν στο ρόλο του Μπορίς Γκοντουνόφ", Alexander Golovin
Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους και σπουδαιότερους βαθύφωνους της Μουσικής Ιστορίας!
Με την γεμάτη όγκο και εκφραστικότατη φωνή του, ο Φιοντόρ Σαλιάπιν σημάδεψε με την παρουσία του τον 20ο αι., και σύμφωνα με τον ιστορικό- σχολιαστή της όπερας Μάικλ Σκοτ: "συγκαταλέγεται με τον Καρούζο και την Κάλλας στους τρεις μεγαλύτερους τραγουδιστές, και από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες".
Η φωνή του Σαλιάπιν χαρακτηρίζεται από ευλυγισία και άνεση, ακόμα και στα πιο δεξιοτεχνικά περάσματα, φωνή με δυναμικό χαρακτήρα, ήρεμο και συμπαγή τόνο.
Μεγάλος και σπουδαίος ο Σαλιάπιν, είχε συνδεθεί φιλικά από τα νειάτα του με τον Σεργκέι Ραχμάνινοφ, ο οποίος τού δίδαξε τον τρόπο μελέτης και ανάλυσης μιας παρτιτούρας. Δίπλα του, ο Σαλιάπιν έμαθε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του "Μπορίς Γκοντουνόφ" του Mουσόργκσκυ, ρόλος που σφράγισε η εκπληκτική ερμηνεία του!
Ο "Μπορίς Γκοντούνoφ" είναι και ο τελευταίος ρόλος που ο τιμώμενος βαθύφωνος υποδύθηκε επί σκηνής. Ηταν ένα χρόνο ακριβώς πριν το θάνατό του, στην όπερα του Μόντε Κάρλο το 1937. Ο Σαλιάπιν πέθανε, σαν σήμερα, 12 Απριλίου 1938 από λευχαιμία σε νοσοκομείο των Παρισίων, ενώ το 1984 η σορός του μεταφέρθηκε στη Μόσχα και τάφηκε στο κοιμητήριο Νοβοντέβιτσι.
Τελευταίος ρόλος για τον Σαλιάπιν, ρόλος που σφράγισε την καριέρα του πραγματικά, εκείνος του "Μπορίς Γκοντουνόφ", ενέπνευσε πλήθος καλλιτεχνών να αναφερθούν σ' αυτόν δείχνοντας το θαυμασμό τους για τον καλλιτέχνη και την αριστουργηματική ερμηνεία του!
Χαρακτηριστικό, το παραπάνω πορτρέτο του Σαλιάπιν, από τον ρώσο, Alexander Golovin, ο οποίος φιλοτέχνησε μια σειρά πορτρέτων του τραγουδιστή, με ιδιαίτερα εκείνα που τον απεικονίζουν σε ρόλους-σταθμούς στην καριέρα του. Ανάμεσά τους και το συγκεκριμένο ως τσάρο Γκοντούνοφ, μνημειακό ως δημιουργία, με τον γιγαντόσωμο Σαλιάπιν να στέκεται επιβλητικά μπρος από την βελούδινη αυλαία, φορώντας το περίτεχνο, θεατρικό κοστούμι, πλούσια διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους και κεντημένο με χρυσοκλωστές, ενώ στο χέρι κρατά το αυτοκρατορικό σκήπτρο. Το εκφραστικότατο πρόσωπο μαρτυρά την ένταση του ρόλου, αναδεικνύοντας την ισχυρής δραματικότητας, σκηνή.
Επίσης και η Λογοτεχνία έχει τιμήσει το όνομα του Σαλιάπιν στο ρόλο του Τσάρου Γκοντούνωφ:
"Δεν γνωρίζετε από ρώσικη μουσική, σωστά, gnadiges Fraulein; Έχετε ποτέ ακούσει τον "Θάνατο του Μπόρις" του Μουσόργκσκι; Και πρόσθεσε: Ελπίζω να μη σας βάζω να ακούσετε τον δικό μου θάνατο. Γέλασε. Εκείνη όχι. Ακόμα και τότε της φάνηκε κακός οιωνός. Ακούσανε τον δίσκο, τη σκηνή του θανάτου από την όπερα του Μόντεστ Μουσόργκσκι, "Μπόρις Γκουντούνοφ", με την φωνή του διάσημου τενόρου Φίοντορ Σαλιάπιν, και έπειτα η Μάρθα ξενάγησε τον Μπόρις στο σπίτι, καταλήγοντας στην βιβλιοθήκη [...] Ο φθινοπωρινός απογευματινός ήλιος έμπαινε από το ψηλό παράθυρο με το βιτρό, σχηματίζοντας πολύχρωμες δέσμες φωτός".
(''Στον κήπο με τα θηρία", Έρικ Λάρσον, εκδ. Μεταίχμιο, μτφ. Ανδ. Μιχαηλίδης, σελ. 348)
Θυμίζουμε πως η όπερα "Boris Godunov" του Mόδεστου Μουσόργκσκυ θεωρείται το αριστούργημα του συνθέτη, ένα ρεαλιστικό δράμα σαιξπηρικού ύφους και το λιμπρέτο του βασίστηκε στο ομώνυμο έμμετρο δράμα του Πούσκιν και στην "Ιστορία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας" του N. Καραμζίν. Αναφέρεται στη βασιλεία του Τσάρου Godunov, ιδιαίτερα της τελευταίας περιόδου της ζωής του, όταν εμφανίζεται ο ψευτοδημήτριος, σφετεριστής του θρόνου, που υποστηρίζει πως είναι γιος του Ιβάν του Τρομερού. Με το λιμό που έχει ξεσπάσει και τον παγετό να έχει καταστρέψει τις σοδειές, η χώρα βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Ο Μπορίς Γκοντουνόφ παντελώς μόνος, αδυνατεί να ελέγξει την εκτροχιασμένη κατάσταση, να αντιμετωπίσει τον αγροτικό πόλεμο και καταβεβλημένος πεθαίνει από εγκεφαλικό επεισόδιο.
Η όπερα λογοκρίθηκε και απαγορεύτηκε αμέσως μετά την πρώτη παράστασή της στην Αγία Πετρούπολη το 1874. Μετά από 22 χρόνια αναθεωρείται από το συνθέτη, ενορχηστρώνεται εκ νέου, επαναφέροντας τα μέρη που λογοκρίθηκαν. Έκτοτε, αυτή η νέα εκδοχή καθιερώνεται στο ρεπερτόριο των Θεάτρων της Όπερας
Θα ακούσουμε τον ανεπανάληπτο Φ. Σαπιάπιν στη συγκλονιστική τέταρτη σκηνή της όπερας και το "θάνατο του ήρωα Μπορίς", που υποδύεται:
"Boris Godounov-Death of Boris", Μoussorgsky-Chaliapin:
Για τον Φ. Σαλιάπιν μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.
Ο Διονύσιος Σολωμός είναι ο ποιητής, που αντιλήφθηκε την αξία της δημοτικής γλώσσας και με το έργο του ανέδειξε τα πλούτη και τις ομορφιές της.
Πρωτόλειο ποίημα, από τη ζακυθινή νιότη του είναι και το έντονου λυρισμού: "Το όνειρο":
"Άκου έν’ όνειρο, ψυχή μου, και της ομορφιάς θεά·
μου εφαινότουν οπώς ήμουν μετ’ εσένα μία νυχτιά.
Σ’ ένα ωραίο περιβολάκι περπατούσαμε μαζί·
όλα ελάμπανε τ’ αστέρια και τα κοίταζες εσύ.
Εγώ τσο'λεα: Πέστε, αστέρια, είν’ κανέν’ από τ’ εσάς,
που να λάμπει απόκει απάνου σαν τα μάτια της κυράς;
Πέστε αν είδετε ποτέ σας σ’ άλλη τέτοια ωραία μαλλιά,
τέτοιο χέρι, τέτοιο πόδι, τέτοια αγγελική θωριά;
Τέτοιο σώμα ωραίον οπ’ όποιος το κοιτάζει ευθύς ρωτά:
Αν είν’ άγγελος εκείνος, πώς δεν έχει τα φτερά;
Ότι είπα αυτά τα λόγια, μου εφανήκανε ομπρός
άλλες κόρες στολισμένες με του φεγγαριού το φως.
Εχορεύανε πιασμένες απ’ τα χέρια τα λευκά,
κι όλες τους επολεμούσαν να μου πάρουν την καρδιά.
Τότε άκουσα το χείλι το δικό σου να μου πει:
Πώς σου φαίνονται; Και σου ’πα: Είναι άσχημες πολύ.
Εσύ έκαμες ετότες γέλιο τόσο αγγελικό,
που μου φάνηκε πως είδα ανοιχτό τον ουρανό.
Και παράμερα σ’ επήρα εισέ μία τρανταφυλλιά
κι έπεσά σου αγάλι αγάλι στην ολόλευκη αγκαλιά.
Κάθε φίλημα, ψυχή μου, οπού μου'δινες γλυκά,
εξεφύτρωνε άλλο ρόδο από την τρανταφυλλιά.
Όλη νύχτα εξεφυτρώσαν, ώς οπού ’λαμψεν η αυγή,
που μας ηύρε και τους δυο μας με την όψη μας χλωμή.
Τούτο είν’ τ’ όνειρο, ψυχή μου· τώρα στέκεται εις εσέ να το κάμεις ν’ αληθέψει και να θυμηθείς για με".
Ευρηματικός, τρυφερός και γεμάτος λυρισμό ο ποιητής μας, σκιαγραφεί με άφθαστη μουσικότητα, οδηγώντας τον αναγνώστη να ενεργοποιήσει κάθε του αίσθηση, όταν στη γυναικεία μορφή βλέπει το συνταίριασμα του ψυχικού με το αισθητικό κάλλος.
Το ποίημα μελοποιήθηκε από τους:
1. Μάνο Χατζιδάκι, που το συμπεριέλαβε στον "Μεγάλο Ερωτικό" του κι ερμηνεύει ο Δημήτρης Ψαριανός:
Μελοποιήθηκε όμως και από άλλους συνθέτες, όπως :
2. ο ζακυνθινός Τιμόθεος Αρβανιτάκης :
ή
3. ο Κερκυραίος Κίμωνας Χυτήρης:
4. Σήμερα προτείνω και μια σύνθεση της Κατερίνας Φωτεινάκη βασισμένη στο παραπάνω ποίημα του Σολωμού, για απαγγελία, κιθάρα και άρπα, που βραβεύτηκε το 2011 με το Α΄ Βραβείο στους "Αγώνες Δημιουργίας Ελληνικού Τραγουδιού" που τα τελευταία χρόνια έχει καθιερωθεί από τη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση.
Την περίοδο αυτή οι εξοχές είναι τόσο πλούσια ανθοφορεμένες. Οι μαργαρίτες κυριαρχούν στο χαλί της φύσης που ξεδιπλώνεται ανάμεσα σε λογής υπέροχα αγριολούλουδα με τα χαριτωμένα τους πέταλα -λευκά ή κίτρινα- να διαμορφώνουν διάθεση χαράς και να σκορπούν ευφορία..
Τα ακτινωτά πέταλά τους φέρνουν πάντα στο νου την ανησυχία για την αγάπη. Την ανάγκη πρόβλεψης μιας σχέσης και τη φράση που η λαϊκή παράδοση διασώζει στο παιχνίδι της:
"Για την αγάπη ρώτησα να πει η μαργαρίτα,
αφού από τα πέταλα θα μάθω την αλήθεια…"
Η ανάγκη μας να γνωρίζουμε με απόλυτη σιγουριά τα συναισθήματα του ανθρώπου που ποθούμε, μας οδηγεί συχνά στο δίλημμα: "Μ’ αγαπάει...Δεν μ’ αγαπάει..."
Ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ το 1916 συνέθεσε τον κύκλο τραγουδιών: "6 Songs, Op. 38".
Δεύτερο στη σειρά του κύκλου είναι οι "Μαργαρίτες", το κείμενο του οποίου προέρχεται από ποίημα του Igor Severyanin, ένα από τα πολλά που πρότεινε στον Ραχμάνινοφ η συγγραφέας και φίλη του συνθέτη, Marietta Shaginyan. Ισως η επιλογή του συγκεκριμένου ποιήματος με αναφορά στις μαργαρίτες, να έχει σχέση και με το ερωτικό ειδύλλιο, που πλέχτηκε παλιότερα ανάμεσά τους...
Στο ποιητικό κείμενο του Severyanin απεικονίζονται απέραντοι αγροί, με τις μαργαρίτες να παρομοιάζονται με νεαρές γυναίκες με ασυγκράτητη τη δύναμη και την ορμή τους! Αναγέννηση πλάσης και ψυχής, ταυτίζονται. Το θαύμα της εναλλαγής των εποχών και της εσωτερικής διεργασίας αποκαλύπτεται σε φαντασία, μάτια και αυτιά.
O Ραχμάνινοφ συνθέτει στην ανθοφορεμένη φύση
"Ω, δείτε πόσες μαργαρίτες,
εδώ και εκεί,
στους αγρούς ανθίζουν.
Πόσες!...Αμέτρητες ολόγυρα
ξεπροβάλλουν.
Τα πέταλά τους σαν φτερά,
από λευκό μετάξι.
[Είστε η δύναμη του καλοκαιριού!
Είστε η χαρά, που περισσεύει!
Είστε η λαμπρότητα στο πλήθος!]
Η γη ετοιμάζεται ν' ανθίσει
με τη βροχή της δροσιάς,
δίνοντας χυμό στους μίσχους.
Ω, γυναίκες, μαργαρίτες-άστρα,
σας αγαπώ!"
Η μελωδία ενός φυσιολάτρη δημιουργού, όπως ο Ραχμάνινοφ, ηχεί ηλιόλουστη και φωτεινή, συνταιριασμένη με το ύφος και την ποιητική ατμόσφαιρα. O συνθέτης επιλέγει την τονικότητα της Φα μείζονος και αργή ρυθμική αγωγή(Lento). Πληθωρική η πιανιστική συνοδεία και η φωνή ηχεί σε ρόλο στοχαστή, ενώ δεν λείπουν λαμπερές αρμονίες και διακοσμητικά μελωδικά στιγμιότυπα γεμάτα ενεργητικότητα.
Η εποχή σύνθεσης ήταν εποχή δυσκολιών και άσχημης ψυχολογικής κατάστασης για τον Ραχμάνινοφ, καθώς μέσα σε διάστημα λίγων μηνών είχε χάσει πολύ αγαπημένα του πρόσωπα, τον πατέρα, τον αδερφικό του φίλο και ομότεχνό του, Σκριάμπιν και τον αγαπημένο του δάσκαλο, Σεργκέι Τανέγιεφ. Επί πλέον, πόνοι στον καρπό μετά από μια ιδιαίτερα πιεσμένη περίοδο συναυλιών τον ταλαιπωρούσαν έντονα.
Ετσι, το ύφος του τραγουδιού με την ψυχική ευφορία και αισιόδοξη, ελπιδοφόρα διάθεσή του έρχεται σε αντίθεση με τη μαυρίλα και τη μελαγχολική διάθεση που κυριαρχούσε μέσα του εκείνο το διάστημα, ένας τρόπος που επιλέγει ο Ραχμάνινοφ για να ξορκίσει τη ζοφερότητα και τα σκοτάδια της ψυχής του...
Η αναγέννηση της φύσης μέσα από ποίηση και μουσική, φίλοι μου, ενεργεί στην ψυχή όλων σαν καθαρτήριο, όπου χαρά, ελπίδα και ομορφιά πλημμυρίζουν όλες τις αισθήσεις...
O κύκλος τραγουδιών αφιερώθηκε στην ουκρανή υψίφωνο, Νίνα Κόσχετς, η οποία τα πρωτοπαρουσίασε και θα την ακούσουμε απο μια ιστορική ηχογράφηση του 1940.
Γοητευτική η μελωδία του Ραχμάνινοφ, σε κάνει να απορείς πόσο άδικο είναι να μένουν στην αφάνεια κάποιες από τις αριστουργηματικές φωνητικές συνθέσεις του, όπως αυτή.
Το τραγούδι διασκευάστηκε για σόλο πιάνο από τον ίδιο το συνθέτη το 1922, ενώ ο φίλος και συνεργάτης του, διάσημος βιολονίστας Fritz Kreisler έδωσε και την περίφημη εκδοχή για βιολί και πιάνο.
Θα απολαύσουμε την εκδοχή για σόλο πιάνο από μια επίσης ιστορική ηχογράφηση του '45 με τον Emil Gilels:
Η μεταγραφή για βιολί και πιάνο του Fritz Kreisler σε εκτέλεση από τους Itzhak Perlman και Samuel Sanders:
4 Απριλίου 1968 δολοφονήθηκε o Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Αμερικανός πάστορας και ακτιβιστής, ο υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Βρισκόταν στο Μέμφις, στο ξενοδοχείο του, προετοιμάζοντας την ομιλία του. Η μέρα ήταν ηλιόλουστη. Βγήκε στο μπαλκόνι του να πάρει καθαρό αέρα κι αστειευόταν με τους συνεργάτες του, χαμογελώντας... Εκεί, με το χαμόγελο στα χείλη, βρήκε η δολοφονική σφαίρα τον 39χρονο πάστορα και ακτιβιστή. Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, ο άνθρωπος που ενσάρκωσε την αγάπη και την αδελφοσύνη, βρέθηκε ξαπλωμένος μέσα σε λουτρό αίματος.
Ο "Άβολος ήρωας" είναι ποίημα που γράφτηκε από τον Καρλ Ουέντελ Χάιμς, λίγους μόλις μήνες μετά τη δολοφονία του Κινγκ και περιγράφει το μύθο του Κινγκ, αλλά και κάθε ήρωα, που είχε παρόμοια "τύχη".
"Ο άβολος ήρωας":
Τώρα που είναι για τα καλά νεκρός
Ας τον υμνήσουμε
ας χτίσουμε μνημεία στη δόξα του
ας ψάλουμε το ωσαννά στο όνομά του.
Οι νεκροί γίνονται οι πιο βολικοί ήρωες:
Ανήμποροι να σηκωθούν
και ν' αρνηθούν τις εικόνες
που πλάθουμε από τις ζωές τους
Έτσι κι αλλιώς, είναι πιο εύκολο να χτίσεις μνημεία
Στη μνήμη του, ο Λουτσιάνο Μπέριο συνέθεσε το ίδιο έτος τη σύνθεση: "Ο King", το κείμενο της οποίας αποτελεί απλή εκφορά του ονόματος του πάστορα: "O Martin Luther King".
Η φωνή της μέτζο σοπράνο αντιμετωπίζεται ως μέρος του συνόλου με τα 5 όργανα, φλάουτο, κλαρινέτο, βιολί, τσέλο και πιάνο κι ακούγεται τονικά πάνω από αυτά σε μορφή θρήνου. Χαρακτηριστικά τα σφορτσάντι του πιάνου, κραυγές διαμαρτυρίας. Η θρηνητική ηχώ συνεπικουρείται από τη δυναμική και κορυφώνεται με τη σταδιακή αύξηση-μείωση της έντασης.
Λίγο αργότερα η σύνθεση ενσωματώθηκε από τον ιταλό συνθέτη στο έργο του "Sinfonia" ως δεύτερο μέρος του.
To όνειρο μιας μεγάλης, εμπνευσμένης προσωπικότητας φαντάζει για πολλούς απειλή, οπότε καταφεύγουν στην ευκολότερη λύση, την εξαφάνισή του... Προφητικός ο ποιητής, δυστυχώς.. Κι ο Λουτσιάνο Μπέριο δημιουργεί ένα πολύ δυνατό έργο, έντονης συναισθηματικής φόρτισης, που προκαλεί ρίγη συγκίνησης, παρότι το κείμενο είναι απλές συλλαβές ...
Luciano Berio: "O King"
Luciano Berio: "Sinfonia, mov. II" / Pierre Boulez:
.jpg)
%2C_RP-P-1986-363.jpg)
%2C_RP-P-OB-16.014.jpg)
_1913_as_Boris_Godunov.jpg)
