Τσέχωφ - Τσαϊκόφσκυ, μια ειλικρινής φιλία...

 

Πορτρέτο του νεαρού Τσέχωφ, φιλοτεχνημένο
από τον Isaac  Levitan, τη χρονιά
που γνωρίστηκε με τον Τσαϊκόφσκυ

Ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας γεννήθηκε σαν σήμερα...

Ήταν 29 Ιανουαρίου 1860 όταν είδε το φως της μέρας στην κωμόπολη Ταγκανρόγκ της Ν. Ρωσίας ο Αντον Τσέχωφ. Σπούδασε και εργάστηκε ως γιατρός, όμως ξεχώρισε με την πένα του στην παγκόσμια δραματουργία. Στα έργα του αποτυπώνεται η διαρκής φθορά της καθημερινής ζωής, όμως η ανεπανάληπτη γοητεία του Τσέχωφ οφείλεται στο ότι εκφράζει μεν σπαρακτικά τη μηδαμινότητα του ανθρώπου, χωρίς όμως ποτέ να γίνεται μελοδραματικός...

Ο Άντον Τσέχωφ συνδέεται με τη μουσική, τόσο παθητικά όσο και ενεργητικά. Υπήρξε φίλος με τον Τσαϊκόφσκι και ήταν από τους πιο αγαπητούς ρώσους συγγραφείς των οποίων έργα θέλησαν συνθέτες να μελοποιήσουν.

Όπως πολλοί κριτικοί έχουν παρατηρήσει, η γραφή του Τσέχωφ είναι εξαιρετικής μουσικότητος. Κάνουν λόγο για μια "υπόγεια μουσική που χαρακτηρίζει τα θεατρικά έργα του"...

Ο Σοστακόβιτς δε, αντιλαμβανόταν τη "μουσική φόρμα" των έργων του Τσέχωφ, και την παραλλήλιζε με κείνη της σονάτας,  οργανωμένη σε τμήματα, με την έκθεση των στοιχείων, την ανάπτυξη-εξέλιξή τους και τα μέρη θεμελίωσης. Αυτό στη μουσική γίνεται μέσω κανόνων και μετατροπιών, στη λογοτεχνία μέσω επιχειρημάτων και ανατροπών. Το έργο του Τσέχωφ ολοκληρώνεται με σύντομη ανακεφαλαίωση όσων προηγήθηκαν, που οδηγούν στη λύτρωση, την κάθαρση ή την πτώση και το δίδαγμα, συνδυάζοντας το υλικό που εμφανίστηκε προηγουμένως. Ακριβώς όπως συμβαίνει και στη μουσική. 

Από αυτή την άποψη, ο Τσέχωφ είχε μουσικό τρόπο σκέψης και γραφής.
Ο ίδιος ο ρώσος συγγραφέας περιέγραψε την: "Ευτυχία", μια από τις πρώτες ιστορίες του ως: "Quasi symphony-Σχεδόν συμφωνία".

Η φιλία του Τσέχωφ με τον Τσαϊκόφσκι υπήρξε βαθιά ειλικρινής με αμοιβαίο τον θαυμασμό του ενός στο έργο και την προσωπικότητα του άλλου.  Εξαιρετικά αποκαλυπτική είναι και η μεταξύ τους αλληλογραφία...

Ο συνθέτης ήρθε σε πρώτη επαφή με τον συγγραφέα το 1887, όταν διάβασε ένα κείμενό του δημοσιευμένο σε τοπική εφημερίδα και εντυπωσιάστηκε με το ταλέντο του τόσο, που συνέταξε μια επιστολή προς την εφημερίδα με εγκωμιαστικούς χαρακτηρισμούς. Γνωρίστηκαν προσωπικά λίγους μήνες αργότερα, στο σπίτι του Mόδεστου στην Αγία Πετρούπολη. Ο Τσαϊκόφσκυ πάντα μιλούσε με ιδιαίτερο θαυμασμό για τον νέο φίλο του και το συγγραφικό ταλέντο του.
Σε επιστολή του σε φιλαναγνώστρια φίλη του σημειώνει: 

"Έχεις διαβάσει ποτέ Τσέχωφ; Αυτός ο νεαρός, κατά την άποψή μου, σε λίγο θα αποτελεί μεγάλη λογοτεχνική δύναμη. Είναι ένας μελλοντικός πυλώνας της ρωσικής λογοτεχνίας".

Ωστόσο και ο Τσέχωφ είχε επανειλημμένα ομολογήσει ότι αγαπούσε τη μουσική του Τσαϊκόφσκι.

"Είμαι έτοιμος να σταθώ τιμητική φρουρά στη βεράντα του σπιτιού όπου ζει ο Τσαϊκόφσκυ μέρα και νύχτα! Τόσος είναι ο θαυμασμός και ο σεβασμός μου!", έλεγε...

Ο Τσέχωφ το 1889 αφιέρωσε στον Τσαϊκόφσκυ τη συλλογή διηγημάτων του: "Хмурые люди - Zoφεροί άνθρωποι", που έγραψε μετά το θάνατο του αδελφού του από φυματίωση και περιλαμβάνει 7 σύντομες ιστορίες..

Πριν την έκδοση, κι επειδή ο Τσέχωφ επιθυμεί να αφιερώσει τη συλλογή στο φίλο του, Τσαϊκόφσκυ, συντάσσει μια επιστολή και τού ζητά την άδεια:

"Αυτές οι ιστορίες είναι ζοφερές και ίσως βαρετές, σαν το φθινόπωρο, μονότονες...Όμως αυτό δεν με κάνει να διστάσω να αιτηθώ ταπεινά:  επιτρέψτε μου να σας αφιερώσω αυτό το βιβλίο. Μια θετική σας απάντηση καταρχήν θα μου δώσει μεγάλη χαρά και δεύτερον θα ικανοποιήσει το βαθύ αίσθημα σεβασμού μου προς το πρόσωπό σας".

Δυο μέρες αργότερα, ο Τσέχωφ λάμβανε ένα γράμμα με θετική απάντηση μαζί με τη φωτογραφία του Τσαϊκόφσκυ και τη σημείωση:

"Στον Α.Π. Τσέχωφ από έναν ένθερμο θαυμαστή του. 
Π.Ι. Τσαϊκόφσκι. 14 Οκτωβρίου 89".

Ο Τσέχωφ ανταπαντά στέλνοντας τη δική του φωτογραφία, υπογράφοντας:

"Στον Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, εις ανάμνησιν ενός ειλικρινά
αφοσιωμένου και ευγνώμονα θαυμαστή".

Chekhov's portrait, Osip Braz 

Η συλλογή κλείνει με τη νουβέλα: "Ανιαρή ιστορία", για την οποία πολλοί διατύπωσαν την άποψη ότι ήταν το καλύτερο μέχρι τότε έργο του συγγραφέα. Ο αναγνώστης διαβάζοντάς τη εντοπίζει όλες τις συγγραφικές τεχνικές, όπως και τον βαθύτερο κόσμο του Τσέχωφ.

Ένα απόσπασμα:

" ...Όταν πρώτα μου ερχόταν η διάθεση να καταλάβω κάτι ή τον ίδιο τον εαυτό μου, έστρεφα την προσοχή μου όχι στις πράξεις, όπου όλα είναι συμβατικά, αλλά στις επιθυμίες.
Πες μου τί θέλεις και θα σου πω ποιος είσαι. Θέλω οι γυναίκες μας, τα παιδιά μας, οι φίλοι, οι φοιτητές να αγαπούν σ' εμάς όχι τ' όνομα, όχι τη φίρμα, ούτε την ετικέτα, αλλά τον συνηθισμένο άνθρωπο. Τί άλλο ακόμα; Θα ήθελα να έχω βοηθούς και διαδόχους..." 

(Αντον Τσέχωφ: "Μια ανιαρή ιστορία", εκδ. Ερατώ,
μτφ. Β. Ντινόπουλος)

Οι αναλυτές εξηγώντας τις συγγένειες μεταξύ των δυο δημιουργών καταλήγουν πως τους συνδέει η έννοια της "τραγικότητος". Η προσπάθειά τους να υπογραμμίσουν την αλήθεια της ζωής, την ομορφιά και τις κακουχίες της, το μίσος και τη βία των ανθρώπων, μια βαθιά ρεαλιστική κατανόηση των ανθρώπινων συναισθημάτων.. Αυτή η σοφία της  απλότητας, ειλικρίνειας, τρυφερότητας, χάρης, της πνευματικά ανυψωμένης θλίψης και εγκαρδιότητας, είναι που τούς συνδέει.

Δεν είναι τυχαίο που από τις συνθέσεις του Τσαϊκόφκυ, ο Τσέχωφ έδειχνε ιδιαίτερη αδυναμία στην δημοφιλή, βιρτουόζικη ερμηνευτικά, εξαιρετικής εκφραστικότητας, πλην ζοφερής αίσθησης τελευταία ρομάντζα από τις: "6 Romances, Op. 73, TH 109" με τίτλο: "Snova, kak prezhde, odin - Και πάλι, όπως πριν, μόνος", σε στίχους του ρώσου δημιουργού ειδυλλιακών ποιημάτων, Daniil Maksimovich Ratgauz, που συνεργάστηκε πολλάκις με τον Τσαϊκόφσκυ:

"Και πάλι, όπως πριν, μόνος,

και πάλι απ' αγωνία κυριεύομαι…

Στο παράθυρο καθρεφτίζεται μια λεύκα,

κι από το φως του φεγγαριού, φωτίζεται…

Στο παράθυρο καθρεφτίζεται η λεύκα,

τα φύλλα κάτι ψιθυρίζουν…

Ο ουρανός λαμποκοπά, άστρα γεμάτος…

Που είσαι τώρα αγαπημένη μου;

Ό,τι αισθάνομαι,

να το πω, δεν με πειράζει…

Αγαπημένη! Για μένα προσευχήσου 

όπως ήδη, προσεύχομαι για σένα, εγώ…

(μτφ. δική μου από τα αγγλικά)

Ο Τσέχωφ παρέμεινε ένθερμος θαυμαστής  του Τσαϊκόφσκι μέχρι το τέλος της ζωής του. Συχνά καθόταν στο πιάνο και προσπαθούσε χτυπώντας με το ένα δάχτυλο τα πλήκτρα να πιάσει το μοτίβο από την 5η Συμφωνία του Τσαϊκόφσκι. 

Ο θάνατος του Πιότρ Ίλιτς το 1893 ήταν μια βαριά απώλεια για τον Τσέχωφ. Το τηλεγράφημα που έστειλε στον αδελφό του συνθέτη, Μόδεστο, λιτό μα ειλικρινές:

"Η είδηση ​​του θανάτου με συγκλόνισε. Με συνέτριψε...
Σεβάστηκα, θαύμασα και αγάπησα βαθιά τον Πιότρ Ίλιτς.
 Του χρωστάω πολλά..."

Tchaikovsky: "6 Romances, Op. 73, No. 6: "Snova, kak prezhde, odin" 

Ερμνηνεύει ο Dmitri Hvorostovsky:

"The Realist Short Story of the Powerful Glimpse: Chekhov to Carver", Kerry Mc Sweeney 
en.tchaikovsky
miskinhill.com

Jackson Pollock: "Πιτσιλίζοντας τον καμβά" με ήχους...

 

Jackson Pollock: "Convergence"

 Υπήρξε εκκεντρικός, ιδιαίτερος και με το έργο του προκάλεσε ποικιλοτρόπως. Η τεχνική του αμφισβητήθηκε, και δίχασε. Παρόλα αυτά ο Τζάκσον Πόλοκ ανήκει στην κατηγορία των δημοφιλέστερων και πιο ακριβοπληρωμένων ζωγράφων. 

Ο Jackson Pollock επί τω έργω
(pinterest)

Γεννήθηκε στις  28 Ιανουαρίου 1912 στο Ουαϊόμινγκ και κατέχει τον τίτλο του ιδρυτή του αφηρημένου εξπρεσιονισμού. Έγινε γνωστός από την τεχνική του πιτσιλίσματος, την λεγόμενη "μέθοδο dripping", όπου το χρώμα πέφτει, "χύνεται" πάνω σε πελώριους καμβάδες με κινήσεις γρήγορες, απότομες, σπασμωδικές.
Μια μορφή εικαστικής δημιουργίας που τη χαρακτηρίζει έντονη δράση και εκφραστικότητα, ένας ιδιόμορφος τρόπος  καλλιτεχνήματος, που αντανακλά την εσωτερική δομή του ζωγράφου. 

Oι γραμμές, τα σημεία, οι καμπύλες και οι κύκλοι που "πιτσιλίζονται" στον καμβά μεταφέρουν ακούσια τα συναισθήματα του καλλιτέχνη. 
Παραδείγματος χάριν το έργο του: "Convergence- Σύγκλιση", που βλέπετε παραπάνω φιλοτεχνήθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου και θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει την ιδέα της ελευθερίας του λόγου.

Παρότι "χαοτικός" ο τρόπος που η μπογιά στάζει πάνω στην επιφάνεια, και τον φαινομενικά τυχαίο χαρακτήρα της τεχνικής του, ο Πόλοκ επεξεργάζεται σχολαστικά τους πίνακές του, που διακρίνονται για τον αυθορμητισμό αλλά και την πολυπλοκότητά τους γι' αυτό και είναι αδύνατο να αναπαραχθούν...Σύγχρονες αναλύσεις και έρευνες έχουν αποδείξει την φρακτάλ δομή των δημιουργιών του. 

higdonfamily

Στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης των τεχνών αναφερόμαστε στην Αμερικανίδα συνθέτρια Jennifer Higdon, που εντυπωσιασμένη από το έργο και την ιδιαίτερη τεχνική του Πόλοκ εμπνεύστηκε ένα έργο για κουαρτέτο σαξοφώνων, που συνέθεσε κατόπιν παραγγελίας από το American Composers Forum.

Η σύγχρονη κλασική συνθέτις γεννήθηκε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης και καθώς ο πατέρας της, ήταν ζωγράφος είχε έρθει σε επαφή από νωρίς με διάφορες μορφές τέχνης. Από την εφηβεία της παρακολουθούσε επίσης εκθέσεις σύγχρονης πειραματικής τέχνης που διαμόρφωσαν την αντίληψή της για την καλλιτεχνική έκφραση..., τη μαγεία της τέχνης και την ιερή σχέση μεταξύ δημιουργού και έργου.

Η σύνθεση τιτλοφορείται "Short Stories". Είναι μια συλλογή 6 κινήσεων, για κουαρτέτο σαξοφώνων, τρεις από τις οποίες είναι σε αργό και τρεις σε γρήγορο τέμπο, με καθεμία να αφηγείται μια μικρή ιστορία:
τη μαγεία μιας ειδυλλιακής καλοκαιρινής βραδιάς, ... ένα γλυκό νανούρισμα, ...μια νύχτα στη Γιούτα κάτω απ' τ' αστέρια που ακούγεται μόνο ο ήχος των κογιότ,... ένα άγριο κυνηγητό...ένα γρήγορο, ξέφρενο, πάνω σε φρενήρη ρυθμό, χορό...

Jackson Pollock: "Number 30"

Είναι η τέταρτη κίνηση: "Splashing the Canvas-Πιτσιλίζοντας τον καμβά", όπου αναλαμβάνει να αποτυπώσει με ήχους τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό του Τζάκσον Πόλοκ. Η συνθέτις προσπαθεί να μεταφέρει την άτσαλη, αυθόρμητη, σχεδόν ανεξέλεγκτη μέθοδο του ζωγράφου. Δεδομένου δε, ότι ο Πόλοκ είχε καταθλιπτικές τάσεις, ήταν συχνά οξύθυμος και βίαιος σε συμπεριφορές, κάποιος ακροατής ίσως αφουγκραστεί από τις πρώτες νότες, τον θυμό που σιγοβράζει κάτω από τις χειρονομίες του.

Ακούγοντας, οδηγούμαστε στο συλλογισμό πως η τέχνη του Πόλοκ και η μουσική της Χίγκντον, μοιάζουν. Όπως ο ζωγράφος ξεκινά από τον καμβά του, έτσι και σε αυτή τη σύνθεση η μουσικός έχει αφετηρία το σαξόφωνο και το ηχόχρωμά του.
Κατόπιν, οι μελωδικές "χειρονομίες" της, είναι σύντομες και ζωηρές, δημιουργούν έναν περίπλοκο ηχητικό κόσμο, δομημένο σε "στρώματα", επαναλαμβανόμενα μοτίβα που το επόμενο στηρίζεται πάνω στο προηγούμενο, δίνοντα μια νέα, "συσσωρευμένη" μορφή στο αποτέλεσμα, μιμούμενη την τεχνική του Πόλοκ.  

Jennifer Higdon: "Short Stories, IV: Splashing the Canvas":

«Αισωπικοί Μύθοι μετά μουσικής» 3. ΜΥΡΜΗΞ και ΚΑΝΘΑΡΟΣ

«Το μυρμήγκι και ο τζίτζικας», Grandville

Συνεχίζουμε και σήμερα με τις αλληγορικές ιστορίες με τον ηθικοδιδακτικό χαρακτήρα, που επινόησε ο ευφυής Αίσωπος.

Μύθοι σύντομοι, περιεκτικοί, διδακτικοί και συχνά πνευματώδεις.
Δίκαια οι ειδικοί χαρακτηρίζουν τους μύθους του Αισώπου την «αρχέτυπη αγωγή του πολίτη», αφού διαμορφώνουν τη σκέψη του, κοινωνική και πολιτική. Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί πως σε αντίθεση με τα κλασικά ευρωπαϊκά παραμύθια, οι Αισώπιοι μύθοι δεν περιέχουν τα στοιχεία του μεταφυσικού και του φόβου.

Η σημερινή ιστορία του αρχαίου μας πρόγονου υπογραμμίζει την προνοητικότητα και την ανάγκη να φροντίζουμε εγκαίρως για κάτι προτού συμβεί...

Θέρους ὥρᾳ μύρμηξ περιπατῶν κατὰ τὴν ἄρουραν πυροὺς καὶ κριθὰς συνέλεγεν, ἀποθησαυριζόμενος ἑαυτῷ τροφὴν εἰς τὸν χειμῶνα. Κάνθαρος δὲ τοῦτον θεασάμενος ἐθαύμασεν ὡς ἐπιπονώτατον, εἴγε παρ’ αὐτὸν τὸν καιρὸν μοχθεῖ παρ’ ὃν τὰ ἄλλα ζῷα πόνων ἀφειμένα ῥᾳστώνην ἄγει.
Ὁ δὲ τότε μὲν ἡσύχαζεν· ὕστερον δέ, ὅτε χειμὼν ἐνέστη, τῆς κόπρου ὑπὸ τοῦ ὄμβρου ἐκλυθείσης, ὁ κάνθαρος ἧκε πρὸς αὐτὸν λιμώττων καὶ τροφῆς μεταλαβεῖν δεόμενος.
Ὁ δὲ ἔφη πρὸς αὐτόν:
«Ὦ κάνθαρε, ἀλλ’ εἰ τότε ἐπόνεις, ὅτε ἐμόχθουν καὶ ἐμὲ ὠνείδιζες, οὐκ ἂν νῦν τροφῆς ἐπεδέου.»

Οὕτως οἱ παρὰ τὰς εὐθηνείας τοῦ μέλλοντος μὴ προνοούμενοι παρὰ τὰς τῶν καιρῶν μεταβολὰς τὰ μέγιστα δυστυχοῦσιν.

Στα Nέα Ελληνικά

Το μυρμήγκι όλο το καλοκαίρι αγωνιζόταν επίπονα μαζεύοντας και αποθηκεύοντας σπόρους και κάθε είδους τροφή. Το σκαθάρι, που τρεφόταν με κοπριά και την είχε μπόλικη, έβλεπε αυτήν τη συμπεριφορά πολύ εκκεντρική και κορόιδευε το μυρμήγκι.
Ύστερα, όταν ήρθε ο χειμώνας, δεν βρισκόταν για το σκαθάρι κοπριά να τρώει, ακόμη και εκεί όπου τα βόδια έβγαιναν στην εξοχή και κόπριζαν, οι βροχές και άνεμοι σκόρπιζαν την κοπριά, έτσι το σκαθάρι πεινούσε. Πήγε τότε στο μυρμήγκι και του ζήτησε λίγη τροφή:
«Εσύ έχεις αρκετή τροφή, αφού μάζευες όλο το καλοκαίρι. Δώσε λίγη τροφή και σε μένα, γιατί θα ψοφήσω από την πείνα.»
-«Αν ήθελες να μην πεινάσεις, έπρεπε και εσύ να μαζεύεις. Εγώ σου έδινα το καλό παράδειγμα, αλλά εσύ αντί να με μιμηθείς, με κορόιδευες»

Ο μύθος μάς διδάσκει την προνοητικότητα. Πρέπει να φροντίζουμε για το μέλλον, ιδιαίτερα αν γνωρίζουμε τις ανάγκες, που θα προκύψουν από πριν, καθώς όπως λέει και η παροιμία, μια άλλη μορφή έκφρασης της λαϊκής σοφίας: «Των φρονίμων τα παιδιά, πριν πεινάσουν μαγειρεύουν»...
Ο μεγάλος παραμυθάς πολύ διασκεδαστικά μάς υπενθυμίζει πως αν είμαστε προσεκτικοί και προνοητικοί, ελαχιστοποιούνται οι απρόβλεπτες καταστάσεις, καθώς και οι κίνδυνοι να βρεθούμε σε δύσκολη θέση.

Κάποιοι, ανάμεσά τους και ο Ζαν Ζακ Ρουσώ θεώρησε διφορούμενο το μύθο και δύσκολο να ερμηνευθεί. Ο Λαφονταίν στη δική του επεξεργασία αναδεικνύει και τους δύο χαρακτήρες, αναφερόμενος από τη μια στο ατομιστικό και αστικό πνεύμα του μυρμηγκιού και απ' την άλλη στην καλλιτεχνική και μποέμ συμπεριφορά του τζίτζικα.



Μέχρι σήμερα οι Μύθοι του Αισώπου έχουν ταξιδέψει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Έχουν επηρεάσει ανθρώπους του πνεύματος και της τέχνης.



Ο μύθος του τζίτζικα και του μέρμηγκα είναι δημοφιλέστατος γι' αυτό και αποτέλεσε τη βάση μουσικών δημιουργιών σε διάφορες περιόδους.

1. Σύγχρονος του Γ.Σ.Μπαχ, ο Louis-Nicolas Clérambault βασικός εκπρόσωπος του γαλλικού μπαρόκ διακρίθηκε για τις εμπνευσμένες από μύθους κοσμικές συνθέσεις του. Η μουσική συλλογή του «Fables-Μύθοι», περιλαμβάνει και τον μύθο του Αισώπου: «Το μυρμήγκι και ο τζίτζικας».
Eυρηματική συνθετική γραφή και μελωδική φυσικότητα...

Louis-Nicolas Clérambault: «Fables, La fourmi and la sauterelle»:

2. Ο γερμανικής καταγωγής, και λάτρης της μυθολογίας, Ζακ Όφενμπαχ στο ύφος των ανάλαφρων οπερετών του μάς δίνει τη δική του κομψή και εύθυμη εκδοχή της διδακτικής ιστορίας του Αισώπου, όπως μεταφέρθηκε με τον πνευματώδη τρόπο του Λαφονταίν.

Jacques Offenbach: «Six fables de la Fontaine: La cigale et la fourmi»:

3. Εκπρόσωπος του ύστερου ρομαντισμού είναι ο Μπενζαμέν Γκοντάρ ήταν 

Γάλλος βιολονίστας και συνθέτης, εξαιρετικά παραγωγικός ασχολήθηκε με πολλά μουσικά είδη (όπερες, μουσική δωματίου, ορχηστρικά, έργα για πιάνο, κλπ), ωστόσο διακρίθηκε σε έργα μικροτέρων διαστάσεων, ιδιαίτερα στα τραγούδια του. 

Στον κύκλο τραγουδιών του «Fables de La Fontaine» αφηγείται μουσικά έξι από τους μύθους με ύφος που πλησιάζει σε κείνο των Μέντελσον και Σούμαν ως προς την πιανιστική συνοδεία και με υψηλές εκφραστικές-μιμητικές απαιτήσεις από τον τραγουδιστή.

Benjamin Godard: «Fables de La Fontaine, La cigale et la fourmi»

4. Επανεπεξεργασία των Μύθων του Αισώπου κάνει ο Λαφονταίν το 1668 και ο μύθος για το τζιζίκι και το μυρμήγκι είναι ο πρώτος του 1ου Βιβλίου των γάλλου μυθογράφου.
Εκεί τον διάβασε ο Σαρλ Γκουνώ, συνθέτης που δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Μελετητής κάθε είδους μουσικής, η μουσική γλώσσα του αντικατόπτριζε το μέτρο, την αγνότητα έκφρασης με το ξεκάθαρο περίγραμμά της και την ευχάριστη μελωδικότητά της. Ίσως ξαφνιάζει κάποιους πως ασχολήθηκε με τη μυθολογία ο συνθέτης του εξαίσιου Αve Maria, του Φάουστ και του Ρωμαίου και Ιουλιέτας, που θεωρούνται αριστουργήματά του. Όμως η εργασία του Γκουνώ είναι ξεχωριστή, καθώς αναθέτει την αφήγηση των μύθων του Λαφονταίν σε χορωδία για τρεις φωνές. Ο Γκουνώ τονίζει το ιδιαίτερο ύφος του κειμένου με τη γραμμική απαλότητα της μελωδίας του, την οποία χαρακτηρίζει ποιητικότητα και συγκρατημένη έξαρση ευθυμίας.  Aριστοτεχνική και ευφάνταστη παρτιτούρα, δικαιολογεί πλήρως τη φήμη του δημιουργού της ως σημαντική προσωπικότητα στη γαλλική μουσική του 19ου αιώνα.

Charles Gounod: «La cigale et la fourmi»

5. Διάδοχος του Ζακ Όφενμπαχ θεωρείται ο ταλαντούχος, Charles Lecocq, αφού απέκτησε δημοφιλία με τις οπερέτες και κωμικές του όπερες. Μάλιστα σε διαγωνισμό οπερέτας που διοργανώθηκε από τον πατέρα του είδους, Όφενμπαχ μοιράστηκε το πρώτο βραβείο με τον συμμαθητή του, Ζωρζ Μπιζέ.
Οι κριτικοί συχνά αναφέρονταν στην κομψότητα της συνθετικής γραφής του και τον επαινούσαν για «το ελαφρύ άγγιγμα της μουσικής του, το λυρισμό και τη φινέτσα της».

Στον τραγουδιστικό κύκλο «Fables-Μύθοι» για υψηλή ανδρική φωνή και πιάνο, οι αναλυτές υπογραμμίζουν την ευρηματικότητα ως προς τη συντομία των μελωδιών του Lecocq, που ταιριάζουν απόλυτα με το ύφος των εύστοχων κειμένων.

Charles Lecocq: «Fables de La Fontaine, La cigale et la fourmi»

6. Mάλλον ο «Τζίτζικας και το Μυρμήγκι» ανήκει στα πρωτόλεια έργα του Σαιν Σανς, σίγουρα όμως ταιριάζει στο ύφος και την προσωπικότητα του συνθέτη. 

Υπάρχουν πολλές ευχάριστες λεπτομέρειες στη μελωδική γραμμή:

το μοτίβο που τρέχει ζωηρά πάνω στο πληκτρολόγιο θυμίζει το εργατικό μυρμήγκι, που αντικατοπτρίζει τον οργανωτικό και συνετό πάντα συνθέτη, ... για το τζιτζίκι ο Σαιν Σανς επινοεί ένα σύντομο μελαγχολικό  μοτίβο... και για τη διδακτική φύση του τέλους ένα έντονου σαρκασμού σχήμα.  

Saint-Saëns:  «La cigale et la fourmi»

7. Το 1886 παρουσιάζεται στο Παρίσι η τρίπρακτη κωμική όπερα: «La cigale et la fourmi» σε μουσική του Edmond Audran.
Βασισμένη χαλαρά στην εκδοχή των Αισώπου - Λαφονταίν, η όπερα εστιάζει στις ζωές δύο νεαρών γυναικών. Η μία μοιάζει στο μυρμήγκι, είναι συνετή και προνοητική, αντίθετα με την άλλη που σαν τον τζίτζικα είναι απερίσκεπτη, επιπόλαιη και πράττει χωρίς να σκέπτεται τις επιπτώσεις των ενεργειών της.

Η διαφορά του λιμπρέτου από τον κλασικό μύθο είναι το αίσιο τέλος. Σε αντίθεση με τον μύθο του Αισώπου, το «μυρμήγκι» φροντίζει το άπορο «τζιτζίκι», χωρίς όμως να δείχνει αν τελιά άλλαξε τακτική και έβαλε μυαλό...

Edmond Audran: «La cigale et la fourmi» :

Ακούμε την 1η Πράξη:

8. Kαι τελειώνουμε με ένα μπαλέτο. Ναι, καλά ακούσατε! Οι Μύθοι του Αισώπου-Λαφονταίν ενέπνευσαν το διάστημα 1940-1942 στον ευρηματικό Φρανσίς Πουλένκ το μπαλέτο: «Les Animaux modèles». Τη χορογραφία έκανε ο Serge Lifar, ο οποίος κράτησε και τον πρωταγωνιστικό ρόλο ως χορευτής στην πρεμιέρα στην Όπερα του Παρισιού.

Ο Πουλένκ συνθέτει σε διάφορα μουσικά στυλ δίνοντας ένα απολαυστικό ηχητικό αποτέλεσμα.
Επίσης είναι αξιοσημείωτο πως ο ίδιος ο συνθέτης προσαρμόζει το σενάριο δίνοντας μια πιο ανθρώπινη μορφή στα διάφορα ζώα...Ο ίδιος είπε για τον συγκεκριμένο μύθο:
«Το τζιτζίκι παρουσιάζεται σαν γερασμένη μπαλαρίνα και το μυρμήγκι σαν γριά επαρχιώτισσα».

Francis Poulenc: «Les Animaux modèles, La cigale et la fourmi»:

9. Eκτός κλασικής μουσικής έχουμε και μια έμπνευση από τον Charles Trenet.

Δημιουργός ονείρων με τις αθάνατες μελωδίες του, ο γάλλος δημιουργός ύμνησε τον έρωτα, τη θάλασσα, το αγαπημένο του Παρίσι...
«Μάγος των λέξεων, ποιητής και εφευρέτης ρυθμών», όπως τον χαρακτήριζαν, εδώ τον συνοδεύει ο Τζάνγκο Ράινχαρντ για να μας αφηγηθεί τον Αισώπιο μύθο με το προσωπικό του νοσταλγικό στυλ.

Charles Trenet: «La cigale et la fourmi» :

Eπίσης η 1η Συμφωνία του Σοστακόβιτς συνδέεται έμμεσα με τον συγκεκριμένο μύθο του Αισώπου. Βασισμένος σε αυτόν, ο ρώσος συνθέτης -ως σπουδαστής ακόμη- είχε εμπνευστεί μοτίβα τα οποία αργότερα χρησιμοποίησε στη Συμφωνία. 

Yeats: ένα ποίημα για τον ανεκπλήρωτο έρωτά του για την Maud...

"Portrait of Yeats", John Singer Sargent 
(Μητροπολιτικό Μουσείο)

Ο Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς θεωρείται από τις σπουδαιότερες λογοτεχνικές περιπτώσεις του 20ου αιώνα.

Ο Τόμας Έλιοτ τον χαρακτήρισε ως τον "μεγαλύτερο ποιητή του καιρού μας"!

Ο νομπελίστας δημιουργός απεβίωσε στις 28 Ιανουαρίου 1939, με την ημέρα του θανάτου του να χαρακτηριστεί ως "μια μέρα σκοτεινή και κρύα". 

Επηρεασµένος από τον Σέλεϊ και τους προραφαηλίτες, τους οποίους είχε γνωρίσει από τον ζωγράφο πατέρα του, προσχώρησε στο συµβολιστικό κίνηµα ερχόµενος σε επαφή µε το κίνηµα του Μαλαρµέ ώσπου εδραίωσε τη δική του ποιητική ταυτότητα. 

Τα ποιήματά του περιγράφουν την ιρλανδική ψυχή με ένα σπάνιο λυρισμό και ποιητικότητα, πλάθοντας μοναδικά το καλλιτεχνικό σύμπαν του.

Ο Γέιτς υπήρξε ένας ευπαρουσίαστος άνδρας, που πάντα πρόσεχε την εμφάνισή του ως εστέτ φορώντας βελούδινα σακάκια και παπιγιόν.
Το νεανικό του αέρα τονίζει στο πορτρέτο που φιλοτέχνησε ο John Singer Sargent τονίζοντας τις γωνίες του προσώπου του το 1908 και ο ποιητής χαρακτήρισε "γοητευτικό και άκρως κολακευτικό", που βλέπετε παραπάνω και εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν. Υόρκης.

Πάνω στις χορδές μιας άρπας θα γίνει σήμερα η τιμητική μας αναφορά στη στοχαστική ποίηση του ιρλανδού δημιουργού, μέσα στις αράδες της οποίας ξετυλίγονται εικόνες και σύµβολα, που αποκαλύπτουν το ιδιαίτερο ύφος της υποβλητικής και ενοραματικής ποιητικής του.

He Wishes for the Cloths of Heaven :

"Τα ουράνια τα μεταξωτά και χιλιοπλουμισμένα,

που ναι με μάλαμα από φως κι ασήμι δουλεμένα,

τα γαλάζια τα διάφανα και τα βαθιά βαμμένα

με φως, νύχτα και μούχρωμα, δικά μου αν τα 'χα ωστόσο,

θα 'θελα κάτω από τα δυο σου πόδια να τ' απλώσω.

Μα είμαι φτωχός και δεν κατέχω τι άλλο απ' τα όνειρά μου,

για να διαβαίνεις τ' άπλωσα στα πόδια σου, Κυρά μου.

Πάτα αλαφρά, γιατί πατάς απάνω στα όνειρά μου".

(Yeats: "70 Ερωτικά", εκδ. Εστία, μτφ: Μελισσάνθη)

Tο ποίημα δημοσιεύτηκε το 1899 και είναι ένα από τα πιο αγαπημένα ποιήματα του Yeats.
Οι αντιλήψεις και οι εμπειρίες του αφηγητή ξεδιπλώνονται μέσα από πολύχρωμη γλώσσα, παραπέμποντας σε ένα κόσμο ονειρικό, γεμάτο φως.
Οι αναλυτές ισχυρίζονται πως τα συναισθήματα που εκφράζονται αντικατοπτρίζουν τον προσωπικό φόβο του ποιητή για την αντίδραση της Maud, τον τρόμο του για την άρνησή της να τον αποδεχτεί ως ταίρι...

Η σύνθεση είναι για φωνή μέτζο, άρπα και χορωδία, που στήνουν ένα υποβλητικό σκηνικό για τους τελευταίους, επίσης υποβλητικούς στίχους: "Πάτα αλαφρά, γιατί πατάς απάνω στα όνειρά μου".

Maud Gonne, η μούσα του Γέιτς

Ο Γέιτς ξέρει τον τρόπο να μετουσιώνει στοχασμούς, βιώματα, πόθους και βαθιά συναισθήματα αναδύοντας το ρομαντικό ιδεαλισμό του, τη λαχτάρα για τον ανέλπιδο έρωτά του για την πανέμορφη, φλογερή επαναστάτρια Maud Gonne, που υπήρξε η μακροχρόνια αγάπη του και μούσα του...

Η Maud αρνήθηκε πολλές προτάσεις γάμου από τον Γέιτς γιατί πίστευε ότι η ανεκπλήρωτη αγάπη του γι' αυτήν ήταν ευλογία για την ποίησή του και ότι ο ο κόσμος πρέπει να την ευχαριστήσει που ποτέ δεν αποδέχθηκε τις προτάσεις του.
Όταν κάποτε ο ποιητής της είπε ότι χωρίς αυτήν δεν υπήρχε ευτυχία, εκείνη λέγεται πως απάντησε:

"Όχι, είσαι ευτυχισμένος γιατί γεννάς ωραία ποίηση απ' αυτό που εσύ αποκαλείς δυστυχία ... Ο γάμος είναι υπόθεση τόσο βαρετή. Οι ποιητές δεν πρέπει να παντρεύονται ποτέ και κάποτε ο κόσμος θα με ευχαριστεί που αρνήθηκα την πρότασή σου..."

 

Η ποίηση του Γέιτς στο "He Wishes for the Cloths of Heaven" είναι διάφανη και η μουσική προσέγγιση αναδύει την ψυχή του ποιητή, πλάθοντας μοναδικά το καλλιτεχνικό σύμπαν του... Μια ψυχή με ένα σπάνιο λυρισμό και ποιητικότητα..

Desmond Earle / Yeats: "He Wishes for the Cloths of Heaven":

Τα Άλογα του Ζερικώ... λατρεία του Παβαρότι και τρόμος της Τεμπάλντι...

Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ: "The Charging Chasseur"

Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ: "Prancing Horse"

Ήταν 26 Ιανουαρίου 1824, όταν ο Γάλλος ζωγράφος και λιθογράφος, Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ άφηνε τη τελευταία του πνοή, λίγες μέρες μετά το ατύχημα που είχε με το άλογό του. Κι ήταν μόλις 33 ετών...
Το τραγικό είναι πως θαύμαζε και λάτρευε τα άλογα και θλίβει που έμελλε αυτά να αποβούν μοιραία στη ζωή του...Τα άλογα ήταν από τα θέματα που αναπαρήγαγε σε πολλές δημιουργίες του, καθώς πίστευε πως εκφράζει την προσωπική του εσωτερική πάλη να τιθασεύσει το θυελλώδες ταμπεραμέντο του.

Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ: "Γυναίκα αναβάτης"

Το πρώτο σημαντικό έργο του Ζερικώ ήταν το "The Charging Chasseur" που απεικονίζει έναν έφιππο αξιωματικό του Ναπολεόντιου στρατού έτοιμο να επιτεθεί και θαυμάστηκε για την απόδοση της κίνησης και της ορμητικότητας.Το έργο του αυτό είναι το πρώτο σημαντικό του, που εκτέθηκε στο Σαλόνι του Παρισιού το 1812, και αποκαλύπτει την επιρροή του Ρούμπενς στο στυλ του δημιουργού. Ο Ζερικώ είχε περάσει μια μακρά περίοδο μελέτης με άλογα και αναβάτες πάνω στον Ρούμπενς και ιδιαίτερα από το έργο του με τον "Εφιππο Αγιο Γεώργιο".

Ακολούθησε μια σειρά πινάκων και σχεδίων με αγέρωχα άλογα και γενναίους ιππείς.

Από τους σχετιζόμενους με τη μουσική που λάτρευαν τα άλογα είναι ο ιταλός τενόρος Λουτσιάνο Παβαρότι.
Αγαπούσε πολύ την ιππασία και στη γενέτειρά του Μόδενα έφτιαξε μια φάρμα με άλογα ιππασίας.

Ατίθετα, η κορυφαία υψίφωνος Ρενάτα Τεμπάλντι φοβόταν υπερβολικά τα άλογα...

Η Τεμπάλντι στο ρόλο της Μίννι

Έτσι, όταν τής προτάθηκε από τη ΜΕΤ να παίξει στο "Κορίτσι της Δύσης" του Πουτσίνι βρέθηκε σε δεινό δίλημμα γιατί θα έπρεπε να μπει στην 3η πράξη, έφιππη.
Τελικά, μπροστά στην αγάπη για την όπερα και τη μουσική, ξεπερασε τον τρόμο, δέχτηκε και η εμφάνισή της στο ρόλο της Μίννι είχε τρομερή επιτυχία!

Λεγεται πως η σοπράνο αρχικά αρνήθηκε να πλησιάσει το ζώο μέχρι να βεβαιωθεί ότι ήταν ασφαλές.
Στην πρώτη της πρόβα η Τεμπάλντι πλησίασε, χάιδεψε τη χαίτη του αλόγου διστακτικά και είπε: "Λοιπόν, κύρ-αλογάκι, είμαι η Τεμπάλντι. Θέλω εσύ κι εγώ να γίνουμε φίλοι, έτσι;" ...

"Μοντεζούμα": ο λιμπρετίστας Φρειδερίκος ο Μέγας

H ηγεμόνας των Αζτέκων Μοντεζούμα συναντά τον Κορτές

Φρειδερίκος ο Μέγας

Ένας από τους πρωταγωνιστές της 24ης Iανουαρίου είναι κι ο Φρειδερίκος ο Μέγας.
Σπουδαίο ιστορικό πρόσωπο, φωτισμένος ηγεμόνας, αλλά και χαρισματικός, αξιόλογος μουσικός.
Και μάλλον αποτελεί επιβεβαίωση του κανόνα που θέλει τη μουσική εκτός από το να αγαλλιάζει και ευφραίνει την ψυχή, να εμπνέει, διευρύνει, λειαίνει και οξύνει το πνεύμα των ανθρώπων. Ίσως λοιπόν η ενασχόληση του Φρειδερίκου από μικρός με τη μουσική, να τον βοήθησε στη διαμόρφωση του ευφυούς μυαλού του, στην ανάπτυξη των απαράμιλλων ικανοτήτων του στην διπλωματία αλλά και στο πεδίο της μάχης, δεξιότητες που, τού χάρισαν την προσωνυμία "Φρειδερίκος ο Μέγας".

Η αγάπη του για τη μουσική, όπως και για την φιλοσοφία, την ανάγνωση κλασικής ελληνικής-ρωμαϊκής ποίησης είχε καλλιεργηθεί από τον γάλλο δάσκαλό του. Ο ίδιος έγραφε ποιήματα, ήταν ένας δεξιοτέχνης φλαουτίστας και συνθέτης. 

Μεταξύ των πρώτων ενεργειών του Φρειδερίκου ως βασιλιά ήταν να αναθέσει στον αρχιτέκτονα της αυλής του να χτίσει ένα υπέροχο νέο θέατρο και να στείλει τον αρχιμουσικό του, Καρλ Χάινριχ Γκράουν, στην Ιταλία για να επιλέξει τους καλύτερους λυρικούς τραγουδιστές ώστε να στελεχωθεί η Όπερα του Βερολίνου.

Καρλ Χάινριχ Γκράουν

Επιτηρούσε τις πρόβες των μουσικών και τραγουδιστών, τα σκηνικά και τα κοστούμια, αλλά και το λιμπρέτο των μελοδραμάτων. Είχε το σοβαρό ρόλο του καλλιτεχνικού επόπτη κι όπως έχει γραφτεί: "Ο βασιλιάς στέκεται πάντα πίσω από τον μαέστρο, πάνω από την παρτιτούρα και ασκεί καθήκοντα γενικού επιβλέποντος, όπως κάνει ως στρατηγός στο στρατό του"...

Σε κάποιες των περιπτώσεων ο Φρειδερίκος ο Μέγας έγραψε ο ίδιος το λιμπρέτο των οπερών, αποδεικνύοντας το ταλέντο του στην συγγραφή, στο θεατρικό λόγο αλλά και το μέγεθος της καλλιτεχνικής φαντασίας του. Συνήθως ετοίμαζε το λιμπρέτο στη γαλλική γλώσσα, την οποία μετέφραζε στα ιταλικά ο ποιητής της Αυλής.

Επί εποχής Φρειδερίκου -όπως γράψαμε- αρχιμουσικός στην όπερα ήταν ο Καρλ Χάινριχ Γκράουν, ταλαντούχος Σάξονας από μουσική οικογένεια, που χαρακτηρίστηκε ως "το είδωλο της σχολής του Βερολίνου". Είχε το ιδιαίτερο χάρισμα να αντιλαμβάνεται με ακρίβεια τις δεξιότητες κάθε φωνής και να προσαρμόζει τη μελωδική γραμμή πάνω τους. Εξάλλου, και ο ίδιος -ως αγόρι- διέθετε πανέμορφη φωνή σοπράνο ...


Ο Γκράουν έγραψε συνολικά 27 όπερες για την αυλή του Βερολίνου για τον Φρειδερίκο Β', με πιο εντυπωσιακή την "Montezuma", που συνέθεσε το 1755 για το Καρναβάλι της χρονιάς.

Μοντεζούμα

Η όπερα αφηγείται την τραγική ιστορία του τελευταίου ηγεμόνα των Αζτέκων, ο οποίος έχασε τη δύναμή του και τελικά τη ζωή του από τους Ισπανούς κατακτητές.

Η επιλογή του λιμπρέτου έγινε με βάση τις ουμανιστικές πεποιθήσεις του Φρειδερίκου. Ήταν ο τρόπος να προβάλλει τις δικές του ιδέες, ειδικά για τη θρησκεία και την πολιτική εξουσία.
Έτσι το κείμενο γράφεται από τη σκοπιά του ινδιάνου Μοντεζούμα, που πίστεψε, καλή τη πίστει, στην ειρηνική πρόθεση που υπόσχονταν οι Ισπανοί για να γευτεί τελικά αυτός και ο λαός του τη σκληρότητα και την απληστία τους στην πιο βάρβαρη μορφή τους. Εξαιρετικά δεισιδαίμων ο ίδιος ακολουθώντας τις μυθικές προφητείες του λαού των Αζτέκων, ο Φερνάντο Κορτές ταυτίστηκε με την επιστροφή του θεού, Κετσαλκοάτλ, που γυρίζει για να τους τιμωρήσει. Ο Φρειδερίκος ήταν υπέρμαχος του Προτεσταντισμού με φιλελεύθερες απόψεις. Έτσι, το λιμπρέτο του δομείται με σαφείς συμβολισμούς. Σκιαγραφεί τον αρχηγό των ιθαγενών, όχι ως αγρίμι, αλλά ως φιλελεύθερο, ευρύ πνεύμα(σύμβολο του Διαφωτισμού). Αντίθετα, ο Κορτές και οι Ισπανοί, όντας καθολικοί, πλάθονται βάρβαροι, άπληστοι με στόχο την εκμετάλλευση της χώρας και των θησαυρών της.

Η όπερα διαδραματίζεται το 1520 στην πρωτεύουσα των Αζτέκων, Τενοτστιτλάν του Μεξικού. 

Ο αποκεφαλισμός του von Katte
Ο Φρειδερίκος συντετριμμένος στο παράθυρο

Ο Μοντεζούμα καλωσορίζει τον Κορτές με τιμές και δώρα, παρά τις ανησυχίες-προειδοποιήσεις της μνηστής και των συμβούλων του, που τελικά αποδεικνύονται βάσιμες, αφού οι Ισπανοί κονκισταδόρες προκειμένου να αρπάξουν τα Αζτεκικά πλούτη, τον συλλαμβάνουν και τον σκοτώνουν. Η αρραβωνιαστικιά Εουπαφορίκη προτιμά να αυτοκτονήσει παρά να γίνει τρόπαιο στα χέρια των Ευρωπαίων...

Αξιοσημείωτος είναι κι ένας άλλος συμβολισμός στο λιμπρέτο.
Ο Μοντεζούμα αντιμετωπίζει τον θάνατο με το ίδιο θάρρος και ηρεμία όπως ο υπολοχαγός Hans Hermann von Katte, o νεανικός φίλος του Φρειδερίκου, με τον οποίο σχεδίαζε να δραπετεύσει στη Βρετανία προκειμένου να γλυτώσει από την εξουσία του σκληρού πατέρα του. Όμως εκείνος τους ανακάλυψε. Διέταξε τον αποκεφαλισμό του αξιωματικού και μάλιστα απαίτησε να παρακολουθεί το φρικιαστικό έγκλημα και ο Φρειδερίκος από το παράθυρό του για παραδειγματισμό.
Ο τελικός μονόλογος της Eουπαφορίκης, πριν την αυτοκτονία, εκφράζει προς τον Κορτές το ίδιο μίσος που ένιωθε ο Φρειδερίκος προς τον πατέρα του...

Η μουσική του Γκράουν εκτός από βιρτουόζικη είναι και εξαιρετικά εκφραστική, με σκηνές γεμάτες ένταση και αγωνία, προοιωνίζουν το ύφος των οπερών των Γκλουκ και Μότσαρτ. 

Η σύλληψη του Μοντεζούμα
από τον Κορτές

Η τεράστια επιτυχία, που είχε η πρεμιέρα φαινόταν από τις πρόβες, που όλοι χαίρονταν την προετοιμασία. Περισσότερο δε, ο λιμπρετίστας βασιλιάς, που ένα μήνα πριν την παρουσίαση έγραφε σχετικά στη Βιλελμίνα, την αγαπημένη του αδερφή:
"Άκουσα τη γενική πρόβα... Κατηύθυνα τους ερμηνευτές ως προς την αίσθηση του δράματος. Ο Γκράουν έγραψε ένα αριστούργημα και πιστεύω ότι αυτή η όπερα θα αρέσει".

Ο βασιλιάς είχε δίκιο. Η υποδοχή της όπερας "Μοντεζούμα"  ήταν θερμότατη, καθώς χαιρετίστηκε με ξέφρενο ενθουσιασμό. Οι συντελεστές, μέρος των οποίων ήταν και ο Φρειδερίκος δημιούργησαν ένα μουσικό δράμα εντελώς διαφορετικό από όλα εκείνα που παίζονταν στις άλλες ευρωπαϊκές πόλεις εκείνη την εποχή.

Αναμφισβήτητα η όπερα "Montezuma" αντικατοπτρίζει έντονα την φιλελεύθερη προσωπικότητα και αισθητική του Φρειδερίκου. Εκφράζει τη μοναδικότητα των ιδεών και απόψεών του, το απαράμιλλο καλλιτεχνικό επίπεδο που καθιέρωσε στην πολιτιστική ζωή στο Βερολίνο.

Πριν την ακρόαση της όπερας θα ήθελα να επισημάνω πως δεν θα πρέπει να μάς ξαφνιάζουν: 

• αρχικά το ότι ο ρόλος του Μοντεζούμα ερμηνεύεται από γυναικεία φωνή μέτζο, καθότι γράφτηκε για καστράτο.
  
  
• Αλλά και το διφορούμενο φινάλε. Ο Κορτές έχει σφαγιάσει τον αρχηγό των Αζτέκων και η φυλή έχει πλέον κατακτηθεί. Η ζωηρού ύφους και εύθυμης αίσθησης χορωδιακή μελωδία έρχεται σε αντιπαράθεση με τα δυσάρεστα γεγονότα, που διαδραματίζονται. 
  Όμως, ας θυμηθούμε πως η όπερα γράφτηκε για τους εορτασμούς του Καρναβαλιού. Έτσι, Φρειδερίκος και Γκράουν υποχώρησαν στις αισθητικές προτιμήσεις της εποχής τους και προσαρμόστηκαν αναλόγως, αναγνωρίζοντας πρωτίστως τον διασκεδαστικό ρόλο της μουσικής.
  
  

Καλή  ακρόαση!

Carl Heinrich Graun: "Montezuma", λιμπρέτο: Frederick II, the Great

Παλαιότερο κείμενο για τον Φρειδερίκο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Eduard Manet: η στενή φιλία και συνεργασία με τον Μαλαρμέ...

 

Mallarme's portrait, Manet

O ζωγράφος βρίσκεται στο ατελιέ του. Περιμένει τον ποιητή από στιγμή σε στιγμή.. Ακούει τα βήματα στη σκάλα και σε λίγο το χτύπημα στην πόρτα...

Eduard Manet self portrait

-"Μπονζούρ, μεσιέ Στεφάν!", λέει ο Εντουάρ Μανέ μ' ένα αμυδρό χαμόγελο να εμφανίζεται στα χείλη, που η καμπύλη τους σχηματίστηκε φευγαλέα. Τα μάτια ωστόσο, καθόλου απαθή, σπινθηροβολούσαν!

-"Μπονζούρ, Εντουάρ! Άργησα;"
-"Όχι!...Κάθισε!"

Ο Μανέ πρόταξε το χέρι και τού έδειξε το χαμηλό καναπέ... Έστρωσε κάπως καλύτερα το ριχτάρι και ανασήκωσε τα μαξιλάρια στην πλάτη για να καθίσει ο Στεφάν Μαλαρμέ αναπαυτικά, που εν τω μεταξύ είχε ανάψει το πούρο του...

Ο ζωγράφος πήρε έναν σχετικά μικρό καμβά και τον έβαλε στο καβαλέτο. Είπε στο μοντέλο του να ποζάρει με όσο το δυνατόν χαλαρότερη διάθεση. Εκείνος έγειρε στο πλάι κι ακούμπησε στα μαξιλάρια. Φορούσε το σκούρο πανωφόρι του και στην τσέπη του είχε χώσει το αριστερό του χέρι.
Το δεξί, κρατούσε το πούρο. Νέφη καπνού σωρεύονταν πάνω του...
Μια κομψή χειρονομία, τα ακουμπισμένα δάχτυλα στα απλωμένα χαρτιά με τις άσχετες σημειώσεις... Και το βλέμμα βυθισμένο σ' έναν άγνωστο-γνωστό κόσμο ...
Ο Μανέ κυνήγησε εκείνα τα μάτια...Μάτια που τρέχανε ...σκέψεις που κάλπαζαν σαν ατίθασα άλογα ... Το συνοφρυωμένο, αυστηρό στην όψη πρόσωπο αντανακλούσε την πνευματική του λαχτάρα να "ξεπεράσει" την πραγματικότητα, να βρει καταφύγιο στον τόπο του ιδεατού...

Ο Μανέ με απαράμιλλη δεξιοτεχνία "βούρτσιζε" την επιφάνεια του καμβά. Σκιαγραφούσε τον ποιητή με γρήγορες, ατημέλητες κινήσεις. Τον έκανε να μοιάζει ολοζώντανος...Οι καλλιτεχνικές πινελιές του τον αιχμαλώτισαν στο στιγμιαίο όραμά του...

[Ε.Ν]

Ο Edouard Manet γνώρισε τον γάλλο συμβολιστή ποιητή και κριτικό, Stephan Mallarme το 1873 στο σαλόνι της πιανίστριας, ποιήτριας και γνωστής για το καλλιτεχνικό σαλόνι της, Νίνα ντε Καλιάς. Από την πρώτη στιγμή φάνηκε η χημεία μεταξύ τους. Πολλά τα κοινά ενδιαφέροντά τους. Οι συζητήσεις τους ατελείωτες ενθουσίασαν και τους δυο άντρες, που δεν άργησαν να γίνουν στενοί φίλοι. Κι έτσι παρέμειναν μέχρι το θάνατο του Manet.

"Kοράκι του Πόε", εικονογράφηση Μανέ

Ο ζωγράφος εντάχθηκε στη μεγάλη καλλιτεχνική παρέα του Μαλαρμέ, τους Mardistes...
Κάθε Τρίτη (από τη γαλλική λέξη Mardi=Τρίτη) λογοτέχνες, ποιητές, ζωγράφοι, μουσικοί συναντιούνταν στο διαμέρισμα του ποιητή, με τη συντροφιά να "ποιεί λογής τέχνη"..


Σήμερα, τρία χρόνια μετά την πρώτη τους συνάντηση τον είχε καλέσει στο ατελιέ να ποζάρει ώστε να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο του. Ήταν ο προσωπικός του τρόπος να τού εκφράσει την ευγνωμοσύνη του για το κολακευτικό άρθρο που ο Μαλαρμέ είχε δημοσιεύσει σε ένα αγγλικό περιοδικό. Σε αυτό το άρθρο ο ποιητής εγκωμίαζε τη ζωγραφική του Μανέ, χρίζοντάς τον "ηγέτη" του ιμπρεσιονιστικού κινήματος.

"Kοράκι του Πόε", εικονογράφηση Μανέ

Η φιλία τους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, σπάνια.
Οι δύο άντρες συναντιόντουσαν καθημερινά και συζητούσαν περί ζωγραφικής ή λογοτεχνίας, ανέλυαν τις νέες τάσεις αισθητικής... Οι διάλογοί τους πνευματώδεις ακόμα κι όταν η θεματική τους άγγιζε την ελαφρότητα, όπως απόψεις για τις γάτες ή τη γυναικεία μόδα. Δεν έμενε τίποτε ασχολίαστο από τους δυο ανήσυχους καλλιτέχνες που για όλα είχαν να διατυπώσουν και αναπτύξουν ενδιαφέρουσες θέσεις.



Ένα χρόνο πριν, το 1875 συνεργάστηκαν στο αφηγηματικό ποίημα του Έντγκαρ Άλαν Πόε, "Το Κοράκι".
Ο Μαλαρμέ είχε μεταφράσει το έργο στη γαλλική γλώσσα και ο Μανέ το εικονογράφησε.




Ο Μαλαρμέ σηκώθηκε από τον καναπέ, παρότι είχε βολευτεί....Είχε όμως ολοκληρωθεί η εικαστική σύνθεση του φίλου του κι ανυπομονούσε να δει το αποτέλεσμα.
Ενθουσιάστηκε με το πορτρέτο! Δεν ήταν στυλιζαρισμένο κι αυτό του άρεσε περισσότερο. Ήταν -θα'λεγε κανείς- απεικόνιση των σκέψεων του μοντέλου, με μια διαδικασία, σχεδόν αφαιρετική. Γι' αυτό θαύμαζε την τέχνη του Μανέ. Αποτύπωνε τη στιγμή της αντανάκλασης του εικονιζόμενου, της καθαρής παρουσίας του, της παρούσας καθαρότητάς του...

Eduard Manet: "L'après-midi d'un Faune- Malarme"

Δεν πέρασε πολύ διάστημα και ο Mαλαρμέ ζήτησε από τον γάλλο ζωγράφο και φίλο του να συνδράμει στην εικονογράφηση του μακροσκελούς ποιήματός του: "Το απόγευμα ενός φαύνου"...

"Σε μύθο ανοίγουν οι ωραίες πόθο σου τρανό!

...Φαύνε, ξεφεύγει η φαντασία το χρώμα το κυανό

Των κρύων ματιών τής πιο σεμνής σαν μια πηγή δακρύων.

Μα η άλλη, στεναγμός ποιών αισθημάτων ανομοίων,

Σαν άνεμος θερμός στα στήθη σου τα τριχωτά!

Τί αντίθεση! όταν μες στο καύμα που λιποθυμά

Αδιάσειστο και πνιγερό, η αυγή δροσοπαλεύει,

Άλλο νερό δεν ψιθυρίζει απ’ ό,τι πια κυριεύει

Ο αυλός μου τ’ άλσος που ποτίζει αρμονικά..."

("Το απόγευμα ενός φαύνου", Στ. Μαλαρμέ, μτφ.Γ. Σ. Πατριαρχέας)

Ο Μανέ δέχτηκε με χαρά...Διάβασε το ποίημα που περιέγραφε τη ζέστη ενός καλοκαιρινού μεσημεριού, όταν ο τραγοπόδαρος Φαύνος της μυθολογίας αποκοιμιέται και παραδίνεται στο μεθύσι των ονείρων. Ονειρεύεται τις αέρινες νύμφες των λαγκαδιών τη Αρκαδίας, την έκπαγλη Σύριγγα... 

Η εκτύπωση του βιβλίου, που κυκλοφόρησε σε λιγοστά αντίτυπα υπήρξε ξεχωριστή. Γράφτηκε με ειδικά σχεδιασμένη γραμματοσειρά Ελζεβίρ και ο Μανέ για την εικονογράφησή του σχεδίασε τέσσερεις ξυλογραφίες - στολίδια, που τυπώθηκαν σε μαύρο χρώμα και επιχρωματίστηκαν σε αποχρώσεις του ροζ με το χέρι από τον ίδιο τον ζωγράφο για περιορισμό των εξόδων έκδοσης.

Eduard Manet: "L'après-midi d'un Faune- Malarme"

Δεν πέρασε πολύ διάστημα κι από το ποίημα εμπνεύστηκε ένας άλλος Mardiste μια εξαίσια ιμπρεσιονιστική σύνθεση, που θεωρείται απαρχή της σύγχρονης μουσικής περιόδου.

Ο Κλωντ Ντεμπισί παρουσιάζει το 1894 το ομότιτλο συμφωνικό του ποίημα με το αρχικό μοτίβο που εκτελεί το φλάουτο, ν'αποτελεί ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα του μουσικού ρεπερτορίου.
Όπως χαρακτηριστικά παρατήρησε ο Πιερ Μπουλέζ: "το φλάουτο του φαύνου έφερε νέα πνοή στην μουσική τέχνη".
Η σύνθεση ευτύχησε να χορογραφηθεί από τον Βάσλαβ Νιζίνσκι το 1912 στο Παρίσι με τα ρωσικά μπαλέτα του Ντιαγκίλεφ.

"Αυτές τις νύμφες, θα τις διαιωνίσω

Τόσο φως, Μες στην ατμόσφαιρα, ελαφρό αναφτέρωμα σαρκός

Απ’ του ύπνου την πυκνότητα.

Όνειρο έχω εγώ αγαπήσει;.."

("Το απόγευμα ενός φαύνου", Στ. Μαλαρμέ, μτφ.Γ. Σ. Πατριαρχέας)

Eπειδή το έργο σάς το έχω παρουσιάσει στην πρωτότυπη γραφή του και σε κλασικές μεταγραφές σε παλαιότερα άρθρα, σήμερα προτείνω να το ακούσουμε σε μια σύγχρονη εκδοχή του από το άλμπουμ "Prelude" του Βραζιλιάνου, Eumir Deodato.

Ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της βραζιλιάνικης σκηνής, ο Ντεοντάτο έχει χαρακτηριστεί "Πατέρας της jazz bossanova".
Με τη μεταγραφή του οδηγεί τον ακροατή στον ονειρικό κόσμο της ποιητικής που κάποτε σκάρωσε ο συμβολιστής Μαλαρμέ και εικονογράφησε ο ιμπρεσιονιστής Μανέ, που έδωσε και την αφορμή -με τη γενέθλια επέτειό του- να το απολαύσουμε...

"H νέγρα υπηρέτρια", Μanet
(λεπτομέρεια από την "Olympia" του)

Η επιλογή του βραζιλιάνου καλλιτέχνη έγινε και για έναν άλλο λόγο. 

Ο Εντουάρ Μανέ πριν την τελική απόφαση να ασχοληθεί με τη ζωγραφική θέλησε να γίνει ναυτικός. Μετά την αποτυχία του στις εξετάσεις για την εισαγωγή στη Ναυτική Ακαδημία και έφηβος μπαρκάρει για το Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας. Οι εμπειρίες που αποκομίζει κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, όπως κι από την πολύμηνη παραμονή του στο Ρίο είναι έντονες και καταγράφονται σε αρκετά από τα μεταγενέστερα έργα του (ας θυμηθούμε φιγούρες έγχρωμων στους πίνακές του με δημοφιλέστερη την νέγρα υπηρέτρια που προσφέρει ένα μπουκέτο λουλούδια στην ξαπλωμένη περίφημη "Ολυμπία" του).

Ο Μανέ επιστρέφοντας από τη Λατινική Αμερική ανακοινώνει στην οικογένειά του πως θα ασχοληθεί με τη ζωγραφική. 

Η μεταγραφή του Ντεοντάτο είναι ξεχωριστή, ποικιλόμορφη εμπειρία, που αναδεικνύει και τη μοναδική ικανότητά του -χωρίς να αλλοιώνει την αρχική έμπνευση- να παντρεύει τζαζ ηχοχρώματα με ψυχεδελικό ροκ και κλασική.
Το φλάουτο φυσικά, αλλά και η τρομπέτα όπως και διάφορα ιδιαίτερα κρουστά διαμορφώνουν ένα ηχητικό τοπίο ονείρου...

Eumir Deodato: "Prelude to an Afternoon of a Faun":

Ο Εντουάρ Μανέ γεννήθηκε στο Παρίσι, 23 Ιανουαρίου 1832.

Παλαιότερα κείμενα σχετικά με τον Μανέ μπορείτε να διαβάσετε εδώ, εδώ και εδώ

«Αισωπικοί Μύθοι μετά μουσικής» 2. ΠΟΙΜΗΝ και ΘΑΛΑΣΣΑ

"Ποιμήν και Θάλασσα", εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ

"Αίσωπος",  Villa Albani, Roma

Όπως έχουμε ξαναγράψει σε αυτή τη σειρά άρθρων, ο Αίσωπος, 
ο διάσημος παραμυθάς της αρχαιότητος, διηγόταν ιστορίες συμβολικές και αλληγορικές με ηθικοδιδακτικό χαρακτήρα…

Στο σημερινό μύθο του μάς διδάσκει πως: τα παθήματα στη ζωή ενός ανθρώπου γίνονται μαθήματα.
Ο άνθρωπος αποκτώντας εμπειρίες από τα λάθη του, γίνεται προσεκτικότερος και πιο συνετός. Το πάθημα μιας δυσκολίας μοιάζει αναπόφευκτο όταν συμβαίνει, ωστόσο το μάθημα που ακολουθεί μπορεί να βοηθήσει κάποια στιγμή στο μέλλον…
Όπως επίσης πως είναι προτιμότερο ένα μικρό αλλά σίγουρο όφελος από ένα μεγάλο, αλλά αβέβαιο...,
και πως
καλύτερα να προνοείς και να λαμβάνεις τα μέτρα σου, παρά να γυρεύεις να διορθώσεις τη ζημιά, αφού έχει συμβεί...

«Ποιμήν ἐν παραθαλασσίῳ τόπῳ ποίμνιον νέμων, ἑωρακώς γαληνιῶσαν τήν θάλατταν, ἐπεθύμησε πλεῦσαι πρός ἐμπορίαν. Ἀπεμπολήσας οὖν τά πρόβατα καί φοινίκων βαλάνους πριάμενος ἀνήχθη. Χειμῶνος δέ σφοδροῦ γενομένου καί τῆς νεώς κινδυνευούσης βαπτίζεσθαι, πάντα τόν φόρτον ἐκβαλών εἰς τήν θάλατταν, μόλις κενῇ τῇ νηΐ διεσώθη. Μετὰ δ’ ἡμέρας οὐκ ὀλίγας παριόντος τινός καί τῆς θαλάττης (ἔτυχε γὰρ αὕτη γαληνιῶσα) τήν ἠρεμίαν θαυμάζοντος, ὑπολαβών οὗτος εἶπεν· «Ὦ λῷστε, φοινίκων αὖθις, ὡς ἔοικεν, ἐπιθυμεῖ, καί διὰ τοῦτο φαίνεται ἡσυχάζουσα.»

Ὁ μῦθος δηλοί ότι τα παθήματα τοῖς ανθρώποις μαθήματα γίνεται.

Στα Νέα Ελληνικά

"Ποιμήν και Θάλασσα", Louis Legrand 

«Ένας βοσκός έβοσκε τα κοπάδια του κοντά στη θάλασσα, και σεργιανώντας τη θάλασσα πόσο γαλήνια είναι, σκέφθηκε:
«Τι κάθομαι και βόσκω ζώα, μίζερη ζωή! Αν επενδύσω και εμπορευθώ, θα γίνω πλούσιος». 
Πούλησε λοιπόν το κοπάδι του και νοίκιασε ένα εμπορικό καΐκι, αγόρασε χουρμάδες κ ανοίχτηκε στη θάλασσα να πάει να τους πουλήσει και να αποκτήσει μεγάλο κέρδος.
 Αλλά, τον έπιασε ένα μεγάλο μπουρίνι, αναγκάσθηκε να ρίξει όλους τους χουρμάδες στη θάλασσα και μετά βίας κατάφερε να βγει στη στεριά με άδειο καράβι.
Έτσι, επέστρεψε στον τόπο του.

Κάποτε ήρθε ένας γνωστός του κι κουβεντιάζοντας μαζί του έλεγε:
«Για κοίτα τι όμορφη που είναι η θάλασσα, πώς λαμπυρίζει τόσο ωραία, τόσο γαλήνια κάτω από τον ήλιο!».
Κι ο βοσκός απάντησε:
«Ναί, φίλε μου, χουρμάδες γυρεύει πάλι, γι' αυτό την βλέπεις τόσο γαλήνια».

Λαφονταίν

Γνωρίζουμε πως ο γάλλος Ζαν ντε Λαφονταίν συνήθιζε να δηλώνει:
«Je chante les héros dont Esope est le père»
δηλαδή:
«Τραγουδώ για τους ήρωες των οποίων πατέρας είναι ο Αίσωπος».

Δεν αρνείτο δηλαδή τον εμπνευστή των ιστοριών του. Όμως, δεν μετέφραζε απλώς τον Αισώπιο μύθο, αλλά τον έντυνε με το προσωπικό του πνεύμα και ύφος. Ο Λαφονταίν μεταμόρφωνε την ιστορία με αξιοθαύμαστη τέχνη και ψυχολογικό βάθος, και κατέληγε στο ηθικό δίδαγμα ζωγραφίζοντας όλους τους χαρακτήρες και καταστάσεις.

Όφενμπαχ

Λάτρης της μυθολογίας και του γάλλου εκπροσώπου της, Λαφονταίν υπήρξε ο Ζακ Όφενμπαχ. Ο γάλλος συνθέτης και βιoλovτσελίστας ήταν γερμανικής καταγωγής. Είχε γεννηθεί στην Κολωνία της Γερμανίας το 1819, κι ως συνθέτης επηρέασε με τη μουσική του την εξέλιξη της ελαφράς μουσικής στην Ευρώπη το 19ο αιώνα και ειδικότερα της οπερέτας και της κωμικής όπερας...
Υπήρξε δημοφιλής για το κομψό, ανάλαφρο στυλ των έργων του, στα οποία συχνά συνδύαζε τη σάτιρα και ψυχολογική εμβάθυνση στους χαρακτήρες.
Δίκαια ο Τζοακίνο Ροσίνι τον αποκαλούσε «μικρό Μότσαρτ στα Ηλύσια Πεδία».

Το 1842, περίπου 150 χρόνια αφότου οι μύθοι διαμορφώθηκαν από τον Ζαν ντε Λαφονταίν, τολμά να επιλέξει προς μελοποίηση έξι από τους μύθους του:

1. Ο βοσκός και η θάλασσα

2. Η αλεπού και το κοράκι

3. Ο τζίτζικας και το μυρμήγκι

4. Ο γαλατάς και η γαλατιέρα

5. Ο αρουραίος της πόλης και ο αρουραίος της επαρχίας

6. Ο τσαγκάρης και ο έμπορος

Όπως βλέπουμε, πρώτος μύθος στη συλλογή του Όφενμπαχ είναι ο τιτλοφορούμενος: «Ποιμήν και θάλασσα», που διαβάσαμε.


Με φινετσάτο, λεπταίσθητο χαρακτήρα, η σύνθεση δομείται δεξιοτεχνικά, απαιτώντας από τον ερμηνευτή-αφηγητή να ξεδιπλώσει τις ικανότητες και τα προσόντα του στην έκφραση. Παρατηρείστε πώς από αφηγητής μεταμορφώνεται σε τσοπάνο, προ και μετά «παθήματος».

Εντυπωσιακοί μελωδικοί ακροβατισμοί και εναλλαγές στη δυναμική χρωματίζουν απαράμιλλα το ύφος και τον ρυθμό της σύνθεσης, με τους τελικούς στίχους να δίνουν και το ηθικό δίδαγμα:

Αυτό δεν είναι ένα μύθος 

φτιαγμένος για διασκέδαση,

παρά αλήθειες για να δείξω εκ πείρας

πως κάλλιο πέντε και στο χέρι

παρά δέκα και καρτέρι...

Το ακούμε στην ορχηστρική του εκδοχή.

Jacques Offenbach: «Six fables de la Fontaine : Le berger et la mer»:

To κείμενο δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα The Mythologists