"Μάθημα Μουσικής" με τα πινέλα και τις μπογιές του Βερμέερ...

 

"Ο ήλιος έλαμπε εκείνο το κυριακάτικο πρωινό και δεν είχα να πάω πουθενά, κι έτσι βγήκα να κάνω μια βόλτα και να ρίξω μια ματιά. Μια γλυκύτατη πόλη, το Ντελφτ, με γέφυρες και ποταμάκια σε κάθε δρόμο.[...]
Το Ντελφτ παραμένει λίγο πολύ όπως ήταν τον 17ο αιώνα. Εκείνο το πρωί, οι πλακόστρωτοι δρόμοι και οι στενές του γέφυρες σκιάζονταν κάθε τόσο από περαστικά σύννεφα που το σχήμα τους θύμιζε γαλέρες έτσι όπως τα έσπρωχνε ο άνεμος της Βόρειας Θάλασσας, και το φως του ήλιου που αντανακλούσε στα κανάλια φώτιζε τις τούβλινες προσόψεις των σπιτιών. 
Οι μνήμες του 17ου αιώνα είναι παρούσες με έναν παράξενο τρόπο στις δύο μεγάλες εκκλησίες του Ντελφτ. Στη Μεγάλη Πλατεία της Αγοράς είναι η Νίουε Κερκ, και η Άουντε Κερκ, η Παλαιά Εκκλησία, στο κανάλι Άουντε Ντελφτ. Στην Παλαιά Εκκλησία έπεσα πάνω σε μια παλιά ταφόπλακα που έγραφε ωραία και λακωνικά: "ΓΙΟΧΑΝΕΣ ΒΕΡΜΕΕΡ-1632-1675".
Είχα βρεθεί μπροστά στα τελευταία ίχνη ενός καλλιτέχνη.Νάτος ξαφνικά μπροστά μου, περιμένοντας να τον προσέξω. Πώς ήταν δυνατόν να αρνηθώ να του υποβάλω σιωπηρά τα σέβη μου;"

(Απόσπασμα από το βιβλίο: "Το καπέλο του Βερμέερ" του Τίμοθυ Μπρουκ, μτφ:Ρηγ. Γεωργιάδου, σελ.12-13)

***

Πώς είναι δυνατόν να αρνηθούμε να  υποβάλουμε τα σέβη μας, φίλοι μου, μια και σήμερα γιορτάζουμε την  γενέθλια επέτειο του ολλανδού ζωγράφου, Γιοχάνες Βερμέερ;

Είναι ο αγαπημένος μου ζωγράφος και πολλάκις έχω θαυμάσει σε μουσεία του κόσμου, έργα του!
Με εντυπωσιάζει η εκπληκτική του δεξιοτεχνία! Τα θέματά του, απλά και καθημερινά δίνουν την αίσθηση αδιόρατης ηρεμίας...Οι μορφές και τα αντικείμενα του καμβά με τον πρωτοφανή τρόπο, που χειρίζεται το φως, σε βυθίζουν στον απύθμενο εσωτερικό σου κόσμο ν' ανακαλύψεις νέα συναισθήματα...
Aξιοσημείωτο είναι πως στους 13 από τους 36 γνωστούς πίνακες του Βερμέερ η μουσική είναι το κεντρικό θέμα και σ' αυτούς απεικονίζονται διάφορα μουσικά όργανα, μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις με συμβολικό υπόβαθρο. Η συχνότητά τους δε, υποδηλώνει ότι κατείχαν σημαντική θέση στα ενδιαφέροντα του ζωγράφου, για τον οποίο δεν ξέρουμε αν έπαιζε κάποιο όργανο, σίγουρα όμως είχε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί το λαούτο (έπαιζε η πεθερά του) αλλά και βιόλα ντα γκάμπα, φλάουτο με ράμφος, ή τσέλο, στο σπίτι του πάτρονα των τεχνών και φίλου του,  Pieter van Ruijven.
Φιλία, όμως λέγεται πως είχε και με τον ποιητή και συνθέτη Constantijn Huygens.Έτσι, σίγουρα θα επισκεπτόταν τη γειτονική Χάγη για να θαυμάσει τη σημαντική συλλογή του από μουσικά όργανα...

Από τους πίνακές του επιλέγω σήμερα εκείνον που προτιμώ περισσότερο:

"Μάθημα μουσικής".

Βερμέερ: Μάθημα Μουσικής

Ο ζωγράφος στήνει με τα πινέλα του μια μαγικής διάστασης και φορτισμένης ερωτικά, ατμόσφαιρα.
Σε πρώτο πλάνο, ένα τραπέζι στρωμένο με βαρύ ανατολίτικο χαλί και πάνω δίσκος με κανάτα.
Στο βάθος, ο δάσκαλος μουσικής και μια κοπέλα δίπλα στο βίρτζιναλ.
Στο καπάκι του πληκτροφόρου διακρίνεται η επιγραφή: "Μusica Letitia e cosmes-Medicina dollop", δηλαδή: "Η μουσική συνοδεύει  τη χαρά, γιατρικό για τον πόνο".

Αυτά τα λόγια ίσως είναι υπονοούμενο για τη σχέση των δυο ατόμων μιας και κείνος την κοιτά με βλέμμα θλιμμένο...
Πιθανόν μια απόρριψη από μέρους της, να προκαλεί τη μελαγχολία. Ένα τσέλο παρακολουθεί ξαπλωμένο στο πάτωμα...           
Στον καθρέφτη πάνω απ΄το όργανο αντικατοπτρίζεται το πρόσωπο της νέας και η άκρη του καβαλέτου του ζωγράφου, κάνοντας, έτσι, αισθητή την παρουσία του, τονίζοντας την τρισδιάστατη απεικόνιση.
Απεικόνιση μιας σκηνής, φαινομενικά απλής, ήρεμης ίσως, όμως καλύπτει δεξιοτεχνικά κάποιο "ερωτικό" δράμα...

(To έργο ανήκει στην Ιδιωτική Συλλογή της Βασίλισσας της Βρετανίας, όμως είχα την τύχη να το θαυμάσω από κοντά το 2013, όταν εκτέθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου σε έκθεση με θέμα τον "Βερμέερ και τη Μουσική".
Τις εντυπώσεις μου από την έκθεση μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Το εικαστικό είναι ένα από τα τρία του Βερμέερ, που έχει επιλέξει ο Οδυσσέας Ελύτης, όταν απαριθμεί αγαπημένα αποθησαυρίσματα και τα συγκεντρώνει στον "Ταξιδιωτικό Σάκο" στο "ὅττῳ τις ἐρᾶται ":

ΟΤΤΩ ΤΙΣ ΕΡΑΤΑΙ
[Ο Ταξιδιωτικός Σάκος]

"Άδειασα και ξαναγέμισα τον ταξιδιωτικό μου σάκο. "Μόνον τ' απαραίτητα" είπα. Κι ήταν αρκετά γι' αυτή τη ζωή - και για πολλές άλλες ακόμη. Βάλθηκα να τα καταγράφω ένα ένα:
[...]
VERMEER
Το Ατελιέ (Βιέννη, Κρατικό Μουσείο)
Το μάθημα της μουσικής (Buckingham Palace)
Η αποκοιμισμένη (Metropolitan Museum, Νέα Υόρκη)..."

***

Απολαμβάνουμε την "Αir de cour", σύνθεση του φίλου του Γ.Βερμέερ, Constantijn Huygens:

"Στον Πάμπλο Πικάσο..."

Ο Πάμπλο Πικάσο είναι ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της τέχνης του 20ού αιώνα, ιδρυτής του κυβισμού και με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης.

"Guitar", 1912/wikiart

Η τέχνη του Πικάσο ήταν ποικιλόμορφη, άκρως εντυπωσιακή και συχνά με συμβολισμούς.

Ως καλλιτέχνης, επηρεάστηκε κι από τη μουσική, μια τέχνη που διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην κουλτούρα της πατρίδας του, Ισπανίας.

Το βιολί, το κλαρίνο αλλά περισσότερο η κιθάρα είναι που συγκίνησε με τον ήχο και τη φόρμα της τον Πικάσο ώστε να ασχοληθεί μαζί της ιδιαίτερα.
Μην ξεχνάμε πως η κιθάρα είναι και μουσικό όργανο που φέρει έντονα τη σφραγίδα της ιδιαίτερης πατρίδας του.
Την απεικόνισε με διάφορες τεχνικές, γλυπτικής, εικαστικής ή σε κολάζ. 

Επίσης προτιμήσεις έδειχνε στο κάντε χόντο και το φλαμένγκο, αλλά και σε νεωτεριστικές-πειραματικές συνθέσεις της avant-garde σκηνής. Πολλά από τα εικαστικά του έργα απεικονίζουν όργανα, μουσικούς του δρόμου ή συνθέτες της εποχής του.

Αποχρώσεις, πρωτόγνωρες γραμμές, πρωτοποριακές τεχνικές και υλικά, συμβολισμοί και συναισθήματα μετατρέπουν τους καμβάδες του σε κόσμους παιχνιδιού..
Εξάλλου -όπως έλεγε ο ίδιος- τού αρεσε που "μικρός ζωγράφιζε σαν μεγάλος και όταν μεγάλωσε ζωγράφιζε σαν παιδί".

«Ένα πλήθος πορτρέτα

Το ένα είναι περιφρόνηση το άλλο κατάκτηση

Ένα άλλο νερό κάθαρο και παφλάζον

Ένα άλλο καμπάνα δροσιάς

Το πιο υπέροχο είναι ένα φάντασμα

Πάει στη γη και γοητεύει τους ομοίους του

Να τα πορτρέτα μιας φίλης

Που κρύβουν το γάλα του στήθους της

Κάτω από ένα ύφασμα εκθαμβωτικό

Απέναντι στο διάγραμμα του προσώπου της

Ένας φτωχούλης μικρός ήλιος τρέμει

Καθρέφτης τρυφερός

Καθρέφτης κάθε αλήθειας

Κάθε πρωινού παράθυρου

Για έναν αρχαίο και γαλάζιο χορό

Στην άκρη δυο αθώων ματιών

Πορτρέτα ευαίσθητα και γεμάτα εμπιστοσύνη

Ιδεατά ερωτευμένα»

(«Στον Πάμπλο Πικάσο», Paul Eluard, μτφ:Αν. Μελιδώνης/vakxikon.gr)

Το παραπάνω ποίημα είναι ένα από τα αρκετά που έγραψε ο Πωλ Ελυάρ για τον επιστήθιο φίλο του, Πάμπλο Πικάσο. Κι οι δυο τους υπήρξαν μέλη μια παρέας καλλιτεχνών-εκπροσώπων του σουρεαλισμού. 

Πικάσο και Πουλένκ (pinterest)

Ο Φρανσίς Πουλένκ υπήρξε και αυτός φίλος της Παρισινής  avant-garde συντροφιάς.

Απ’όλους, έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση και απεριόριστο θαυμασμό στο πρόσωπο του μεγάλου κυβιστή, Πικάσο!

Το 1948 ο Πουλένκ συνθέτει ένα κύκλο τραγουδιών για φωνή και πιάνο πάνω σε ποιήματα του Πωλ Ελυάρ για ζωγράφους.
Στήνει μια σύνθεση επτά μερών, όπου ο λυρισμός εναλλάσσεται  την ενέργεια και οι σκληρές μοντέρνες αρμονίες την γλυκύτητα.
Πωλ Ελυάρ και Πουλένκ «σκιαγραφούν» τις μορφές των:
Μαρκ Σαγκάλ, Χουάν Γκρι, Ζωρζ Μπαρκ, Πάουλ Κλέε, Ζουάν Μιρό, Ζακ Βιγιόν.

Όμως πρώτος στο επτάστιχο συνθετικό δημιούργημά του  παρουσιάζεται ο Πάμπλο Πικάσο.

"Pablo Picasso", Paul Eluard

Entoure ce citron de blanc d'œuf informe

Enrobe ce blanc d'œuf d'un azur souple et fin

La ligne droite et noire a beau venir de toi

L'aube est derrière ton tableau

Et les murs innombrables croulent

Derrière ton tableau et toi l'œil fixe

Comme un aveugle comme un fou

Tu dresses une haute épée dans le vide

Une main pourquoi pas une seconde main

Et pourquoi pas la bouche nue comme une plume

Pourquoi pas un sourire et pourquoi pas des larmes

Tout au bord de la toile où jouent les petits clous

Voici le jour d'autrui laisse aux ombres leur chance

Et d'un seul mouvement des paupières renonce

Με έντονες διαφωνίες και σκούρα απόχρωση, η πιανιστική σύνθεση του Πουλένκ ξετυλίγεται στη Ντο μείζονα.
Ο Πουλένκ ακολουθεί το ποιητικό κείμενο του Ελυάρ, συλλαμβάνει την ενέργεια του εξαιρετικά παραγωγικού Ισπανού εικαστικού καλλιτέχνη, τον οποίο θέτει σε βηματική και διαρκή ρυθμική κίνηση. Αργή αρχικά, ζωντανεύει στη συνέχεια και τέλος  καταλαγιάζει, προσδίδοντας στην μουσική έναν νοσταλγικό τόνο.

Francis Poulenc: «Le travail du peintre, Ν.1: Το Pablo Picasso»:

Ο Ισπανός Πάμπλο Πικάσο γεννήθηκε στη Μάλαγα της Ισπανίας στις 25 Οκτώβρη 1881 και πέθανε στη μικρή, μεσαιωνική πόλη Μουζέν της Γαλλικής Ριβιέρας στις 8 Απριλίου 1973.

WAGNER: "Rienzi", η ΠΡΕΜΙΕΡΑ

 

"Ο Ριέντσι ορκίζεται να εκδικηθεί για το θάνατο του αδερφού του"
(William Holman Hunt)

Σαν σήμερα, στις 20 του Οκτώβρη 1842 στη νέα Όπερα της Δρέσδης δίνεται η πρεμιέρα της όπερας του Ρίχαρντ Βάγκνερ : "Rienzi".

Πρόκειται για πρώιμη όπερα του γερμανού μουσουργού, γραμμένη στα πλαίσια της μεγάλης όπερας του Μέγιερμπερ, με την πλοκή να περιστρέφεται γύρω από έναν γενναίο και ισχυρό Ρωμαίο του 14ου αι, τον Cola di Rienzi, που με σκοπό να δοθεί δύναμη και εξουσία στο λαό στρέφεται ενάντια στους αριστοκράτες. Η τύχη αρχικά είναι με το μέρος του, όμως στην πορεία και λόγω της αλαζονικής στάσης του, ο λαός στρέφεται εναντίον του. Ο Ριέντσι για να αποφύγει τα χειρότερα καταφεύγει στο Καπιτώλιο, όπου το μανιασμένο πλήθος πυρπολεί τα κτίσματα που καταρρέουν με τον Ριέντσι και τους συντρόφους του να πεθαίνουν.

Το λιμπρέτο έγραψε ο ίδιος ο Βάγκνερ βασισμένος στο ομώνυμο μυθιστόρημα του βρετανού Έντουαρντ Μπούλβερ-Λύττον: "Ριέντσι, ο τελευταίος των Ρωμαίων τριβούνων"(1835).

Ο Ιταλός πολιτικός ηγέτης, Cola di Rienzi υποστήριζε την ενοποίηση της Ιταλίας, την κατάργηση της παπικής εξουσίας γι' αυτό και τον 19ο αι. η φιγούρα του επανεμφανίστηκε  ως ρομαντική ανάμνηση των ηγετών του φιλελεύθερου εθνικισμού και υιοθετήθηκε ως πρόδρομος του Risorgimento.

Η όπερα είχε τεράστια επιτυχία παρότι ο ίδιος ο Βάγκνερ -όπως κατέγραψε η σύζυγός του Κόζιμα στο ημερολόγιό της- αργότερα αποστασιοποιήθηκε από το έργο και το αποκάλεσε "νεανικό αμάρτημα", καθώς δεν ικανοποιούσε τις αρχές και μουσικές αξίες του, τη φιλοδοξία του για "καθολικό" δράμα.  
Ηταν -έλεγε- μια ιστορία 5 πράξεων με λαμπρούς ύμνους, εμβατήρια και μουσικές περιγραφές μαχών και συγκρούσεων, απλά. Παρότι όμως ο "Ριέντσι" τον απωθούσε μουσικά, δεχόταν ότι θα πρέπει οι ακροατές να αναγνωρίσουν στην παρτιτούρα τη "λάβρα" που μεταφέρει ως δημιουργός. 

Rienzi costume

Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Αδόλφος Χίτλερ συνήθιζε να διηγείται την ιστορία πως η συγκεκριμένη όπερα είχε παίξει καταλυτικό ρόλο στη νεότητά του. Όταν 15χρονος παρακολούθησε τον "Ριέντσι", γοητευμένος από τα χαρακτηριστικά του ήρωα, τους αγώνες του για το λαό, την αξιοσύνη και γενναιότητά του και το ηρωικό τέλος του, γέννησαν στο μυαλό του Χίτλερ την ιδέα να υπηρετήσει τον Γερμανικό λαό, αφιερώνοντας σε αυτόν όλες του τις δυνάμεις...
Ο Χίτλερ που συνήθιζε να λέει πως "εκείνη την ώρα της όπερας άρχισαν όλα στο μυαλό του..." εννοώντας την βαθιά επίδραση που είχε η Βαγκνερική όπερα στην πολιτική του πορεία, διέθετε και το πρωτότυπο χειρόγραφο του έργου...


Ι. Θα ακούσουμε την Ουβερτούρα της όπερας, όπου στην έναρξη ενθουσιάζει το προσκλητήριο σάλπισμα, πολεμικό κάλεσμα της οικογένειας Colonna. Όλο δραματικότητα η ατμόσφαιρα που πλάθεται από τον Βάγκνερ και στη συνέχεια παρατηρείστε το κατανυκτικό θέμα της προσευχής του ήρωα, όπως και το καταληκτικό, όλο λαμπρότητα στρατιωτικό εμβατήριο.

Wagner: "Rienzi - Overture / Sir Georg Solti:

"The Prayer of Rienzi",
λιθογραφία του Henri Fantin-Latour, 1886

ΙΙ. Η Προσευχή του Ριέντσι "Allmacht'ger Vater" ακούγεται στην τελευταία Πράξη, όπου ο Ριέντσι αποκλεισμένος στο Καπιτώλιο προσεύχεται στον Θεό να του δώσει δύναμη να ξεπεράσει τις δυσκολίες...:

"Παντοδύναμε Πατέρα, σπλαχνίσου με!

Μην αφήσεις τη δύναμη,
που θαυμαστά μου χάρισες

να χαθεί...

Με δυνάμωσες,

μου πρόσφερες αρετές υψηλές,

να ελαφρύνω τον ταπεινό στοχαστή,

ν' ανυψώσω ό,τι είναι θαμμένο στη λάσπη.

Μετέτρεψες τη ντροπή του λαού

σε δόξα, λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια ..."

Rienzi's Prayer -  "Allmacht'ger Vater - Παντοδύναμε Πατέρα"
(Στο ρόλο του Ριέντσι ο διάσημος γερμανός Βαγκνερικός ερμηνευτής, Max Lorenz)

ΙΙΙ. O μετέπειτα πεθερός του Βάγκνερ, Φραντς Λιστ πάνω σε μουσικά θέματα από τον Ριέντσι συνέθεσε το 1859 τη "Fantasy on Themes from Rienzi" .
O Λιστ εμπιστεύτηκε την πρεμιέρα στον τότε γαμπρό του, Χανς φον Μπύλοφ και βασίζει τη Φαντασία σε τρία κύρια θέματα της όπερας, δύο από τα οποία εντοπίζονται στην ουβερτούρα, όπως το περίφημο θέμα της "προσευχής" ...

Liszt: "Fantasy on Themes from Rienzi"

Μια Ντεμπισιανή σύνθεση για τη "Χορεύτρια με τα κρόταλα"

"Danseuse aux crotales"
(από: petitegalerie.louvre)

Ο Γάλλος συνθέτης, αν και ο ίδιος δεν αποδεχόταν το χαρακτηρισμό, έχει καθιερωθεί σαν ο κύριος εκπρόσωπος  του μουσικού ιμπρεσιονισμού. Είναι εκείνος ο καλλιτέχνης, που σηματοδότησε το πέρασμα από την ρομαντική εποχή στη μοντέρνα μουσική του 20ού αιώνα...
Η αισθητική, η λογοτεχνία και η ποίηση της εποχής του, όπως και ο κόσμος της Ανατολής, είναι στοιχεία που προσανατόλισαν την εκφραστική του πυξίδα...
Τεράστια επιρροή προς αυτή την κατεύθυνση άσκησε στον Ντεμπισί και η τέχνη της γλυπτικής. Ιδιαίτερα η σπουδαία αρχαιοελληνική γλυπτική που μπορεί να ερεθίσει, να γεννήσει φαντασίες σε κάθε ευαίσθητο και ανήσυχο δημιουργό...

Η γλυπτική με την οπτική της γλώσσα, που επικεντρώνεται στην έκφραση της φυσικής τελειότητας των μορφών, δεν θα μπορούσε λοιπόν να αφήσει ασυγκίνητο ένα καλλιτέχνη του επιπέδου του Ντεμπισί. Και δεν θα είναι η μοναδική φορά.

Γνωρίζουμε το ενδιαφέρον και τη λατρεία του γάλλου συνθέτη για την Αρχαία Ελλάδα και την κλασική αρχαιότητα, που είχε ξυπνήσει στα τέλη του 19ου αιώνα με την έναρξη των αρχαιολογικών ανασκαφών της Γαλλικής Σχολής Αθηνών.

Ήταν η εποχή που οι ανασκαφές στους Δελφούς από τους γάλλους αρχαιολόγους προώθησε την ιδέα συνθέσεων εμπνευσμένες από το θέμα. 

Έτσι, εκτός από το Πρελούδιο-μουσική αποτύπωση του "Κίονα με τις Χορεύτριες", έμπνευση  από το αντίγραφο του Κίονα των Δελφών,  ο Ντεμπισί είχε θαυμάσει κι ένα μικρό ειδώλιο χρονολογίας περίπου 325-280 π.Χ στο Λούβρο, που παριστά μια νεαρή  Μαινάδα σε χορευτική στάση.
Η γυναίκα προτάσσει το αριστερό της πόδι και κρατά τα δυο της χέρια ανοιχτά κρατώντας κρόταλα, τα γνωστά ιδιόφωνα όργανα των αρχαίων που χρησιμοποιούνταν ανά ζεύγη και κρούονταν με τα δάκτυλα σαν τις ισπανικές καστανιέτες. Ήταν όργανα που αποτελούνταν από δύο κοίλα κομμάτια από όστρακο, μέταλλο ή ξύλο, δεμένα χαλαρά με δερμάτινο κορδόνι κι η μεταξύ τους κρούση βοηθούσε στη μέτρηση του ρυθμού.
Η Μαινάδα από τερακότα που θαύμασε ο Ντεμπισί φορά κοντό χιτώνα με πτυχώσεις και στο κεφάλι φέρει πόλο (κάλαθο).Τα χαρακτηριστικά του προσώπου και η χορευτική στάση του σώματος διακατέχονται από μαλακό και αβρό πλάσιμο. 

Η Ντεμπισιανή σύνθεση ανήκει στα "Έξι Αρχαϊκά Επιγράμματα", μια ατμοσφαιρικότατη σουίτα γραμμένη το 1914, αρχικά για ντουέτο πιάνων, που ο Ελβετός μαέστρος Ernest Ansermet τη μετέγραψε αργότερα για ορχηστρικό σύνολο.

Το κομμάτι που είναι το τέταρτο από τα έξι της σουΐτας ξεκινά αργά, βηματικά, αποτυπώνοντας το σεβάσμιο βηματισμό της Μαινάδας, της συνοδού του θεού Διονύσου, που φαίνεται να κινείται υπό την επίδραση ιερής μανίας και θεϊκής τρέλας...

Ο λεπτεπίλεπτος κι αέρινος πιανιστικός ήχος μεταμορφώνεται απότομα από τα αρχικά μέτρα ήδη, ως προς το ρυθμό και τη δυναμική, ακολουθώντας πότε σύντομα αρπίσματα με τρίηχα κι άλλοτε αιχμηρά στακάτι και γκλισάντι, πλάθοντας την μυστικιστική και οργιαστική ατμόσφαιρα της Διονυσιακής λατρείας.

Η μελωδική γραμμή χρωματίζεται με την χρήση της ανημιτονικής κλίμακας, που συνδυάζεται με ρευστή συνοδεία, χαρακτηρίζεται δε από ιδιαίτερη κινητικότητα στην υψηλή περιοχή του πιάνου και σταυρώματα των χεριών των πιανιστών. Αποτζιατούρες και μικρής διάρκειας σιωπές, είναι  σημεία που υπαινίσσονται την χορευτική διάθεση, η οποία παραμένει αισθητή μέσα στην συνεχή μεταβολή των δεξιοτεχνικών ρυθμικών φιγούρων κι εναλλαγών.

1. Debussy: "Six épigraphes antiques, IV: Pour la danseuse aux crotales"
(πιάνα):

2. Debussy: "Six épigraphes antiques, IV: Pour la danseuse aux crotales"
(ορχήστρα):

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή την Ημέρα Αρχαιολογίας, που έχει καθιερωθεί να γιορτάζεται το τρίτο Σάββατο του Οκτώβρη.

Pierre Boulez: "Cummings είναι ο ποιητής"...

Selfportrait, e.e.Cummings / National Portrait Gallery
npg

"η ποίηση και κάθε άλλη τέχνη ήταν είναι και θα είναι πάντα

αυστηρά και ξεχωριστά ζήτημα ατομικότητας"

(e.e.Cummings)

Αμερικανός ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ο e.e.Cummings.
Γεννημένος σαν σήμερα το 1894 , η ποίησή του χαρακτηρίζεται για το "πειραματικό, άβαν γκαρντ ύφος", ασυνήθιστο και συγχρόνως ανεπιτήδευτο λόγο της, με έντονο ερωτισμό και λυρικότητα.
Πιστεύοντας ότι η ποίηση είναι τόσο οπτική όσο και λεκτική, ο Cummings αψήφησε τους κανόνες.

Η παράδοξη στίξη του και τυπογραφία υπογραμμίζουν το ιδιαίτερα ασυνήθιστο στυλ του.

Είναι περισσότερο γνωστός για τον αντισυμβατικό τρόπο σύνταξης των φράσεών του, και παρατηρείται έντονα σε κάποια ποιήματά του πως δεν υπάρχει τίτλος ενώ δεν χρησιμοποιεί κεφαλαία. Έτσι, ακόμη και το όνομά του, e.e.cummings, το έγραφε με πεζά.

Ποίηση, θέατρο, δοκιμιογραφία απαρτίζουν τα περί τα 3000 έργα του, τα οποία συμπληρώνονται από αρκετούς πίνακες ζωγραφικής και σχέδια, καθώς υπήρξε και ικανός ζωγράφος..

"Nude woman", e.e.Cummings
(πηγή: eecummingsart)

"κυρία, θα σε αγγίξω με τον νου μου.

θα σε αγγίξω και θα σε αγγίξω και θα σε αγγίξω

ώσπου να μου δώσεις

ξαφνικά ένα χαμόγελο, συνεσταλμένα άσεμνο

(κυρία θα σε

αγγίξω με τον νου μου.) θα σε αγγίξω,

αυτό είναι όλο,

απαλά κι εσύ ολότελα θα γίνεις

με απέραντη ευκολία

το ποίημα που δεν θα γράψω"

(e.e.Cummings, μτφ: Βλαβιανός Χ.,Δούκας Γ.)

"Cummings ist der Dichter-Cummings, ο ποιητής" ονομάζεται η σύνθεση του Pierre Boulez, που έγραψε το 1986  για 16 σόλο φωνές ή μικτή χορωδία και όργανα.
Το κείμενο είναι ανακατωμένες φράσεις από τέσσερα ποιήματα του Κάμινγκς, που ανήκουν στην ποιητική συλλογή του "No Thanks", που εκδόθηκε το 1935 από τον ίδιο με αφιέρωση στους δεκατέσσερις εκδοτικούς οίκους που την απέρριψαν. Ίσως ο τίτλος "Οχι, ευχαριστώ" αναφέρεται ειρωνικά σε αυτές τις απορρίψεις των εκδοτών.

"Πολλοί", λέει ο συνθέτης, "έχουν αναρωτηθεί γιατί χρησιμοποιώ γερμανικό τίτλο (Cummings ist der Dichter) για ένα μελοποιημένο ποίημα στην αγγλική γλώσσα...
Λοιπόν, μού είχε παραγγελθεί να συνθέσω ένα έργο για το φεστιβάλ στο Ulm. Ξεκίνησα να μελοποιώ το ποίημα του Κάμινγκς.
Όταν το τελείωσα, δυσκολευόμουν να βρω τίτλο για το έργο.
Έτσι, απάντησα στην επιστολή της γραμματέως με τα λίγα γερμανικά μου:
"Δεν έχω επιλέξει τίτλο ακόμα, αλλά αυτό που μπορώ να σας πω είναι το εξής: Ο Cummings είναι ο ποιητής".
Η γραμματέας παρανοώντας τα γραφόμενά μου απάντησε:
"... "Όσο για τη νέα σας δουλειά: Cummings ist der Dichter ...."...
Βρήκα το λάθος υπέροχο, που σκέφτηκα, πως ήταν ο τίτλος που ερχόταν από τους Θεούς για τη σύνθεση μου".

Tα πουλιά εδώ, επινοώντας τον αέρα

κελαηδούν στο λυκόφως

Κοίτα τη στιγμή

έλα ψυχή και συ φωνή...

Ο Mπουλέζ παίρνει ως κείμενό του μια "μυστηριώδη" μινιατούρα και διασκορπίζει τις συλλαβές ασυνήθιστα και σχεδόν ακατανόητα μέσα από ένα καλειδοσκόπιο εκπληκτικών αρμονιών. Ο συνθέτης εντυπωσιάζεται από το χώρισμα των λέξεων, τις παρενθέσεις, πο ενεργοποιούν το σύστημα κατανόησης του εγκεφάλου, όπως η ακολουθία "va / vas / vast", που γίνεται το κάλεσμα των πουλιών να τραγουδήσουν.

Το ποιητικό κείμενο αντιπροσωπεύει πλήρως την άποψη του Κάμμινγκς για τη ζωή, την ανταπόκρισή του στις ομορφιές του φυσικού κόσμου, δίνοντας πρώτη θέση στην αγάπη.

Θέμα του ποιήματος είναι τα πουλιά. Ο Κάμινγκς περιγράφει μια σκηνή λυκόφωτος. Ο αέρας είναι γεμάτος από τα κελαηδίσματα πουλιών. Η εικόνα και η αίσθηση περιγράφεται μοναδικά, δηλώνοντας πως τα πουλιά "επινοούν" τον αέρα και η θέαση-παρατήρηση είναι τόσο εντυπωσιακή που ο αναγνώστης "εμπλέκεται ολοκληρωτικά" στην ατμόσφαιρα που πλάθει. Ο ποιητής απευθυνόμενος στην ψυχή του τον καλεί να γίνει μέρος της ομορφιάς με αρωγό το συνθέτη, που σκιαγραφεί έναν ιδιαίτερα ευρηματικό ηχόκοσμο με μελισματική γραφή εύθραυστης ομορφιάς...

"Cummings ist der Dichter",  Pierre Boulez:
(Διευθύνει ο συνθέτης)

"Luciano Pavarotti, ο ερασιτέχνης ζωγράφος"

 

O Παβαρότι ποζάρει δίπλα στο εικαστικό του: "Πορτοφίνο"
(φωτο από: radioclassique.fr)

Αν ζούσε, σήμερα θα συμπλήρωνε τα 84 χρόνια του.

Ο λόγος για τον "τενόρο των υψηλών ΝΤΟ", Λουτσιάνο Παβαρόττι, αναμφίβολα από τις σπουδαιότερες φωνές αλλά και προσωπικότητες της παγκόσμιας μουσικής σκηνής!
Ήταν ο άνθρωπος που έφερε την όπερα κοντά στο ευρύτερο κοινό, εξοικειώνοντας τον κόσμο με τις οπερατικές μελωδίες.
Μια φωνή εξαιρετικών δυνατοτήτων, που έκανε αίσθηση από τη στιγμή που ήρθε στον κόσμο, με το πρώτο κλάμα του ως μωρό να εκπλήσσει τη μαία, που προφήτεψε:

"Τι ψηλή φωνή! Κάποια μέρα αυτός ο μικρούλης θα γίνει σίγουρα τενόρος!"

Ένα από τα ταλέντα του, που ασκούσε ερασιτεχνικά, και  που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι η Ζωγραφική.

"Κανάλι στη Βενετία"
(mutualart)

Αρεσκόταν στην απεικόνιση τοπίων κυρίως από την πατρίδα του, Ιταλία, με ζωηρά, φωτεινά χρώματα και τις εμπνεύσεις του να προέρχονται από τις έντονα πολύχρωμες συνθέσεις των Ανρί Ματίς και Μαρκ Σαγκάλ.

Αγαπούσε επίσης την φαινομενική απλότητα της νεκρής φύσης στα έργα του Τζόρτζιο Μοράντι...
Ετσι φιλοτέχνησε αρκετές νεκρές φύσεις με επίπεδα περιγράμματα, μοντέρνο μέσο για γεωμετρική οργάνωση του χώρου.

"Νεκρή φύση"
(findartinfo)

Ο αγαπημένος τενόρος είχε κάνει εκθέσεις στην Ιταλία και τη Νέα Υόρκη.



Σκέφτηκα να τον ακούσουμε στο ρόλο ενός ζωγράφου. 

Στην εμβληματικότατη όπερα "ΤΟΣΚΑ" του Πουτσίνι, ο ζωγράφος Μάριο Καβαραντόσσι είναι ο εραστής της διάσημης πριμαντόνας πρωταγωνίστριας, Τόσκα.

Στην 1η πράξη που διαδραματίζεται μέσα σε παρεκκλήσι, ο ζωγράφος φιλοτεχνεί το πορτραίτο της "ξανθής" Μαρίας Μαγδαληνής  παραλληλίζοντάς τη σε κάλλος με την μελαχροινή αγαπημένη του, Φλόρια Τόσκα...

Ο Καραβαντόσι υμνεί την αρμονία του -γεμάτου ομορφιές- κόσμου και της αγάπης, στην αριστουργηματική ρομάντζα: "Recondita armonia-Kρυφή Αρμονία":

"Κρυφή αρμονία 

ανόμοιων καλλονών!

Μελαχροινή η Φλόρια, 

η φλογερή μου αγαπημένη!

και συ ομορφιά άγνωστη, 

που στεφανώνουν ξανθά μαλλιά το πρόσωπό σου

το γαλανό έχει η θωριά σου εσένα,

όμως η Τόσκα έχει ολόμαυρα τα μάτια!

Η Τέχνη στο μυστήριό της

διάφορες μπλέκει ομορφιές.

Ομως εγώ, καθώς εκείνη ζωγραφίζω

η σκέψη μου, αχ!η μοναδική μου σκέψη είσ'εσύ!

Τόσκα, είσ'εσύ!!"

Puccini: "Tosca-Recondita Armonia", Luciano Pavarotti :

Μπετόβεν - Λιστ: συνθέσεις στη μνήμη του πρίγκιπα της Πρωσίας...

 

  "10 Οκτωβρίου 1806: Μάχη του Ζάαλφελντ κι ο θάνατος του πρίγκιπα της Πρωσίας"
(wiki)

                                      

Σαν σήμερα, 10 Οκτωβρίου 1806, διεξήχθη μια από τις σημαντικότερες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντιων πολέμων, η Μάχη του Ζάαλφελντ, που τελείωσε με  νίκη των Γάλλων και το θάνατο του πρίγκιπα της Πρωσίας, Λουδοβίκου Φερδινάνδου. 

Ο πρίγκιπας που ήταν μόλις 33 ετών διακρίθηκε για την αγάπη του στην τέχνη της μουσικής, έπαιζε πιάνο με μεγάλη ευχέρεια, συνέθεσε πλήθος έργων και γι'αυτό ήταν γνωστός με το προσωνύμιο: "Πρώσος Απόλλων".

Ο Λουδοβίκος, που θαύμαζε και ενίσχυε οικονομικά τον Μπετόβεν, συνδεόταν φιλικά με τον  τιτάνα που τού  αφιέρωσε το "Τρίτο Κονσέρτο του για πιάνο", κίνηση που μαρτυρά τη μεγάλη εκτίμηση του Μπετόβεν στις πιανιστικές δεξιότητες του πρίγκιπα. 

Ο συνθέτης συχνά επαινούσε τις ερμηνείες του Λουδοβίκου-Φερδινάνδου δηλώνοντας:
"Η υψηλότητά του δεν παίζει βασιλικά ή πριγκηπικά, αλλά ως ένας ικανότατος, ταλαντούχος πιανίστας!"

Ο πρίγκιπας μελετούσε κι εκτελούσε συχνά Μπετοβενικές συνθέσεις, κι οι επιρροές από τον Μπετόβεν σε μουσικές δημιουργίες του είναι θέμα που έχει απασχολήσει τους μουσικοερευνητές με  σχετικά και συγκρίσιμα αποτελέσματα. 

Πιθανολογείται δε, πως όταν  ο Μπετόβεν  έσκισε την αφιέρωση της 3ης Συμφωνίας του -της αρχικά αφιερωμένης στον Ναπολέοντα- έγραψε εκ νέου: "Ηρωική Συμφωνία στη μνήμη ενός ήρωα" έχοντας κατά νου τον πρίγκιπα Λουδοβίκο, καθώς είχε χάσει τη ζωη του ηρωικά μαχόμενος στο Ζάαλφελντ πριν λίγες ημέρες. 

1. Από την "Ηρωική" θα ακούσουμε το  δεύτερο μέρος "Marcia Funebre – Adagio assai" με τον μεγαλοπρεπή, πένθιμο χαρακτήρα.
Σαφώς και δεν είναι τυπικό αυτό το μελαγχολικό πένθιμο εμβατήριο. Παρατηρείστε πώς ο Μπετόβεν εντάσσει τα τρίηχα στα έγχορδα που υπαινίσσονται το κύλισμα των στρατιωτικών ταμπούρων. Επίσης στο τρίο υπάρχουν ισχυρές φανφάρες από τα χάλκινα και τα κρουστά.
Η διάσπαση όλων τούτων έκανε τον Μπερλιόζ να μιλά για "θραύσματα της λαμπρής μελωδίας, μόνης, απογυμνωμένης, κερματισμένης, κομματιασμένης", τα δε πνευστά "βγάζουν μια κραυγή, ένα ύστατο κατευόδιο των πολεμιστών στους συμπολεμιστές τους".

Στο πόντιουμ ο μέγας Franz Konwitschny.

Beethoven: Symphony No. 3, Op. 55, "Eroica - Marcia funebre":

2. Επίσης στη μνήμη του νεαρού πρίγκηπα της Πρωσίας, ο Φραντς Λιστ συνέθεσε μια "Ελεγεία" βασισμένη σε μοτίβα από συνθέσεις του Λουδοβίκου.

Η "Ελεγεία" αποτελεί ένα μουσικό μνημόσυνο με θραύσματα από έργα του θανόντος και αφιερώθηκε στην Πριγκίπισσα Αουγκούστα της Πρωσίας, στο σαλόνι της οποίας σύχναζε ο Λιστ και ήταν εκείνη που τον είχε προμηθεύσει με παρτιτούρες του πρίγκιπα που είχε στη συλλογή της.
Το 1806 που σκοτώθηκε ο Λουδοβίκος, εκείνη βρισκόταν στο Βερολίνο.
Ο Ναπολέων είχε καταλάβει τη χώρα και μάλιστα μακριά από την οικογένειά της κι εγκλωβισμένη από τα γαλλικά στρατεύματα γέννησε το τελευταίο της παιδί στο Ζάαλφελντ.

Τα μοτίβα του πρίγκιπα καθόρισαν το ύφος και τη μελωδική γραμμή που ακολούθησε ο Λιστ ο οποίος πετυχαίνει μια αξιοθαύμαστη επεξεργασία των θεμάτων, που μαρτυρά την επιδεξιότητά του στην μεταγραφή με εστίαση πλην της μελωδίας και στην αρμονική διαμόρφωση της παρτιτούρας!

Liszt: "Élégie sur des motifs du Prince Louis Ferdinand de Prusse , S. 168":

"Θαΐς, ένα υπαρκτό πρόσωπο / Ανατόλ Φρανς-Ζυλ Μασνέ

 

"Η Οσία Ταϊσία (Θαΐς) στην έρημο της Αιγύπτου",  Jusepe de Ribera, Πράδο

Η Ταϊσία ζούσε στην Αίγυπτο, την εποχή του ασκητισμού, και ήταν μια γυναίκα, που ξεχώριζε για την ομορφιά της. Ζούσε στο δρόμο της ακολασίας, όταν  ένας ασκητής πληροφορούμενος τη ζωή της πήγε να την συναντήσει, προσευχήθηκε γι'αυτήν, την αφύπνισε και την έπεισε να μείνει μακριά από τους κήπους των επίγειων απολαύσεων και να έρθει κοντά στον Θεό. Εκείνη έκαψε ότι απέκτησε με την πορνεία κι άρχισε να ζει ασκητικά ζητώντας μετάνοια για τα πάθη της. Από τότε πορεύτηκε φτωχά, αλλά πλούσια σε πίστη, σωφροσύνη και καλοσύνη.Πέθανε φροντίζοντας αρρώστους και ανήμπορους.

Η εκκλησία μας τιμά τη μνήμη της στις 8 Οκτωβρίου.

Στην ιστορία της στηρίχτηκε ο Ανατόλ Φρανς για να γράψει τη νουβέλα του "Θαΐς", που με τη σειρά του ενέπνευσε το λιμπρετίστα της ομώνυμης όπερας του Ζυλ Μασνέ: "Thais".

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

(από: wiki)

"-Σου υπόσχομαι αγνή αγάπη και ουράνιους γάμους.Θα'ναι ατέρμονη η ευτυχία, ώστε αν οι ευτυχείς του κόσμου τούτου μπορούσαν να δουν μια σκιά της, θα πέθαιναν κατάπληκτοι!
Τότε η Θαΐς γέλασε πονηρά:
-Δείξε μου λοιπόν ένα τέτοιον έρωτα, φίλε μου και βιάσου!Τα μεγάλα λόγια προσβάλλουν το κάλλος μου.Μη χάνουμε στιγμή γιατι είμαι ανυπόμονη να γνωρίσω την ευτυχία που μου λες.Όμως νομίζω πως ό,τι μού υπόσχεσαι, σε λόγια θα εξατμιστεί.Είναι ευκολότερο να αναγγέλει, παρά να δίνει κανείς την ευτυχία.
Καθένας έχει τα χαρίσματά του και το δικό σου είναι το "λαλείν".Μιλάς για μιαν αγάπη άγνωστη.Από παλιά δίνουν φιλιά οι άνθρωποι, ώστε θα' ταν παράδοξο να μιλούν για μυστήρια στον έρωτα,Σ'αυτό το ζήτημα οι εραστές είναι σοφότεροι των μάγων...
-Μην ειρωνεύεσαι, Θαΐς, γιατί σου φέρνω έναν άγνωστο έρωτα.
-Φίλε, έρχεσαι αργά, γιατί γνωρίζω τους έρωτες όλους!
-Ο έρωτας που εγώ σού φέρνω είναι πληρης δόξης, οι έρωτες που εσύ γνωρίζεις γεννούν μόνο το αίσχος..."

("Θαΐς", Ανατόλ Φρανς, Περιοδικό Παναθήναια, τεύχος 26, σελ.63-63, μτφ. Ν.Επισκοποπούλου)



Ο Αθαναήλ είναι ένας μοναχός ο οποίος θα προσπαθήσει να σώσει την εταίρα από την αμαρτία, να τη μυήσει σε μια αγάπη απελευθερωμένη από τις γήινες επιθυμίες και να της δείξει τον δρόμο της αιώνιας ζωής και της ευδαιμονίας. Η Θαΐς τον εμπιστεύεται και τον ακολουθεί, ο μοναχός γίνεται φύλακας-άγγελός της ο οποίος την οδηγεί έξω από το χάος και, στην πορεία προς το μοναστήρι, μέσα από την καθαρτική έρημο, μεταμορφώνεται σε μια αθώα κορασίδα με θερμή πίστη.
Ωστόσο, εκείνη βρίσκει τον Θεό και ο Αθαναήλ συνειδητοποιεί τον γήινο πόθο τον οποίο αισθάνεται για την εταίρα που κατάφερε να μεταμορφώσει σε μοναχή.
Είναι μπερδεμένος. Βλέπει τη θρησκεία σαν μια φυγή από την πραγματικότητα. Αρνείται στον εαυτό του το δικαίωμα στην ευχαρίστηση.

Φρανς και Μασνέ θέτουν το ερώτημα:
Οδηγείται η  Θαΐδα στην εσωτερική γαλήνη;
Η ατμόσφαιρα που αφήνει λόγος και μουσική είναι ατμόσφαιρα μιας σιωπηλής απόγνωσης...

Sibyl Sanderson as Thais
pinterest

H όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε στη όπερα Γκαρνιέ του Παρισιού το 1894 με πρωταγωνίστρια την κορυφαία αμερικανίδα πριμαντόνα, Σίμπιλ Σάντερσον για την οποία ο Μασνέ έγραψε το ρόλο. ( Ήταν η αγαπημένη σοπράνο του συνθέτη και εμφανίστηκε στις πρεμιέρες πολλών όπερών του). 

Ένα ρόλο εξαιρετικά απαιτητικό λόγω των δεξιοτεχνικών περασμάτων και της φωνητικής έκτασης, στον οποίο η Σάντερσον ανταποκρίθηκε πάνω από κάθε προσδοκία δικαιώνοντας τον τίτλο της σπουδαιότερης ερμηνεύτριας κατά τη διάρκεια της Παρισινής Μπελ Επόκ, παρότι προκάλεσε σκάνδαλο με το διάφανο, προκλητικό κοστούμι που εμφανίστηκε στην πρώτη πράξη, μια εμφάνιση όλο σαγήνη και αισθησιασμό...


Χαρακτηριστική είναι η σκηνή στην έναρξη της δεύτερης πράξης όπου η αμαρτωλή ηρωίδα εμφανίζεται εξουθενωμένη μετά από γλέντι μέχρι πρωίας κι απευθυνόμενη στη θεά Αφροδίτη προσεύχεται ζητώντας να της χαρίσει αιώνιο κάλλος, φοβούμενη μήπως τα γηρατειά καταστρέψουν την απαράμιλλη ομορφιά της.

"Dis-moi que je suis belle"

"Πες μου ότι είμαι όμορφη

Κι ότι θα είμαι όμορφη για πάντα!

Ότι τίποτα δεν θα μaράνει των χειλιών μου τα τριαντάφυλλα,

Ότι τίποτα δεν θ' αμαυρώσει το χρυσάφι των μαλλιών μου!

Πες μου! Πες το μου!

Αχ! Σώπα, άσπλαχνη φωνή,

Φωνή που μου λέει: Ταΐς, θα γεράσεις!

μια μέρα, η Ταΐς δεν θα' ναι πια Ταΐς!

Οχι! Οχι! Δεν μπορώ να το πιστέψω

Εσύ Αφροδίτη,

απάντησέ μου για το κάλλος μου!

 απάντησέ μου για την αιωνιότητά του!

Αφροδίτη, αόρατη και παρούσα!

Αφροδίτη, μαγεία της σκιάς!

Αφροδίτη! Απάντησέ μου!"

Massenet: "Thais / Dis-moi que je suis belle":

Η σύγκρουση θρησκευτικού ζήλου και ερωτικού πάθους ενέπνευσε στον Ζυλ Μασνέ μερικές από τις πλέον γοητευτικές μελωδίες του και ανάμεσά τους, φυσικά, τον θρυλικό "Στοχασμό-Μeditation", ένα ιντερλούδιο για σόλο βιολί και άρπα το οποίο χωρίζει τις δύο σκηνές της Α΄ πράξης και ερμηνεύεται πολύ συχνά ανεξάρτητα, ως συναυλιακό κομμάτι, έχοντας παράλληλα μεταγραφεί για διάφορα όργανα.

Ο περίφημος "Διαλογισμός" έγινε και μπαλέτο, ένα εκπληκτικό  pas de deux, μόνιμο ρεπερτόριο της Άννας Πάβλοβα.
Αργότερα, αυτή η "ονειρική οριενταλική μελωδία" χορογραφήθηκε από τον Frederick Ashton ειδικά για τους  Antoinette Sibley και Anthony Dowell που υποδύθηκαν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους της Θαΐδας και του Αθαναήλ, αντίστοιχα, αφήνοντας εποχή στην ιστορία του μπαλέτου.

"Meditation - Thais", ερμηνεύει ο μέγας Fritz Kreisler:

"Meditation - Thais", Ballet-Frederick Ashton

Tελος, ας αναφέρουμε πως ο Ζυλ Μασνέ ανέπτυξε παθιασμένα αισθήματα για την Σίμπιλ Σάντερσον αμέσως μετά τη γνωριμία τους. Η σχέση όμως παρέμεινε πλατωνική, αν και στο Παρίσι οι φήμες οργίαζαν πως η αμερικανίδα υψίφωνος ήταν ερωμένη του και μάλιστα σχεδιάστηκαν αρκετές καρικατούρες υπονοώντας το διακριτικά:

(Στοιχεία για τη σύνταξη του άρθρου πάρθηκαν και από: Καθημερινή, Το Βήμα, lyrichouse.wordpress.com)

Ο ελληνικής καταγωγής μουσικολόγος, Michel-Dimitri Calvocoressi...

 [Σκίτσο του Καλβοκορεσσί απο τον Leon Bakst]

"...Ο Φ. Λιστ ξεκινάει από μια γενική ιδέα:
"Τί άλλο είναι η ζωή μας από μια σειρά Πρελούντια που ακούγονται πριν από το μεγάλο Άγνωστο τραγούδι; απ' το τραγούδι που την πρώτη επίσημη νότα αρχίζει ο θάνατος;"...
Για να αναπτύξει ο Λιστ αυτή την ιδέα, σκέφτηκε το "πρόγραμμα"....η μουσική εκφράζει διαδοχικά μια σειρά ιδεών που δένονται στενά μεταξύ τους.
Oι ιδέες αυτές έχουν τους τίτλους: "Καινούργια αγάπη...Θύελλα της καρδιάς...Ειρήνη στους κάμπους...Ξεκινώντας για τον πόλεμο" [...]
Το θαυμαστό κύριο θέμα του έργου δένει με δύναμη τους διάφορους ηχητικούς πίνακες και τους προμηθεύει σχεδόν ολόκληρο το μουσικό υλικό τους"

("ΛΙΣΤ", Μ.Καλβοκορεσσί, εκδ. Γκαβόστη σελ.69-70)

To παραπάνω απόσπασμα-αναφορά στα "Πρελούδια" του Φραντς Λιστ, είναι από το πρώτο βιβλίο με τίτλο "Λιστ" του γεννημένου σαν σήμερα, 2 Οκτωβρίου 1877, ελληνικής καταγωγής, μουσικοκριτικού: Michel-Dimitri Calvocoressi.
Ο γάλλος μουσικολόγος και συγγραφέας λάτρεψε τη ρωσική μουσική σχολή, ιδιαίτερα τον Μουσόργκσκυ και υπήρξε θαυμαστής αρχικά και στη συνέχεια προωθητής του Λιστ.

Στο απόσπασμα ο τιμώμενος σήμερα μουσικολόγος, Καλβοκορεσσί κάνει αναφορά και στην "Προγραμματική Μουσική". Όρο, που αφορά κάθε μουσικό έργο με περιγραφικό ή αφηγηματικό χαρακτήρα, όπου ο συνθέτης εμπνέεται από τη φύση, ιδέες, τη μυθολογία ή ιστορικά γεγονότα, εικαστικά έργα και αξιοποιώντας τις δυνατότητες των μουσικών οργάνων προσπαθεί να τα περιγράψει. Αυτή η μη-μουσική ιδέα συνήθως προσδιορίζεται από τον τίτλο του έργου και πολλές φορές περιγράφεται και με επεξηγηματικά σχόλια ή σημείωμα.

Ο Φραντς Λιστ
την περίοδο σύνθεσης των Πρελουδίων

Ως όρος η προγραμματική μουσική καθιερώθηκε από τον Φραντς Λιστ, o οποίος αφού εισήγαγε τον όρο "Συμφωνικό Ποίημα", όρισε μαζί με τον τίτλο και ένα "Πρόγραμμα" ως πρόλογο, προκειμένου ο ακροατής να αντιληφθεί την ποιητική ιδέα του συνθέτη.


Το "Les préludes" είναι το παλαιότερο παράδειγμα ορχηστρικού έργου που τιτλοφορήθηκε "συμφωνικό ποίημα" και ο Λιστ συνέθεσε το διάστημα 1845–54, αρχικά σαν εισαγωγή για τον χορωδιακό κύκλο: "Les quatre élémens - Τα τέσσερα στοιχεία". Στη συνέχεια η ιδέα του χορωδιακού κύκλου με τη μερικώς ενορχηστρωμένη σύνθεση εγκαταλείφθηκε και η ουβερτούρα αναθεωρήθηκε ως αυτόνομη σύνθεση. Πήρε νέο τίτλο εμπνευσμένο από μια ωδή του Γάλλου ποιητή Λαμαρτίνου: "Les préludes".

Η ποιητική ιδέα που διατρέχει όλο το έργο:

• Η ζωή στη γη είναι το πρελούδιο σ'έναν άγνωστο κόσμο.
• Την περίοδο της νιότης ο άνθρωπος γνωρίζει την ευδαιμονία αλλά συγχρόνως και τις απογοητεύσεις και τρικυμίες της αγάπης.
• Για να σωθεί, ο άνθρωπος καταφεύγει στην ειδυλλιακή ζωή της φύσης.
• Η τελευταία φάση είναι ο αγώνας μέσα από τον οποίο οδηγείται στο θρίαμβο και την ολοκλήρωση.

Liszt: "Les Preludes", Thielemann:

 Ο Ραβέλ την περίοδο σύνθεσης
της Σουίτας "Miroirs" 

Ο Καλβοκορεσσί υπήρξε επίσης μέλος της ιστορικής παρέας των "Απάτσι" (προοδευτικής καλλιτεχνικής ομάδας που διαμορφώθηκε στο Παρίσι, στις αρχές του 20ού αιώνα) στους κόλπους της οποίας γνωρίστηκε και δέθηκε στενά με τον Μωρίς Ραβέλ.

Ας θυμηθούμε πως ο Ραβέλ στη σουίτα του για πιάνο "Miroirs-Καθρέπτες", ένα από τα δυσκολότερα και ιδιαίτερα αισθαντικά έργα του, έχει αφιερώσει την 4η από τις 5 κινήσεις στον φίλο του μουσικολόγο, Calvocoressi.

Έχει τίτλο: "Alborada del gracioso", και χαρακτηρίζεται ως μια προκλητικά δεξιοτεχνική σύνθεση, πολύπλοκη μελωδικά, με χρωματικές εναλλαγές στη γραφή, που τής προσδίδουν έντονο ιμπρεσιονιστικό χαρακτήρα.

Ravel: "Μiroirs - Alborada del gracioso", S.Richter:

Λέος Γιάνατσεκ: "1.Χ.1905", μια σονάτα για τον βίαιο θάνατο ενός διαδηλωτή...

 

Μέγαρο Πολιτισμού Besední dům, όπου εις μνήμην του γεγονότος  
έχει τοποθετηθεί μπρούτζινη επιγραφή και ανάγλυφο

Το 1905, ο Λέος Γιάνατσεκ συμμετείχε σε διαδήλωση-υποστήριξη στην ίδρυση τσεχικού πανεπιστημίου στο Μπρνο, όπου ο βίαιος θάνατος  ενός διαδηλωτή, αποτέλεσε έμπνευση για τη σονάτα του για πιάνο: "1. X. 1905".

Λίγα λόγια για το τραγικό συμβάν:

Στις αρχές του 20ου αιώνα, το Μπρνο της Μοραβίας ήταν ισχυρό πολιτιστικό κέντρο, όπου επικρατούσε διγλωσσία και συγχρόνως συχνές αντιπαραθέσεις μεταξύ τσέχων-γερμανοφώνων.

Παρότι η αυτοκρατορική αρχή είχε θεσπίσει ισονομία στους λαούς της αυτοκρατορίας, με ίσα δικαιώματα στη χρήση και την εκπαίδευση της  γλώσσας, οι  Γερμανοί αδυνατούσαν να αναγνωρίσουν ως ισότιμες με την γερμανική, τις σλάβικες γλώσσες.

Όταν λοιπόν, το φθινόπωρο του 1905 οι Τσέχοι διεκδίκησαν  την ίδρυση τσέχικου Πανεπιστημίου στο Μπρνο, αντιμετώπισαν αντιδράσεις από το γερμανοκρατούμενο συμβούλιο με συνέπεια  να ξεσπάσουν βίαιες συγκρούσεις, οι οποίες κορυφώθηκαν   την  1η Οκτωβρίου 1905 με το θάνατο ενός 20χρονου διαδηλωτή, ονόματι Φράντισεκ Πάβλικ, που αποτρόπαια σφαγιάσθηκε με ξιφολόγχη στην είσοδο του Besední dům, έδρα της περίφημης Φιλαρμονικής Ορχήστρας της πόλης.



Ο νεαρός διαδηλωτής πέρασε στην αθανασία όταν ο  Γιάνατσεκ, ως αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος, την επομένη κιόλας ημέρα άρχισε τη σύνθεση ενός έργου για πιάνο, στον τύπο της σονάτας σαν  φόρο τιμής στη μνήμη του  νεκρού διαδηλωτή, που το τιτλοφόρησε:

"1.Χ.1905" με υπότιτλο: "Από το δρόμο". Ο Γιάνατσεκ είχε σχεδιάσει μια τριμερή σονάτα αρχικά, που όμως στη συνέχεια  περιόρισε σε δύο μέρη: "Το προμήνυμα" και  "Θάνατος".

Η σημείωση του Γιάνατσεκ στην παρτιτούρα
(από: leosjanacek.eu)

Ο Γιάνατσεκ σημειώνει στην παρτιτούρα της σονάτας:

"Στο λευκό μάρμαρο των σκαλοπατιών του Μεγάρου του Μπρνο, έπεσε αιμόφυρτος ο απλός εργάτης František Pavlíκ. Ηρθε απλώς να υπερασπιστεί την υψηλή μάθηση και σφαγιάστηκε από στυγνούς δολοφόνους".




Ο Γιάνατσεκ μεταφράζει σε μουσική τον αποτροπιασμό και την έντονη δυσαρέσκειά του για τον άδικο θάνατο του νεαρού, την απερίγραπτη θλίψη που τού γέννησε η δολοφονία του γι'αυτό και το 3ο μέρος της σονάτας γράφτηκε σε ύφος πένθιμου εμβατηρίου.
Λίγο πριν -όμως- από την πρεμιέρα του έργου, ο ανικανοποίητος και γεμάτος αμφιβολίες για την ποιότητά του συνθέτης, έκαψε την παρτιτούρα του μέρους αυτού.Παρορμητικά κινούμενος, λίγο αργότερα πέταξε το χειρόγραφο και των άλλων δυο μερών στον Μολδάβα ποταμό.
Κίνηση, για την οποία ο Γιάνατσεκ μετάνοιωσε, λέγοντας:
"Σαν τους λευκούς κύκνους, έτσι κι η σύνθεσή μου κείνη τη μέρα επέπλεε στο νερό…"

Το έργο θεωρείτο χαμένο μέχρι το 1924, όταν φανερώθηκε στην κατοχή της πιανίστριας της πρεμιέρας, Ludmila Tučková ένα αντίγραφο. Είχε αντιγράψει κρυφά τα δύο πρώτα μέρη, φοβούμενη για την τύχη τους μετά  την καταστροφή των άλλων δυο από τον Γιάνατσεκ.Το ομολόγησε στον συνθέτη ανήμερα στα 70ά γενέθλιά του, ο οποίος ενέκρινε τη δημοσίευσή του ως διμερή σονάτα.


Θα το ακούσουμε σε μια εξαιρετική εκτέλεση από τον τσέχο Rudolf Firkunsy, μαθητή του Γιάνατσεκ, που σίγουρα θα γνώριζε αρκετά για τον τρόπο πιανιστικής εκτέλεσης και ερμηνείας που ο δάσκαλός του επιθυμούσε:

Λέος Γιάνατσεκ: "1.Χ.1905" / Rudolf Firkunsy:

[Hyperion, leosjanacek.eu]