Σαίξπηρ - Σμέτανα: "Ριχάρδος ο Γ'"

Η Ουνέσκο έχει καθιερώσει την 23η Απριλίου ως την Παγκόσμια Ημέρα του Βιβλίου, καθώς την ημερομηνία αυτή έφυγαν από τη ζωή δυο σπουδαίοι συγγραφείς, ο Θερβάντες και ο Σαίξπηρ. 

Φόρο τιμής στο βιβλίο και τη μαγεία της ανάγνωσης αποδίδουμε σήμερα με ένα μικρό απόσπασμα από το αριστούργημα του άγγλου δραματουργού: "Ριχάρδος ο Γ'".

"…δεν είμαι πλασμένος για τέτοια τρελά παιχνίδια,

ούτε και ναρκισσεύομαι μπροστά σε λάγνους καθρέφτες

εγώ είμαι πολύ κακοφτιαγμένος, μου λείπει το χάρισμα

του έρωτα, για να μπορώ να περπατήσω χαριτωμένα

μπροστά σε κάποια παιχνιδιάρα και προκλητική νεράιδα.

Εγώ είμαι στερημένος απ' αυτή την ωραία συμμετρία,

γιατί με γέλασε στις αναλογίες η δόλια φύση:

παραμορφωμένος, ατελής, πριν απ' την ώρα μου βγαλμένος

σ' αυτό τον κόσμο, μισοφτιαγμένος - τόσο σακατεμένος

κι άχαρος, που με γαυγίζουν τα σκυλιά όταν τα πλησιάζω.

Εγώ λοιπόν, σε τέτοιους μαλθακούς καιρούς ειρήνης,

δεν έχω άλλη διασκέδαση για να περνάω την ώρα μου,

παρά μονάχα να κοιτάω στον ήλιο τη σκιά μου

και να χλευάζω ο ίδιος την ασκήμια μου.

Έτσι, αφού είναι αδύνατον να γίνω κι εγώ εραστής

και να φχαριστηθώ ετούτο τον ανέμελο καιρό,

πήρα την απόφαση να γίνω αχρείος και κακός

και να μισώ τις μάταιες ηδονές της εποχής μας.

Συνωμοσίες έχω στήσει και σχέδια σατανικά

με προφητείες αβάσιμες, λιβέλους κι όνειρα, να προκαλέσω

μίσος θανάσιμο…»

(Ριχάρδος ο Γ’, Σαίξπηρ, Πράξη Α’, Σκηνή 1η)

Αν και νεανικό έργο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, ο "Ριχάρδος ο Γ'" φανερώνει την ποιητική ευφορία του άγγλου δραματουργού. Βασισμένος σε ένα ιστορικό πρόσωπο εμβαθύνει στην ανθρώπινη ψυχολογία και έννοιες όπως η ακόρεστη δίψα για δύναμη και εξουσία χωρίς αναστολές σε έναν κόσμο γεμάτο βία και σκληρότητα.
Ο Ριχάρδος είναι μια τραγική φιγούρα, άσχημος, χωλός και καμπούρης, αδερφός του βασιλιά Εδουάρδου των Γιορκ, που για να ανελιχθεί στην κορυφή χρησιμοποιεί κάθε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο. Εξαπατά, αδικεί, ψεύδεται, ραδιουργεί και φονεύει.
Η δυσμορφία του είναι η αιτία της πίκρας και της μοχθηρίας του, της οργής και της κακίας που ελοχχεύει μέσα του. Οι αιματηρές πράξεις του καταργούν κάθε έννοια συνείδησης γι' αυτό και ο Σαίξπηρ τον παρουσιάζει ως σκοτεινή προσωπικότητα, έναν αδίστακτο κακοποιό.
Το τέλος του ήταν εξίσου τραγικό όταν το 1485, αντιμετώπισε τις δυνάμεις του Ερρίκου Τυδώρ στη μάχη του Μπόσγουορθ. Εγκαταλελειμμένος απ' όλους πολέμησε σκληρά και γενναία, αν και χωρίς άλογο.
Ο Σαίξπηρ έδωσε τη συγκλονιστικότερη περιγραφή της μάχης με τα τελευταία λόγια του Ριχάρδου: "Ένα άλογο, ένα άλογο, το βασίλειό μου για ένα άλογο..." αποτυπώνοντας το δράμα και την απόγνωση από την ξαφνική πτώση.

Πολλοί είναι οι συνθέτες που αγάπησαν τα Σαιξπηρικά κείμενα και τα μετέφεραν στη μουσική σκηνή. Πρώτο μεταφρασμένο κείμενο του Σαίξπηρ στα τσεχικά ήταν ο "Ριχάρδος ο Γ'" το 1851.
Η ανάγνωση και μελέτη του συνάρπασε τον Μπέντριχ Σμέτανα. Γοητευμένος από την πλοκή του γεννιέται η επιθυμία να συνθέσει ένα συμφωνικό ποίημα. Ταξιδεύει ως τη Βαϊμάρη για να διδαχτεί τη φόρμα από τον δάσκαλο του είδους, Φραντς Λιστ. Το 1858 στη Σουηδία ολοκληρώνει τη μιας κίνησης σύνθεσή του "Richard III, Op. 11" μεταφέροντας την προσωπική εντύπωσή του από την ιστορία, όπως ο Σαίξπηρ την παρουσίασε επί σκηνής.

Ο Σμέτανα δεν δίνει μια σύνθεση ιστορικών λεπτομερειών. Ακολουθεί το ύφος του Φραντς Λιστ. Δεν επιδιώκει να αφηγηθεί τα γεγονότα, αλλά να μεταφέρει τη διάθεση επιτρέποντας στο κοινό να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του. Ωστόσο ο ακροατής αφουγκράζεται την αίσθηση της τραγωδίας του Σαίξπηρ και την ένταση που δημιουργεί η μουσική απεικόνιση ενός από τους πιο ενδιαφέροντες "μοχθηρούς" ήρωές του.

Η σύνθεση ολοκληρώθηκε σε σύντονο χρονικό διάστημα εγκαινιάζοντας την περίοδο ακμής του Σμέτανα σε έργα ορχηστρικής μουσικής.

Ο "Ριχάρδος" του τσέχου δημιουργού διακρίνεται για τις ποικίλες αντιθέσεις στη διαμόρφωση διάθεσης.

Σε αυτή την δεκαπεντάλεπτης διάρκειας σύνθεση καταφέρνει να αποτυπώσει τη δίψα για εξουσία, τη λαχτάρα για δύναμη, τη βιαιότητα των πράξεων του Ριχάρδου, την ένταση της τελευταίας μάχης με ένα εκπληκτικό καλπάζον θέμα, τη συντριβή...
Πριν δε απ' αυτή, τον στοιχειωμένο ύπνο του από τα φαντάσματα όσων έχει δολοφονήσει...Ξυπνά αλαφιασμένος συνειδητοποιώντας τη μοναξιά του, πεπεισμένος πως ο θάνατος πλησιάζει...
Το Ριχάρδο τρομοκρατημένο από τους εφιάλτες έχει θαυμάσια απεικονίσει ο Nicolai Avildgaard, που βλέπουμε στη διπλανή εικόνα.

Ο Μπέντριχ Σμέτανα αποκαλύπτει όλες τις δυνατότητες της ορχήστρας με την πληθωρική χρωματική γραφή του. Μοτίβα ενεργητικού χαρακτήρα πλαισιωμένα από πλούσιες αρμονικές αναζητήσεις εσωστρεφούς διάθεσης και περάσματα υπερβατικής δεξιοτεχνίας οικοδομούν μια σύνθεση που συγκλονίζει τον ακροατή.
Στην ησυχία λίγο πριν το τέλος "εξιλεώνεται" ο τραγικός ήρωας που τον έπνιξαν η κακία και η χολή, συναισθήματα ποταπά που έκαναν να ατονήσει μέσα του η πνευματική του υπεροχή κι η γενναιότητα του, όπως και κάθε τι που θα μπορούσε να γίνει κίνητρο δημιουργίας. Με τις κοφτές δοξαριές στα τσέλι κλείνει η θεατρική αυλαία στη σκηνή της φαντασίας αφήνοντας τον ακροατή να στοχαστεί που οδηγούμαστε όταν αφηνουμε αρετές της προσωπικότητάς μας να εξυπηρετουν τα μίση και 

Bedrich Smetana: "Richard III, Op. 11"

Διευθύνει ο  Rafael Kubelík

Για τον Σαίξπηρ και την Ημέρα Βιβλίου μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερα κείμενα εδώ και εδώ.

Φίλιπ Γκλας: "Ο Αϊνστάιν στην παραλία"....

Ήταν 18 Απριλίου του 1955 όταν πέθανε ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, από τους μεγαλύτερους επιστήμονες όλων των εποχών. Ευφυέστατος, έδωσε απάντηση σε μεγάλα ερωτήματα για τον κόσμο μας.

Ο Αϊνστάιν υπέφερε από χρόνια προβλήματα στο στομάχι. Το 1948 εμφάνισε οξύ πόνο στην κοιλιά. Οι γιατροί βρήκαν ανεύρυσμα αορτής και τον προειδοποίησαν ότι αν έσπαγε πιθανότατα θα τον σκότωνε, κάτι που συνέβη επτά χρόνια αργότερα. Ο μέγας επιστήμων κατέρρευσε και μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο. Οι γιατροί ήθελαν να τον χειρουργήσουν, αλλά ο Αϊνστάιν ήξερε ότι οι πιθανότητες επιτυχίας ήταν ελάχιστες και αρνήθηκε. Είπε: "Έκανα ό,τι μπορούσα, ήρθε η ώρα να φύγω και θα το κάνω με αξιοπρέπεια".

Άφησε την τελευταία του πνοή λίγο μετά τη μία το μεσημέρι. Δίπλα στο κρεβάτι του υπήρχαν σημειώσεις για την ομιλία που επρόκειτο να δώσει την επομένη για την ανεξαρτησία του Ισραήλ και ένας ημιτελής υπολογισμός για τη θεωρία πεδίου. Μέχρι τέλους, η επιστήμη και ο ανθρωπισμός υπήρξαν τα κύρια ενδιαφέροντά του.

Μετά το θάνατό του, πολλοί αναρωτήθηκαν τι ήταν αυτό που τον έκανε τόσο έξυπνο. Ετσι, αφαιρέθηκε ο εγκέφαλός του και από τη μελέτη του ανακάλυψαν πως το τμήμα του που ευθύνεται για τα μαθηματικά ήταν ασυνήθιστα μεγάλο σε μέγεθος.

Ηταν πανέξυπνος και εξαιρετικά εκκεντρικός. Λέγεται πως ως αγόρι άργησε να αναπτυχθεί και καθυστέρησε να μάθει να μιλάει. Μεγαλώνοντας απέκτησε και περίεργες συνήθειες. Π.χ υπήρξε μανιακός με τα αυγά και σχεδόν καθημερινά έτρωγε για πρωινό δυο αυγά τηγανητά, όπως επίσης θεωρούσε τις κάλτσες περιττές ως αξεσουάρ ενδυμασίας γι'αυτό δεν φορούσε ποτέ.

Λάτρευε την τέχνη της μουσικής, την οποία άρχισε να διδάσκεται σε παιδική ηλικία από τη μητέρα του, Πωλίν, που ήταν πετυχημένη πιανίστρια.
O Αϊνστάιν συχνά δήλωνε πως "μέσα από τη Μουσική βίωνε τις ονειροπολήσεις του και πως αντιμετώπιζε τη ζωή του με όρους μουσικής: τονικό κέντρο, σταθερός ρυθμός, εσωτερική αρμονία..."

Έπαιζε πιάνο και βιολί. Ιδιαίτερα όμως αγαπούσε το βιολί, τη "Lina" του, όπως το είχε βαφτίσει(προφανώς, συντομογραφία της λέξης "violina").

Επίσης, από συνθέτες έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση στον Μότσαρτ, του οποίου λάτρευε τις Σονάτες.

Philip Glass - Robert Wilson
it-was-like

Στη μνήμη του, προτείνω να ακούσουμε ένα απόσπασμα από όπερα του μινιμαλιστή, Φίλιπ Γκλας, εμπνευσμένη από αυτή τη σπουδαία προσωπικότητα.



Πρόκειται για την τεσσάρων πράξεων όπερα "Einstein on the Beach - Ο Αϊνστάιν στην παραλία", που έγραψε ο Γκλας το 1975 πάνω σε λιμπρέτο του αμερικανού, αποκαλούμενου "κορυφαίου της πρωτοπορίας", Robert Wilson , ο οποίος επίσης ανέλαβε τη σκηνοθεσία αλλά και τη θεατρική παραγωγή της όπερας.


Η όπερα είναι η πρώτη στην Τριλογία Πορτραίτων του Φίλιπ Γκλας (μαζί με τις: Satyagraha και Akhnaten), που περιγράφουν μουσικά σπουδαίες προσωπικότητες(Αϊνστάιν, Μαχάτμα Γκάντι και Φαραώ Ακενατών), που σφράγισαν με τις θεωρίες τους την επιστήμη, την πολιτική και τη θρησκεία και των οποίων το όραμα άλλαξε τη σκέψη της εποχής τους μέσω της δύναμης των ιδεών. 

amazon.com

Ο "Αϊνστάιν στην παραλία" πρωτοπαρουσιάστηκε την επόμενη χρονιά στο Φεστιβάλ της Αβινιόν κι όλοι έκαναν λόγο για μια πολύωρη μεν, καθόλου ανιαρή δε, όπερα, απολύτως σύγχρονη και ριζοσπαστική(Δεδομένης της διάρκειας, επιτρέπεται στο κοινό να εισέρχεται-εξέρχεται όπως και όποτε επιθυμεί).

Το έργο, που συμμετέχουν οχτώ μουσικοί, δώδεκα τραγουδιστές και οχτώ χορευτές δομείται σε τέσσερις ασύνδετες πράξεις, στις οποίες παρεμβάλλονται μικρές σκηνές. Τρία θέματα επαναλαμβάνονται τρεις φορές, ακολουθώντας μια αυστηρά χρονική δομή, ενώ τα πέντε ιντερλούδια, τα λεγόμενα "knee plays" και τα οπτικά εφέ δημιουργούν μια ιδιαίτερα μεθυστική ατμόσφαιρα, πλάθουν ένα εντυπωσιακό οπτικό μεγαλούργημα-σταθμό στην αβαν γκαρντ τέχνη.
Αυτές οι μαγευτικές -εμποτισμένες με το στοιχείο του ονείρου- εικόνες, βυθίζουν τον θεατή σε μια μινιμαλιστική εμπειρία.
Είναι έργο, που ενώ δεν ακολουθεί κάποια συγκεκριμένη πλοκή, ωστόσο υπογραμμίζεται το "σχόλιο" των δημιουργών για τις υπαρξιακές αβεβαιότητες της ζωής στην πυρηνική εποχή και την εποχή της πληροφορίας.
Τέλος, ενώ ακολουθεί απλή αρμονία κατά το μινιμαλιστικό ιδίωμα, χαρακτηρίζεται από ένταση και επαναληπτική ρυθμολογία προσκαλώντας τον θεατή σε μια ολιστική θεατρική εμπειρία να αφαιθεί άνευ όρων και να απορροφηθεί σ' αυτή την παραμυθική κατάσταση.


Θα ακούσουμε το πρώτο Knee Play , όπου η χορωδία συνοδεύοντας την απαγγελία ενός επιστημονικού συγγράμματος του Αϊνστάιν ερμηνεύει στίχους βασισμένους στην αλληλουχία των αριθμών "one-two-three-four-five-six-seven-eight" στον τύπο του συνεχούς βασίμου, της αδιάκοπης μελωδικής γραμμής υποστηρίζοντας τον τόνο και τον ρυθμό. Μια δεύτερη φωνή αποδίδει ρυθμικό σολφέζ και σύντομα ποιητικά αποσπάσματα.

Philip Glass: "Einstein on the beach - Knee Play 1"

Παλαιότερο κείμενο για τον Αϊνστάιν μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Καλλιτεχνικοί Ολυμπιακοί Αγώνες: ο "Δισκοβόλος" και το "Εμβατήριο για μια Νέα Ζωή"...

 

"Δισκοβόλος", Κων/νου Δημητριάδη
(Χρυσό μετάλλιο γλυπτικής-Ολυμπιακοί Αγώνες Παρίσι 1924)

"Στο Ιερό της Ολυμπίας καλλιεργείτο κατά κύριο λόγο το πνεύμα της άμιλλας και του άθλου, που δεν είναι παρά μια ανώτερη έκφραση της ανάγκης του ανθρώπου για επικοινωνία. Μια επικοινωνία όπου οι αντίπαλοι είναι απλώς συνομιλητές για ένα καλύτερο αύριο. 
Το πνεύμα του αγώνα δεν περιοριζόταν στις επιδόσεις μόνο του σώματος. Αυτός είναι ο λόγος που στους Ολυμπιακούς Αγώνες οργανώνονταν ταυτόχρονα και καλλιτεχνικοί αγώνες καθώς και αγώνες κηρύκων και σαλπιγκτών. Προπάντων, όμως, οι άνθρωποι του πνεύματος, της τέχνης, της επιστήμης και των γραμμάτων είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν στο συναθροισμένο στα Ιερά πανελλήνιο, τον αθέρα των έργων τους και να εκθρέψουν το ιδανικό της τίμιας άμιλλας και του καλού καγαθού πολίτη.
Γιατί είναι γνωστό ότι στα πανελλήνια Ιερά, και προπαντός στην Ολυμπία, συνέρεαν μαζί με τους αθλητές και οι άριστοι της ελληνικής διανόησης, Θαλής, Εμπεδοκλής, Γοργίας, Ισοκράτης, Ηρόδοτος, Οινοπίδης, Πλάτων κ.ά." 

("Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα", Γιαλούρης Ν., Εκδοτική Αθηνών).

Σύμφωνα με τους θεσμούς των Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαιότητας ήταν και οι προθέσεις του ιδρυτή του σύγχρονου Ολυμπιακού κινήματος,  Πιέρ Ντε Κουμπερτέν.

Έτσι, προσδοκούσε η Τέχνη να είναι αναπόσταστο κομμάτι του Ολυμπιακού προγράμματος. Από το 1912 έως και το 1948 και για επτά Ολυμπιάδες διαγωνίστηκαν καλλιτέχνες σε πέντε κατηγορίες:

Aρχιτεκτονική,

Λογοτεχνία,

Ζωγραφική,

Γλυπτική
και

Μουσική

Στους Καλλιτεχνικούς Ολυμπιακούς Αγώνες, η Ελλάδα έχει κατακτήσει ένα χρυσό μετάλλιο στη γλυπτική το 1924.
Απονεμήθηκε στον Κωνσταντίνο Δημητριάδη για το "Δισκοβόλο" του, ένα γλυπτό που τότε στο Παρίσι κέρδισε τον παγκόσμιο θαυμασμό, καθώς αναπαριστά τον δισκοβόλο σε στιγμή αυτοσυγκέντρωσης και πλήρους αφοσίωσης, ακριβώς μια στιγμή πριν τη ρίψη του δίσκου. Χυτεύτηκε σε τρία αντίτυπα και το ένα στέκει απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο(παραπάνω φωτογραφία).

 

Όσον αφορά τη μουσική, οι υποκατηγορίες περιλάμβαναν, συνθέσεις για ορχήστρα, μονωδίες, χορωδιακά ή έργα μουσικής δωματίου. 

Ανάμεσα στους σπουδαίους συνθέτες που υπέβαλαν μουσικό έργο τους και βραβεύτηκε με ολυμπιακή δόξα ηταν ο Τσέχος, μαθητής και γαμπρός του Ντβόρζακ, Josef Suk.

Ήταν στην Ολυμπιάδα του Λος Άντζελες το 1932 που o 58χρονος μουσικός διαγωνίστηκε με τη σύνθεσή του "V nový život - Προς μια Νέα Ζωή", για ορχήστρα και μικτή χορωδία.

Ο Σουκ, ένας από τους κορυφαίους συνθέτες του τσεχικού μοντερνισμού, ο οποίος έτυχε μεγάλης εκτίμησης από τους Μάλερ και Μπεργκ κέρδισε το ασημένιο μετάλλιο, κορυφαία διάκριση καθώς η επιτροπή εκείνη τη χρονιά δεν απένειμε ούτε χρυσό, ούτε χάλκινο έπαθλο. 

Πρόκειται για ένα πανηγυρικό συμφωνικό εμβατήριο που ο Σουκ δημιούργησε μια πρώτη έκδοσή του το 1919 υπό την επίδραση της συμμετοχής Τσεχοσλοβάκων στρατιωτών σε μάχες για την υπεράσπιση της νεοσύστατης Τσεχοσλοβακίας από την Ουγγαρία.
Οι Τσέχοι εκείνη την εποχή γεμάτοι ενθουσιασμό συζητούσαν για το καθήκον τους να υπερασπιστούν την πατρίδα.

Πάνω στη μουσική προσαρμόστηκαν στίχοι στην τσέχικη γλώσσα σε κείμενο του Petr Křička,  που συνδυάζει στοιχεία θρησκευτικής πίστης και εορτασμού της τσεχικής ιστορίας με ένα κάλεσμα για αγώνα για την υπεράσπιση του έθνους. 

Αργότερα, προκειμένου να διαγωνιστεί στους Μουσικούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες ο συνθέτης το παρουσίασε ως ορχηστρική σύνθεση με μουσικά μοτίβα προσαρμοσμένα κατάλληλα με νέα αρμονική επεξεργασία. 

Από την αρχή η σύνθεση είχε αποκτήσει πρωτοφανή δημοφιλία κι έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι είχε επιτυχία και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες. Σύνθεση αναμφίβολα επιβλητική, μεγαλόπρεπη, μια φανφάρα θριάμβου, που αναδύει πανηγυρική αίσθηση από τις εναρκτήριες ακόμη ηχηρές επικλήσεις των τρομπετών...
Χαρακτηριστικές ειναι οι έντονα διακοσμημένες μουσικές φράσεις, οι ισχυρές φανφάρες από τα χάλκινα και τα κρουστά που μεταφέρουν την ξέφρενη διάθεση και τις εκδηλώσεις ευφορίας της πορείας προς τη νίκη...

Josef Sul: "V nový život - Προς μια Νέα Ζωή"

Όταν ανθίζει η σουρβιά την άνοιξη...Ηχητική εικόνα από τον Σιμπέλιους...

Ένα από τα δέντρα με πλούσια ανθοφορία την άνοιξη είναι η σουρβιά της οικογένειας των ροδοειδών ... 

Συχνά αποκαλείται "δέντρο που δεν γερνάει ποτέ", καθώς δεν ψηλώνει πάρα πολύ όπως άλλα δέντρα της οικογένειας, μηλιές, αχλαδιές, κερασιές κλπ...

"Τοπίο με σουρβιές", Γιάτσεκ Μαλτσέφσκι 

Οι καρποί του στο τέλος του καλοκαιριού είναι εντυπωσιακοί, κόκκινοι σφαιρικοί, σαν μικρά μούρα, όμως περισσότερο εντυπωσιάζει η θέα του την άνοιξη, που τα μικροσκοπικά λευκά λουλούδια του, με πέντε πέταλα το καθένα και πολλά σε αριθμό, κρέμονται σε πλούσιες φούντες δημιουργώντας φαντασμαγορική εικόνα του δέντρου την Απριλιάτικη περίοδο, που βρίσκεται σε πλήρη ανθοφορία.

Στις σκανδιναβικές χώρες, το δέντρο θεωρούνταν ιερό και ονομαζόταν "βοήθεια για τον Θορ", καθώς πίστευαν ότι κάποτε έσωσε τη ζωή του θεού όταν εκείνος παρασύρθηκε σε ποτάμι που έρεε ορμητικά προς τον Άδη. Ο Θορ κατάφερε να πιαστεί από το δέντρο, που φύονταν στις όχθες του ποταμού και να σωθεί από σίγουρο πνιγμό.
Είναι επίσης δέντρο που συχνά αναφέρεται σε παραμύθια και λαϊκούς θρύλους με μαγικές ιδιότητες και πως προστατεύει από μάγια, ξωτικά, το κακό το μάτι κι ακόμα πως εγγυάται την ευημερία σε κείνον που το έχει στο περιβόλι  ή την αυλή του.

lizzieharper

Λόγω των πανέμορφων λευκών λουλουδιών του, η σουρβιά θεωρείται και "δέντρο των νεράιδων".

Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, όταν κάποια μέρα η οινοχόος των Ολύμπιων θεών, Ήβη γλίστρησε, έπεσε από τα χέρια της το κύπελλο με το θεϊκό νέκταρ, το οποίο πρόλαβαν και έκλεψαν οι δαίμονες. Τότε οι Θεοί έστειλαν έναν αετό να το βρει και να το φέρει πίσω. Κατά τη διάρκεια των μαχών, ο αετός τραυματίστηκε. Τα φτερά και το αίμα του έπεσαν στη γη κι έγιναν δέντρο. Ήταν η σουρβιά, με φύλλα σε σχήμα φτερού και καρπούς μικρούς και κατακόκκινους σαν σταγόνες αίματος.

"Όταν ανθίζει η σουρβιά-Kun pihlaja kukkii" τιτλοφορείται η πρώτη από τις "Πέντε συνθέσεις" του Ζαν Σιμπέλιους που δημοσιεύτηκε το 1921. 

Οι "Πέντε συνθέσεις" είναι γνωστές και ως "Δέντρα", καθώς κάθε σύνθεση έχει περιγραφικό υπότιτλο με θέμα κάποιο δέντρο.

1:Όταν ανθίζει η σουρβιά

2: Το μοναχικό έλατο

3:Η λεύκα

4:Η σημύδα

5:Η ερυθρελάτη

Ο συνθέτης εκστασιασμένος από την έκρηξη της ανθοφορίας της σουρβιάς, ένα από τα μηνύματα της φύσης για αναγέννηση κι ελπίδα δημιουργεί μια λεπτή, ανάλαφρη πιανιστική μινιατούρα, που μαρτυρά τον πρωτόγνωρο δημιουργικό οίστρο του. Μια σύνθεση που ως μπουμπούκια της άνοιξης προβάλει και βρίσκει έκφραση στα πλήκτρα που άλλοτε γαλήνια, απαλά ηχούν κι άλλοτε μ' ορμή και λάμψη οδηγούν στο εορταστικό ξέσπασμα.

Μην παραξενευτείτε αν δείτε τον τίτλο στα σουηδικά ως "När rönnen blommar". Θυμίζουμε πως ο συνθέτης γεννήθηκε σε οικογένεια που μιλούσε την σουηδική γλώσσα στο τότε ρωσικό Δουκάτο της Φινλανδίας. 

Αφεθείτε στο άκουσμα της πιανιστικής σύνθεσης, που διαπνέεται από απέριττη μελωδικότητα και έντονη λυρική διάθεση. Λεπταίσθητες φράσεις εμπλουτισμένες από αρμονίες λειτουργικές. Μετατροπές που πετυχαίνονται μέσα από μικρές επιδέξιες αντιθέσεις, ενισχύοντας τη συναισθηματική παρατήρηση στη φύση, το ονειροπόλημα σε αυτή την εαρινή έκρηξη από ματσάκια λευκολούλουδα του ιερού δέντρου. Μια πλούσια ηχητική εικόνα πλασμένη με τη μαεστρία ενός δημιουργού που αγάπησε πολύ την χώρα του και τα φινλανδικά δάση. Λάτρεψε τη φύση, που είχε πάντοτε ως μούσα και υπηρέτησε πιστά σε όλες τις συνθέσεις του...

Sibelius: "Kun pihlaja kukkii - Όταν ανθίζει η σουρβιά"

"Aνοιξιάτικα θροΐσματα" από τον Σεργκέι Ραχμάνινοφ...

 

O Ραχμάνινοφ στον κήπο του

Ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ, γεννημένος καταμεσής της άνοιξης, το πρώτο Απριλιάτικο πρωινό του 1873, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους πιανίστες του 20ού αιώνα, αλλά και συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας.

Απαράμιλλες οι δεξιοτεχνικές του δυνατότητες και η ποιότητα του ήχου του, στοιχεία που κληρονόμησε από τον παππού, αλλά και από τους δυο γονείς του.
Ο παππούς υπήρξε αξιόλογος ερασιτέχνης πιανίστας, είχε μαθητεύσει μάλιστα κοντά στον Ιρλανδό John Field (έναν από τους καλύτερους μαθητές του Κλεμέντι) ενώ και οι δύο γονείς του Σεργκέι έπαιζαν πιάνο σε καθημερινή βάση στο σπίτι.
H δε παραμάνα του ήταν εκείνη που εντόπισε το μουσικό του ένστικτο και τη δεινή κλίση του στο πιάνο!

(φωτο απο: zhuanlan)

Στις συνθέσεις του είναι εμφανείς οι επιρροές από τους Τσαϊκόφσκι, Σοπέν και  Λιστ, στο ύφος του ύστερου ρομαντισμού.

Ως πιανίστας φημιζόταν για τα "μαγικά χέρια" του, για την καθαρή και βιρτουόζικη τεχνική του.

Ήταν ένας εξαιρετικών δυνατοτήτων καλλιτέχνης των πλήκτρων, που απέκτησε φήμη και δόξα, αλλά και ένας από τους πιο ακριβοπληρωμένους πιανίστες του 20ου αι.

Κορυφαίος εκτελεστής, που προκαλούσε ντελίριο ενθουσιασμού σε κάθε του εμφάνιση με το αέρινο παίξιμο του, που ξεχώριζε για την ακρίβεια, ρυθμική κίνηση, σαφήνεια και αξιοσημείωτη χρήση του staccato.

Διέθετε εξαιρετικά μεγάλα χέρια (το άνοιγμα της παλάμης του έπιανε διάστημα 13ης, όσο δηλαδή εικάζεται και για τον Λιστ με τον οποίο είχαν τον ίδιο τύπο χεριού), που τον βοηθούσαν να ελίσσεται μέσα από τις πιο πολύπλοκες συγχορδίες, ενώ η τεχνική του αριστερού χεριού ήταν ασυνήθιστα ισχυρή!

"Η μουσική είναι αρκετή για μια ζωή, αλλά μια ολόκληρη ζωή
δεν είναι ποτέ αρκετή για τη μουσική"

(Σεργκέι Ραχμάνινοφ)

O Ραχμάνινοφ την εποχή σύνθεσης της καντάτας

Ο Σεργκέι δεν είχε συμπληρώσει ακόμη τα τριάντα όταν συνέθεσε την ενός μέρους καντάτα για φωνή βαρύτονου, χορωδία και ορχήστρα. Το λιμπρέτο της σύνθεσης είναι εμπνευσμένο από ένα ποίημα του σπουδαίου εκδότη και ποιητή, από τους σημαντικότερους ρώσους εκπροσώπους του ρεαλισμού, Νικολάι Νεκράσοφ με τίτλο: "Πράσινα θροΐσματα".
Η ποιητική δημιουργία διακρίνεται για το βαθύ λυρισμό της, καθώς περιγράφει την επιστροφή της "ανοιξιάτικης αύρας", του "πράσινου θροΐσματος" όπως το αναφέρει ο τίτλος, μια ρωσική λαϊκή έκφραση που περιγράφει την αφύπνιση της φύσης, αλλά χωρίς τις υπερβολές του ρομαντισμού.Ο ποιητής ενδιαφέρεται για την αντικειμενική απόδοση της πραγματικότητας, αφού αναφέρεται σε κάποιον που, οργισμένος με την άπιστη σύζυγό του κάνει σκοτεινές σκέψεις για κείνη, απ' τις οποίες απελευθερώνεται τελικά με την επιστροφή της άνοιξης, μιας εποχής που φέρνει το φως μέσα μας, την αναγέννηση του εσωτερικού κόσμου μας. Άνοιξη και ανανεωμένη εσωτερική διάθεση σε μια παράλληλη κίνηση συμβολισμών.

Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης,

που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!

Κάτω, κάτω ο άνεμος χορεύει

κι από τα δέντρα, να! - Οι θάμνοι παιχνιδιάρικα ακουμπούν,

μεγάλα σύννεφα ανθόσκονης που προς τον ουρανό οδεύουν

Με διάφανες μουσελίνες ο κόσμος τυλιγμένος!

Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης,

που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!

Η Nατάλια, η γυναίκα μου, γλυκιά, σεμνή,

Αλλά όσο ήμουνα στην πόλη,

απίστησε, και ω, τόση αφέλεια!Το παραδέχτηκε, η ανόητη.

Ήρθε παγωνιά και χιόνι

και σκέψεις φρικτές, άγριες:

Να την σκοτώσω; πολύ σκληρό.

Να τ' αποκρύψω; αδύνατο, πονάει η προδοσία!

Μέρα με τη μέρα, ασταμάτητα

οι άνεμοι του χειμώνα βούιζαν,

επαναλαμβάνοντας: "τιμώρησε την άπιστη

σκότωσε το κακό και μη διστάζεις.

Διαφορετικά ειρήνη δεν θα βρεις ποτέ."

Είχε τόσο πάθος το άσμα του χειμώνα

Στο χέρι έσφιξα το μαχαίρι…

η Άνοιξη είχε δειλά εμφανιστεί.

Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης,

που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!

Οι κερασιές στέκονται ψιθυρίζοντας

με ευθυμία που τις φιλούν

ακτινοβόλες ηλιαχτίδες

Τα πεύκα μουρμουρίζοντας

τα μυστικά τους στο αεράκι.

Η φλαμουριά βουίζει στη φυλλωσιά της, μελωδίες γλυκές,

Η σημύδα και ο σφένδαμος θροΐζουν χαρούμενα,

κι οι καταπράσινοι αγροί απαντούν

με το δικό τους το τραγούδι πως

ξαναγεννήθηκε η φύση.

Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης,

που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!

Χάνουν οι σκέψεις μου την έντασή τους,

και το μαχαίρι πέφτει απ' το χέρι…

Δάση, λιβάδια και αγροί

Αντηχήστε το τραγούδι:

Όσο αντέχει η αγάπη, αγάπα τρυφερά,

Όσο διαρκεί η υπομονή, ζήσε υπομονετικά,

όσο η συγχώρεση καλεί να' σαι ελεήμων,

κι ο Θεός κριτής σου!"

Aπό εικονογράφηση του ποιητικού κειμένου
illustrators.ru

Ο Ραχμάνινοφ άρχισε γρήγορα να εργάζεται την καντάτα "Άνοιξη, op. 20" έχοντας κατά νου την μεγαλειώδη φωνή του καλού του φίλου Φίοντορ Σαλιάπιν, ο οποίος είχε τραγουδήσει και στην πρεμιέρα της όπερας του συνθέτη "Aleko" με θριαμβευτική επιτυχία.

"Δούλευα την καντάτα ασταμάτητα, μα το τέλος δεν φαινόταν πουθενά. Ο χρόνος πίεζε...Σε δυο βδομάδες θα' πρεπε να έχει τελειώσει... Τρομερό το άγχος, η αγωνία, δημιουργούσαν βαθύ πόνο μέσα μου..."

σημειώνει στο ημερολόγιό του ο Ραχμάνινοφ.

Τελικά, όλα πήγαν κατ' ευχήν και η καντάτα ολοκληρωμένη παραδόθηκε στην ώρα της. Δυστυχώς όμως ο "ιδανικός σολίστ" του Ραχμάνινοφ, ο φίλος του Σαλιάπιν, δεν ήταν διαθέσιμος για να τραγουδήσει στην πρεμιέρα.Έτσι, ο ρόλος ανατέθηκε στον Αλεξέι Σμιρνόφ, με τον Σαλιάπιν να τραγουδά στην πρεμιέρα της Αγίας Πετρούπολης, του Παρισιού και της Μόσχας.

Ραχμάνινοφ και Σαλιάπιν

Γνωρίζουμε πως ο Ραχμάνινοφ είχε ιδιαίτερη σχέση με τη φύση κι επισκεπτόταν το κτήμα του πολύ συχνά την περίοδο της άνοιξης. Η φυσιολατρεία του είναι εμφανής σε πολλά έργα του, ανάμεσά τους και η καντάτα αυτή.
Στην καρδιά αυτού του ποιητικού κειμένου βρίσκεται το θέμα της λύτρωσης μέσα από τη φύση, που, όπως κάθε χρόνο η άνοιξη επιστρέφει και λιώνει τον πάγο, υπάρχει πάντα η ελπίδα μιας δεύτερης ευκαιρίας και μιας νέας αρχής. Ο Ραχμάνινοφ αναμφισβήτητα έλκεται από το κείμενο του Νεκράσοφ γιατί πρόσφατα είχε αναρρώσει από την κατάθλιψη που τον βασάνιζε μετά την άσχημη κριτική της Πρώτης Συμφωνίας του. Κριτική που τον οδήγησε σε ψυχική σκοτεινιά, την οποία ξεπέρασε με τη βοήθεια του γιατρού του και της τέχνης του. Η εικόνα του υπέρτατου κάλλους της άνοιξης που μεταμορφώνει το χειμερινό μελαγχολικό τοπίο τον επηρεάζει βαθιά με τους συμβολισμούς της, καθώς άνοιξη είναι εποχή αναγέννησης, εσωτερικής αναπτέρωσης, δημιουργίας συναισθημάτων ηρεμίας, αρμονίας και γαλήνης.
Καθώς λένε πως η "άνοιξη φωλιάζει στον χειμώνα", το σκοτάδι δίνει τη θέση του στο φως για να ξεπηδήσει η μικρή σπίθα της ελπίδας και της λύτρωσης, έτσι ο συνθέτης με οδηγό το ποιητικό κείμενο δομεί την καντάτα του πάνω σε αντίστοιχου ύφους μοτίβα, εκείνο "του πράσινου θροΐσματος"..." της αφύπνισης της φύσης"...το "μοτίβο του χειμώνα και της προδοσίας"..."των σκοτεινών σκέψεων" ώσπου στο τέλος επανέρχεται με το λυτρωτικό κι ελπιδοφόρο θέμα της άνοιξης..


Η μονομερής καντάτα δομείται σε τρεις ενότητες:

• Η πρώτη, καθαρά ορχηστρική, μεταφέρει το σταδιακό ξύπνημα της άνοιξης. Το σύντομο μοτίβο του "πράσινου θροΐσματος" θυμίζει τους λαϊκούς εαρινούς ύμνους. Ακούγεται αρχικά σε χαμηλό τόνο, που συμβολίζει το ξύπνημα από τη χειμερία νάρκη.Mετά το χαρακτηριστικό ήχο της άρπας, το ανοιξιάτικο θρόισμα αυξάνει σε δυναμική και στο χαρούμενο αποκορύφωμα μπαίνει η χορωδία: "Πράσινα θροΐσματα, παλίρροιες της Άνοιξης, που αιωρούνται, μελωδίζουν και τραγουδούν!" 

• Στη δεύτερη ενότητα, η αφήγηση του βαρύτονου ξεκινά με μια έντονη παραφωνία για να δηλωθεί η αντίθεση των συναισθημάτων, ενώ το αγγλικό κόρνο ηχεί μια θλιβερή σόλο μελωδία, καθώς ζοφερά επίσης πυκνώνουν τα ηχοχρώματα στην ορχήστρα.
  Η χορωδία ερμηνεύει σύντομα κατιόντα θέματα σχεδόν bouche fermée, καθώς τολμηρές αρμονίες και χρωματικά περάσματα στα ξύλινα πνευστά μεταφέρουν το ουρλιαχτό της καταιγίδας.

• Την τρίτη ενότητα εντοπίζουμε μετά το μονολόγο του βαρύτονου όπου ο ακροατής αφουγκράζεται νύξεις από το αρχικό θέμα του "πράσινου θροΐσματος" . Ήχοι φλάουτου και ελαφρές δοξαριές των τοξοτών σκιαγραφούν την ανανεωτική πνοή της άνοιξης. Μια μελωδική ευφορία κυριαρχεί. Σταδιακά οδηγούμαστε στην λυρική καντιλένα, απαλά και τραγουδιστά μέσω της οποίας μεταφέρεται η κύρια ιδέα της σύνθεσης:

"Όσο αντέχει η αγάπη, αγάπα τρυφερά,

Όσο διαρκεί η υπομονή, ζήσε υπομονετικά,

όσο η συγχώρεση καλεί να' σαι ελεήμων,

κι ο Θεός κριτής σου!"

Rachmaninov, "Spring Cantata, op. 20":

Κείμενα για τον Ραχμάνινοφ υπάρχουν πολλά στο μπλογκ. Περιηγηθείτε!

Ο Γκόγια, ο Χάυντν κι o φιλότεχνος Ισπανός Δούκας...

Πορτρέτο του Δούκα της Άλμπα , Φρανσίσκο ντε Γκόγια, 1795
Μουσείο Πράδο

Ένας από τους πλέον διαφωτισμένους Ισπανούς αριστοκράτες ήταν ο Χοσέ Αλβάρες ντε Τολέδο, Μαρκήσιος της Βιλαφράνκα και Δούκας της Άλμπα, τίτλος που απέκτησε όταν σε ηλικία 16 χρόνων νυμφεύτηκε την δεκάχρονη Μαρία Τερέζα Δούκισσα της Άλμπα. 

Υπήρξε πρότυπο φωτισμένου Ισπανού ευγενή, καθώς υπερασπίστηκε τα ιδεολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής του, τις πολιτικές, στρατιωτικές και πολιτιστικές μεταρρυθμίσεις.

Francisco de Goya

Μας είναι γνωστός από ένα ολόσωμο πορτραίτο παραπάνω, που τού φιλοτέχνησε ο Φρανθίσκο Γκόγια, του οποίου υπήρξε πάτρονας. Ο ζωγράφος έγινε ο προσωπικός πορτρετίστας της Αυλής του και απεικόνισε όλα τα μέλη της οικογένειας.

Ο Δούκας λάτρευε την ιππασία και θεωρούνταν ένας από τους καλύτερους ιππείς στην ισπανική αυλή. Ήταν όμως και μεγάλος λάτρης της μουσικής, όπως και εξαιρετικά προικισμένος εκτελεστής βιόλας.

Joseph Haydn

Ως προστάτης, συνδέθηκε με τον Γιόζεφ Χάυντν, ο οποίος -κατόπιν παραγγελίας του- συνέθεσε αρκετά έργα. Ας θυμηθούμε πως η σχέση του Χάυντν με την Ισπανία ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1770 κι ο συνθέτης έστειλε πολλά χειρόγραφά του από το παλάτι του Εστερχάζυ ή το Λονδίνο στην αυλή της Μαδρίτης έπειτα από αίτημα των μελών της βασιλικής οικογένειας. Στο αρχείο των ισπανικών ανακτόρων βρίσκει κανείς χειρόγραφες  παρτιτούρες από την όπερα "L'isola disabitata-Το ακατοίκητο νησί", από τρίο με βαρύτονο, αλλά και πλήθος Συμφωνιών του Χάυντν, τα περισσότερα σταλμένα στο Δούκα της Άλμπα, με τον οποίο διατηρούσε συχνή αλληλογραφία...

Ας επιστρέψουμε στον Γκόγια και το πορτραίτο που φιλοτέχνησε για τον ισπανό αριστοκράτη. Ο ζωγράφος απεικονίζει με άφθαστη κομψότητα τον ευγενή, εστιάζοντας σε στοιχεία που αποδεικνύουν τις μεγάλες του αγάπες, την ιππασία και τη μουσική.

Ο Δούκας φορά ρούχα ιππασίας, ψηλές μπότες με σπιρούνια, ενώ έχει αφημένο το μαύρο καπέλο του ιππέα ακουμπισμένο πάνω στο περίτεχνο μαρκετερί γραφείο δίπλα του. Αέρα μεγαλοπρέπειας αποπνέει η σάλα της Δουκικής Αυλής μέσα στην οποία απεικονίζεται ο κομψός άνδρας, που κοιτάζει κατάματα το θεατή γεμάτος αυτοπεποίθηση μέσα στο βελούδινο μεσάτο σακάκι του.

Λεπτομέρεια του πίνακα με την παρτιτούρα

Πάνω στο γραφείο εκτός από το καπέλο διακρίνουμε και μέρος μιας βιόλας, στοιχείο που επισημαίνει την σχέση του Δούκα με το όργανο και την τέχνη της Μουσικής. Επίσης, στα χέρια του κρατά ανοικτό ένα βιβλίο μουσικής, που στο εξώφυλλό του αναφέρεται το όνομα του αγαπημένου του συνθέτη, Γιόζεφ Χάυντν.
Μέσα σε οβάλ διακοσμητικό πλαίσιο αναφέρεται και ο τίτλος της σύνθεσης: "Cuatro comp...con acomp de Fortep-Τέσσερις συνθέσεις με συνοδεία πιάνου".

Μετά από έρευνες των ειδικών διαπιστώθηκε πως εκείνη τη χρονιά, ο Χάυντν δεν είχε συνθέσει, ούτε εκδώσει σύνθεση με αυτόν τον τίτλο. Την προηγούμενη όμως χρονιά(1794) είχε γράψει -όπως ο ίδιος αναφέρει σε επιστολή του- τις "6 Original Canzonettas for voice and Fortepiano". Προφανώς στο ρωμαϊκό σύστημα αριθμών το VI μεταφέρθηκε από λάθος σε IV, κι έτσι ολογράφως κατέληξε σε quatro. 

Το εξώφυλλο του κύκλου τραγουδιών
(bonhams)

Πρόκειται για κύκλο τραγουδιών για φωνή, συνοδεία πιανοφόρτε, με την απεικόνιση της παρτιτούρας στα χέρια του ισπανού αριστοκράτη να υπογραμμίζει την άριστη ενημέρωση του Δούκα της Άλμπα για τις μουσικές εκδόσεις...

Στις καντσονέτες, που εκδόθηκαν σε δύο σετ των έξι τραγουδιών το καθένα, ο Χάυντν εκμεταλλεύεται πλήρως τις βελτιωμένες τεχνικές του πληκτροφόρου προσφέροντας στη φωνή μεγαλύτερη εκφραστική συνοδεία, θέτοντας έτσι ένα νέο πρότυπο για το μουσικό είδος.
Το πρώτο σετ των Έξι τραγουδιών βασίζεται σε ποίηση της αγγλίδας, Anne Hunter και το δεύτερο -αφιερωμένο στη Λαίδη Σάρλοτ Μπέρτι- σε ποίηση της Χάντερ επίσης, ένα του Σαίξπηρ, ένα του Μεταστάζιο και δύο ανωνύμων ποιητών. 

Γοητευτικές μελωδίες ντύνουν τους στίχους με τη σύνδεση του λόγου με την μουσική να είναι απαράμιλλη.
Τα σετ ξεκινούν με "τραγούδια της θάλασσας", και τα δυο σε στίχους της Αν Χάντερ.
Στο πρώτο, "Το τραγούδι της Γοργόνας" σε Ντο μείζονα, ηχούν σαν παφλασμός των κυμάτων τα τρίηχα της πιανιστικής συνοδείας, υποδηλώνοντας τη γάργαρη ροή του θαλασσινού νερού και
στο δεύτερο, "Τραγούδι του Ναύτη", σε Λα μείζονα, ο συνθέτης εκμεταλλευόμενος την ευρεία ηχητικότητα του φορτεπιάνο με χαρακτηριστική σφοδρότητα μιμείται τη ναυτική κλήση από τη σάλπιγγα ή τον ήχο από τα ιστία που πολεμούν με τη λύσσα της ανεμοθύελλας.

Ας τα απολαύσουμε:

Ι. Haydn: 6 Original Canzonettas, Βook 1, I: "The Mermaid's Song":

Τώρα πoυ χορεύoυν οι παιχνιδιάρικες ηλιαχτίδες 

στη γαλαζωπή, κρυστάλλινη θάλασσα,

Έλα, και θα σου δείξω το δρόμο

εκεί, που βρίσκονται οι μαργαριταρένιοι θησαυροί.

Έλα μαζί μου και θα σε πάω

εκεί που υψώνονται οι βράχοι των κοραλλιών.

Ακολούθησε, ακολουθησέ με

Ελα να δεις τους θησαυρούς που βρίσκονται

πολύ κάτω απ' των κυμάτων τον παφλασμό

έλα να δεις τον πλούτο, τον αόρατο στο μάτι του ανθρώπου... 

(απόδοση δική μου)

ΙΙ. Haydn: 6 Original Canzonettas, Βook 2, IΙ: " The Sailor' s song":

"Ψηλά στο κατάρτι που λυγίζει

ο ναυτικός από την έκρηξη ατρόμητος 

σφυρίζει στη θύελλα.

Δένοντας σχοινιά στην άγρια θάλασσα

ούτ' ο πόλεμος, ούτε κι ο θάνατος

μπορούν να τον φοβίσουν

Στον εχθρό που το πλοίο καταδιώκει,

ψηλά βάζει το κανόνι 

να διακηρύξει βροντερά

της Βρετανίας της δόξα!"

(απόδοση δική μου)

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γέννηση του σπουδαίου ισπανού ζωγράφου Φρανθίσκο Γκόγια(30  Μαρτίου 1746 στο Φουεντετόδος της Αραγωνίας), ενός από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες όλων των εποχών, τον σημαντικότερο της εποχής του, που εκτιμήθηκε από τους ζωγράφους του ρομαντισμού, ανάμεσά τους τον Ντελακρουά, ενώ κύριος θαυμαστής του υπήρξε και ο Πάμπλο Πικάσο.
31 Μαρτίου του 1732 είχε γεννηθεί στο Ρόραου της Αυστρίας ο Γιόζεφ Χάυντν, σπουδαία προσωπικότητα της κλασικής εποχής της μουσικής, μέλος της Πρώτης Σχολής της Βιέννης και ο επονομαζόμενος "πατέρας" της συμφωνίας και του κουαρτέτου εγχόρδων.

museodelprado
interlude.hk
bonhams

Ο Σιμανόφσκι, οι Γκουράλοι κι ένας θρύλος που' γινε μπαλέτο...

 

Η φωτογραφία που βλέπετε παραπάνω είναι δική μου. Τραβηγμένη στην κεντρική πλατεία της Κρακοβίας παρέα με ταλαντούχα "κορίτσια", πανέμορφα μέσα στην παραδοσιακή τους στολή με αφορμή ένα πολιτιστικό και λαογραφικό  φεστιβάλ που ελάμβανε χώρα τις μέρες που επισκέφθηκα την πόλη. Οι κοπέλες είχαν έρθει από το Ζακοπάνε μια πόλη στα νότια της χώρας, στα  Όρη Τάτρα. Oι κάτοικοι αυτής της περιοχής αποκαλούνται Γκουράλοι. Οι ορεσίβειοι έχουν τη δική τους διάλεκτο, σπουδαία μουσική, χορευτική και αρχιτεκτονική παράδοση.

Villa Atma, το σπίτι του Κάρολ Σιμανόφσκι

Atma στα σανσκριτικά σημαίνει ψυχή. Αυτό το όνομα είχε δώσει ο πρώτος ιδιοκτήτης σε έναν ξενώνα που χτίστηκε στο Ζακοπάνε.
Μια ιδιαίτερης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής ξύλινη διώροφη κατασκευή με σοφίτα και εξέδρες,  πολύ γουστόζικη και γραφική.

"Ψυχή" σε εγχώριο ύφος που βασίζεται στα μοτίβα και τις παραδόσεις των Καρπαθίων, το "στυλ Ζακοπάνε".

Σε αυτό το σπίτι έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο σπουδαίος, Κάρολ Σιμανόφσκι, ο ιδρυτής της σύγχρονης πολωνικής σχολής και ο σημαντικότερος, μετά τον Σοπέν, Πολωνός συνθέτης. 

Ήταν στα τέλη του 1930 που διαγνώστηκε με φυματίωση. Για να βελτιώσει την κατάστασή του αποφάσισε να ζήσει κοντά στη φύση. Νοίκιασε το μικρό εξοχικό, το "σπίτι του ταπεινού ορειβάτη", όπως το χαρακτήριζε, στο Ζακοπάνε, ένα τόπο του οποίου η άγρια ομορφιά και η στοχαστική βουκολική του σιγαλιά, συγκινούσε το συνθέτη απ' όταν ήταν παιδί... 

Ερχόταν συχνά εδώ. Του άρεσε να πεζοπορεί στα βοσκοτόπια και τις λαγκαδιές των Τάτρα. Ήρθε σε επαφή με τους ντόπιους Γκουράλους*, αγάπησε τον πολιτισμό τους και ενδιαφέρθηκε για τη μουσική τους. 
Βυθίστηκε στην κουλτούρα τους, και αγκάλιασε την τονική τους γλώσσα, τους ρυθμούς και τις  μελωδίες τους, τις οποίες αφομοίωσε σε κάποιες από τις συνθέσεις του. Σε άρθρο του δε, με τίτλο: "About Goral Music" γράφει:

"Ο τύπος Γκοράλ, -σε όλες τις τέχνες, μουσική, αρχιτεκτονική και χορό-
είναι μοναδικής ομορφιάς.
Είναι απερίγραπτου κάλλους, που έχω κλείσει μέσα μου να ομορφαίνει την ψυχή μου.
Η μουσική δε, μέσα από τις ιδιότυπες αρμονίες και τις παράφωνες συνηχήσεις της,  
αποκτά μια "εξωτική" χροιά".  

Από τα χρόνια παραμονής του στο Ζακοπάνε και με επιδράσεις από τους Γκουράλους είναι το μπαλέτο του : "Harnasie , Op. 55", η ιστορία του οποίου διαδραματίζεται στα βουνά Τάτρα.
Η πλοκή περιστρέφεται γυρω από έναν θρύλο της περιοχής :  

Είναι άνοιξη και τα κοπάδια μεταφέρονται στα υψώματα των Τάτρα. Στη διαδρομή, μια βοσκοπούλα συναντά έναν ξένο από τα βουνά. Είναι ένας "harnas - ληστής".
Ο άνδρας τής εξομολογείται τον έρωτά του και κείνη ανταποκρίνεται. Όμως, σε λίγες μέρες πρόκειται να παντρευτεί έναν βοσκό που μεγάλωσαν μαζί.
Το δίλημμα μεγάλο: να συνεχίσει τιμώντας το λόγο που έχει δώσει στον παιδικό της φίλο για το γάμο τους ή ν'ακολουθήσει την καρδιά της;
Τελικά αποφασίζει να σεβαστεί τα ήθη και τις παραδόσεις του τόπου της και να συνεχίσει με το γάμο. Στο αποκορύφωμα της γαμήλιας διασκέδασης, οι ληστές των υψιπέδων εισβάλουν και ο Χαρνάς απαγάγει τη νύφη, που του έχει κλέψει την καρδιά.

Η παρτιτούρα του Σιμανόφσκι που ξετυλίγεται σε δυο πράξεις και επίλογο, σφύζει από λαϊκές μελωδίες και ρυθμούς των Τάτρα ενώ η ατμόσφαιρα των άγριων ορέων, του πρωτογονισμού της φύσης και των συναισθημάτων αποδίδεται ευφάνταστα με τη χρήση ιδιαίτερων εφέ από τη μικτή χορωδία και τον τενόρο σολίστα, που ερμηνευει άριες πάνω σε βουκολικά μοτίβα των ντόπιων ορεσίβιων.

Η μουσική δημιουργία του σπουδαίου Σιμανόφσκι μαρτυρά το μέγεθος της έλξης και γοητείας που άσκησε στο συνθέτη  η παράδοση των Γκουράλων και πώς αυτή εκφράστηκε μέσα απο τη μουσική του για το μπαλέτο.Με τα εκφραστικά μοτίβα του καταφέρνει να περιγράψει τις τραχιές, αιχμηρές μορφές των βουνών, τη λαξευμένη ανθεκτική πέτρα, αποκαλύπτοντας τον παράξενα "επικό" χαρακτήρα της κουλτούρας των Γκουράλων.

Το χρώμα της ορχήστρας, αλλά κυρίως η καινοτόμα προσέγγιση του συνθέτη στο λαογραφικό υλικό αποδεικνυει επιδράσεις από την "Ιεροτελεστία στην άνοιξη" του Ιγκόρ Στραβίνσκυ. Ωστόσο το ιμπρεσιονστικό ύφος των Ντεμπισί και Ραβέλ αναδύεται αβίαστα απο την παρτιτούρα που εμπλουτισμένο με τις παραδοσιακές μελωδίες της πατρίδας του συνθέτη καθιερώνεται ο προσωπικός του τρόπος έκφρασης, που όρισε το πλαίσιο εξέλιξης της πολωνικής μουσικής του 20ου αι.

*Γκουράλοι: οι κάτοικοι της περιοχής στα νότια της Πολωνίας, στα  Όρη Τάτρα. Ορεσίβειοι με δική τους διάλεκτο, σπουδαία μουσική, χορευτικη και αρχιτεκτονική παράδοση.

Πέντε χρόνια μετά την εγκατάσταση στη Βίλα Άτμα, ο πολωνός συνθέτης και πιανίστας πεθαίνει σαν σήμερα, 29 Μαρτίου 1937.

Karol Szymanowski: "Harnasie , Op. 55":

"Μια Σονάτα του Μπετόβεν" εις μνήμην του...

 

"A Sonata of Beethoven", Alfred Edward Emslie

"Μια Σονάτα του Μπετόβεν" τιτλοφορείται ένας πίνακας του Βρετανού καλλιτέχνη Alfred Edward Emslie, που φιλοτεχνήθηκε 75 χρόνια μετά το θάνατο του μεγαλοφυούς συνθέτη Λ.Β.Μπετόβεν στη Βιέννη στις 26 Μαρτίου 1827.

Ο ζωγράφος χρησιμοποιεί παστέλ χρώματα, τα οποία δημιουργούν μια αίσθηση γαλήνης, αλλά και μυστηρίου.

Μια γυναίκα παίζει στο πιάνο αφοσιωμένη στην ερμηνεία της, προσηλωμένη στον τρόπο που θα εκφραστεί και βυθισμένη πλήρως στην ατμόσφαιρα που δημιουργεί το άκουσμα.
Για το θεατή, έντονη είναι η αίσθηση ότι οι ήχοι της μουσικής ξεπηδούν από τον πίνακα. Εκτός από το μυστήριο και την ευδαιμονία που μεταφέρει η εικαστική δημιουργία, εμφανείς είναι επίσης ο λυρισμός και η ποιητική ατμόσφαιρα, που υπηρετούνται από απαλά χρώματα σχεδόν διάφανα, που ιριδίζουν, όπως το στιλπνού υφάσματος κομψότατο φόρεμα της πιανίστριας.

Ο Έμσλι που ανήκε σε οικογένεια σπουδαίων καλλιτεχνών, υπήρξε κυρίως ζωγράφος πορτρέτων και λάτρευε τη μουσική, ιδιαίτερα του Μπετόβεν.

Το εικαστικό δωρήθηκε μετά το θάνατό του στο Guildhall School of Music, από την σύζυγό του σε αναγνώριση της βαθειάς αγάπης του για την Μπετοβενική τέχνη.

Αναλυτές έργων υποστηρίζουν πως η αντρική φιγούρα που κρατά σημειώσεις στο βάθος, είναι το πνεύμα του τιτάνα Μπετόβεν που εμφανίστηκε ακούγοντας την ερμηνεία της σύνθεσής του.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό εικαστικό, που απο τον τίτλο και μόνο προσφέρει την ελευθερία στο θεατή να στοχαστεί γύρω από τη μουσική του Μπετόβεν, η συνολική δημιουργική πορεία του οποίου αποκαλύπτει μια θαυμαστή, ουσιαστική διαδικασία με την οποία προκύπτει το αισθητικά νέο στη μουσική και συνολικότερα στην τέχνη...

***

Ο Μπετόβεν έγραψε 32 σονάτες για πιάνο(επιπλέον 3 νεανικές και μία ημιτελή σονάτα) που αποτελούν μια από τις σπουδαιότερες συλλογές έργων στην ιστορία της μουσικής .

Ο συνθέτης και μαέστρος Hans von Bulow τις ονόμασε "η Καινή Διαθήκη του πιανιστικού ρεπερτορίου" έναντι της "Παλαιάς Διαθήκης" του "Καλώς Συγκερασμένου Κλειδοκύμβαλου" του Μπαχ.

Ο Μπύλοβ ήταν ο πρώτος που ερμήνευσε τις Σονάτες ως ενιαίο πιανιστικό κύκλο, καθώς από πολλούς μουσικολόγους οι 32 συνθέσεις αποτελούν "γέφυρα ανάμεσα στα έργα για μουσικό σαλόνι και κείνα για αίθουσα συναυλιών".

Beethoven: "Complete Piano Sonatas":

Ερμηνεύει ο Artur Schnabel, ένας μοναδικός δεξιοτέχνης στο πιάνο, ανυπέρβλητης εκφραστικότητας ερμηνευτής, ένας "σοφός διερμηνέας του συνθέτη με άφθαστες προσεγγίσεις πιστές στην παρτιτούρα", όπως λέγεται...

Ο Μπετόβεν υπήρξε η μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυία της Παγκόσμιας Μουσικής! Πέρασε στην ουράνια αιωνιότητα, αφού σφράγισε με το απαράμιλλης ομορφιάς έργο του αυτή τη γη. Η μουσική του αποτελεί δώρο σε όλους μας, η αξία του έργου του θεωρείται αξεπέραστη, όπως και ο τεράστιος ρόλος του στην πνευματική ζωή της ανθρωπότητας. Επαναστατικός , καινοτόμος, πρωτοπόρος, με πάθος ορμητικότατο, επαναπροσδιόρισε τις μουσικές φόρμες αφήνοντας ανεξίτηλο αποτύπωμα με τους "αιώνιους, αρχετυπικούς" ήχους του να δονούν τις ψυχές όλων των ανθρώπων, να ενώνουν τα αισθήματα όλων των λαών του κόσμου!

Ο Κοντάι, ο φαντασιόπληκτος ουσάρος και το φτάρνισμα...

 

Δεν ξέρω αν το έχετε ακούσει ή όχι, όμως οι Ούγγροι υποστηρίζουν  την πεποίθηση ότι ένα φτάρνισμα πριν την αφήγηση μιας ιστορίας δεικνύει την απόλυτη αλήθεια της ιστορίας, που θα ξετυλιχτεί, ανεξάρτητα με τυχόν υπερβολές και εξωπραγματικά επεισόδια που θα περιλαμβάνει η ιστορία.

Ένα ορχηστρικό "φτάρνισμα" περιλαμβάνεται και στην περίφημη λαϊκή όπερα "Háry János", του ούγγρου συνθέτη, εθνομουσικολόγου και μουσικοπαιδαγωγού, Ζόλταν Κοντάι.

Το λιμπρέτο της όπερας βασίζεται στο επικό ποίημα του János Garay: "Az obsitos - Ο Βετεράνος" κι έχει πρωταγωνιστή τον Χάρι Γιάνος, έναν απόστρατο αξιωματικό, που κάθε βράδυ αφηγείται ιστορίες με τα κατορθώματα και τους έρωτές του, ψυχαγωγώντας με αυτόν τον τρόπο, μικρούς και μεγάλους θαμώνες του πανδοχείου του χωριού του... 

"...σηκώνοντας στο χέρι το ποτήρι...

 περιπέτειες απ' τη θάλασσα αφηγείται

και κατορθώματα ιστορεί από τη μάχη.

Πού και τι κατάφερε και άκουσε

και όλοι σιωπηλοί 

από τα χείλη του κρεμώνται"

(János Garay: "Ο Βετεράνος")

Σε μια δεύτερη ανάγνωση, ο κοινωνικοϊστορικός ιστός του θέματος, παραπέμπει στο Ουγγρικό έθνος, τον καταπιεσμένο λαό και το όνειρό του για ελευθερία.  

Λέγεται πως ο πρωταγωνιστής του επικού ποιήματος του János Garay ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Ένας ουσάρος(ιππέας) ονόματι, László Skultéty(1738-1831), που πολέμησε ενάντια σε Γάλλους, Τούρκους, Πρώσους, Ιταλούς, Ρώσους και πήρε μέρος σε δεκάδες εκστρατείες. Τραυματίστηκε πολλές φορές, επέδειξε όμως γενναιότητα και αξιοθαύμαστο ηρωισμό, τόσο που ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ τον έχρισε ιππότη, χωρίς όμως εκείνος να δεχτεί τον τίτλο. Πέθανε στα βαθιά γεράματα στο χωριό του, σε ηλικία 93 ετών.

Ο φαντασιόπληκτος και αφελής Γιάνος της όπερας του Κοντάι, πλάθει μοναδικά περιστατικά:

Η σύζυγος του Ναπολέοντα, Μαρία Λουίζα, έχει ερωτευτεί παράφορα τον αξιωματικό κι έτσι, τον μεταθέτει στη Βιέννη. Όμως, ερωτευμένος με την αυτοκράτειρα είναι και ο υπουργός του Ναπολέοντα, που γι' αυτό το λόγο κηρύττει τον πόλεμο στην Αυστρία. Ο γενναίος Γιάνος νικά το στρατό του Ναπολέοντα και η Μαρία Λουίζα παραμένει δίπλα του, εκούσια σκλαβωμένη στα δίχτυα του έρωτά του.  Ωστόσο, όταν ο Χάρι Γιάνος βλέπει την παλιά αγαπημένη του, Όρτσε, που έρχεται από το χωριό μόνο και μόνο για να τον συναντήσει, συνειδητοποιεί ότι μόνο μαζί της θα είναι πραγματικά ευτυχισμένος και "σχολά" την αυτοκράτειρα...

"Τα καλύτερα έρχονται!" κι ακούνε όλοι

με τ'αυτιά ορθάνοιχτα!

-παλικάρια δεν θα το ξέρετε

όμως ο "θείος" τα'βαλε κάποτε

με το Μεγάλο Ναπολέοντα..

"Αχαμ!" - είπε ο ήρωας. Ο Ναπολέων, αστείο πράμα!

Είναι "υπέροχος" με τους Γάλλους

και μ' άλλους σαν αυτούς.

Αλλά με τους Μαγυάρους, ένας Θεός ξέρει,

ότι είναι διαφορετικά πολύ

Δεν είναι τίποτα ο Ναπολέων
για έναν ουσάρο των Μαγυάρων!

Ο παραγιός εδώ φτάρνισε ένα μεγάλο φτάρνισμα,

κι ο Γιάνος συνέχισε να ιστορεί... "

(János Garay: "Ο Βετεράνος", babel)

Το "φτάρνισμα" (εκτελεσμένο από  σύσσωμη την ομάδα των τοξοτών συνεπικουρούμενη από κύμβαλα και τύμπανα), απότομο, εκρηκτικό και σπασμωδικό,  ακούγεται στο Πρελούδιο της όπερας, που έχει τον υπότιτλο: "Το παραμύθι αρχίζει".
Τα όργανα μιμούνται το φτάρνισμα, ακολουθώντας μια γραμμή που διογκώνεται αργά, στο τέλος εκρήγνυται και συνεχίζει με την κατιούσα κλίμακα στο πιάνο.

Στην ορχηστρική σουίτα "Háry János", που έκανε πρεμιέρα στη Βαρκελώνη λίγους μήνες μετά την όπερα στο Gran Teatro del Liceo της Βαρκελώνης, ​​στις 24 Μαρτίου του 1927, ακολουθούν τα μέρη:

2. Βιεννέζικο Μουσικό Ρολόι.

3. Τραγούδι
4. Η Μάχη και η Ήττα του Ναπολέοντα.
5. Ιντερμέδιο
6. Είσοδος του Αυτοκράτορα και της Αυλής του

Μοτίβα, που πολλά απ' αυτά πατούν σε λαϊκές ουγγρικές μελωδίες, σκιαγραφούν τον μεγαλόστομο, χαριτωμένο  παραμυθά, που με χιούμορ, θυμοσοφία αλλά και σαρκασμό δεν αφηγείται μόνο, αλλά συγχρόνως γελοιοποιεί τον πόλεμο και καταγγέλλει την εκμετάλλευση της ιδέας της πατρίδας...

Γλυπτό του Hary Janos
σε πλατεία στο Szekszárd

Ακούμε το Πρελούδιο από την Ορχήστρα του Σικάγο υπό την μπαγκέτα του Sir Georg Solti. Είναι μια βαθιά φλογερή επίκληση.
Μετά το σκεπτικιστικό φτάρνισμα με το τσιριχτό glissando, το θέμα του πρελούδιου εξελίσσεται θριαμβευτικά. Αυτή η ηρωική μουσική ιδέα πετάει σε δυσθεώρητα μουσικά ύψη, πάνω στα φτερά των παραλλαγών, για να φτάσει στο τέλος, ημιτελής.
Ο Κοντάι με τη μουσική του ζωγραφίζει ευφάνταστα τη ζωή στη Βιεννέζικη Αυλή, όμως όπως την αντιλαμβανόταν ένας Ούγγρος αγρότης.


Πριν αφεθούμε στην απόλαυση της ακρόασης του έργου, αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Κοντάι ποτέ δεν θεώρησε τον ήρωά του ψεύτη. Αντίθετα, πίστευε πως αποτελεί την ενσάρκωση της ουγγρικής φαντασίας:

"Ο Γιάνος δεν λέει ψέματα, δημιουργεί ένα παραμύθι, είναι ποιητής. Κάθε Ούγγρος είναι ονειροπόλος. Έτσι, μεταφέρεται από τη θλιβερή πραγματικότητα των αιώνων στον κόσμο των ψευδαισθήσεων. Ο Γιάνος εμφανίζεται χαρούμενος μέσα στη φτώχεια του, ένας βασιλιάς στο βασίλειο των ονείρων του. Αυτό που αφηγείται δεν συνέβη ποτέ, αλλά το έχει ζήσει, και έτσι είναι πιο αληθινό από την πραγματικότητα".

Zoltán Kodály: "Háry János Suite, Prelude- Τhe Fairy Tale Begins"

Διευθύνει ο Sir Georg Solti

Γκαίτε: "...Αχ, το τριαντάφυλλο, το τριανταφυλλάκι..."

"Heidenröslein(Το Τριανταφυλλάκι) - Goethe", εικονογράφηση του  Josef Kränzle 

Σαν σήμερα, 22 Μαρτίου 1832 ένας από τους γίγαντες του  παγκόσμιου πνεύματος, ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, πέρασε στην αιωνιότητα.

"Πορτρέτο του νεαρού Γκαίτε", Angelica Kauffman

Ο Γκαίτε διακρίθηκε ως ποιητής, συγγραφέας, δραματουργός, ζωγράφος, μουσικοκριτικός και πολιτικός. Υπήρξε επίσης φιλόσοφος, ενώ έγραψε και για τη θεολογία και τον ανθρωπισμό.
H μητέρα του Γκαίτε ήταν πιανίστα, είχε ωραία φωνή κι ο πατέρας του έπαιζε φλάουτο. Έτσι, ο Γκαίτε μεγάλωσε σ' ένα σπίτι όπου κυριαρχούσε η απόλαυση της μουσικής ακρόασης και εκτέλεσης. Ως παιδί διέκρινε και αναπαρήγαγε τους ρυθμούς, όπως επίσης απομνημόνευε τις μελωδίες με ευκολία.


Ξεκίνησε νωρίς μαθήματα τσέλου, πιάνου και τραγουδιού, μελετώντας άριες από ιταλικές και γαλλικές όπερες.
Προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι παρόλες τις μουσικές σπουδές του, η μουσική αρχικά δεν ενδιέφερε συστηματικά τον Γκαίτε. Την αντιμετώπιζε κυρίως ως επιστήμη..."επιστήμη των ήχων", όπως έλεγε...

Θαύμαζε τη μουσική ιδιοφυία του Μπετόβεν παρόλες τις πολιτικές αντιπαραθέσεις τους -όπως είδαμε- ενώ επίσης είχε εντυπωσιαστεί με τη δεινότητα του Φέλιξ και της Φάννυ Μέντελσον...

πηγή: goethezeitportal

"Τριαντάφυλλο κλειστὸ εἶδ’ ἕνα παιδάκι.

Ἦταν τόσο γελαστό,

χαρωπὸ καὶ μυριστό,

τὸ τριανταφυλλάκι!

νέο τριαντάφυλλο, τριανταφυλλάκι!

Ἄχ! λουλούδι προφαντό! εἶπε τὸ παιδάκι.

Θὰ σὲ κόψω, δὲν βαστῶ!

- Ἄν μὲ κόψῃς, σοῦ κεντῶ

τὸ μικρὸ χεράκι!

εἶπε τὸ τριαντάφυλλο, τὸ τριανταφυλλάκι.

Ξεκαρδίζεται, γελᾷ τὸ τρελὸ παιδάκι,

τὸ τραβᾶ, τὸ ξεκολλᾶ...

Τί ἀγκάθια! τί πολλὰ

στὸ μικρὸ χεράκι!

Ἄχ! κακὸ τριαντάφυλλο, ἄχ, τριανταφυλλάκι!"

(Ποίηση Γκαίτε, Μτφ: Αγγελου Βλάχου-Αναγνωστικό Β' Δημοτικού 1963 issuu.com)

Το ποίημα έγραψε ο νεαρός εικοσάχρονος Γκαίτε κατά τη διάρκεια της παραμονής στο Στρασβούργο. Εκεί, σ'ένα κοντινό χωριό και με τη δροσιά της νιότης γνώρισε τη Friederike, κόρη του εφημέριου και μεταξύ τους αναπτύχθηκε μια τρυφερή σχέση... Η κοπέλα δόθηκε ολόψυχα στον φλογερό έρωτα, που της ενέπνεσε ο ευαίσθητος ποιητής.. Ετσι, όταν εκείνος την επισκέφτηκε για να την αποχαιρετίσει, καθώς θα επέστρεφε στη Φραγκφούρτη, το κορίτσι σπάραξε από βαθύ πόνο και απογοήτεση... Οδύνη όμως αποχωρισμού ένιωσε και ο Γκαίτε που με λεκτική απλότητα αποτύπωσε στο παραπάνω πασίγνωστο ποίημα...
Το "Heidenröslein" λέει για έναν νεαρό άνδρα που βλέπει ένα μικρό τριαντάφυλλο στο λιβάδι και αποφασίζει να το μαδήσει, παρά την προειδοποίηση του τριαντάφυλλου πως αν την πονέσει, θα ανταποδώσει και κείνο παρόμοιο πόνο...


Το ποίημα εχει μελοποιηθεί πάμπολλες φορές... Θα ακούσουμε τις εκδοχές των Μπετόβεν, Σούμπερτ, Σούμαν και Μπραμς.

• 
  Η απλότητα και η αθωότητα της μουσικής του Σούμπερτ δεν γεννιέται από απειρία, αλλά από βαθιά εξοικείωση με τις ιδέες και τα ιδανικά του Γκαίτε. Ο Σούμπερτ έστειλε την παρτιτούρα στον ποιητή τον Απρίλιο του 1816, αλλά ο Γκαίτε το αγνόησε εντελώς.
  Ο ρομαντικός συνθέτης γράφει μια μελωδία, με την οποία μεταφέρει τον ακροατή ευθύς στην ύπαιθρο.
  Ανάλαφρη η αίσθηση που αποδίδεται, με τα μοτίβα να  "υποδηλώνουν την ανεμελιά του νεαρού που περιφέρεται στους αγρούς. Ωστόσο, η φύση των συγχορδιών υπογραμμίζει την ταπεινή αθωότητα του τριαντάφυλλου και η καμπυλωτή μελωδία την ευγενική, σαγηνευτική ομορφιά του". 

Schubert: Heidenröslein, Op. 3, No. 3, D. 257 :

• 
  Eίχε προηγηθεί το 1796 η μελοποίηση του ποιήματος από τον Λ.B.Μπετόβεν. Aν και τα λήντερ του τιτάνα είναι σχετικά παραμελημένα (καθώς αγνοούνται από εκτελεστές, όταν βρίσκονται ανάμεσα στις μεγαλοπρεπείς συμφωνίες, τα ορχηστρικά και χορωδιακά του έργα), θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Μπετόβεν είχε μελετήσει τη φόρμα του ληντ διεξοδικά κι ήταν ο Κερουμπίνι που όταν δυσαρεστημένος με την πρώτη εκδοχή του "Φιντέλιο", του είχε στείλει ένα γαλλικό εγχειρίδιο φωνητικής σύνθεσης για να το μελετήσει και να διδαχθεί τον χειρισμό της ανθρώπινης φωνής.
  Η ποίηση του Γκαίτε με το συναίσθημα, τη φωτισμένη σκέψη και την ευαισθησία αναδεικνύονται στη μελωδία του Μπετόβεν, όπου ο ακροατής με τα μάτια του μυαλού και της ψυχής του παρακολουθεί ένα πανόραμα εικόνων που ζωντανεύει τον κλασικό και πρώιμο-ρομαντικό κόσμο των ιδεών που υπηρέτησε ο συνθέτης.
  
  
  Beethoven: "Heidenröslein Lied":
  
  
  
  
  
  
• 

  Ο Ρόμπερτ Σούμαν δίνει μια εξαιρετική χορωδιακή δημιουργία για μικτή χορωδία πάνω στο νεανικό ποίημα του Γκαίτε, μέρος των "Romanzen und Balladen".
  
  

  Παρότι δεν αποτελεί έκπληξη η στροφική φύση της σύνθεσης, ωστόσο εντυπωσιακός είναι ο χρωματισμός της μελωδίας.
  Ο σπουδαίος ρομαντικός συνθέτης όχι μόνο τονίζει την ανησυχία και θλίψη του νεαρού άνδρα, αλλά αναδύει μέσω των μοτίβων του με ενσυναίσθηση τη θλιβερή μοίρα του ίδιου του τριαντάφυλλου.
  
  

Schumann: "Romanzen und Balladen, op 67 no 3, Heidenröslein":

• 
  Το ποίημα μελοποιήθηκε από τον Γιοχάνες Μπραμς και συμπεριλήφθηκε στον κύκλο τραγουδιών του: "14 Volks-Kinderlieder, WoO31".
  Καθ 'όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Mπραμς καλλιέργησε τη φόρμα του ληντ σαν έναν ιδιωτικό κήπο που άνθιζε γύρω από τα μεγάλα συμφωνικά του έργα. Τα ποιητικά κείμενα τού δίνουν την ευκαιρία της ταύτισης, να εκφράσει τα προσωπικά του συναισθήματα. Ετσι, το "Τριανταφυλλάκι" του Γκαίτε είναι η δίοδος να εξωτερικευθούν ο πόνος της ανεκπλήρωτης αγάπης, η μοναξιά της ανθρώπινης ψυχής, η θλίψη του αποχωρισμού.
  Ο συνθέτης με μια σχεδόν οδυνηρά ευαίσθητη δημιουργία στήνει ένα σκηνικό όπου παιδικότητα αυθεντικών συναισθημάτων και ο αγνός ρομαντικός έρωτας πρωτοστατούν στη φύση της έμπνευσης. 

Brahms: "14 Volks-Kinderlieder,  6. Heidenröslein":

• 
  Τέλος, από το ερωτικό επεισόδιο του Γκαίτε με την Φρεντερίκα εμπνεύστηκε την ομώνυμη οπερέτα του "Friederike" ο Φραντς Λέχαρ. Είναι δημιουργία του 1928, ένα παράδειγμα της λεγόμενης βιογραφικής οπερέτας, ενός είδους δημοφιλούς στις αρχές του 20ού αιώνα, στο οποίο μια ιστορική προσωπικότητα πρωταγωνιστούσε σε μια γλυκόπικρη ερωτική σχέση. Η επιλογή του Γκαίτε ως θέματος για μια οπερέτα ήταν μια τολμηρή κίνηση και προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις. Στην πλοκή η Φρεντερίκα αφηγείται την ιστορία της σχέσης της με τον νεαρό Γερμανό ποιητή και της καταδικασμένης αγάπης τους. Η κοπέλα αγωνιώντας να μην σταθεί εμπόδιο στην καριέρα του θυσιάζει τον έρωτά τους πριν καλά καλά ανθίσει και τον αποχωρίζεται.
  Ακουμε το ληντ από τη σκηνή αποχωρισμού τους:

Lehár: "Friederike"

Κείμενα για τον Γκαίτε υπάρχουν πολλά στο ιστολόγιο. Περιηγηθείτε!