Ilya Repin - Benjamin Britten: "ΝΙΚΟΛΑΣ ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ" ή "Ο Αγιος Νικολαος σώζει τρεις αθώους απο το θάνατο"...

 

Ilya Repin: "Ο Αγιος Νικολαος σώζει τρεις αθώους απο το θάνατο"...

Τον προστάτη των ναυτικών και των εμπόρων τιμά σήμερα, 6 Δεκέμβρη η Εκκλησία μας, τον Άγιο Νικόλαο.
Γεννήθηκε το 270 μ.Χ. στα Πάταρα της Λυκίας, από Έλληνες οικονομικά εύρωστους και ευσεβείς γονείς.
Ο Άγιος είχε φιλάνθρωπα αισθήματα, έτσι όταν κληρονόμησε την τεράστια περιουσία του τη διέθεσε  στους απελπισμένους για να τούς ανακουφίσει.Αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο, όμως λόγω της αρετής του τιμήθηκε και με το αξίωμα του αρχιεπισκόπου Μύρων.

Ο Άγιος Νικόλαος ξεχώρισε για τη σοφία, την ηθική του τελειότητα και ήταν προικισμένος με το χάρισμα της θαυματουργίας. Καθόλη τη διάρκεια του βίου του πάλεψε για την αληθινή πίστη και το δίκαιο, προσπαθώντας να γίνεται ο γαλήνιος όρμος όπου θα καταφεύγει κάθε "τρικυμισμένος".

Το θέμα του παραπάνω πίνακα του μέγιστου ρώσου καλλιτέχνη Ιλια Ρέπιν, αναφέρεται σε έναν από τους θρύλους του Αγίου Νικολάου, σύμφωνα με τον οποίο ενώ έλειπε από τα Μύρα της Λυκίας , όπου ήταν Αρχιεπίσκοπος, ο κυβερνήτης κατόπιν δωροδοκίας, καταδίκασε σε θάνατο τρεις αθώους.
Όταν το έμαθε ο Άγιος, επέστρεψε βιαστικά στα Μύρα και έφτασε στον τόπο της εκτέλεσης ακριβώς τη στιγμή που ο δήμιος ετοιμαζόταν να αποκεφαλίσει τον πρώτο από τους τρεις. Όρμησε στον δήμιο, του άρπαξε το σπαθί από τα χέρια και το πέταξε στο έδαφος, αφήνοντας άφωνους τους παρευρισκόμενους.

Ο ζωγράφος απεικονίζει τη στιγμή που ο Νικόλαος πιάνει με δύναμη το σπαθί και εμποδίζει το δήμιο να εκτελέσει την αποτρόπαια πράξη. Με ύψιστη μαεστρία ο ρώσος καλλιτέχνης καταφέρνει να αποδώσει την αντίθεση μεταξύ των χαρακτήρων: το θάρρος, την αποφασιστικότητα και το σθένος του Αγίου Νικολάου πεπεισμένο για το δίκαιό του, το σάστισμα του δήμιου, τη φοβισμένη έκφραση του κυβερνήτη και τα έκπληκτα πρόσωπα των καταδικασμένων που δεν πίστευαν στο θαύμα της σωτηρίας τους.

Ο Ιλια Ρέπιν συνδεθηκε με μακροχρόνια φιλία με τον ρώσο συγγραφέα Λέοντα Τολστόι. Μπορεί να διαφωνούσαν συχνά -ιδιαίτερα σε θέματα τέχνης- όμως ο θαυμασμός και η εκτίμηση του ενός για τον άλλο ήταν αμοιβαία, με την επιρροή του Τολστόι να είναι εμφανής στο έργο του Ρέπιν.

Παράδειγμα αποτελεί αυτό το εικαστικό "Νικόλαος ο Θαυματουργός ή Ο Αγιος Νικολαος σώζει το τρεις αθώους απο το θάνατο", όπου μεταφέρεται η διακήρυξη του Τολστόι κατά της θανατικής ποινής. Μάλιστα σύμφωνα με κάποιους αναλυτές ο Άγιος Νικόλαος έχει τα χαρακτηριστικά του Τολστόι ως γκριζομάλλης γενειοφόρος...



Ο Μπένζαμιν Μπρίττεν στην Καντάτα του "St Nicolas, op. 42 " σκιαγραφεί το πορτρέτο του Aγίου επικεντρώνοντας στους σχετικούς με αυτόν θρύλους. Στο όγδοο από τα εννέα μέρη της Καντάτας που έχει τίτλο "Η ευσέβεια και τα θαυμαστά έργα του Αγίου Νικολάου" γίνεται αναφορά στο σχετικό θαυματουργό επεισόδιο με τους τρεις καταδικασθέντες που σώθηκαν την τελευταία στιγμή. Η δραματι΄τητα του κειμενου, η αγωνία των στιγμών, η ελπίδα και η ανακούφιση, είναι συναισθήματα που δημιουργεί η ακρόαση με τη χρήση εντυπωσιακών αντιθέσεων σε αρμονίες, φωνητικά στυλ, αλλά και οργανικά ηχοχρώματα.

"Για σαράντα χρόνια Αγιε Νικόλα μας,

Ηγέτη των ανθρώπων μας, ποιμένα μας και

ευγενικέ καθοδηγητη μας, περπάτησες δίπλα μας.

Απευθυνθήκαμε σε Σε, στη γέννηση και τον θάνατο,

Σε καιρό πείνας και στενοχώριας,

σε κάθε θλίψη μας ζητώντας ανακούφιση.

[...]

Κρατάμε ζωντανή τη μνήμη Του

με θρύλους που για τα παιδιά μας

και τα παιδιά των παιδιών τους είναι θησαυροί.

[...]

Οι πύλες ήτανε φραγμένες,

η μαύρη σημαία κυμάτιζε,

και τρεις άντρες γονάτισαν δίπλα στο δήμιο

Αλλά ο Νικόλας έσκασε σαν φλόγα

κι έμεινε σαστισμένο το σπαθί

σώζοντας τους τρεις αθώους..."!

Η "Καντάτα του ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ", του Μπρίττεν είναι ένα κατανυκτικότατο έργο για μικτή χορωδία και τενόρο ως σολίστ, πλαισιωμένους από όργανο, πιάνο, κουαρτέτο εγχόρδων και κρουστά.
Πρόκειται για ένα από τα νεανικά έργα του συνθέτη, γραμμένο να εκτελείται από ερασιτέχνες, παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με τις νέες ορχήστρες κυρίως, να το περιλαμβάνουν στο ρεπερτόριό τους.

Η χορωδιακή σύνθεση ηχεί ως ανακουφιστική ψαλμωδία, ανυψώνοντας την ψυχή του ακροατή, οδηγώντας τον σε ουράνια πνευματικά μονοπάτια ελπίδας, παρηγορίας, προσδοκιών και αισιοδοξίας!

Britten: Saint Nicolas, Op. 42: VIII. His Piety and Marvellous Works":

Μότσαρτ: η αγάπη στη σκοποβολή και οι βωμολοχίες

 

Ο Μότσαρτ με την ξαδέρφη του Μαρία-Θέκλα(στόχος σκοποβολής)

Υπήρξε το "παιδί θαύμα"! Ένα φαινόμενο της μουσικής!
Βιρτουόζος εκτελεστής, συνθέτης από πολύ μικρή ηλικία, με άψογο μουσικό αυτί και μνήμη! Ένας γνήσιος εκφραστής του ευρωπαϊκού διαφωτισμού!

Ο λόγος σήμερα για τον μοναδικό μουσουργό, μια μεγαλοφυία της τέχνης των ήχων, Βόλφγκαγκ Αμαντέους Μότσαρτ.

Το Tanzmeisterhaus στο Σάλτσμπουργκ, που σήμερα στεγάζει  ένα από τα μουσεία της πόλης για τον Μότσαρτ, στην εποχή του συνθέτη χρησιοποιούνταν για συναυλίες, χορούς και λογής καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις, που λάμβαναν χώρα τις Κυριακές και μέρες γιορτών. Μετά το γεύμα, τα παιδιά έπαιζαν στο πάρκο Μιραμπέλ ενώ οι ενήλικες απασχολούνταν με το χαρτοπαίγνιο ή τη σκοποβολή... 

Συγκεκριμένα έπαιζαν "bölzlschiessen", όπως ονομάζεται η σκοποβολή σε κλειστούς χώρους όπου διακοσμημένοι στόχοι στοχεύονται με βελάκια χρησιμοποιώντας αεροβόλο.

Λάτρεις του διασκεδαστικού αθλήματος  υπήρξαν τα μέλη της οικογένειας Μότσαρτ, με φανατικότερο όλων τον Βόλφγκαγκ, ο οποίος ξεκίνησε να παίζει πριν τα δέκα και εξελίχτηκε ε ταχύτατους ρυθμούς σε ανίκητο τοξοβόλο.

Καθώς το παιχνίδι παιζόταν από έξι με δέκα παίκτες, η οικογένεια Μότσαρτ προσκαλούσε φίλους, συνεργάτες και συγγενείς να περάσουν ευχάριστα τις Κυριακές και αργίες τους, που τέλειωνε πάντα και με μια συναυλία.  Στο άθλημα αυτό, βασικό ρόλο έπαιζε ο αρχηγός κάθε φορά, που ονομαζόταν και "μέγας δωρητής" γιατί ήταν εκείνος που πλήρωνε τα ποτά, αλλά και για τα έπαθλα, έναν όμορφα και κατάλληλα ζωγραφισμένο στόχο, που είχε αρκετά μεγάλη διάμετρο -ξεπερνούσε το ένα μέτρο- και πάνω του εκτός από το σχέδιο περιλάμβανε και σχετικό κείμενο.
Όπως αυτό που βλέπετε παραπάνω και ετοίμασε ο Λεοπόλδος Μότσαρτ για μια Κυριακή που εκτελούσε χρέη "μεγάλου δωρητή". Το ετοίμασε για το γιο του, που σε λίγες μέρες θα έφευγε σε περιοδεία, γι'αυτό και τον απεικονίζει μαζί με τη συνομήλικη ξαδέρφη του Μαρία-Θέκλα, που συνδέονταν στενά. Ο Λεοπόλδος συνοδεύει το στόχο  με το κείμενο:

-Αντίο, αγνή μου ξαδέρφη! - Αντίο!

-Σου εύχομαι τύχη καλή στο ταξίδι, υγεία και αίσιο καιρό

Περάσαμε όμορφα το δεκαπενθήμερο μαζί

κι αυτό είναι που κάνει λυπηρό τον αποχωρισμό μας 
Αχ, απάνθρωπη μοίρα! - Αλίμονο..."

Συνηθιζόταν το κείμενο σε αυτούς τους στόχους να είναι σατιρικό, κοροϊδευτικό, προκαλώντας γέλιο στους φίλους-συμπαίκτες που συμμετείχαν...

Λέγεται πως ο νεαρός Αμαντέους, που ήταν -όπως φαίνεται- μεγάλο πειραχτήρι σκάρωνε και στίχους με βωμολοχίες... 

Την περίοδο που απουσίαζε στο Μανχάιμ, ο Βόλφγκανγκ περιέγραψε στον πατέρα του τη μορφή του στόχου σκοποβολής, που επιθυμούσε να χρησιμοποιήσει η οικογένειά του κατά την απουσία του.
Τού έγραψε λοιπόν:

"Αγαπητέ πατέρα, όσον αφορά τους στόχους, θα ήθελα να απεικονίζει έναν νεαρό άντρα με ανοιχτόχρωμα μαλλιά, σκυμμένο με τέτοιο τρόπο που να αποκαλύπτονται τα ...γυμνά του οπίσθια. Από το στόμα του να ξεστομίζεται η φράση: "Καλή σας όρεξη!".
Δίπλα, να βάλεις έναν άλλο άντρα με  κόκκινο μανδύα, μπότες και περούκα στο κεφάλι. Πρέπει να βρίσκεται σε τέτοιο ύψος, ώστε να φαίνεται πως ετοιμάζεται να γλείψει τα οπίσθια του άλλου. Από το στόμα του να βγαίνει η φράση: "Ω, δεν υπάρχει τίποτα πιο νόστιμο!"

πηγή: vintageairguns

Κάποιοι ισχυρίζονται πως ο Μότσαρτ, με το νεαρό σκιαγράφησε τον εαυτό του και ο άνδρας με τον μανδύα παραπέμπει στον αρχιεπίσκοπο Κολορέντο, με τον οποίο ο Μότσαρτ είχε επανειλημμένως συγκρουστεί, καθώς δεν υποτασσόταν στο πρωτόκολλο της Αυλής, το οποίο βέβαια δεν προέβλεπε ρυθμίσεις για μία μουσική ιδιοφυΐα.
Η σύγκρουση κορυφώθηκε το 1781, κατάληξη της οποίας ήταν η απόλυση του συνθέτη, η οποία όμως δεν έκανε το Μότσαρτ  ούτε το χιούμορ του να χάσει, ούτε και τη διάθεσή του για πειράγματα...Ευρηματικός, δημιουργικότατος αλλά και αθυρόστομος, έδωσε και τη μουσική του απάντηση...

Στην εποχή του η σκατολογία ήταν δημοφιλέστατη! Λάτρης της υπήρξε και ο Μότσαρτ, οι επιστολές του οποίου αποκαλύπτουν "απαράμιλλη εντρύφηση σε πνευματικές αναπαραστάσεις περιττωμάτων". Έτσι, συχνά χρησιμοποιεί στα τραγούδια και τις άριές του καλυμμένες ή μη, άσεμνες φράσεις και  βωμολοχίες! 

H παρτιτούρα του Κανόνα: "Leck mich im Arsch"

Μια χρονιά λοιπόν, μετά την απόλυσή του ο Μότσαρτ έγραψε έναν κανόνα  με τίτλο: "Leck mich im Arsch- Γλείψε τα οπίσθια".
Τον συνέθεσε για να ερμηνευθεί σε μια φιλική συγκέντρωση από τον φίλο του Βαυαρό βιολιστή και βαρύτονο, Johann Nepomuk Peyerl. Αυτός ο κανόνας είναι γεμάτος με διασκεδαστικά λογοπαίγνια. Οι στίχοι είναι στα λατινικά και κάπως ακαταλαβίστικοι. Ο κανονικός τίτλος ήταν "lectu mihi mars", αλλά ο Μότσαρτ γνώριζε πως ο τραγουδιστής με την παχιά βαυαρική προφορά του θα έκανε τη φράση να ακουστεί  σαν το γερμανικό "leck du mich im Arsch-Γλείψε τα οπίσθια".

Λέγεται πως όταν ο εκδότης του Μότσαρτ έλαβε την χειρόγραφη παρτιτούρα, συγκλονίστηκε βλέποντας την ανήθικη γλώσσα του τίτλου. Όμως, τού άρεσε η μελωδία και τόν "εξευγένισε" αλλάζοντάς τον με τη φράση: "Ας χαρούμε!"

To βασικό θέμα του κανόνα προέρχεται από το τελευταίο μέρος της Τρίτης Συμφωνίας του Χάυντν.

Στέφαν Γκεόργκε: Οι "Κρεμαστοί Κήποι" του στην ατονικότητα του Σαίνμπεγκ...

[Στη μνήμη του Γερμανού ποιητή, Στέφαν Άντον Γκεόργκε,
 που πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 4 Δεκεμβρίου 1933]

Ο Γκεόργκε αρχικά ανήκε στους "Mardistes" (από τη γαλλική λέξη Mardi=Τρίτη), οπαδούς του Μαλαρμέ που κάθε Τρίτη συγκεντρώνονταν στο σπίτι του προκειμένου να ανταλλάσσουν λογοτεχνικές και άλλες απόψεις. Στη συνέχεια ίδρυσε και συνέτασσε το σπουδαίο λογοτεχνικό περιοδικό: "Blätter für die Kunst-Φύλλα για την Τέχνη".

Η ποίηση του Γκεόργκε διακρίνεται για τον λυρικό τόνο της, το αριστοκρατικό και εξευγενισμένο ύφος της. Δεν αποκάλεσε τυχαία ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες τον Γκεόργε "ισότιμο του Τζέιμς Τζόις", ούτε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν "ισάξιο του Σαρλ Μπωντλέρ"...
Το ότι οι λογοτεχνικοί κύκλοι τον κατατάσσουν δίπλα στον Ρίλκε και τον Χόφμανσταλ, επιβεβαιώνει πως ο Γκεόργκε ανήκει στους βασικότερους εκπροσώπους της μετά Γκαίτε περιόδου της γερμανικής ποίησης.

Ο Γκεόργκε ως ποιητής αποτελεί μία σημαντική γέφυρα μεταξύ του 19ου αι. και του γερμανικού μοντερνισμού. Πειραματιζόταν με τη γλώσσα, τα ποιητικά μέτρα και τη στίξη. Θεωρήθηκε "ιερέας της διανόησης", γι' αυτό γράφτηκε πως "ακτινοβολούσε αξιοπρέπεια  κι ένα είδος ιεροπρέπειας... Στην προσωπικότητά του υπήρχε κάτι το μαγνητικό".

Η ποίηση του Γκεόργκε είχε μεγάλη επιρροή στη μουσική της Δεύτερης σχολής συνθετών της Βιέννης, με σημαντικότερους εκπροσώπους τον  Άρνολντ Σαίνμπεργκ και τους μαθητές του, Μπεργκ και Βέμπερν. Όλοι μελοποίησαν ποιήματά του, όμως ο ιδρυτής του δωδεκαφθογγισμού, Σαίνμπεργκ είναι εκείνος που πρώτος εισήγαγε την ποίηση του Γκεόργκε σε έργα του(2 Lieder, Op.14, Κουαρτέτο εγχόρδων No. 2, Op. 10, Das Buch der hängenden Gärten-Βιβλίο των Κρεμαστών Κήπων).

Ειδικά στο τελευταίο, ήταν ο Σαίνμπεργκ με τη μελοποίησή του που βοήθησε ώστε να γίνει αποδεκτό το ποιητικό κείμενο. Οι "Κρεμαστοί Κήποι" συντέθηκαν το 1908 και αποτελούν την αρχή της ατονικής περιόδου του Σαίνμπεργκ. Με αυτό τον κύκλο τραγουδιών ο συνθέτης έγινε "σημαντικός για τους προοδευτικούς, με τα ατονικά έργα του ν' απαρτίζουν νόμιμη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης".

Ο κύκλος τραγουδιών "Das Buch der hängenden Gärten-Βιβλίο των Κρεμαστών Κήπων" περιλαμβάνει 15 ποιήματα, που αφορούν στον έρωτα δυο νέων. Μια σχέση αποτυχημένη, με άδοξη έκβαση, καθώς η νέα γυναίκα φεύγει από τον κήπο, που στη συνέχεια καταστρέφεται.

Ο συνθέτης χρησιμοποιεί την εικόνα του κήπου ως μεταφορά της εξαΰλωσης -για κείνον-  της παραδοσιακής μορφής μουσικής. Ο κήπος αντιπροσωπεύει την τονικότητα, την κλασική δομή και την παραδοσιακή αρμονία τις οποίες αποτίναξε ο Σαίνμπεργκ και η καταστροφή του κήπου παραλληλίζεται με την απομάκρυνση από τις παλιές μουσικές φόρμες και τη μετάβαση στο νέο κόσμο της ατονικότητας.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο κύκλος με τη θεματική του αποτελεί και μια αυτοβιογραφικής χροιάς έκφραση του συνθέτη, καθώς εκείνη την περίοδο η σύζυγός του, Ματίλντε είχε εγκαταλείψει τη συζυγική εστία για να ακολουθήσει τον εραστή της ζωγράφο, Ρίχαρντ Γκερστλ.

Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε το 1910 χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Κάποιοι δε, το περιφρόνησαν παντελώς, καθώς η πλήρης έλλειψη τονικότητας ήταν μακριά από την επικρατούσα κουλτούρα. Και είναι αυτή η σύνθεση που ευθύνεται για το χαρακτηρισμό του δημιουργού της ως "ένας μουσικός αναρχικός που αναστάτωσε όλη την Ευρώπη". 

Από τα 15 λήντερ θα ακούσουμε τα αρ. 8, 9 και 14 του κύκλου.
Τα δυο πρώτα αποτυπώνουν το πάθος των εραστών και το τρίτο την προαίσθηση για το καταστροφικό τέλος της σχέσης...
Οι μεταφράσεις στα ελληνικά είναι του Νίκου Βουτυρόπουλου(poiein.gr).

"Wenn ich heut nicht deinen Leib berühre-Αν σήμερα δεν αγγίξω το κορμί σου":

"Αν σήμερα δεν αγγίξω το κορμί σου

Της ψυχής μου θα σπάσει η κλωστή

Σα να ʽταν τεντωμένη χορδή.

Ας φορέσω πένθος για σημάδι αγάπης

Αφού σου ανήκω κι υποφέρω.

Κρίνε αν τέτοιο βάσανο μου αξίζει

Ράντισέ με δροσιά γιατί καίω στον πυρετό

Και σκύβω και παραπατώ"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

No. 8: "Wenn ich heut nicht deinen Leib berühre

(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)

"Streng ist uns das glück und spröde - Σκληρή είναι η τύχη κι εύθραυστη"

"Σκληρή είναι η τύχη κι εύθραυστη.

Τι να σου κάνει ένα σύντομο φιλί;

Μια τόση δα σταγόνα βροχής

Σʼ ερημιά καμένη και μουντή

Να τη ρουφά αλύπητα

Που τη δροσιά της χάνει

Στη θέρμη και αναρριγεί"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

Ν.9: "Streng ist uns das glück und spröde"

(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)

"Sprich nicht mehr von dem Laub-Μη μιλάς συνέχεια"

"Μη μιλάς συνέχεια

Για τα φύλλα

Του ανέμου λεία

Για το λιώσιμο

Ώριμων κυδωνιών

Για τα βήματα

Των εξολοθρευτών

Στο τέλος της χρονιάς.

Για το τρέμουλο

Της λιβελούλας

Στην καταιγίδα

Και των φώτων

Που η λάμψη τους
Αλλάζει"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

No. 14: "Sprich nicht mehr von dem Laub"
(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)