Translate

fb

Δευτέρα 30 Οκτωβρίου 2023

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ: "Σκοτεινή Πράξη", ποίηση σε μορφή ορατορίου...





"Αιώνια κυνηγημένοι, διωγμένοι από παντού, και μόνο το τραγούδι μας, καμιά φορά, θλιμμένο
μαρτυρούσε το δρόμο, ή άλλοτε για να ξεφύγουμε, σε θρύλους, όπως σε σιωπηλή γυναίκα,
γερνάμε, ή γινόμαστε απλοί, τόσο που μας έχαναν.
Κι αλήθεια, κατά πού πέφτει η βασιλεία,
και μόνος ο καθένας μας θ’ ακούσει το ράγισμα ενός άστρου,
αργά, τη νύχτα.
Αιώνια, σκοτεινή αποδημία, λαοί που πλανιούνται από όνειρο σε όνειρο,
πουλιά που διασταυρώνονται με το ποτέ ή το πουθενά.
Κι ίσως τα δέντρα στάθηκαν μαντεύοντας το άσκοπο του δρόμου."

(Τάσου Λειβαδίτη: "Σκοτεινή Πράξη" )



Βασισμένο στη συλλογή του Τάσου Λειβαδίτη: "Σκοτεινή Πράξη" είναι το ομώνυμο ορατόριο του Μιχάλη Γρηγορίου.

Λέει ο συνθέτης:

"Η ιδέα να γράψω ένα μουσικό έργο βασισμένο σε ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη χρονολογείται από τα μέσα της δεκαετίας του ’70, απ'όταν διάβασα για πρώτη φορά ποιήματά του...Ο θαυμασμός που μου γεννούσε ανέκαθεν ο συγκλονιστικός και τόσο προσωπικός ποιητικός του λόγος με έκανε να διστάζω τελικά να γράψω ένα τέτοιο μουσικό έργο. Πάντα με σταματούσε η αίσθηση ότι δεν έχω να προσθέσω τίποτα σε κάτι που είναι από μονό του ολοκληρωμένο. Πέρασαν 20 σχεδόν χρόνια για να το τολμήσω.
Αντιμετώπισα την "Σκοτεινή Πράξη" σαν ένα ορατόριο με σχεδόν βιβλικό περιεχόμενο. Ο Λειβαδίτης μιλάει για μεγάλες μνήμες, θρηνεί μεγάλες απώλειες και οδηγείται σε μια αποδοχή της ανθρώπινης μοίρας που δεν είναι ωστόσο εντελώς στερημένη από ελπίδα. Υπάρχουν στιγμές που μέσα από τους στίχους του διαφαίνεται μια σχεδόν πρωτοχριστιανική πίστη, μια εγκαρτέρηση και μια βαθύτατη αγάπη και κατανόηση για τον άνθρωπο..."


Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας σύνθεση στον τύπο του ορατορίου σε τρία μέρη, δηλαδή συναντά κανείς όλα εκείνα τα στοιχεία που βρισκουμε σε αυτη τη μουσική φόρμα της Δύσης. Ο Γρηγορίου γράφει ενα είδος θρησκευτικής μουσικής και η σύνθεση του αποτελεί μια αναφορά σε μια πανανθρώπινη θρησκεία που μιλάει για τη μοίρα του ανθρώπου. Με πρότυπο του τα "Κατά Ματθαίον Πάθη" του Μπαχ, το έργο ξεκινά με μια μεγαλόπρεπη εισαγωγή που εισάγει τον ακροατή σε κατάσταση φιλοσοφικού στοχασμού, βαθύτητας και λυρικής τρυφερότητας...,"σχεδόν μια αγιοσύνη", όπως χαρακτηριστικά δηλώνει. 

Στο έργο υπάρχουν οργανικά ιντερλούδια, χορικά, ρετσιτατίβι, και άριες ερμηνευμένες από βαρύτονο, τενόρο και υψίφωνο.
Στη μουσική σύνθεση που γράφτηκε το 1993 ύστερα από παραγγελία του Θάνου Μικρούτσικου, ο Γρηγορίου δεν μελοποιεί απλά τους στίχους του Λειβαδίτη, αλλά αντιμετωπίζει το έργο του σαν μουσική αφήγηση υψηλής ποιητικής καταγραφής. Το αποτέλεσμα στην παρτιτούρα μαρτυρά την έντονη συναισθηματική φόρτιση του συνθέτη κατά τη διάρκεια δόμησης του έργου, την υπέρτατη συγκίνηση την οποία μεταλαμπαδεύει και στον ακροατή.

Συνθετης και ποιητής δεν συναντήθηκαν ποτέ, όμως ο Λειβαδίτης θα ήταν το λιγότερο ικανοποιημένος από την προσέγγιση του Γρηγορίου, καθώς πολλά είναι τα μέρη στις ποιητικές συλλογές του που μαρτυρούν και αναδεικνύουν την ποιητική και προσωπική του σχέση με τη μουσική.


Τάσος Λειβαδίτης - Μιχάλης Γρηγορίου: "Σκοτεινή Πράξη":



Αφορμή για το κείμενο έδωσε ο αγαπημένος ποιητής Τάσος Λειβαδίτης που σαν σήμερα, 30 Οκτωβρίου 1988 πέρασε στην αιωνιότητα. Η σπουδαία, διαχρονική ποίησή του παραμένει ανέγγιχτη στο χρόνο και θα συγκινεί πάντα κάθε ευαίσθητο αναγνώστη...

Παρασκευή 27 Οκτωβρίου 2023

Σύλβια Πλαθ, "ΠΑΠΑΡΟΥΝΕΣ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ" για τη γενέθλια επέτειο της...

 




Χαρισματική ποιήτρια η Σύλβια Πλαθ, μια προσωπικότητα βαθιά διαταραγμένη, που πολλάκις νοσηλεύτηκε λόγω της κατάθλιψης και της διπολικής διαταραχής που την ταλάνιζε, μέχρι που στα 31 της έδωσε τέλος στη ζωή της...


Η δεύτερη ποιητική συλλογή της   με τίτλο "Άριελ", που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1965 (δύο χρόνια μετά τον θάνατό της)  θεωρείται το "μεγαλειώδες επίτευγμά της, μαρτυρά την ταλάντευσή της ανάμεσα στην ασταθή συναισθηματική της κατάσταση και στο χείλος του γκρεμού", όπως δηλώνει η κόρη της Φρίντα Χιουζ.


Ποίηση "ψυχολογίας", σκοτεινή,  βιωματική, εξομολογητική, εκθέτει το αναπόδραστο της θνητότητας παρά την προσδοκία για αιώνια ζωή.

Στη συλλογή "Άριελ" περιλαμβάνεται και το ποίημα:

"Παπαρούνες τον Οκτώβριο"

"Ακόμα και τα ηλιοφώτιστα σύννεφα αυτό το πρωινό δεν καταφέρνουν
να φτιάξουν τέτοιες φούστες.
Ούτε και η γυναίκα στο ασθενοφόρο
Παρ΄ όλο που η κόκκινη καρδιά της ανθίζει μέσ’ από το παλτό
της τόσο εκθαμβωτικά –

Ένα δώρο, ένα δώρο αγάπης
Απόλυτα απροσδόκητο –
Από έναν ουρανό

Που χλομά και φλογισμένα
Πυροδοτεί το μονοξείδιο του άνθρακα, από μάτια
Προσηλωμένα και βαθύσκιωτα κάτω από στρογγυλά καπέλα.

Ω Θεέ μου, τι είμαι εγώ
Για να ανοίξουν κραυγάζοντας αυτά τα αργοπορημένα στόματα
Μέσα σε ένα δάσος από πάγο, σε μια αυγή από αγριολούλουδα;"

(Σύλβια Πλαθ: "Ποιήματα", εκδ. Κέδρος, μτφ. Ηλιοπούλου Κατ.-Ηλιοπούλου Ελ.)


Το 1971 ο Ned Rorem συνθέτει έναν  κύκλο τραγουδιών με πέντε μελοποιημένα ποιήματα της Πλαθ για σοπράνο, πιάνο και κλαρινέτο.

Τα ποιήματα:

  • Λέξεις
  • Παπαρούνες τον Ιούλιο
  • Ο Κρεμασμένος Άνθρωπος
  • Παπαρούνες τον Οκτώβριο
  • Λαίδη Λάζαρος


O κορυφαίος αμερικανός συνθέτης σύγχρονης κλασικής μουσικής βασισμένος στην αλληγορική ποίηση της Πλαθ δίνει μια νεορομαντική σύνθεση, απ' όπου αναδύεται η μοντερνιστική αισθητική του, αποτέλεσμα της επιρροής που άσκησε στο ύφος του η γαλλική μουσική, η Ομάδα των Έξι, κυρίως των Μιγιώ και Πουλένκ.

Ήρεμη, υποβλητική σύμπραξη οργάνων και φωνής, παραπέμπει στη στοχαστική έκφραση της ποίησης της Σύλβια Πλαθ με την διερευνητική, διεισδυτική πλην απαισιόδοξη οπτική.


Ned Rorem : "Ariel, Five Poems of Sylvia Plath, IV: Poppies in October":



Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2023

Βιργίλιος: "Διδώ και Αινείας", μουσικές εμπνεύσεις...

 

"Βιργίλιος και Μούσες", Ψηφιδωτό στο Μουσείο Μπαρντό-Τυνησία


"Διδώ και Αινείας", Πομπηία
Το παραπάνω ψηφιδωτό είναι του 3ου-4ου αι. μ.Χ., βρέθηκε στη Σους της Τυνησίας και σήμερα βρίσκεται στο μουσείο Bardo της Τύνιδας. Απεικονίζει τον ποιητή Βιργίλιο ανάμεσα σε δύο μούσες. Στα αριστερά του βρίσκεται η Μούσα της Ιστορίας, Κλειώ κρατώντας γραφίδα και στα δεξιά του η Μούσα της τραγωδίας Μελπομένη, κρατώντας προσωπείο.

Ο Ρωμαίος ποιητής  εικάζεται πως γεννήθηκε 15 Οκτωβρίου 70 π.Χ.  Το σημαντικότερο έργο του ειναι η Αινειάδα, που θεωρείται το σπουδαιότερο έπος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γι'αυτό και στο ψηφιδωτό απεικονίζεται να κρατά πάπυρο με το έργο του "Αινειάς".

Αν και  ταπεινής καταγωγής, ως παιδί αγροτών, ο Βιργίλιος έλαβε την καλύτερη δυνατή μόρφωση. Σπούδασε ελληνική και λατινική φιλολογία, ρητορική, ιατρική και αστρονομία, ενώ σύντομα το ενδιαφέρον του επικεντρώθηκε στη φιλοσοφία και την ποίηση.

Στα έργα του ανήκουν επίσης οι Εκλογές και τα Γεωργικά, βουκολικού περιεχομένου, ενώ η Αινειάδα που του ανατέθηκε από τον αυτοκράτορα Οκταβιανό γράφτηκε στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. Ολοκληρώθηκε σε διάστημα  δέκα ετών και περιγράφει το ηρωικό έπος του Αινεία, ο οποίος μετά την πτώση της Τροίας, ταξιδεύει και φθάνει στην Καρχηδόνα. Εκεί τον ερωτεύεται η βασίλισσα Διδώ, που όμως εγκαταλείπει μετά από εντολη των θεων προκειμένου να μεταβεί στην Ιταλία, όπου και θα ιδρύσει τη Ρώμη.

Η Αινειάδα είναι γραμμένη στο πρότυπο της Οδύσσειας και της Ιλιάδας.

Κάποιοι υποστήριξαν ότι ο Βιργίλιος δολοφονήθηκε κατόπιν εντολής του Οκταβιανού, επειδή θέλησε να καταστρέψει την ίδια του την Αινειάδα, που προοριζόταν για εγκώμιο του Αυγούστου...

"O θάνατος της Διδώς", Guercino
Από τα δώδεκα βιβλία της Αινειάδας, το 4ο κατέχει ειδική θέση, καθώς μιλά για την πιο αληθινή από τις ανθρώπινες εμπειρίες, τον έρωτα του Αινεία και της Διδώς που όταν εγκαταλείπεται από τον άνδρα που αγαπά, μαχαιρώνεται και ρίχνεται στην πυρά... Οι Καρχηδόνιοι υπήκοοί της ορκίζονται αιώνια εκδίκηση στους απογόνους του Αινεία, τους Ρωμαίους.


ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

"Η Διδώ περιστρέφοντας τα αιματώδη μάτια της και σπαρμένη με κηλίδες στα τρεμουλιαστά μάγουλά της και ωχρη από το μέλλοντα θάνατό της ανεβαίνει στην ψηλή πυρά και γυμνώνει Δαρδανικό σπαθί. Αφού κράτησε τα δάκρυα και τη σκέψη της είπε τούτα τα στερνά λόγια:
"Γλυκά μου φορέματα, όσο η μοίρα κι οι θεοί το επέτρεπαν δεχθείτε αυτή την ψυχή και μένα λυτρώστε με απ' τους πόνους[...]
Θα πεθάνω ανεκδίκητη, αλλ' ας πεθάνω. Έτσι θα πάγω κάτω στις Σκιές. Ο σκληρός Δάρδανος απ' το πέλαγος ας ρουφήξει τούτη τη φωτιά με τα μάτια  του κι ας κουβαλάει μαζί του τους οιωνούς του δικού μου θανάτου..."

(Βιργιλίου "Αινειάς-Βιβλίο ΙV", Εκδ. Δημ. Ν. Παπαδήμας, μτφ. Δημοσθ. Γεωργοβασίλης)



1. Αριστούργημα του Niccolo Piccinni θεωρείται η όπερά του "Didon". Λέγεται πως όταν το πρωτάκουσε ο βασιλιάς Λουδοβίκος XVI, έμεινε αποσβολωμένος κι εκστασιασμένος ζήτησε να ξαναπαιχτεί ακόμη τρεις φορές στην πρεμιέρα του στο Φοντενεμπλώ, τον Οκτώβριο του 1783. 

"O θάνατος της Διδώς", Tιέπολο
Η όπερα ήταν εξίσου επιτυχημένη στο Παρίσι: ο Πιτσίνι, χειροκροτήθηκε με ενθουσιασμό και επαινέθηκε από κοινό και κριτικού, ενώ σε κάθε παράσταση έρρεναν την τελική σκηνή με ροδοπέταλα όταν εμφανιζόταν η πρωταγωνίστρια που υποδυόταν την Καρχηδόνια βασίλισσα που θρηνούσε... 

Οι άριες ξεχώρισαν για την ευγένεια και την τρυφερότητά τους, αλλά και την κομψή αρμονία τους. Η "Didon" επηρέασε βαθιά τον συνθέτη της, που κάποτε ομολόγησε πως έκλαιγε γοερά για 15 μέρες όταν έγραφε τη σπαρακτική άρια του τελους, σκεπτόμενος: "Αχ, καημένη Διδώ..."

Παρακολουθούμε τη δραματική σκηνή του τέλους με την βασίλισσα απαρηγόρητακαι όλο απελπισία να σπαράζει ψελίζοντας:

"Θέλω να πεθάνω... Θέλω να του σκίσω την ψυχή
για να τον κάνω μάρτυρα του θανάτου μου.
Θέλω η πυρά να τoν φλογίσει με τη φλόγα της
καθώς απομακρύνεται.
Θέλω τουλάχιστον να νιώσει κάποιες τύψεις"

 Niccolo Piccinni"Didon, Αct III, Je veux mourir"


2. Βασισμένο στο τέταρτο βιβλίο της Αινειάδας του Βιργίλιου είναι κι ένα από τα πιο γνωστά έργα του Χένρυ Πέρσελ. Πρόκειται για την τρίπρακτη όπερα: "Dido and Aeneas , Z. 626" σε λιμπρέττο του Nahum Tate. Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1689, στο Παρθεναγωγείο Josias Priest, στο Λονδίνο. 

"La mort de Didon", Claude-Augustin Cayot
Louvre 
Παρότι βασικό στοιχείο στην όπερα και την πλοκή της είναι ο έρωτας, ωστόσο εκπλήσσει το ότι στο έργο δεν υπάρχει κανένα ερωτικό ντουέτο. Αντίθετα, στο μοναδικό ντουέτο τους στη Β' πράξη, οι δύο ήρωες έρχονται σε σκληρή αντιπαράθεση, υποδηλώνοντας έτσι ότι ο έρωτας ήταν και θα είναι πόλεμος. Κι όποιος χάνει τον πόλεμο, πεθαίνει, όπως εδώ η βασίλισσα της Καρχηδόνας που λίγο πριν πέσει νεκρή ξεστομίζει:

"Να με θυμάσαι,
μα ξέχασε τη θλιβερή μου μοίρα"

Πρόκειται για το γνωστό θρήνο της Διδούς, με τον τίτλο "When I am laid in earth- Όταν θα βρίσκομαι στο χώμα", ένα από τα πιο συγκινητικά μέρη της Μπαρόκ, ποτισμένο με τη μελαγχολία του σπαραγμού!

Σήμερα προτείνω να ακούσουμε το μοναδικό τους ντουέτο: "Behold upon my bending spear-Ιδού στο δόρυ μου που λυγίζει" με την Janet Baker και τον Raimund Herincx στους ρόλους της Διδούς και του Αινεία, αντίστοιχα.


"Αινείας:
Ιδού, πάνω στο δόρυ μου που λυγίζει
Ένα κεφάλι τέρατος στέκεται αιμορραγώντας,
Με τα χώματα να ξεπερνούν κατά πολύ
αυτά που έσκισε ο κυνηγός της Αφροδίτης.

Διδώ:
Οι ουρανοί ανταριασμένοι!Aκου πώς οι κεραυνοί
σκίζουν  τις βελανιδιές του βουνού"


3. Mε πλοκή βασισμένη στην Αινειάδα του Βιργίλιου (ιδίως το 4ο Βιβλίο) είναι και η όπερα "Didone" του Francesco Cavalli σε λιμπρέτο του Giovanni Francesco Busenello.

Το χαρακτηριστικό στην πλοκή είναι πως η τραγική αυτοκτονία της Διδώς στο μύθο αντικαθίσταται με ένα αίσιο τέλος στο οποίο η Καρχηδόνια βασίλισσα παντρεύεται τον Iάρβα, όταν εκείνος τη σώζει λίγο πριν αυτοκτονήσει.

Η όπερα, της οποίας η δράση αναπτύσσεται σε πρόλογο και τρεις πράξεις πρωτοπαρουσιάστηκε στο Teatro San Cassiano της Βενετίας το 1640.

Καθώς παρουσιάζει ένα διαφορετικό τέλος από τις άλλες δυο, θα παρακολουθήσουμε τη σκηνή που παραπέμπει στα παραμύθια όπου η ευτυχισμένη κατάληξη με όλους να ζουν καλά και μεις καλύτερα, είναι δεδομένη.

Έτσι, στην 3η πράξη ενώ η Διδώ ετοιμάζεται να μαχαιρωθεί και να πέσει στην πυρά, εμφανίζεται ο Ιάρβας και την αποτρέπει. Τής θυμίζει πόσο πολύ ερωτευμένος είναι μαζί της, πως πριν την εμφάνιση του Αινεία την είχε ζητήσει σε γάμο και περιμένει να τής χαρίσει μια γεμάτη ευτυχία, ζωή...

ΔΙΔΩ:
"Ω, Ιάρβα, σωτήρα της ζωής μου,  
βασιλιάς, άνδρας αληθινός και πιστός μου φίλος, είσαι
Σβήνει το πικρό παρελθόν της 
η Διδώ, που βαθιά μετάνοιωσε για την προσβολή απέναντί σου
[...] 

ΙΑΡΒΑΣ:
Διδώ, μέτρησε τους αναστεναγμούς μου,
Η ζωή με σένα στο πλευρό μου, είναι δώρο,
και γλυκά σου δίνουν συγχώρεση
οι βαθιές, κοφτές μου ανάσες.

ΚΑΙ οι ΔΥΟ:
Είναι οι νόμοι σου, Αγάπη,  
άγνωστοι κι ακατανόητοι,
στο μαρτύριο και το βάσανό σου
κρύβεται η χαρά.
Ξέρεις πώς, από τις κακουχίες ν' αναδύεις ευτυχία,
κι από τις καταιγίδες, τη γαλήνη.

Ας γευτούμε την ευφορία της ψυχής
οι θεοί γαλήνια μάς χαμογελούν,
κι ούτε θυμόμαστε
όσα περάσαμε βάσανα.
-Iάρβα είμαι δική σου.
-Διδώ μου λατρεμένη, βαθιά σ' έχω στην καρδιά μου.
Καλοσύνη, ευδαιμονία...
Μοναδική ελπίδα και ζωή"





Τρίτη 10 Οκτωβρίου 2023

Βέρντι: η απόρριψη, η πρώτη επιτυχία κι η αγάπη στο κρασί...

 

Πορτρέτο του νεαρού Βέρντι την περίοδο σύνθεσης
της πρώτης του όπερας "Ομπέρτο"



Σήμερα συμπληρώνονται 210 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου ιταλού συνθέτη, μεταρρυθμιστή του ιταλικού μελοδράματος, Τζουζέπε Βέρντι.
Γεννήθηκε σ' ένα μικρό χωριό, το Ρόνκολε το 1813...

Ο μικρούλης Βέρντι ως οργανίστας στο Ρόνκολε
(meisterdrucke)

Ο Τζουζέπε Βέρντι ως παιδί υπήρξε ένα από τα πλέον μουσικά ταλέντα όλων των εποχών. Ηταν τριών χρόνων όταν οι γονείς του έφεραν στο σπίτι ένα σπινέτο απ'το οποίο δεν σηκωνόταν παρά μόνο για να κοιμηθεί... Άρχισε μαθήματα με τον Πιέτρο Μπαϊστρόκι, οργανίστα στο χωριό του.
Ο Τζουζέπε ήταν εννιά χρονών όταν πέθανε ο δάσκαλός του. Ετσι, ο μικρός ανέλαβε τα μουσικά καθήκοντα και την υπεύθυνη θέση του οργανίστα Μπαϊστρόκι, ενώ συνέχισε τις σπουδές του με τον διευθυντή της φιλαρμονικής εταιρείας στο Μπουσέτο, Φερντινάντο Προβέζι. Ο νέος δάσκαλος εντυπωσιάστηκε με το ταλέντο του έφηβου Τζουζέπε και τον παρότρυνε να μεταβεί για σπουδές στο Μιλάνο. Ο Βέρντι προετοιμάστηκε για τις εξετάσεις κι έκανε την αίτηση στο Μιλανέζικο Ωδείο.

"Η τεχνική του Τζ. Βέρντι στο πιάνο είναι λανθασμένη. Ο υποψήφιος έχει μουσική φαντασία και θα μπορούσε θεωρητικά να χαρακτηριστεί ένας πολλά υποσχόμενος συνθέτης, όμως χρειάζεται να πειθαρχήσει στους μουσικούς κανόνες. Επί πλέον έχει υπερβεί το όριο ηλικίας. Ως εκ τούτου, η αίτησή του απορρίπτεται."

Το Ωδείο του Μιλάνου δυστυχώς δεν ενέκρινε την αίτησή του, γνωστοποιώντας του την απόφαση γραμμένη σ' ένα άψυχο λευκό χαρτί.

Ο Βέρντι δεν αποδέχτηκε ποτέ αυτήν την απόρριψη. Πάντα μιλούσε και ένοιωθε πικραμένος και αδικημένος με την απόφαση της αρμόδιας επιτροπής...

Η πορεία του είναι γνωστή... Ο Βέρντι κυριάρχησε ιδίως στην ιταλική σκηνή της όπερας μετά την εποχή των Ροσίνι, Μπελίνι και Ντονιτσέτι, τα έργα των οποίων τον επηρέασαν σημαντικά.

Ήταν εικοσιτεσσάρων χρονών όταν συνέθεσε την πρώτη του όπερα. Ήταν ήδη παντρεμένος με την Μαργκερίτα, κόρη του πάτρονά του, Αντόνιο Μπαρέτσι, κι είχαν αποκτήσει και το πρώτο τους παιδί. Η όπερα τιτλοφορείτο "Ομπέρτο, κόμης του Σαν Μπονιφάτσιο" και το λιμπρέτο ήταν του μετέπειτα συχνού συνεργάτη του Βέρντι, Θεμιστοκλή Σολέρα. 
To έργο είχε τεράστια επιτυχία. Κριτικοί και ακροατές εντυπωσιάστηκαν από τον πλούτο των χορωδιακών μερών, την αρτιότητα των ντουέτων και κουαρτέτων...Διάχυτο παντού το μουσικό πάθος του δημιουργού, κατέκτησε και τον πιο απαιτητικό φιλόμουσο.

H υπόθεση διαδραματίζεται στη Β. Ιταλία το 1228. Ο κόμης Ομπέρτο ​​έχει χάσει μια μάχη ενάντια στις δυνάμεις του Εζελίνο. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του που ακολούθησε, η κόρη του, Λεονόρα ερωτεύεται τον Ρικάρντο και οι δυο τους προγραμματίζουν το γάμο τους. Όμως εκείνος μετά τη νίκη του Εζελίνο την εγκαταλείπει για να παντρευτεί την αδελφή του, Κουνίζα.
Όταν ο Ομπέρτο ​​επιστρέφει από την εξορία και μαθαίνει τα γεγονότα σχεδιάζουν με την κόρη του την εκδίκησή τους. Η Λεονόρα λέει στην Κουνίζα για τη συμπεριφορά του Ρικάρντο και κείνη ακυρώνει τελικά τον γάμο τους, αναγκάζοντας τον άνδρα να τιμήσει το γαμήλιο λόγο του προς τη Λεονόρα. Ο Ομπέρτο ​​όμως, που επουδενί δέχεται την ένωση αυτή, τον προκαλεί σε μονομαχία στην οποία ως γηραιότερος σκοτώνεται. Ο Ρικάρντο μετανιώνει για τη στάση του κι ενώ η Λεονόρα τον συγχωρεί, αποφασίζει να κλειστεί σε μοναστήρι.

Verdi: "Oberto, Conte di San Bonifacio - Overture":

Tην Berliner Philharmoniker διευθύνει ο Herbert von Karajan:



Ο Βέρντι αγαπούσε κι έπινε κρασί...
Ο πατέρας του στο Ρόνκολε διατηρούσε πανδοχείο κι ένα μικρό μαγαζάκι, όπου πουλούσε κρασί και διάφορα προϊόντα διατροφής. Από κεί προήλθε πιθανώς η αγάπη και η προσοχή που έδειξε ο συνθέτης για τη γη και τα καλούδια της.

Από κρασιά προτιμούσε εκείνα της Πάρμας, ιδιαίτερα το Malvasia κι όταν αγόρασε το κτήμα στη Villa Sant'Agata, φύτεψε έναν μεγάλο αμπελώνα, τον οποίο περιποιείτο ο ίδιος.

Ο Βέρντι σε τρελό φαγοπότι με φίλους(Φωτο του 1899)

  • Συχνά στις όπερές του στήνει σκηνές με δείπνα και λαμπρές γιορτές, όπου ο οίνος ρέει άφθονος. Ας θυμηθούμε το περίφημο "μπρίντιζι"*  από την "Τραβιάτα": "Libiamo ne' lieti", ανάμεσα στον Αλφρέδο και τη Βιολέτα:


"Ας πιούμε, ας πιούμε από τα εύθυμα κύπελα
που η ομορφιά στολίζει
και η περαστική στιγμή θα μεθύσει από χαρά!
Ας πιούμε απ'τα γλυκά αναριγίσματα
που η αγάπη ξεσηκώνει..."

*μπρίντιζι: οπερατικός όρος, που χρησιμοποιείται σε φωνητικά μέρη όπου παροτρύνεται η κατανάλωση ποτού.

Verdi: "Traviata - Libiamo ne' lieti":



  • Aπό τα διασημότερα επίσης μπρίντιζι του Βέρντι είναι εκείνο από την όπερά του "Οθέλος". Το τρίο Ιάγου-Ροντερίγο και Κάσιου στη σκηνή της ταβέρνας:


-Φέρτε και δω λίγο κρασί, παλικάρια!

(Ο Ιάγος γεμίζει τρία ποτήρια: το δικό του, ένα για τον Ροντερίγκο, ένα για τον Κάσιο)

-Ορίστε!Βρέξτε το λαρύγγι σας!
Πιείτε, πιείτε!

Υψώνοντας τα ποτήρια:

-Είναι αυτό μάννα αληθινό του αμπελιού
θολώνει το μυαλό με τα εκστατικά οράματά του.

Verdi: "Otello - Innaffia l'ugola":




Δευτέρα 9 Οκτωβρίου 2023

Ζακ Μπρελ: "θέλω να τραγουδάτε, όταν στον τάφο θα με ρίξουν..."

 

Ο τάφος του Ζακ Μπρελ στην Γαλλική Πολυνησία



Υπήρξε ένας από τους κορυφαίους τραγουδοποιούς της εποχής του...

Ακόμα παθιάζομαι όταν ακούω τη φωνή του, η καρδιά μου χτυπά άρρυθμα και δυνατά...Και η άγουρη νιότη μου ταυτίζεται με το γλυκό ηχόχρωμα αυτού του τροβαδούρου, της τρυφερότητας, της ευαισθησίας, του ρομαντισμού...

Ο Ζακ Μπρελ υπήρξε ένας ευγενής chansonnier, ένας βασικός εκπρόσωπος του γαλλικού μεταπολεμικού τραγουδιού, που η φήμη του ξεπέρασε τα όρια της χώρας του. Μελοποίησε στίχους, άλλοτε ποτισμένους με έντονο λυρισμό κι άλλοτε με δόσεις ειρωνείας ή σαρκασμού. Η μουσική του ερμηνεία χαρακτηριζόταν από θεατρικότητα, που συνδυαστικά με την ποιητικότητα των στίχων που υμνούσαν αξίες και ιδανικά παράλληλα με τη διάθεση καυστικότητας και κριτικής, τού χάρισαν θριαμβευτική πορεία και μια θέση ξεχωριστή στο παγκόσμιο πεντάγραμμο.


Πώς να ξεχάσω το λατρεμένο καλλιτέχνη, τον συνυφασμένο με την εφηβεία μου και τα μαθήματα γαλλικών, που μπήκε αμέσως στην ψυχή μου με το τρυφερό, ευαίσθητο ερμηνευτικό στυλ του και την ανεπανάληπτη γοητεία του...Η συγκίνηση που μου προκαλούσε τότε το άκουσμα είναι ίδια και τώρα, κάθε φορά που ακούω δημιουργίες του.

Ήταν 49 χρονών όταν ο Ζακ Μπρελ άφησε την τελευταία του πνοή. Το ημερολόγιο έγραφε 9 Οκτωβρίου 1978.
Είναι θαμμένος στο κοιμητήριο Calvary στο Χίβα-Όα, των νήσων Mαρκέζας, στη Γαλλική Πολυνησία. Μια λιτή λίθινη πλάκα ορθώνεται στον τάφο του μ' ένα ανάγλυφο πορτρέτο του με τη γαλλίδα ηθοποιό και τραγουδίστρια σύντροφό του, Μάντλι Μπάμι.

Ο Βέλγος καλλιτέχνης είχε πρωτοέρθει στα νησιά του Ειρηνικού το 1975 όταν έκανε με ιστιοφόρο το γύρο του κόσμου και συγκλονίστηκε από την ομορφιά και τον πρωτόγονο εξωτισμό του τοπίου.

Όταν γυρνώντας στο Βέλγιο διαγνώστηκε με καρκίνο απομονώθηκε στο Χίβα-Όα στην άλλη άκρη της γης, σ'έναν επίγειο παράδεισο, όπου ζωή, φύση και Θεός συνυπήρχαν αρμονικά σ' ένα τόπο απλότητας και γαλήνης...Πέθανε τρία χρόνια αργότερα και η επιθυμία του ήταν να θαφτεί στο Χίβα-Όα.

Ο τάφος του βρίσκεται πολύ κοντά στον τάφο του Πωλ Γκωγκέν που και κείνος στον ίδιο τόπο αναζήτησε την ηρεμία της ψυχής...Κάπου ψηλά, σ'ένα συννεφάκι πάνω από τις φοινικιές ίσως να κρυφοκοιτάζει με κείνο το διακριτικό, γλυκό χαμόγελό του...



"Le moribond-Ο άνθρωπος που πεθαίνει", τιτλοφορείται ένα από τα τραγούδια του, που έγραψε το 1961, απεικονίζοντας τον αποχαιρετισμό ενός ετοιμοθάνατου στα αγαπημένα του πρόσωπα.

discogs
Ο αγαπημένος τραγουδοποιός το εμπνεύστηκε στην Ταγγέρη, μέσα σ' ένα πορνείο...
Μιλά για κάποιον που πεθαίνει από ραγισμένη καρδιά. Λέει το τελευταίο του αντίο πρώτα στον καρδιακό του φίλο, μετά στον ιερέα, έπειτα στον εραστή της γυναίκας του και τέλος σε κείνη, που τον απάτησε τόσες φορές... Μεγαλόκαρδος ο μελλοθάνατος, δεν τους κρατά κακία, αντίθετα φέρεται με καλοσύνη και συγχωρητικότητα, αφού ζητά στον άνδρα να προσέχει και να φροντίζει τη σύζυγό του...

Σαρκαστική η έμπνευση γι' αυτό ο δημιουργός επιλέγει να ακολουθήσει ρυθμό εμβατηρίου, πλάθοντας μια διονυσιακού ύφους ατμόσφαιρα για τη μεγάλη, θριαμβευτική "έξοδό" του...

Παρόλο το μακάβριο περιεχόμενο του τραγουδιού, ο Μπρελ ερμηνεύει με ενθουσιασμό, αποδίδει καθαρά το στίχο και το νόημά του, όπου τρυφερότητες και υπαινιγμοί εναλλάσσονται, ενώ διακρίνεται η διάθεση του για μίξη σαρκασμού και μελαγχολικής ενδοσκόπησης...


"Θέλω να χορεύετε, θέλω να πίνετε,
θέλω να τραγουδάτε,
όταν στον τάφο θα με ρίξουν..."


"Le moribond"
Στίχοι -Μουσική: Jaques Brel:



Παλαιότερο κείμενο για τον Ζακ Μπρελ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.






Τρίτη 3 Οκτωβρίου 2023

Karol Szymanowski: "Η Δήμητρα θρηνεί την απώλεια της Περσεφόνης"..."

 

Evelyn de Morgan: "Η Δήμητρα θρηνεί την απώλεια της Περσεφόνης"



Στη Δήμητρα

"Τη Δήμητρα τη σεβαστή καλλίκομη θεάν αρχίζω να εξυμνώ,
αυτήν και τη λυγεροπόδαρη τη θυγατέρα της που ο Αϊδωνεύς
την άρπαξε, και του την έδωσε ο βαρύγδουπος παντόπτης Ζευς,
όταν μακριά απ’ την χρυσοδρέπανη λαμπρόκαρπη τη Δήμητρα
έπαιζε με του Ωκεανού τις κόρες τις ορθόστηθες,
δρέποντας ρόδα, κρόκους κι άνθη κι όμορφους μενεξέδες
στον τρυφερό λειμώνα...
[...]

Άλγος πικρό κυρίεψε την καρδιά της, κι απ’ τα θεία μαλλιά
ξεσκίσε με τα χέρια της το κρήδεμνο,
και μαύρο κάλυμμα έρριξε στους ώμους,
κι ωσάν γεράκι όρμησε σε γη και θάλασσα
γυρεύοντας τη, όμως κανείς να της αποκαλύψει την αλήθεια
δεν ήθελε, ούτε απ’ τους θεούς ούτε από τους θνητούς ανθρώπους,
κι ούτε απ΄τους οιωνούς ήλθε κανείς αληθινός αγγελιοφόρος.
Ύστερα η σεβαστή Δηώ περιπλανιότανε στη γη εννέα ημέρες
στα χέρια της κρατώντας δάδες αναμμένες,
ούτε ποτέ αμβροσία και ούτε ποτέ νέκταρ ηδύποτο
δεν γεύτηκε θλιμμένη..."


Το παραπάνω απόσπασμα είναι από τον υπέροχο "Ομηρικό 'Υμνο" προς τη Θεά Δήμητρα. Έναν από τους πιο δραματικούς ύμνους που εξιστορεί, το δράμα των δύο θεαινών, της Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης που αρπάχτηκε από τον Άδη.

Στα Ελευσίνια Μυστήρια, που γιορτάζονταν το μήνα Βοηδρομιώνα αναπαρίσταντο ο μύθος αυτός σε τελετές που κρατούσαν εννέα ημέρες, όσες και οι μέρες που περιπλανιόταν η Δήμητρα προκειμένου να βρεί την απαγμένη από τον Άδη, κόρη της.

Από τις ιερότερες μέρες ήταν η πέμπτη, που αποκαλούνταν "η των Λαμπάδων Ημέρα". Οι μύστες με επικεφαλής έναν δαδούχο κατευθύνονταν με πυρσούς στο ναό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, όπου και παρέμεναν για όλη τη νύχτα. Η πομπή αυτή συμβόλιζε την περιπλάνηση της θεάς, ενώ ομάδες γυναικών θρηνούσαν γοερά...


Εμπνευσμένη από το συγκεκριμένο μύθο και τον δραματικό του τόνο είναι η καντάτα του πολωνού Κάρολ Σιμανόφσκι, "Demeter" για κοντράλτο, γυναικεία χορωδία και ορχήστρα, που συνέθεσε το 1917 και συνδέεται με το ειλικρινές ενδιαφέρον του συνθέτη για τον αρχαίο λόγο και την μυθολογία (Eίναι αρκετά τα μυθολογικής έμπνευσης έργα του, Myths op. 30, Metopes op. 
29 κ.ά). Εξάλλου την εποχή σύνθεσης της καντάτας, ο Σιμανόφσκι έχει ήδη αφοσιωθεί στη μελέτη του αρχαίου ελληνικού δράματος και της φιλοσοφίας. 

Ο Πολωνός δημιουργός αφιέρωσε επτά ολόκληρα χρόνια στη σύνθεση, η οποία άρχισε κατόπιν προτροπής της αδελφής του Σοφία Σιμανόφσκα, που έγραψε και το λιμπρέτο της καντάτας, ένα ποιητικό κείμενο έντασης, δραματικότητας και ελεγειακών αποχρώσεων:

"Ο ήλιος στο σκοτεινό ζαφείρι του ουρανού πεθαίνει
και το γκρίζο του σούρουπου σέρνεται
ο άνεμος ψιθυρίζει ήσυχο τραγούδι λυσσασμένα οδυνηρό
πάνω στις μπερδεμένες τρίχες των μαλλιών μου.
Ταπεινωμένη από πόνο βαθύ, ακολουθώ τα βήματα ενός παιδιού
Τα πουλιά επιστρέφουν στις φωλιές τους
Και των άστρων τα ψυχρά μάτια 
κοιτάζουν μέσα στην άθλια καρδιά μου, την αιματοβαμμένη.
Στο σκοτάδι μου ήρθε το κλάμα σου παιδί μου
Οδεύω στο κενό με τα χέρια απλωμένα,
και το ίδιο κενό κουβαλώ στο άψυχο στήθος μου.
Ο λυγμός της θάλασσας σπάει τ' ουρανού το πορφυρό
και μπαίνω στης σιωπηλής Νύχτας το πέπλο
εκεί που μόνο η καρδιά χτυπά μόνο η καρδιά,
η καρδιά που λαμπυρίζει από τα δάκρυα"

(Zofia Szymanowska / απόδοση δική μου από τα αγγλικά)



Η καντάτα εκδόθηκε το 1932 και ο ίδιος ο συνθέτης τη χαρακτήρισε "θρησκευτική καντάτα", παρότι δεν στηρίζεται σε εκκλησιαστικό θέμα. Όμως, η σοβαρή, τελετουργική φύση της την καθιστούν θρησκευτική ή όπως την αποκάλεσε ο Σιμανόφσκι "ένα αρχαιοελληνικό Stabat Mater''.


Σύνθεση έντονης πνευματικότητας, ένα θρηνώδες άσμα πλαισιωμένο από λυγμικές πολυφωνίες, σχεδόν ένα αρχαϊκό μοιρολόι, βγαλμένο από τα Ελευσίνια Μυστήρια και τους θρήνους της μητέρας που αναζητά τη χαμένη κόρη της.
Το συναίσθημα κορυφώνεται στο σολιστικό, φωνητικό μέρος με την σπαρακτική ποιητική απαγγελία, που διατηρεί το μέτρο και το ρυθμό του ποιητικού κειμένου με το συλλαβικό ύφος να κυριαρχεί. Η μουσική οξυδέρκεια του συνθέτη είναι εμφανέστατη, καθώς επιλέγει να εστιάσει στο κείμενο θέτοντας κατάλληλες μελωδικές φράσεις κι ένα στυλιστικό χρωματισμό, που αναδεικνύουν την ομοιομορφία της διάθεσης, μελαγχολικής και τραγικής συνάμα.

Αρτιότατη υφολογικά σύνθεση ιμπρεσσιονιστικού χαρακτήρα, πλούσια ηχοχρωματική παλέτα, ιδιαίτερα εκλεπτυσμένη αρμονία, με το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ φωνών και ορχήστρας να αποκαλύπτεται μαγικό... Δραματικός λόγος και μουσική σύγχρονα, ενταγμένα σε ένα εκφραστικό περιβάλλον αναλόγου ύφους, ποιότητας και ήθους.

Karol Szymanowski: "Demeter Cantata Op. 37":


Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Κάρολ Σιμανόφσκι (3 Οκτωβρίου 1882). Θεωρείται ο ιδρυτής της σύγχρονης πολωνικής σχολής και ο σημαντικότερος, μετά τον Σοπέν, Πολωνός συνθέτης. Στην αρχή της καριέρας του επηρεάστηκε από το νεορομαντισμό των Βάγκνερ και Ρίχαρντ Στράους, αλλά και το ιδιαίτερο ύφος του Σκριάμπιν, ώσπου ήρθε σε επαφή με τα πρωτοποριακά ρεύματα της μουσικής των Στραβίνσκι, Ντεμπισί και Ραβέλ και εντυπωσιασμένος υιοθέτησε ένα ιμπρεσιονιστικό στυλ, το οποίο εμπλούτισε με παραδοσιακές μελωδίες της πατρίδας του, δημιουργώντας έτσι τον προσωπικό του τρόπο έκφρασης που όρισε το πλαίσιο εξέλιξης της πολωνικής μουσικής του 20ου αι.