"Καρναβάλι στη Ρώμη", Dickens - Berlioz

 

"Carnival in Rome", Johannes Lingelbach

Το πνεύμα των ημερών επιβάλλει την αναφορά στους μασκαράδες και τα μασκαρέματα, αλλά και στη φαντασία που ερέθισε η διονυσιακή ατμόσφαιρα σε δημιουργούς, όπου ξεφάντωμα, κέφι, ευθυμία, οινοποσία και χορός, πρωτοστατούν.

Το Καρναβάλι -θα συμφωνήσετε- αποτελεί μια χαρούμενη ανάπαυλα στη μονότονη, χειμωνιάτικη ζωή...Καρναβάλι εκτός από μεταμφίεση και ξέφρενη διάθεση, σημαίνει πειράγματα, αστεία και αθυροστομία.

Ήταν το χειμώνα του 1844 που ο Άγγλος συγγραφέας και κριτικός, Κάρολος Ντίκενς με την οικογένειά του ταξίδεψαν στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Ρώμη. Εκεί, τον εντυπωσίασαν πολλά. Από τα φαγητά μέχρι τους πάντα γελαστούς ανθρώπους...από τα αρχαία μνημεία μέχρι έθιμα και εκδηλώσεις για κάθε περίσταση. 

Τον επόμενο χρόνο δημοσίευσε το βιβλίο του: "Εικόνες από την Ιταλία", στις σελίδες του οποίου κατέγραψε τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του με αφηγήσεις γεγονότων, στιγμιοτύπων και δρωμένων...Αναμεσά τους και κείνα από το Ρωμαϊκό Καρναβάλι, καθώς κατά τη διάρκειά του έγινε μέτοχος της χαώδους φρενίτιδας, της οργιαστικής υπερβολής, κάνοντάς τον να αναλογιστεί την "αρχαία μαγεία" που διέπει τη Γιορτή. Γοητευμένος, συνειδητοποίησε πως ο πόθος για ελευθερία της έκφρασης είναι βαθιά ριζωμένος μέσα στην ανθρώπινη ψυχή...

"Carnival in Rome", Jan Miel, Prado

"Επί ένα τέταρτο προχωρούσαμε μ' αυτόν το ρυθμό, ώσπου φτάσαμε στην Κόρσο. Ειλικρινά, το κέφι, η λαμπρότητα και η ζωντάνια της σκηνής που αντικρίσαμε υπερέβαιναν κάθε φαντασία. Από τα μυριάδες μπαλκόνια  κρέμονταν ζωηρόχρωμα κόκκινα, πράσινα, γαλάζια, λευκά και χρυσαφιά πετάσματα, που φτερούγιζαν μέσα στο λαμπρό φως του μεσημεριού.
Από παράθυρα, από στηθαία και από ταράτσες ανέμιζαν σερπαντίνες βαμμένες στα πιο έντονα χρώματα, αλλά και φανταχτερά υφάσματα σε κάθε αστραφτερή απόχρωση, που αιωρούνταν πάνω από το δρόμο. Ήταν λες και τα κτίρια είχαν κυριολεκτικά γυρίσει το μέσα έξω πλημμυρίζοντας μ’ όλη την ευφορία τους τον δρόμο.
Οι βιτρίνες των καταστημάτων ήταν κλειστές, ενώ τα παράθυρα ήταν γεμάτα κόσμο, σαν τα θεωρεία ενός πάμφωτου θεάτρου· οι πόρτες είχαν αφαιρεθεί, και στη θέση τους, ανθοστόλιστα και στεφανωμένα με πρασινάδες, κρέμονταν υφαντά με κεντημένα δάση· οι σκαλωσιές στα γιαπιά είχαν μεταμορφωθεί σε έκπαγλους ναούς, εκθαμβωτικούς μέσα στα ασημένια, χρυσαφιά και πορφυρά χρώματά τους· και σε κάθε γωνίτσα και κόγχη, απ’ το πεζοδρόμιο ως τις καμινάδες –οπουδήποτε λαμπύριζαν τα μάτια τους–, γυναίκες χόρευαν, γελούσαν και στραφτάλιζαν, όπως το φως πάνω στο νερό.
Κάθε είδους τρελή και παρδαλή αμφίεση που μαγεύει το βλέμμα βρισκόταν στο δρόμο..."

("Δυο εικόνες της Ρώμης", Charles Dickens, εκδ. Κίχλη, μτφ: Γ. Παλαβός).

"Carnival in Rome", Ippolito Caffi

Με έντονη γλαφυρότητα ο Βρετανός μυθιστοριογράφος της Βικτωριανής εποχής περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα στοιχεία της γιορτής, αυτής της περιόδου εκτόνωσης, κατά την οποία οι άνθρωποι με το πρόσχημα της μεταμφίεσης ξεφεύγουν από την καθημερινότητα και εξωτερικεύουν τα πάθη τους.

Στην Ιταλία βρέθηκε και ο Εκτόρ Μπερλιόζ. Ήταν μετά τη νίκη του στο Prix de Rome το 1830... Έτσι, και κείνος έζησε από κοντά τη φρενίτιδα του Ρωμαϊκού Καρναβαλιού, την οποία αποτυπώνει με νότες στην περίφημη ουβερτούρα του: "Roman Carnival". 

Ο Μπερλιόζ ζώντας στην ιταλική πρωτεύουσα είχε παρακολουθήσει εκδηλώσεις αποκριάς που στήνονταν από τους κεφάτους Ιταλούς σε κάθε γωνιά της πόλης, είχε συμμετάσχει ίσως σε καρναβαλικούς χορούς με μασκοφορεμένους, είχε γελάσει με τα αυτοσχέδια θεατρικά στους δρόμους, αλλά και τις λογής αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές των ανθρώπων σε αυτή τη λαϊκή ανατρεπτική γιορτή...Όλα, απαραίτητα οργανικά στοιχεία της χαμογελαστής Αποκριάς, πολύχρωμες εικόνες που αποτέλεσαν έναυσμα για τη συναρπαστική παρτιτούρα του στο"Romain Carnival", που περιγράφει τη θορυβώδη φιέστα...

"Carnival in Rome", Karol Miller

Μια εκθαμβωτική ουβερτούρα, που κανείς θα χαρακτήριζε "φλογερή έκρηξη χρωμάτων", στην οποία ακούγεται το χορευτικό σαλταρέλο, γρήγορο θέμα σε 6/8, ενώ ξεχωριστό είναι και το σόλο από το αγγλικό κόρνο. Ένα αριστούργημα ευφάνταστης ορχηστρικής γραφής του Μπερλιόζ, τα μοτίβα του οποίου προέκυψαν από την καρναβαλική σκηνή της όπεράς του "Μπενβετούτο Τσελίνι".

Μάστορας στην ενορχήστρωση ο γάλλος συνθέτης το 1844 ανάπλασε το αρχικό υλικό και παρουσίασε ένα μεταμορφωμένο έργο ύψιστης ζωντάνιας και ενεργητικότητας, στο οποίο μεταφέρει το θάμβος ενός επισκέπτη στη Ρώμη για την ξέφρενη ιταλική ευθυμία, τη σπιρτάδα και τη λαμπρότητα της γιορτής, όπως τα κατέγραψε και ο Κάρολος Ντίκενς την ίδια εποχή στο βιβλίο του "Εικόνες της Ρώμης"...

Την ορχήστρα πλαισιώνουν κύμβαλα, τρίγωνα και ντέφια, σκιαγραφώντας τους ιλιγγιώδεις, αποκριάτικους χορούς. Ο Μπερλιόζ παραλείπει εσκεμμένα το τύμπανο, το οποίο θεωρούσε βαρύ και ενοχλητικό σ' αυτό το στυλ μουσικής, αντίθετα με τα "ελαφριά" κρουστά που χρησιμοποίησε, που προσέδωσαν στην παρτιτούρα τη λάμψη και τον χορευτικό της χαρακτήρα.
Τρανταχτές ρυθμικές εκπλήξεις διαταράσσουν τις αισθήσεις του ακροατή. Αξιοποιεί τις δυνατότητες της ορχήστρας και εκπλήσσει με το θέμα του andante στην αρχή, που ακούγεται απαλά σε ένα fugato από τα φαγκότα και στη συνέχεια μεταπηδά φόρτε στα τρομπόνια.
Στην coda ο συνθέτης σχεδόν ανεξέλεγκτα, όπως αρμόζει στην καρναβαλική γιορτή επιδεικνύει όλο ευφορία τα χρωματιστά πυροτεχνήματα, με τα οποία ολοκληρώνεται η ξεχωριστή φιέστα, που συνεχίζεται επάξια στο πνεύμα των Ρωμαϊκών Σατουρναλίων...

Berlioz - "Le carnaval romain, Overture, Op 9 "

Διευθύνει ο Claudio Abbado

Αξίζει να σημειωθεί πως το όλο ζωντάνια και καρναβαλικά χρώματα έργο, είναι από τα δημοφιλέστερα του Μπερλιόζ. Παρουσιάστηκε υπό την μπαγκέτα του και αφιερώθηκε στον μουσικόφιλο και μαικήνα του δημιουργού, πρίγκηπα Χοετζόλερν-Έχινγκεν.
Όταν η συναυλία ολοκληρώθηκε στο σωστό τέμπο και απόδοση, ικανοποιημένος ο Μπερλιόζ, ήταν σαν να έπαιρνε την εκδίκησή του για την χλιαρή υποδοχή της προγενέστερης όπερας με τα ίδια μουσικά θέματα και γυρνώντας στους μουσικούς, είπε:

"Έτσι εκτελείται το καρναβάλι! Όχι σαν Σαρακοστή και Μ. Παρασκευή!", υπονοώντας πως η αποτυχία οφειλόταν στην μη τήρηση της ταχύτητας και του σπινθηροβόλου ύφους που εκείνος απαιτούσε.

Μια από τις τελευταίες παρουσιάσεις της ουβερτούρας που διηύθυνε ο Μπερλιόζ στο Παρίσι ήταν το Φεβρουάριο του 1863. Όπως αναφέρει ο συνθέτης στις "Αναμνήσεις" του φανατικοί θαυμαστές του τού έγραψαν:

"Η Ουβερτούρα Carnival Romain, που κάλλιστα θα μπορούσε να ονομαστεί "Μεγάλη Ρωμαϊκή Συμφωνία", είναι ένα πραγματικό αριστούργημα.

Τι δύναμη στην έμπνευση, τι φωτιά, τι αυθορμητισμός!

Και πόσο συγκινητικό είναι να την ακούς!

Αυτή η μουσική σας δεν θα γεράσει ποτέ!"

Μέντελσον: "Ιταλική Συμφωνία, ένας γαλάζιος ουρανός σε Λα μείζονα"...

 

"Piazza di Spagna στη Ρώμη", σκίτσο του Μέντελσον
Η πλατεία, όπως την αντίκριζε κάθε πρωί από το δωματιάκι του.
(bbc.co.uk)

"Ρώμη, 8 Νοεμβρίου 1830

Αγαπημένοι μου,

Έχω κιόλας οκτώ ημέρες στη Ρώμη. H αρχική μου εντύπωση δεν ήταν καλή. Όμως βιάστηκα. Το μεγαλειώδες Κολοσσαίο και το λαμπρό Βατικανό συνέβαλλαν σ'αυτό, όπως επίσης ο ήπιος ανοιξιάτικος καιρός και οι ευγενικοί άνθρωποι ή το ηλιόλουστο δωμάτιό μου. Βρίσκεται στο νούμερο 5 στην Piazza di Spagna, μακριά από το Καπιτώλιο, με την απόσταση να με προβληματίζει...
Φοβόμουν πως το κρύο θα ήταν περισσότερο... Όμως, κανένα πρόβλημα...όταν κοιτάζω από το παραθύρι κάθε πρωί, όλα ξεχωρίζουν τόσο καθαρά στον γαλάζιο, ηλιόλουστο ουρανό.
Στο μικρό δωμάτιό μου που βλέπει στην πλατεία, έχω ένα καλό βιεννέζικο πιάνο κι ένα τραπέζι, όπου στέκονται τα πορτρέτα του Παλεστρίνα, του Αλλέγκρι και παρτιτούρες της μουσικής τους... "

(Από επιστολή του Μέντελσον)

Από τον Οκτώβριο του 1830 ως τον Ιούλιο του 1831 ο Φέλιξ Μέντελσον πραγματοποιεί ένα ταξίδι στην Ιταλία. Τη διασχίζει κουβαλώντας μαζί του έναν εξαιρετικό "τουριστικό οδηγό": Το "Ταξίδι στην Ιταλία" του Γκαίτε. Κι ακολουθεί βήμα προς βήμα τη διαδρομή που πενήντα χρόνια πριν είχε διανύσει ο γηραιός φίλος του.  

Το ταξίδι διήρκεσε 10 μήνες. Πρώτος σταθμός στην Ιταλική χερσόνησο η πολυκάναλη Βενετία. Ακολούθησαν η Μπολόνια και η Φλωρεντία. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρώμη, ο συνθέτης έγινε μάρτυρας της στέψης του Πάπα Πίου Η' και των εορτασμών της πόλης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. 

Από το ταξίδι του στην Ιταλία ο Φέλιξ Μέντελσον εμπνεύστηκε την Τέταρτη Συμφωνία του σε Λα μείζονα, την αποκαλούμενη "Ιταλική".

Τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς ο Φέλιξ από τη Ρώμη θα γράψει στην αγαπημένη του αδερφή Φάννυ:

"Η Ιταλική συμφωνία σημειώνει μεγάλη πρόοδο.
Εικάζω πως θα' ναι η πιο χαρούμενη σύνθεση που εμπνεύστηκα ποτέ!"

Συνηθίζεται να λέγεται πως αυτή η Συμφωνία αντιμετωπίζει τους ακροατές της σαν "τουρίστες".

• Η πρώτη κίνηση ηχεί λαμπρή, γεμάτη φως, με μοτίβα που μεταφέρουν λαχτάρα και ανυπομονησία, την ενέργεια χαρούμενων ανθρώπων που έχουν ευθυμήσει πίνοντας κρασί...
• Η δεύτερη κίνηση θυμίζει θρησκευτική πομπή.
• Στο τρίτο μέρος καλούμαστε να συμμετάσχουμε στο πανηγύρι πάνω σ'ένα ρυθμικό μινουέτο και στο φινάλε
• ένα χορευτικό, σκερτσόζικο  σαλταρέλο θα αποτελέσει τον πυρήνα του βασικού θέματος, ερέθισμα από τον ομώνυμο ιταλικό λαϊκό χορό, με το ρυθμό να πρωτοστατεί, τη μελωδια να σφύζει από ενέργεια και να αναδύει τον ενθουσιασμό από την "πατρίδα της Μουσικής", Ιταλία.

Με άλλα λόγια, η Ιταλική συμφωνία περικλείει την εμπειρία του Mέντελσον ως χαλαρού ταξιδιώτη. 

Κατά τη διάρκεια των εορτασμών της Σαρακοστής στη Ρώμη, ο συνθέτης παρακολούθησε μια σειρά από θρησκευτικές πομπές και οι εντυπώσεις του αποτυπώνονται μουσικά στη θρησκευτική επισημότητα του "Andante". Οι μελετητές ισχυρίζονται πως το δεύτερο μέρος, παραπέμπει σε θρησκευτική πομπή, που ο συνθέτης παρακολούθησε στη Νάπολη ή στη Ρώμη.
Όπως και να έχει, ο συνθέτης περιέγραψε τη μουσική "ως ανάλογη με τις συμμετρικές φόρμες και τη συγκρατημένη ομορφιά της ιταλικής αρχιτεκτονικής".

Αποκαλείται δε, "Πομπή των προσκυνητών", λόγω της σχετικής ομοιότητας με την "Πομπή των προσκυνητών" από τον "Χάρολντ στην Ιταλία" του Μπερλιόζ, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί οξύμωρο αν σκεφτούμε πως στη Ρώμη ο Μέντελσον γνώρισε τον Εκτόρ Μπερλιόζ, του οποίου τη μουσική όμως, αντιπαθούσε σφόδρα...Θεωρούσε το γάλλο συνάδελφό του ατάλαντο και τις δημιουργίες του απαίσιες, χωρίς ταυτότητα. Είναι γνωστή η φράση του: "Οι ενορχηστρώσεις του είναι τόσο βρώμικες που πρέπει να πλύνω τα χέρια μου κάθε φορά που γυρίζω τις σελίδες των παρτιτούρων του".

Mendelssohn: "Italian Symphony, Μοv. II. Andante con moto"

Την Berliner Philharmoniker διευθύνει o Herbert von Karajan

Ο Μέντελσον ολοκλήρωσε την Ιταλική συμφωνία στο Βερολίνο στις 13 Μαρτίου 1833 και η πρεμιέρα της δόθηκε έπειτα από ακριβώς δυο μήνες στο Λονδίνο, 13 Μαΐου 1833 με τον ίδιο το συνθέτη στο πόντιουμ.
Αξιοπερίεργο είναι το ότι ο τελειομανής Μέντελσον, δεν ήταν ικανοποιημένος με αυτή τη δημιουργία του. Έτσι, ακολούθησαν αναθεωρήσεις του έργου, ιδιαίτερα στα τρία τελευταία μέρη, με την Συμφωνία να μην δημοσιεύεται κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Το έργο πρωτοεμφανίστηκε σε έντυπη μορφή το 1851, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του συνθέτη. Σήμερα είναι ένα από τα πιο δημοφιλή και περισσότερο εκτελεσμένα έργα του.

Στην παρτιτούρα οι νότες ζωγραφίζουν τη λιακάδα και τη ζεστασιά της ιταλικής υπαίθρου και ο συνθέτης ευρηματικά μεταφέρει αυτό το θάλπος στα πνευστά της ορχήστρας δίνοντάς τους τεράστιο βαθμό ελευθερίας, με αποτέλεσμα ένα διάφανο, φωτεινό και αέρινης υφής αποτέλεσμα. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Μέντελσον περιέγραψε κάποτε την Ιταλική Συμφωνία ως "γαλάζιο ουρανό σε Λα μείζονα"...

Ακούμε τη συμφωνία ολοκληρωμένη.

Mendelssohn: "Italian Symphony" / Herbert von Karajan

"Η γυναίκα δίχως σκιά", Ούγκο φον Χόφμανσταλ-Ρίχαρντ Στράους

Xούγκο φον Χόφμανσταλ

Ο συγγραφέας, ποιητής, δραματουργός, δοκιμιογράφος, Χούγκο φον Χόφμανσταλ γεννήθηκε σαν σήμερα, 1 Φεβρουαρίου 1874 στη Βιέννη από κι έλαβε από πολύ νωρίς μια βαθιά ανθρωπιστική παιδεία. Από τα μαθητικά του χρόνια έγινε γρήγορα δεκτός από την ομάδα συγγραφέων της "Νέας Βιέννης". Στη συνέχεια σπούδασε νομικά και Ρομανική Φιλολογία, που όμως εγκατέλειψε για να στραφεί εξ ολοκλήρου στη λογοτεχνία.


Ο Χόφμανσταλ είναι γνωστός στους μουσικόφιλους ως λιμπρετίστας, κυρίως από τη συνεργασία του με τον Ρίχαρντ Στράους. Οι δυο τους συναντήθηκαν το 1900 και μεταξύ τους αναπτύχθηκε μακροχρόνια φιλία. Συνεργάστηκαν στο ανέβασμα μελοδραμάτων, ανάμεσά τους η "Ηλέκτρα", ο "Ιππότης με το ρόδο" και η "Γυναίκα δίχως σκιά" στο οποίο θα αναφερθούμε σήμερα και για πολλούς θεωρείται το αριστούργημά του.

Ο Χόφμανσταλ στήνει μια πρωτότυπη, αλληγορική ιστορία βασισμένη σε σκανδιναβικούς θρύλους, τα παραμύθια των αδερφών Γκριμ, παραμύθια της Ανατολής και υλικό από τον "Φάουστ" του Γκαίτε:

Η ΥΠΟΘΕΣΗ:

Κάποια μέρα που ο αυτοκράτορας μιας εξωτικής χώρας κυνηγά στο δάσος με το αγαπημένο του γεράκι, βλέπει και αιχμαλωτίζει μια γαζέλα. Είναι η κόρη του βασιλιά των πνευμάτων, που ευθύς μεταμορφώνεται σε πανέμορφη γυναίκα, την οποία ο αυτοκράτορας παντρεύεται. Η γυναίκα δεν μπορεί να τεκνοποιήσει, είναι μια "γυναίκα χωρίς σκιά"...Σύμφωνα με τους ορισμούς του πατέρα της, ωστόσο, αν η αυτοκράτειρα δεν κατακτήσει τη γονιμότητα προτού περάσουν δώδεκα φεγγάρια, θα επιστρέψει σε αυτόν και ο αυτοκράτορας θα μεταμορφωθεί σε πέτρα…

Ο Χόφμανσταλ εκτυλίσσει την ιστορία του μέσα σε μια ατμόσφαιρα ονείρου και παραμυθιού και είναι πάμπολλα τα συμβολιστικά στοιχεία, με προεξέχουσα τη γυναίκα, που στην ιστορία της ανθρωπότητας κερδίζει μέσα από απανωτές και σκληρές μάχες τη "σκιά" της, σύμβολο γονιμότητας, ατομικής ελευθερίας και ολοκλήρωσης.

Το μοτίβο της χαμένης σκιάς εμπνεύστηκε ο Χόφμανσταλ από την "Αλλόκοτη ιστορία του Πέτερ Σλέμιλ", του Adelbert von Chamisso. Στον τιμώμενο σήμερα λογοτέχνη και λιμπρετίστα, αντίθετα απ'ότι στον Καρλ Γιουνγκ, το μοτίβο της σκιάς δεν αντιπροσωπεύει το ασυνείδητο αλλά σηματοδοτεί τη λαχτάρα για αγάπη και μητρότητα.

"Η αυτοκράτειρα ρίγησε. Ήξερε: Ήταν η σκιά της ξένης γυναίκας, που της είχε κατακυρωθεί. Τα χέρια της σκιάς υψώθηκαν προς το μέρος της με τις παλάμες ανεστραμμένες, ήταν η χειρονομία του σκλάβου, που παραδίδεται ολοκληρωτικά, για ζωή και θάνατο.
Το γονατισμένο ον ριγούσε σαν τρεμόφυλλη λεύκα και η αυτοκράτειρα έτρεμε
κι εκείνη μέχρι τα μύχια της ψυχής της.
Οι δύο παλάμες έσμιξαν, επάνω τους αναπαυόταν μια στρογγυλή κούπα με χρυσό νερό.
Η σκιά, υψώνοντας ακόμη περισσότερο τα μπράτσα της, πρόσφερε τρέμοντας στην αυτοκράτειρα το νάμα και μαζί τον εαυτό της.
Ο αυτοκράτορας είχε πια ανακαθίσει εντελώς. Στηριγμένος μόνο στο αριστερό του χέρι τέντωνε το δεξί προς τα εμπρός με απέραντο πόθο και ανυπομονησία.
Στα μάτια του, που δεν ξεκολλούσαν από το χέρι της γυναίκας του,
η ελπίδα και η απελπισία σφιχταγκαλιάζονταν, σαν δύο φίδια που παλεύουν..."

(Η Γυναίκα χωρίς σκιά", Χούγκο φον Χόφμανσταλ, Εκδ. Ύψιλον, μτφ. Ελ. Νούσια)

Χόφμανσταλ και Ρ. Στράους

Ο Χόφμανσταλ με πυρήνα την αγάπη που ευλογείται από τη γέννηση των παιδιών στήνει μια ευρηματική ιστορία βασισμένη στην ιδέα δύο ζευγαριών, του αυτοκρατορικού και ενός ζεύγους, που ανήκει στον απλό κόσμο. Ο Χόφμανσταλ -κατά δήλωσή του- το συνέκρινε με τον Μοτσάρτιο "Μαγικό Αυλό", που έχει παρόμοια διάταξη δύο ζευγαριών.

Οι περισσότερες όπερες του Ρίχαρντ Στράους δημιουργήθηκαν σε ένα πολιτισμικό περιβάλλον που πρωτοστάτησε καλλιτεχνικά σε όλους τους τομείς. Ο ίδιος ο Στράους συνεργάστηκε με την πρωτοπορία της εποχής εκείνης και συνεπώς τα έργα του για το μουσικό θέατρο επηρεάστηκαν φυσικά από τις λογοτεχνικές τάσεις της εποχής, αλλά και το πνεύμα της θεατρικής μεταρρύθμισης που συντελέστηκε σε όλη την Ευρώπη και συνδέθηκε με αισθητικές θεωρίες και τεχνικές εφευρέσεις στο χώρο της σκηνής. Όλα, στοιχεία που επέβαλλαν στην όπερα μια νέα μουσική γλώσσα προσαρμοσμένη αντίστοιχα στις όποιες καινοτόμες δομές.

Η ιδέα του λιμπρέτου του Χόφμανσταλ ενθουσίασε τον Ρίχαρντ Στράους και ξεκίνησε αμέσως να συνθέτει. Δούλευαν παράλληλα τη μουσική και το ποιητικό κείμενο, βοηθώντας ο ένας την έμπνευση του άλλου, επιμένοντας στην ψυχαναλυτική προσέγγιση του θέματος.

Ο Στράους άρχισε να συνθέτει σε μια περίοδο, όπου οι φωτιές του Α' Παγκοσμίου πολέμου φλόγιζαν όλη την Ευρώπη. Έτσι, το άγχος του πολέμου έκανε την διαδικασία σύνθεσης της τρίπρακτης όπερας επίπονη για το δημιουργό, γι' αυτό συχνά αποκαλούσε τη "Γυναίκα χωρίς σκιά" ως "παιδί του καημού".

Χόφμανσταλ και Ρ. Στράους

Πρόκειται για μουσικό δράμα ιδιαίτερα πολύχρωμης ενορχήστρωσης και από τα πιο περίπλοκα δημιουργήματα του Στράους. Σε αντίθεση με άλλα του έργα, η "Γυναίκα χωρίς σκιά" περιλαμβάνει εκτεταμένους μονολόγους και σκηνές, απαιτεί μεγάλη ορχήστρα, περίτεχνα σκηνικά, πλούσια εφέ με πολύπλοκες και δύσκολες σκηνικές αλλαγές. Είναι επίσης άκρως δεξιοτεχνική φωνητικά σε όλους τους βασικούς ρόλους.
Παρόλ' αυτά, στην πρεμιέρα στην Βιέννη το 1919, κοινό και κριτικοί δεν έδειξαν να ενθουσιάζονται, ενώ το πολύπλοκο, στρυφνό, γεμάτο αλληγορίες και συμβολισμούς λιμπρέτο του Χόφμανσταλ δεν έγινε κατανοητό.

Θα απολαύσουμε από την συγκλονιστική 3η σκηνή της όπερας την άρια της αυτοκράτειρας.
Ο αυτοκράτορας σχεδόν έχει πετρώσει, όταν μετανοιωμένη η κόρη του βασιλιά των πνευμάτων που βρίσκεται μέσα στο ναό ζητά συγχώρεση. Για να διεκδικήσει τη "σκιά", θα πρέπει να πιει από το χρυσαφένιο νερό(πηγή της ζωής) που αναβλύζει μπροστά της. Σχεδόν είναι πεισμένη, όταν ακούγονται οι φωνές του φτωχού ζευγαριού...Είναι τεράστιο το δίλημμα που δημιουργείται. Η σκέψη πως η δική της μεταμόρφωση-σωτηρία συνεπάγεται τη δυστυχία και τον αιώνιο θάνατο δυο άλλων ανθρώπων τη βασανίζει. Αποφασίζει να αρνηθεί και να θυσιαστεί εκείνη.
Το εναρκτήριο μοτίβο ηχεί ταραχώδες. Έγχορδα και απότομες, φοβιστικές πνοές από τα χάλκινα πνευστά εντείνουν το συναίσθημα που ενισχύεται ακόμη περισσότερο με άκαμπτες χρωματικές και θυελλώδη τρέμολι.
Ο Στράους φωτίζει με μια ευρηματική ηχοχρωματικά μουσική, τη μαγεία, το μυστήριο και τη γήινη ζεστασιά των χαρακτήρων του Χόφμανσταλ.

"Πες: Θέλω να πιω!

Και αυτή η σκιά γίνεται δική σου!

[...]

Μη με δοκιμάσεις

είμαι το παιδί σου

Ασε με να πεθάνω,

πριν υποκύψω!

[...]

Δεν θα πιω..."

Τη Φιλαρμονική της Βιέννης διευθύνει ο Karl Böhm. Στο ρόλο της Αυτοκράτειρας η Leonie Rysanek.

R. Strauss: "Die Frau ohne Schatten, Αct III. Ich will nicht":

Αυτή η πράξη της αυτοκράτειρας όμως είναι εκείνη που την απελευθερώνει. Την στιγμή που με ανθρώπινη πια υπόσταση αποκτά σκιά, ο αυτοκράτορας επανέρχεται στη ζωή...
Τα δυο ζευγάρια επανενώνονται και τραγουδούν. Yμνούν την αγάπη, τη ζωή, τα παιδιά που θα γεννηθούν στο μέλλον...

"Ήταν η χειρονομία του σκλάβου, που παραδίδεται ολοκληρωτικά, για ζωή και θάνατο...η ελπίδα και η απελπισία που σφιχταγκαλιάζονταν..."

Η όπερα ολοκληρώνεται με τις φωνές των αγέννητων παιδιών:

"Πατέρα, τίποτα δεν σ' απειλεί

ιδού, η ανήσυχη μάνα

που σε μπέρδεψε.

Αν ποτέ γινότανε γιορτή

δεν θα' ταν μυστικό

εμείς να'μαστε οι καλεσμένοι

εμείς και οι οικοδεσπότες"

R. Strauss: "Die Frau ohne Schatten, Αct III. Vater, dir drohet nichts":