Ανάσταση Λαζάρου: όταν εικόνα και ήχος αποτυπώνουν τη νίκη απέναντι στο θάνατο...

"The Raising of Lazarus", Rembrandt(Λος Άντζελες)

"Βεβαιώνοντας πριν από τα 

Πάθη Σου όλων την ανάσταση, 

ανέστησες απ' τους νεκρούς 

τον Λάζαρο, Χριστέ, Θεέ μας...."

(Από το απολυτίκιο του Λαζάρου)

Oμολογουμένως, τα εμπνευσμένα έργα του Ρέμπραντ από θρησκευτικά θέματα είναι ελάχιστα. Σήμερα, λόγω ημέρας, ας παρατηρήσουμε την περίφημη ελαιογραφία του:

"Ανάσταση του Λαζάρου"

Με έντονη θεατρικότητα, το έργο του ολλανδού καλλιτέχνη στηρίζεται στις  αντιθέσεις ανάμεσα στα φωτεινά και σκοτεινά σημεία του  πίνακα. Τεχνική, που ενισχύει τον δραματικό χαρακτήρα της σύνθεσης, αφού οι μορφές δεν φέρουν περιγράμματα αλλά διαχωρίζονται από την αντίθεση φωτός-σκοταδιού.
Θέμα του πίνακα -κι αγαπημένο πολλών ζωγράφων- η "Ανάσταση του Λαζάρου".
Ο Λάζαρος τοποθετείται στο σκοτεινό σημείο του πίνακα για να τονιστεί ο θάνατος, αντίθετα με το πρόσωπο της Μαρίας και των υπολοίπων μαρτύρων, που είναι στο φως κι έκπληκτοι παρακολουθούν το πρωτοφανές και ασύλληπτο γεγονός της επιστροφής στη ζωή ενός νεκρού!
Ο πίνακας βρίθει συμβολισμών και στηρίζεται σ' ένα νοερό τρίγωνο, κορυφές του οποίου είναι: επάνω ο Χριστός, και στις δυο βάσεις ο Λάζαρος στον τάφο δεξιά και οι μάρτυρες αριστερά.

Από το Βιβλικό θέμα είναι εμπνευσμένη και η έκτη από τις "14 Romances op. 34" για υψίφωνο και πιάνο του Ραχμάνινοφ, που για το λόγο αυτό τιτλοφορείται "Voskresheniye Lazarya-Ανάσταση Λαζάρου".

Eίναι γνωστή η βαθιά θρησκευτική πίστη του συνθέτη.
Πρόκειται για θρησκευτικό άσμα με μοναδική εναρμόνιση, μελωδική γραμμή στηριγμένη στην ελεγειακή, μεγαλόπρεπη φα ελάσσονα, σε αργό, σοβαρό-grave τέμπο, που προσδίδει στο σύνολο ιδιαίτερη εκφραστικότητα. Η διάθεση του κειμένου, που συνιστά τη νίκη προς το θάνατο, αντανακλάται στην απέριττη γραφή.
Θεωρώ πως το συγκεκριμένο ληντ της συλλογής, που ο Ραχμάνινοφ έγραψε το 1912, είναι ιδιαίτερης πνευματικότητας. Παρότι δε, έχει ηχογραφηθεί και σε άλλες γλώσσες, το προτείνω στην αρχική ρωσική, με αυτή τη "βαριά-μεστή" προφορά, γιατί πιστεύω  αποδίδει το μέγεθος του μεγαλείου της ζωής που νικά τη λήθη και το θάνατο.
Η μελωδία λυτρωτική, κατανυκτική στοχεύει να υποδείξει πως στο πρόσωπο του Χριστού, η θεία και η ανθρώπινη φύση ενώνονται χωρίς να συγχέονται.

Το φινάλε ιδιαιτέρως λαμπρό με τις πιανιστικές συγχορδίες σταθερές, πλατιές να στηρίζουν ως σίγουρα και στιβαρά θεμέλια το μουσικό ύφος και έκφραση.

Ο Ραχμάνινοφ αφιέρωσε τη σύνθεση στον μέγα βαθύφωνο Φιοντόρ Σαλιάπιν, ενώ το κείμενο είναι του ρώσου θεολόγου, φιλοσόφου και ποιητή Aleksey Khomyakov, η λογοτεχνική πένα του οποίου σηματοδοτεί ένα σπουδαίο κεφάλαιο στην ανάπτυξη της ρωσικής σκέψης τον 19ο αιώνα.

Το απολαμβάνουμε από την πολυβραβευμένη σουηδή υψίφωνο Ελίζαμπεθ Σέντερστορμ, κορυφαία στις ερμηνείες του Ραχμάνινοφ.
Με τον  Βλαντιμίρ Ασκενάζυ έχει ηχογραφήσει την πλήρη σειρά τραγουδιών του συνθέτη.

Ραχμάνινοφ : "Η Ανάσταση του Λαζάρου" 

Elisabeth Soderstrom, Vladimir Ashkenazy:

Happy Piano Day!

 

Happy Piano Day,  φίλοι μου!

"Ξέχειλη από σιωπή η απέραντη αίθουσα.

Και το ΠΙΑΝΟ ήταν η μεγάλη, άγια Τράπεζα

όπου πάνω της, τα χέρια ενός άντρα, λιγνά κι ασυγκράτητα

κόβαν και μοιράζαν γύρω

τον άρτο της αιωνιότητας"

(Τάσος Λειβαδίτης, "Μουσική")

Mια μεγάλη μερίδα μουσικόφιλων, το λατρεύουμε στην κυριολεξία!
Έχει 88 πλήκτρα με ..."ΨΥΧΗ", καθώς τα πατήματά τους μπορούν να προκαλέσουν δάκρυα, ξεχειλίσματα χαράς, ανακουφιστικής αγαλλίασης...

Ημέρα του Πιάνου σήμερα, η 88η μέρα του χρόνου, που καθιερώθηκε με σκεπτικό τα 88 μαγικά ασπρόμαυρα πλήκτρα του. Την έκτασή του δηλαδή που είναι 7 κ 1/3 οκτάβες ήτοι 88 πλήκτρα, (αν και ορισμένα πιάνα, όπως της Bοsendorfer έχουν έκταση 8 οκτάβων).

Απόγονος των κλειδοκυμβάλων, το πιάνο, χορδόφωνο και πληκτροφόρο (για κάποιους μελετητές και "κρουστό"), για μένα ο "ΒΑΣΙΛΙΑΣ των οργάνων" με πλήθος δυνατοτήτων!

To ΠΙΑΝΟ είναι ΠΑΘΟΣ!

Ετσι, λέω σήμερα -λόγω πιάνου- να διακόψουμε τη σιωπή με Μπετόβεν και "Παθητική"...

Είναι ο συνθέτης που με τη σονάτα του αυτό το πρωινό θα

"δώσει ζωή στον ήχο...

Πριν, υπάρχει η απόλυτη σιωπή, κι η μουσική αναδύεται μέσα απ' αυτήν 

[...] 

Η έναρξη της Παθητικής Σονάτας του Μπετόβεν, αποτελεί μια προφανή περίπτωση διακοπής της σιωπής. 

Η πολύ συγκεκριμένη συγχορδία της αρχής διακόπτει τη σιωπή και η μουσική αρχίζει..." 

(Η μουσική κινεί το χρόνο, Ν. Μπαρενμπόιμ)

Σιωπές που αποκτούν φωνή και ψυχή με το μαγικό πάτημα των πλήκτρων! Ο Μπαρενμπόιμ υποστηρίζει όσα ερμηνεύει ...Ενας καλλιτέχνης, που ως παιδί υπήρξε προικισμένο, και  εξελίχτηκε σε έναν από τους διασημότερους πιανίστες και διευθυντές ορχήστρας της γενιάς του, κάτι που είχε προβλέψει κι ο Φουρτβαίνγκλερ όταν τον πρωτάκουσε χαρακτηρίζοντάς τον "φαινόμενο"!!

Η "Παθητική", ένα κορυφαίο έργο της πιανιστικής φιλολογίας, που ο Ντάνιελ αποδίδει με την απαιτούμενη εκφραστικότητα και συναισθηματική γοητεία...

Beethoven: Sonata No. 8 Op. 13 Pathetique/Daniel Barenboim :

Τροπάριο της Κασσιανής, Παλαμάς- Μητρόπουλος

"Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,

την σήν αισθομένη Θεότητα μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,

οδυρομένη μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει.

Οίμοι! λέγουσα, οτι νύξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας,

ζοφώδης τε και ασέληνος ερως της αμαρτίας.

Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,

ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ,

κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,

ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.

Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,

αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,

ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν κρότον τοις ώσιν ηχηθείσα,

τω φόβω εκρύβη.

Αμαρτιών μου τα πλήθη

και κριμάτων σου αβύσσους τις εξιχνιάσει,

ψυχοσώστα Σωτήρ μου;

Μη με την σήν δούλην παρίδης,

Ο αμέτρητον έχων το έλεος"

(Τροπάριο της Κασσιανής)

Η Κασσιανή ή Κασσία ήταν μοναχή, ποιήτρια και υμνογράφος του Βυζαντίου. Σ' αυτήν αποδίδεται το παραπάνω Τροπάριο που ψάλλεται το απόγευμα της Μεγάλης Τρίτης και αναφέρεται στο περιστατικό που περιγράφεται στα ευαγγέλια σχετικά με τη γυναίκα, που βαθιά μετανοιωμένη για τις αμαρτίες της, έπλυνε τα πόδια του Χριστού με πολύτιμο μύρο και τα σκούπισε με τα μαλλιά της.

Το Τροπάριο της Κασσιανής με την έντονη δραματικότητά του μιλά στην ευαίσθητη ψυχή όλων, καθώς ουδείς αναμάρτητος και ο αγώνας συνεχής για την εξιλέωση.

Μια υπαρξιακή τοποθέτηση,  μια εκ βαθέων συγκλονιστική εξομολόγηση, οι στίχοι της ευσεβούς, λόγιας ποιήτριας του Βυζαντίου, τους οποίους μεταφέρει στα νεοελληνικά με έντονη ευλάβεια ο ποιητής μας, Κωστής Παλαμάς:

"Κύριε, γυναίκα αμαρτωλή, πολλά 

πολλά, θολά, βαριά τα κρίματά μου. 

Μα, ω Κύριε, πως η θεότης Σου μιλά, 

μέσ’ στην καρδιά μου!  

 

Κύριε, προτού σε κρύψ’ η εντάφια γη 

από τη δροσαυγή λουλούδια πήρα 

κι απ’ της λατρείας την τρίσβαθη πηγή 

σου φέρνω μύρα. 

 

Οίστρος με σέρνει ακολασίας...Νυχτιά 

σκοτάδι, αφέγγαρο, ανάστερο με ζώνει, 

το σκοτάδι της αμαρτίας, φωτιά 

με καίει, με λιώνει. 

 

Εσύ που από τα πέλαα τα νερά 

τα υψώνεις νέφη, πάρε τα Έρωτά μου, 

κυλάνε, είναι ποτάμια φλογερά 

τα δάκρυά μου. 

 

Γείρε σ’ εμέ. Η ψυχή μου πως πονεί! 

Δέξου με Εσύ που δέχτηκες και γείραν 

άφραστα ως εδώ κάτου οι ουρανοί 

και σάρκα επήραν. 

 

Στ’ άχραντά Σου πόδια, βασιλιά 

μου Εσύ, θα πέσω και θα στα φιλήσω 

και με της κεφαλής μου τα μαλλιά 

θα στα σφουγγίσω. 

 

Τάκουσεν η Εύα μέσ’ στο αποσπερνό 

της παράδεισος φως ν’ αντιχτυπάνε, 

κι αλαφιασμένη κρύφτηκε...Πονώ, 

σώσε, έλεος κάνε. 

 

Ψυχοσώστ’ οι αμαρτίες μου λαός 

τ’ αξεδιάλυτα ποιός θα ξεδιαλύσει; 

Αμέτρητό Σου το έλεος, ο Θεός! 

Άβυσσο η κρίση"

(Τροπάριο της Κασσιανής, απόδοση Κ. Παλαμάς) 

Συγκλονιστική η απόδοση του ποιητή μας, έχει μέσα της τη λαχτάρα του να εναποθέσει κάπου την ψυχή του και τους ισχυρούς κραδασμούς της.

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος, ήταν ακόμη νεαρός συνθέτης όταν μελοποίησε το ποίημα του μεγαλόπνοου, Κωστή Παλαμά: "Κασσιανή" και το αφιέρωσε στη συνσπουδάστριά του στο Ωδείο Αθηνών, και μούσα του, Κατίνα Παξινού.

Ο Μητρόπουλος, δεινός φιλαναγνώστης και δη της ποίησης, με τη σύνθεσή του αυτή αποδεικνύει την εκτίμηση του για τον Παλαμά.
Πρόκειται για ένα έργο για φωνή μέτζο και πιάνο, γραμμένο σε απόλυτα σύγχρονη μουσική γλώσσα, με ποικίλους νεωτερισμούς, πρωτοπόρο στη μουσική του δομή, απελευθερωμένο από κάθε είδους προκατάληψη και δέσμευση, με το οποίο ο Έλληνας συνθέτης, όπως τα Ευαγγέλια διαιωνίζουν την πράξη της ειλικρινούς μεταμέλειας της άγνωστης γυναίκας, έτσι κι εκείνος με τα δικά του ταπεινά μέσα την τιμά, προτρέποντας μέσω της τέχνης του(θεματικές ιδέες συμβολικών επιπέδων)  ν' αποτελέσει παράδειγμα αλλαγής τρόπου σκέψης και ζωής για όλους μας.

Μην ξεχνάμε πως ο Μητρόπουλος προερχόταν από οικογένεια κληρικών. Ο παππούς του ήταν παπάς και δυο θείοι του, αδέρφια του πατέρα του, πήγαν σε μοναστήρι. Ο ίδιος δε ο συνθέτης, μικρός είχε εκφράσει την επιθυμία να υπηρετήσει την ιεροσύνη, καθώς το μοναστικό περιβάλλον τον ενθουσίαζε και η ιδέα του ερημίτη άγγιζε την καρδιά του...

Τη σύνθεση του Μητρόπουλου επεξεργάστηκε για ορχήστρα ο Νίκος Σκαλκώτας.

Δραματικού χαρακτήρα σύνθεση, χωρίς πομπώδεις όμως αναφορές, όπου κυριαρχεί το πάθος για εξιλέωση, πάθος που γίνεται αγαλλίασμα για την ψυχή, που οδεύει στο δρόμο της Θείας πορείας...

Δημήτρης Μητρόπουλος: "Κασσιανή":

Για τη Μεγάλη Τρίτη και το Τροπάριο της Κασσιανής μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ.

Ο Debussy κι ο "Κίονας με τις χορεύτριες"

 25 Μάρτη 2018, ημέρα της Εθνικής Επετείου μας, συμπληρώνονται 100 χρόνια από το θάνατο του ιμπρεσιονιστή Κλώντ Ντεμπισί.

Διεθνώς έχουν οργανωθεί και προγραμματιστεί πλήθος επετειακών εκδηλώσεων, ώστε να τιμηθεί ο σπουδαίος αυτός μουσουργός!


Παραμένουμε στο πνεύμα "επαναστατικότητος" της μέρας, φίλοι μου, μιας και για πολλούς ο συνθέτης θεωρήθηκε επαναστάτης! Μια "ρετσινιά"-ας πούμε- που τού κολλήθηκε για τις πρωτοποριακές ιδέες του, τις αντιδράσεις και τη μη πειθαρχία του στους κανόνες των Ωδείων. Συμπεριφορά, που ενώ από κάποιους ενθαρρύνθηκε, ήταν κι αρκετοί εκείνοι που είδαν τις επαναστατικές ιδέες του ως αναίδεια και αυθάδεια έναντι στην τέχνη, γεγονός που τού στέρησε βραβεία και διακρίσεις.

Καλημερίζω με επαναστάτη Ντεμπισί, λοιπόν και έμπνευση με απόχρωση ελληνική...

"Ο Κίονας με τις χορεύτριες"!

Στους Δελφούς δεσπόζει ένας μαρμάρινος κίονας 11 περίπου μέτρων, που φέρει φύλλα άκανθας στο κιονόκρανο και στη βάση των σπονδύλων, έτσι ώστε να μοιάζει με βλαστό φυτού.
Στο ανώτερο τμήμα του υπάρχει σύμπλεγμα τριών γυναικών, πιθανόν χορευτριών.


Από το έντυπο του μουσείου αντιγράφω:

"Οι τρεις κοπέλες πήραν το όνομά τους από τη χορευτική εντύπωση, που έδινε η στάση τους και είχαν ερμηνευθεί ως Θυιάδες, τοπική ονομασία των Μαινάδων της διονυσιακής ακολουθίας που χόρευαν στις κορφές του Παρνασσού. Σήμερα όμως πιστεύεται ότι πρόκειται για ιέρειες, που προσφέρουν στον Απόλλωνα το αγαπημένο του σύμβολο, τον τρίποδα.
Φορούν διαφανή χιτώνα ζωσμένο ψηλά, που αναδεικνύει την ομορφιά τους. Σηκώνουν το δεξί τους χέρι και προβάλλουν ελαφρά το ένα πόδι, δίνοντας τη γενική αίσθηση μιας χαριτωμένης, αέρινης κίνησης. 
Ο τρίποδας που υψωνόταν πάνω από τα κεφάλια τους, στήριζε χάλκινο λέβητα.

***

Φωτογραφία της Στήλης των Δελφών" είχε κυκλοφορήσει και στο Μουσείο του Λούβρου, όπου το 1909 έτυχε να δει και να θαυμάσει ο Ντεμπισί.

To αρχαιολογικό σύμπλεγμα τού ενέπνευσε ένα από τα χαρακτηριστικότατα πρελούδιά του, που συμπεριλήφθηκε στο 1ο Βιβλίο Πρελουδίων του συνθέτη.

Θυμίζουμε πως τα "Πρελούδια" του Ντεμπισί είναι μια συλλογή σε 2 βιβλία από 24 κομμάτια για σόλο πιάνο, σε ελεύθερη μορφή, αντίθετα δηλαδή από τα αυστηρά πρότυπα των Πρελουδίων του Μπαχ.
Κάθε πρελούδιο έχει και έναν ευφάνταστα απρόσμενο τίτλο, έναν λεκτικό οδηγό για τον ερμηνευτή, που όμως δεν έχει σκοπό να φυλακίσει την εκφραστικότητά του, γι'αυτό και αναγράφεται από το συνθέτη στο τέλος της παρτιτούρας, κάτι σαν προσωπική ανάμνηση, σαν ομιχλώδες αναθύμημα, θολή αναπόληση...,χωρίς να, επηρεάζει τον ερμηνευτή εκ των προτέρων, επιτρέποντάς του να εμβαθύνει εκείνος στα σημεία που αγγίζουν την ψυχή του περισσότερο και να δώσει προσωπικές αποχρώσεις στην ερμηνεία του.


Το 1ο Βιβλίο των Πρελουδίων του Ντεμπισί ξεκινά με έμπνευση, που διακηρύσσει το λαμπρό πολιτισμό των Ελλήνων και μοιάζει σαν ο μουσικός να οραματίστηκε την ένωση του Παρισιού  με τον Ομφαλό της Γης!
Και το λέω αυτό γιατί η αρχαιοελληνική γλυπτική είναι σπουδαία!Μπορεί να ερεθίσει, να γεννήσει φαντασίες σε κάθε ευαίσθητο δημιουργό...
Η γλυπτική με την οπτική της γλώσσα, που επικεντρώνεται στην έκφραση της φυσικής τελειότητας των μορφών, κάτι που είναι απολύτως ορατό στον "κίονα με τις χορεύτριες", δεν θα μπορούσε λοιπόν να αφήσει ασυγκίνητο ένα καλλιτέχνη του επιπέδου του Ντεμπισί.

Οι αναλυτές υποστηρίζουν πως η σύνθεσή του επηρεάστηκε από τις Gnossiennes και τις Γυμνοπαιδίες του Ερίκ Σατί.
Μια προσεκτική ακρόαση παραπέμπει στην χρωματική παλέτα του Σατί, πράγματι, κάτι που δεν θα πρέπει όμως να κρίνεται αρνητικά γιατί γνωρίζουμε το ενδιαφέρον και τη λατρεία του για την Αρχαία Ελλάδα και την κλασική αρχαιότητα, που είχε ξυπνήσει στα τέλη του 19ου αιώνα με την έναρξη των αρχαιολογικών ανασκαφών της Γαλλικής Σχολής Αθηνών.
Ήταν η εποχή που οι ανασκαφές στους Δελφούς από τον γάλλο αρχαιολόγο Ομόλ Τεοφίλ, μετέπειτα διευθυντή του Λούβρου,  προώθησε την ιδέα συνθέσεων εμπνευσμένες από το θέμα.

Ο Ντεμπισί δεν είχε δει από κοντά τον Κίονα των Δελφών, όπως ανέφερα, όμως είχε θαυμάσει ένα μικρό αντίγραφό του στο Λούβρο τόσο, που ήρθε η έμπνευση του πρώτου πρελουδίου, που είναι στον τύπο μιας αργής Σαραμπάντ  με τρία θέματα, κάτι που παραπέμπει στην κυκλική στήλη και τις τρεις κόρες.
Ο Ντεμπισί, μια πολύ δυνατή, ως γνωστόν μουσική προσωπικότητα, αναδεικνύει στο έργο αυτό την πρωτοτυπία στην αρμονία και τη μορφολογική του σκέψη.

Το πρελούδιο που φέρει τον τίτλο "Danseuses de Delphes-Χορεύτριες των Δελφών" ξεκινά αργά, βηματικά, ακολουθώντας ως το τέλος σταθερό ρυθμό. Απεικονίζει ετσι, το σεβάσμιο βηματισμό της ιέρειας που εισέρχεται στο Δελφικό ναό.Οι ενδείξεις της δυναμικής προωθούν την έκφραση ενός γαλήνιου τοπίου, ζωγραφίζουν τον Ομφαλό της γης και τη μυστικιστική πύλη του, καλώντας μας να τη διαβούμε αφήνοντας πίσω ό,τι χθόνιο και μιαρό...
Παρότι λεπτεπίλετος κι αέρινος ο πιανιστικός ήχος, ο προσεκτικός ακροατής διακρίνει κάτι πανηγυρικό στην απόδοση, που η  θρυλική Marguerite Long (μαθήτρια του Ντεμπισί) υποστήριζε πως είναι-σύμφωνα με τη μυθολογία- οι μεταμορφώσεις των χορευτριών σε ιέρειες του Απόλλωνα...

Προτείνω να το ακούσουμε από την θρυλική Yvonne Lefébure, που συμπτωματικά φέτος συμπληρώνονται 120 χρόνια από τη γέννησή της.
Ιδιαίτερα εκφραστική η ερμηνεία της, ξετυλίγει την ποιητική εικόνα του δημιουργού, αναδύει, τολμώ να πω, μια ψυχοπνευματική υπέρβαση, μια καθαρά εσωτερική διαδικασία σε μαγευτικά χρώματα και ήχους από τα μαγικά της δάχτυλα!
Έντονη η "μουσική οσμή" απ'το θυμίαμα στο Δελφικό βωμό, με τα χτυπήματα των συγχορδιών να υπαινίσσονται τα ευγενή ρυθμικά κρόταλα και κύμβαλα με τα οποία συνόδευαν οι κόρες το χορό τους στην αρχαία Ελλάδα.
Ταγμένη στην υπηρεσία της ερμηνείας, συλλαμβάνει άφθαστα την ψυχή του Ντεμπισί, την εκστασιασμένη από το γλυπτό, μαρμάρινο αριστούργημα των Δελφών με τα φύλλα άκανθας στο κιονόκρανο και στο σύμπλεγμα των τριών χορευτριών, που μοιάζουν να κινούνται αέρινα και να σαγηνεύουν το θεατή με την αρμονία τους, εκπέμποντας μια αίγλη εκθαμβωτική!
Είναι τόση η αισθητική και συγκινησιακή πληρότητα, που ο ακροατής παραδίδει εκουσίως ώτα και καρδιά στη δύναμη της έμπνευσης και ζει με έκσταση το γέννημά της!!!

 C. Debussy: "Prelude 1, Βοοκ 1-Danseuses de Delphes"

Σε μια έξοχη ερμηνεία από την Yvonne Lefébure:

O φιλέλλην Μπερλιόζ: Σκηνή από την Ελληνική Επανάσταση

Ντελακρουά: "Η Ελλάδα θρηνεί πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου"

Ο γάλλος καλλιτέχνης, Ντελακρουά, εμπνεύστηκε το αριστουργηματικό έργο του "Η Ελλάδα θρηνεί πάνω στα ερείπια" από την πολιορκία του Μεσολογγίου.
Απεικονίζει την Ελλάδα ως Γυναίκα με παραδοσιακή ενδυμασία σε στάση απελπισίας. Παρότι απεγνωσμένη, βρίσκει το σθένος να σταθεί όρθια πάνω στα ερείπια της Ιερής πόλης, που έχουν καταπλακώσει έναν αγωνιστή, του οποίου διακρίνουμε το χέρι ανάμεσα στις γκρεμισμένες πλάκες. Θρηνούσα, μα σαν φωτεινή ελπίδα αναδύεται μέσα στο σκοτάδι και την μπαρουτιασμένη ατμόσφαιρα, ενώ πίσω ένας άνδρας με φέσι -πιθανώς ο βάρβαρος εχθρός- καρφώνει τη σημαία του στο έδαφος με τα συντρίμμια...

Portrait of Berlioz, Émile Signol

Aπό τους μουσικούς-φιλέλληνες και βαθιά φιλελεύθερος πνευματικά, υπήρξε ο Εκτόρ Μπερλιόζ. Μέγας λάτρης της λογοτεχνίας, αγαπούσε ιδιαίτερα τους Γκαίτε, Σαίξπηρ και Λόρδο Μπάυρον. Μάλιστα, ο θάνατος του τελευταίου στο Μεσολόγγι στα 37 του χρόνια, όπως και η θέα των αριστουργηματικών πινάκων του Ντελακρουά: "Η Σφαγή της Χίου" και "Ο Θρήνος της Ελλάδας πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου", τον συγκλόνισαν.

Νοιώθει τη λαχτάρα να στείλει ένα μήνυμα υποστήριξης στους Έλληνες επαναστάτες... 

Θέματα των Διαφωτιστών και σχετικές ιδέες τους περί ελευθερίας ως το ύψιστο αγαθό, για το οποίο αξίζει κάθε θυσία, μοιράζονταν με τον στενό του φίλο δικηγόρο και συγγραφέα, Humbert Ferrand, του οποίου το ποίημα: "Σκηνή Ηρωική από την Ελληνική Επανάσταση" μελοποίησε ο 23χρονος Μπερλιόζ το 1826 στην ομότιτλη Καντάτα του για 2 βαθύφωνους σολίστ, μικτή χορωδία και μεγάλη ορχήστρα.

Πρόκειται για σύνθεση μεγαλόπρεπη, επικών μουσικών διαστάσεων και ύφους, που πολλοί παραλλήλισαν με τις συνθέσεις του Γκασπάρε Σποντίνι, , που διακρίθηκε για την εμπλουτισμένη ορχήστρα και τον τρόπο του να συσχετίζει τη μελωδική κίνηση με την έκφραση του ποιητικού κειμένου.

Nτελακρουά: "Η Σφαγή της Χίου"

Η Καντάτα αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη:

1. Πρελούδιο - ρετσιτατίβο και άρια του Έλληνα ήρωα

2. Allegro assai, η σκηνή με τον ιερέα και τους στρατιώτες.

3. Larghetto , η σκηνή της Προσευχής.

4. Ηρωικό Φινάλε - Allegro non troppo 

Ο συγγραφέας στο ποιητικό του κείμενο αφήνει να διαφανεί το πώς  ένας φιλελεύθερος ποιητής βλέπει την Ελληνική Επανάσταση, εστιάζοντας στη συσχέτιση Ελληνισμού - Χριστανισμού.

Ξεκινά με τη σκηνή που ο Σπαρτιάτης Λεωνίδας καλεί από τον τάφο του τους Έλληνες να ξεσηκωθούν ταυτόχρονα με έναν ιερέα που στο όνομα του Μεγάλου Κων/νου τους προτρέπει να εξεγερθούν και να διεκδικήσουν τη λευτεριά τους.
Ελληνισμός και Χριστιανοσύνη αποτελούν τους δυο κρίκους της ίδιας αλυσίδας. 

Ο Μπερλιόζ ως προσωπικότητα υπήρξε φανατικά υπέρμαχος της Ελληνικής ανεξαρτησίας και με τη σύνθεση αυτή βρήκε ευκαιρία να εκφράσει την αγάπη, την υποστήριξη και τη συμπαράστασή του στον Ελληνισμό.

Στο Ηρωικό φινάλε: Ήρωας, Ιερέας και Χορωδία ψάλλουν:

"Des sommets de l'Olympe aux rives de l'Alphée

Mille échos en grondant roulent le cri de mort:

Partons /Partez !... le monde entier prépare le trophée

Que nous promet un si beau sort..."

"Απ' τις κορυφές του Ολύμπου ως τις όχθες του Αλφειού

Θορυβώντας απόηχοι μυριάδες, σκορπούν τον ήχο του θανάτου

Ας πάμε, Ας πάτε! ... όλος ο κόσμος προετοιμάζει το τρόπαιο

  Αυτό, που μας υπόσχεται μια τόσο όμορφη μοίρα... 

Ποιος ήχος σβήνει σ' αυτές τις όχθες;

Ο Τυρταίος ξυπνά τη λύρα του

Κι η Ελλάδα, αυτή τη μέρα εναντιώνεται στους τυράννους της

όλους όσους ο όμορφος ουρανός της φωτίζει, Ήρωες!

Προσχωρούν... και η Νίκη

Λάμπει στα σκονισμένα μέτωπά τους

Η γη, ακόμα όμορφη απ' την αρχαία της δόξα 

σείεται κάτω από τα βροντερά τους βήματα.

Ας πάμε/Ας πάτε!... Από τις κορυφές του Ολύμπου...

Στα όπλα!... ο ουρανός αντηχεί...

Χρυσές άρπες σημαδέψτε τα βήματά μας! 

Λαοί!... πολεμιστές!... τα σίδερα βροντούν!

Τα όπλα μας διψούν για μάχη!

Στα όπλα!..."

Berlioz: "Scène héroïque: La Revolution grècque" 

Mov. IV: "Des sommets de l'Olympe - Απ' τις κορυφές του Ολύμπου":

Ο χρωματισμός των φωνών και οργάνων μεθάει και κατακαίει! Εξαίρετα ευρήματα συνδυασμών, θαυμαστή χρήση αρμονικών και μια ορχήστρα επιβλητική και ανάερη, ονειροπόλα, ξεσηκωτική και σπινθηροβόλα. Φλόγα και έξαψη αισθητές, από την ορμητικότητα της φαντασίας του νεαρού φιλέλληνα συνθέτη...

Ο Μπερλιόζ δυσκολεύτηκε πολύ να παρουσιάσει το έργο γιατί ο βιολιστής και συνθέτης, Rodolphe Kreutzer, που ήταν τότε Διευθυντής της Όπερας των Παρισίων, ως γνήσιος εκφραστής του κατεστημένου, ούτε που ήθελε να ακούσει για την παρουσίαση ενός άσημου, νεαρού συνθέτη.
Τελικά, ο Μπερλιόζ,  ανέβασε την Καντάτα μόνος του το 1828 και παρά κάποιες ερμηνευτικές ατασθαλίες, η υποδοχή του κοινού ήταν θερμότατη.

H Καντάτα ολοκληρωμένη:

Berlioz: "Scène héroïque: La Revolution grècque":

Yolanda Salapata 25 Μαρτίου 2018 - 5:29 μ.μ.

Υπεροχο, μπραβο Ελπιδα!


ELPIDA NOUSA 25 Μαρτίου 2018 - 6:42 μ.μ.

Θερμές ευχαριστίες, Γιολάντα μου και Χρόνια Πολλά!

"Ο Καρρέρ, το καριοφίλι κι ο Μπότσαρης"

 

"Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη", Ludovico Lipparini, Μουσείο Τεργέστης

Aπό τα όπλα που έχουν ταυτιστεί με το 1821 είναι -πιστεύω θα συμφωνήσετε- το καριοφίλι, που η κατηγορία στην οποία ανήκει εξαρτάται από την κάννη του.

Οι αγωνιστές της Επανάστασης βάφτιζαν τα καριοφίλια με ξεχωριστά ονόματα...
Έτσι, η "Βασιλική" ήταν το καριοφίλι του Καραϊσκάκη ή η "παπαδιά" του Αθανάσιου Διάκου...
Ετυμολογικά, το όνομά του προέρχεται από το εργοστάσιο κατασκευής όπλων, το οποίο και κατασκεύασε το πρώτο καριοφίλι: Carlo Figlio -Κάρλο και Υιοί.

Το καριοφίλι έχει υμνηθεί πολύ στα δημοτικά μας τραγούδια.
Γνωστοί οι στίχοι: "Θα πάρω το τουφέκι μου, τ’ άγιο το καριοφίλι".

Ενα ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, που μελοποίησε ο Παύλος Καρρέρ κι αγαπήθηκε τόσο, που να θεωρηθεί λαϊκή δημιουργία, αναφέρεται στο καριοφίλι του Γερο-Δήμου:

Καριοφίλια (Μουσείο Νησάκι Ιωαννίνων)

"Εγέρασα, μωρές παιδιά. Πενήντα χρόνους κλέφτης

τον ύπνο δεν εχόρτασα, και τώρ' αποσταμένος

θέλω να πάω να κοιμηθώ.
Εστέρεψ' η καρδιά μου
[...]

Σταθείτ' εδώ τριγύρω μου, σταθείτ' εδώ σιμά μου,

τα μάτια να μου κλείσετε, να πάρτε την ευχή μου.

Κι έν' από σας, το νιότερο, ας ανεβεί τη ράχη,

ας πάρει το τουφέκι μου, τ' άξο μου καριοφίλι,

κι ας μου το ρίξει τρεις φορές και τρεις φορές ας σκούξει:

O γερο-Δήμος πέθανε, ο γερο-Δήμος πάει".

Η μελωδία του θυμίζει κλέφτικο τραγούδι κι ο επτανήσιος συνθέτης δημιουργός του, το εμπνεύστηκε σε πανηγύρι στην Πάτρα το 1859.
Αργότερα το ενσωμάτωσε στην όπερά του: "Μάρκος Μπότσαρης", ως άρια για τενόρο  που ακούγεται στην Α' πράξη, ενώ μια μεταγραφή του για κουρτέττο εγχόρδων έκανε ο Νίκος Σκαλκώτας.

"Ο Μπότσαρης αποθνήσκει στο Kαρπενήσι",
Λιθογραφία, Peter Von Hess

Η ιδέα για την όπερα με θέμα τον αγωνιστή Μπότσαρη ήταν του ιταλού ποιητή Τζιοβάννι Κατσιαλούπι και μάλιστα ο Καρρέρ στα "Απομνημονεύματά" του αναφέρεται εκτενώς στη γνωριμία τους χαρακτηρίζοντας "εκρηκτική" τη στιγμή της έμπνευσης:

"Το αντικείμενον το έχωμεν ενώπιόν μας κι ημείς φλυαρούμε αδίκως, μοι είπε...

Αντικείμενον ελληνικόν!...Θέλεις καλλίτερον και ωραιότερον από τον Μάρκον Βότζαρην;...

Εγώ(γράφει ο Καρρέρ)εσκίρτησα ακούσας αυτό το όνομα 

κι ενθουσιασμός μάς κατέλαβε αμφοτέρους..."

["Παύλος Καρρέρ-Αύρα Ξεπαπαδάκου, εκδ. Fagotto]

Ο περίφημος "Γερο-Δήμος" σε ποίηση Βαλαωρίτη αποτελεί άρια που περιλήφθηκε στις συνεχείς περιοδείες του Καρρέρ ανά την Ελλάδα. Η άρια συγκινούσε, προκαλούσε πατριωτικό ενθουσιασμό, τόσο που οι ελληνικές αρχές αποφάσισαν να απελάσουν τον ίδιο και την πριμαντόνα σύζυγό του, Ισαβέλλα Ιατρά, από φόβο μήπως δυσαρεστηθεί η Τουρκία! 

Ο μαέστρος Βύρων Φιδετζής στο σημείωμα του cd "Δέσπω", εκδ. Lyra, (σελ. 14-15) αναφέρει για το "Γέρο-Δήμο":

"Το τραγούδι, δομημένο σε   απλή ασματική μορφή (Α-Β-Α), είναι ενδεικτικό του ελληνικού ύφους του Καρρέρ. Η   θαυμαστή του λιτότητα, που αποπνέει άρωμα δημοτικού τραγουδιού αποτέλεσε αντικείμενο   θαυμασμού  των σπουδαιότερων   Ελλήνων   μουσικών, από τον Καλομοίρη ως τον Σκαλκώτα. Στην ιστορική τροχιά του ελληνικού τραγουδιού, ο Γεροδήμος αποτέλεσε πρότυπο ελληνικότητας (είτε στη σοβαρή είτε στην ελαφρά του μορφή)".

Παύλου Καρρέρ: "Ο Δήμος και το καριοφίλι του"

Pazardzhik Symphony Orchestra

Διευθύνει: Βύρων Φιδετζής/Σολίστ: Βαγγέλης Χατζησίμος

Ο Παύλος Καρρέρ ή Καρρέρης  ήταν  μουσουργός της Επτανησιακής σχολής με επιτυχημένη παρουσία στην Ιταλία και τα μελοδράματά του αγαπήθηκαν ιδιαιτέρως  στην Ελλάδα του 19ου αιώνα.
Μπορεί το ύφος των συνθέσεών του να παρουσιάζει ιταλικές επιδράσεις κυρίως από τον Βέρντι, ωστόσο η προσωπική του σφραγίδα με το έντονο εθνικό χρώμα είναι εμφανής.

Η πρεμιέρα της όπερας "Μάρκος Μπότσαρης" έγινε στις 30 Απριλίου 1861 στην Πάτρα, με το κοινό να την υποδέχεται θριαμβευτικά. 

Μάλιστα ο ίδιος ο Καρρέρ στα "Απομνημονεύματά" του αναφέρει:

"Στην πρεμιέρα του  "Μάρκου Μπότσαρη" στην Πάτρα και στο τέλος της Α΄ πράξης εις νεανίας  κομψότατα ενδεδυμένος την Ελληνικήν ενδυμασίαν μοι προσέφερεν, επί βελούδινου μικρού   προσκεφαλαίου, έναν αργυρούν στέφανον εκ μέρους του πατραϊκού κοινού, εις ένδειξην αγάπης και υπολήψεως. Αυτή η στιγμή είχε τύπον όλως εθνικόν και μεγίστης σημασίας!".

Παύλος Καρρέρ: "Μάρκος Μπότσαρης - Πράξεις Ι , II:

Αντίθετα με τους παρευρισκομένους στην πρεμιέρα της Πάτρας που ενθουσιάστηκαν, η όπερα προκάλεσε  την αντίδραση του μητροπολίτη Πατρών, γεγονός που δίχασε το πατραϊκό κοινό. 

Αξίζει να αναφερθεί πως η φήμη του συνθέτη ήταν τέτοια, ώστε προσκλήθηκε από το Βασιλιά  Όθωνα και παρουσίασε στο Παλάτι αποσπάσματα από την όπερά του "Μάρκος Μπότσαρης" την οποία ο Καρρέρ τού αφιερώνει.

Παύλος Καρρέρ: "Μάρκος Μπότσαρης - Πράξεις ΙII, IV:

Για τη σύνταξη του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν και στοιχεία από το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων.

Γκαίτε - Σούμπερτ: Νερό ίσον ψυχή

Οι καταρράκτες Staubbach, που ενέπνευσαν τον Γκαίτε

"Ύδωρ, αρχή πάντων εστί", 

υποστήριζε ο Θαλής κι αιώνες αργότερα ο Γκαίτε θα ταύτιζε το νερό με την ανθρώπινη ψυχή...

Ο λόγος περί υδάτων σήμερα, εκλεκτοί φίλοι, ουχί όμως περί ανέμων, αφού 22 Μάρτη έχει καθιερωθεί ως ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ για το ΝΕΡΟ, αλλά και συμπτωματικά είναι και η μέρα(1832), που απεδήμησεν εις Κύριον ο μέγας γερμανός ποιητής, συγγραφέας και φιλόσοφος,  Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε . 

Προσωπικά, η διαύγεια του ύδατος που εξαγνίζει την ψυχή από κάθε σκόνη της κι ο τρόπος που αυτό απεικονίζεται μέσω των ήχων, με γαληνεύουν και ηρεμούν…

Πορτραίτο Γκαίτε το 1779,
Georg Oswald May

Κάπως έτσι, φαντάζομαι , θα ένιωσε κι ο Γκαίτε, όταν τριαντάχρονος ταξιδεύοντας στην Ελβετία το 1779 εντυπωσιάστηκε από τους απαράμιλλης ομορφιάς καταρράκτες Staubbach, που πέφτουν από ύψος 300 μέτρων κι εμπνεύστηκε το λυρικότατο ποίημά του:

"Gesang der Geister über den Wassern- Τραγούδι των Πνευμάτων πάνω από τα νερά",
όπου συγκρίνεται το φυσικό στοιχείο με την ανθρώπινη ψυχή.

Και τα δυο -νερό και ψυχή- προέρχονται από ψηλά, ακολουθεί η πτώση τους στη γη, και η εκτίναξη και πάλι στον ουρανό!
Κάποια μοτίβα υπονοούν τον άνεμο, ως την εξωτερική δύναμη της μοίρας.
Η ανθρώπινη ψυχή μεταξύ πραγματικού και ιδανικού, ανάμεσα στην ανάγκη και το πάθος, μεταξύ φθοράς και αιωνιότητας.


Ο Γκαίτε με αριστουργηματικό τρόπο σφυρηλατεί νέους τρόπους της σκέψης και του αισθήματος. Με βαθιά πρωτοτυπία, και με αρμονία συναισθημάτων  ανακαλύπτει τον υπέρτατο στόχο, την ανάταση της ψυχής, που παραλληλίζει με τα φυσικά στοιχεία.

"Η ψυχή του ανθρώπου µοιάζει στο νερό:

Από τον ουρανό έρχεται

στον ουρανό ανεβαίνει.

Και πάλι στη γη επιστρέφει.

Εναλλάσσεται αιώνια.

Ψυχή του ανθρώπου,

Πόσο µοιάζεις του νερού!

Μοίρα του ανθρώπου,

Πόσο µοιάζεις στον άνεµο!"

Πορτραίτο του Σούμπερτ τη χρονιά
σύνθεσης του έργου, Josef Abel

Το ποίημα μελοποιεί ο 23χρονος Φραντς Σούμπερτ σε δυο εκδοχές, κάτι πολύ συνηθισμένο μια και ο συνθέτης επανερχόταν στην ποίηση του γερμανού αλλάζοντας διάφορα μελωδικά, ρυθμικά και στυλιστικά στοιχεία, ώστε να αποτυπώσει πιστότερα το πνεύμα των στίχων του ποιητή.
Η δεύτερη εκδοχή του 1821 είναι η συνηθέστερη για ανδρική χορωδία και μικρή ορχήστρα αποτελούμενη από δύο τσέλα, κοντραμπάσο και δύο βιόλες, που το σκοτεινό ηχόχρωμά τους προσδίδει το δέος το οποίο προκαλεί πάντα η δύναμη του νερού…
Κατανυκτικοί, στοχαστικοί ήχοι που στοχεύουν στην κατανόηση της εφήμερης ύπαρξή μας και ασημαντότητάς μας.

Nα θυμίσουμε πως ο Γκαίτε υπεραγαπούσε τη μουσική και είχε πολλούς φίλους συνθέτες της εποχής του. Από την άλλη, ο Σούμπερτ λάτρευε την ποίηση του Γκαίτε και μελοποίησε περίπου 80 ποιήματά του που άλλαξαν την αντίληψη του ληντ, παρότι οι δυο τους δεν συναντήθηκαν ποτέ…
Όμως ο "μυστικός, αόρατος δεσμός" τους, όπως τον χαρακτηρίζει ο Κένεθ Ουίτον στο βιβλίο του "Γκαίτε και Σούμπερτ" είναι εμφανής σε όποιον προσεγγίσει τη σχέση τους με προσοχή και παρατηρητικότητα.

Ακούμε το "Τραγούδι των Πνευμάτων πάνω από τα νερά" 

από την Ανδρική Χορωδία της Ακαδημίας του Ελσίνκι, την οποία διευθύνει ο Kari Turunen:

Ath Samaras23 March 2018 at 03:23

Ένα Αριστούργημα. Ευχαριστούμε Ελπίδα.
Replies

ELPIDA NOUSA24 March 2018 at 05:35

Συμφωνώ, Θανάση...και ποιητικό, και μουσικό!Εγώ ευχαριστώ!Ο Γκαίτε με το ρομαντικό-στοχαστικό λόγο του κι ο Σούμπερτ με τη μουσική φαντασία του, "δροσίζουν" τα εσώψυχά μας!

"ΑΝΟΙΞΗ και ΠΟΙΗΣΗ, αντάμα..."

"Aκάλεστη, βουβή, 

μέσ’ στου ηλίου το θάμπος, φουντώνει η Άνοιξη...",

φίλοι μου, που λέει και η αγαπημένη Πολυδούρη για την μοσχοβολιστή εποχή, που σήμερα κάνει την επίσημη εμφάνισή της!

"Le Printemps", William-Adolphe Bouguereau (λεπτομέρεια)

21 Μαρτίου γιορτάζουμε την εαρινή ισημερία, φαινόμενο που συμβαίνει συνήθως αυτή τη μέρα, αν και κάποιες χρονιές μπορεί να εμφανιστεί με μια μικρή απόκλιση...

Άνοιξη, η πιο όμορφη εποχή του χρόνου, και η "εαρινή"  αίσθηση, που μας αφήνει η άφιξή της είναι σίγουρα μοναδική.

Είναι γιορτή του Ήλιου και της Γης...
Ένα μοναδικό τελετουργικό για τη μάνα Γη, τη Φύση και τα κάλλη της!

Καλημέρα με ΑΝΟΙΞΗ, μουσική μα και ποιητική, αφού σήμερα είναι και Παγκόσμια μέρα Ποίησης!

Η γλυκυτάτη Άνοιξη

Με τ' άνθια στολισμένη,

Ροδοστεφανωμένη

Τη γη γλυκοτηράει.

Κ’ η γη τη χλόη εντύνεται,

Τα δάση της ισκιώνουν,

Τα κρύα χιόνια λιώνουν,

Ο ουρανός γελάει.

Τα λουλουδάκια βάφουνται

Τα πλάγια χρωματίζουν,

Κι’ ηδονικές φωτίζουν

Οι δροσερές αυγές.

Στο αγκαθερό τριαντάφυλλο

Γλυκολαλάει τ’ Αηδόνι.

Το ξένο Χελιδόνι

Ταιριάζει τη φωλιά[...]

Κάθε ψυχή ευφραίνεται,

Την Άνοιξη γιορτάζει

Ο Θύρσης σκυθρωπάζει

Στη γενική χαρά.

(Ιωάννης Βηλαράς: "Η γλυκυτάτη Άνοιξη")

Το απόσπασμα του γλυκού ποιήματος του Βηλαρά συνοδεύουμε με την διμερή Suite Symphonique: "Άνοιξη" του Ντεμπισί στην εκδοχή της για χορωδία και ορχήστρα.

Είναι έργο της νεότητας του γάλλου συνθέτη(ήταν περίπου στα 25 όταν το συνέθεσε) που ζωγραφίζει με ιμπρεσιονιστικές πινελιές τη μοσχοβολιστή εποχή...
Τα βήματά της κινούνται στον ασυνήθιστο ρυθμό των 9/8 αρχικά, που όμως στη συνέχεια μεταβάλλονται ποικιλοτρόπως, με τη ρυθμική εναλλαγή να πλουτίζει το άκουσμα (6/8 ..3/4...4/4)...
Η ατμόσφαιρα πλάθεται σε τόνους στιλπνούς... Ονειρική, αέρινη, σχεδόν ουτοπική.
Χρωματικές ανιούσες και κατιούσες κλίμακες στο πιάνο, πληθωρικές συγχορδίες και μελωδικές ιδέες, που πλέκονται μεταξύ τους υποβάλλοντας την εντύπωση μιας τελετουργίας-σπονδής στην Άνοιξη!
Η χορωδία δεν πατάει πάνω σε συγκεκριμένο κείμενο, αλλά σε ακαταλαβίστικες συλλαβές κι επιφωνήματα, ένα μουρμουρητό αρπισμάτων, μια μελωδική φλυαρία λεπτών αποχρώσεων...
Στοιχεία που προσδίδουν στη σύνθεση αίσθηση θροΐσματος, ψιθύρων,  αιθέριας κίνησης, όλα σύμβολα ανοιξιάτικου ενθουσιασμού!
Το κυρίως θέμα εισάγει το όμποε, ακολουθούν απαλές και μυστηριώδεις χειρονομίες στις άρπες και τα τοξοτά, φευγαλέες  εξάρσεις με pizzicati, κι ενίοτε  ηδυπαθείς μελισματικές φιγούρες από το σύνολο των οργάνων παρασύρουν ονειρικά σ' ένα παραλήρημα έαρος...

"Le Printemps", (1887)
William-Adolphe Bouguereau

Το ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ:


Η Σουίτα ειναι σύνθεση του 1887, περιόδου που φιλοτέχνησε και ο Μπουγκερώ, το αριστουργηματικό εικαστικό του: "O ερχομός της Άνοιξης", που βλέπετε αριστερά και το επιλέγω για σήμερα, παρότι λέγεται πως ο Ντεμπισί εμπνεύστηκε τη Σουΐτα του από το αριστουργηματικό ομώνυμο εικαστικό του Μποτιτσέλι "Primavera", στην Πινακοθήκη Ουφίτσι.

Τα χρώματα αυτής της εποχής ζωντανεύουν τη χαμένη έμπνευση, καθώς η Άνοιξη κρύβει μέσα της κάτι δελεαστικό.
Έτσι, ο γάλλος ζωγράφος προσωποποιεί την ευφρόσυνη εποχή, φιλοτεχνώντας τη ως αέρινη και λάγνα, μακρυμαλλούσα γυμνή νύμφη, εκφράζοντας τη φιληδονία της εποχής του και διεγείροντας κάθε αίσθηση, τόσο ώστε να κατηγορηθεί για προσβολή της αισθητικής μη μπορώντας να κατανοηθεί το μεγαλείο της τέχνης...

Ο γάλλος ζωγράφος Μπουγκερώ πλαισιώνει τη νύμφη Άνοιξη με εννέα ερωτιδείς, σκιαγραφώντας την εαρινή φύση, που φαίνεται να ξυπνά απ' τον πολύμηνο, χειμερινό της ύπνο. 

Debussy's portrait,
Marcel Baschet(1887)

Αν προσέξουμε στην κάτω περιοχή του εικαστικού, θα παρατηρήσουμε μερικούς απ΄ τους έρωτες που τρίβουν τα μάτια τους αγουροξυπνημένοι.

Τρεις απ' αυτούς αιωρούνται χαρούμενα και πιο ψηλά άλλοι τρεις ήδη έχουν ξεκινήσει το εύθυμο παιχνίδι μαζί της, με χαμόγελα, πειράγματα, που δεν ενοχλούν την πανέμορφη Άνοιξη, όμως την εκπλήσσουν και χαδιάρικα προσπαθεί να κρύψει τα γυμνά στήθη της, μειδιώντας.

Tης ίδιας εποχής είναι και το πορτραίτο του Κλωντ Ντεμπισί δεξιά,  ζωγραφισμένο από τον Marcel Baschet, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά στη Βίλα των Μεδίκων στη Ρώμη και εκτίθεται στο Musée d'Orsay του Παρισιού ..

Claude Debussy - "Printemps for Choir and Orchestra"

Ο θρύλος της Καυκασιανής Ταμάρα...

 

Ας αφεθούμε στο μυστικιστικό κόσμο των θρύλων...
Στη Γεωργία και στον Καύκασο μιας άλλης εποχής, σάς καλώ να μεταφερθούμε σήμερα, φίλοι μου, με ένα αισθησιακού ύφους έργο-έμπνευση από μύθο εξ Ανατολής...

"Demon and Tamara", Κ. Μακόβσκυ

ΒALAKIREV: "Tamara"

Εκανε πρεμιέρα σαν σήμερα 19 Μαρτίου του 1883 και θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα συμφωνικά ποιήματα όλων των εποχών, κορυφαίο παράδειγμα μουσικού οριενταλισμού:
"Ταμάρα" του Μίλι Μπαλάκιρεφ, βασισμένο στην ομώνυμη μπαλάντα του ρώσου ποιητή Μιχαήλ Λέρμοντοφ κι εμπνευσμένο από ένα Καυκασιανό θρύλο.


Ο ΘΡΥΛΟΣ:

Ο τίτλος αναφέρεται σε μία σαγηνευτικής ομορφιάς πριγκίπισσα, που ζει στον πανύψηλο πύργο της πάνω από ένα φαράγγι που το διασχίζει ο ποταμός Τερέκ.
"Όμορφη τόσο όσο άγγελος εξ ουρανού, κακιά και ύπουλη όσο ένας δαίμονας", γράφει ο Λέρμοντοφ στο ποίημά του...

Η Ταμάρα ή Θαμάρ, ως άλλη σειρήνα, προσελκύει και αποπλανά με το τραγούδι της τους ταξιδιώτες στο κάστρο της.
"Βελούδινη σα χάδι η φωνή της, φαινόταν να υπόσχεται μια εκστατική συνάντηση"...Εκεί, μετά από μια νύχτα πάθους, και λίγο "πριν φέξει το φως της αυγής πάνω από τα βουνά, πέφτει μια μυστηριώδης σιωπή".
Η Ταμάρα αποκεφαλίζει τον καλεσμένο της και πετά το σώμα του στο ποτάμι...Τον αποχαιρετά από τον πύργο της, προσδοκώντας την άφιξη του επόμενου, ανυποψίαστου θύματός της.

Η ΕΜΠΝΕΥΣΗ:

Ο Μπαλάκιρεφ επισκέφθηκε για πρώτη φορά τον Καύκασο το 1862 και ενθουσιάστηκε από το επιβλητικό τοπίο, τους ανθρώπους, τις παραδόσεις και τη μουσική τους. Αποτέλεσμα αυτής της επίσκεψης ήταν η σύνθεση "Islamey", αλλά και "Tamara", που ολοκληρώθηκε το 1882 μετά από αναθεωρήσεις χρόνων και σήμερα θεωρείται ένα από αριστούργηματα του συνθέτη.
Η άγρια, τραχιά ομορφιά του Καυκάσου, του εμβληματικού αυτού βουνού από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, περιγράφεται μοναδικά σε αυτό το πολύχρωμο, ορχηστρικό έργο της ρωσικής μουσικής φιλολογίας, που κινείται πάνω στο ποιητικό σχεδίασμα με το ρομαντικό ύφος.

"Demon and Tamara", Μιχαήλ Βρούμπελ

ΤΑ ΜΕΡΗ:

Στην εισαγωγή, η μελωδική γραμμή χαράσσεται πάνω σε ένα ελικοειδές μοτίβο με αργό ρυθμικό τέμπο, που απεικονίζει το Καυκασιανό τοπίο και τη ροή του ποταμού .
Η απειλητικής χροιάς κλίμακα της Σι ελάσσονας αναλαμβάνει την απεικόνιση της σκοτεινής-μυστηριώδους ατμόσφαιρας.
Ακολουθεί το μέρος, όπου κυριαρχούν ρυθμικές εξάρσεις, με αντιθετικές, αρμονικές μεταστροφές. Τα ξύλινα πνευστά και το αγγλικό κόρνο αποδίδουν το μοτίβο του τραγουδιού της Ταμάρα(6:22) με βελούδινα μελωδικά περιγράμματα, προκειμένου να αποδοθεί η εκστατική ατμόσφαιρα και το σαγηνευτικό κάλεσμά της, διανθισμένες από πλήθος οριενταλικών στοιχείων .


Η μουσική χαρακτηρίζεται υποβλητική και ιμπρεσιονιστική, με την εισαγωγή να θυμίζει σε πολλούς Ντεμπισιανες ηχητικές εικόνες ...Mάλιστα λέγεται πως η επιρροή της στον Κόρσακωφ και τη "Σεχραζάτ" του, είναι εμφανής...

Η ακριβής δομή, η μεγάλη ηχητική διακύμανση, κι οι λεπτές πινελιές συνθέτουν ένα έργο εκπληκτικής μουσικής αφηγηματικής, που ενθουσίασε τον Φραντς Λιστ, για το οποίο έγραψε την πιανιστική εκδοχή του με 4 χέρια, ενώ στη συνέχεια Ντιάγκιλεφ και Φοκίν πάνω στη μουσική της "Ταμάρα" χορογράφησαν το ομώνυμο μπαλέτο.

"Demon and Tamara", Μιχαήλ Βρούμπελ
 Tretyakov Gallery

To ακούμε από την Orchestre de la Suisse Romande, που διευθύνει ο Ernest Ansermet, αναδεικνύοντας με την μπαγκέτα του ένα μουσικό όνειρο με εξωτικό, αισθησιακό χρώμα.
Η Tamara κυριαρχεί τυλιγμένη σε ένα ανατολικό σύννεφο μυστηρίου και μυστικισμού...

"Eκεί όπου στροβιλίζονται του Τέρεκ τα κύματα

στου Νταριήλ το βαθύ φαράγγι,

Εκεί όπου απ' τα σκοτεινά ,τα πανύψηλα βράχια

αντανακλάται μι'αρχαία ηχώ...

Σ 'αυτόν τον πύργο που από τρελούς ανέμους βάλλεται,

ζούσε κάποτε η Ταμάρα, η πριγκίπισσα

ένας ουράνιος άγγελος, όμοιος σε ομορφιά

με το πνεύμα ενός ακαταμάχητου δαίμονα..."

Mili Balaikirev: "Tamara"

Orchestre de la Suisse Romande/Ernest Ansermet:

Και ζωντανά από την Συμφωνική Ορχήστρα του Μόντρεαλ:

Ελύτης: Στο βυθό της μουσικής του Μπετόβεν...

Είμαι, στον τομέα της μουσικής, μάλλον ένας αναλφάβητος. Την “επίσκεψη του αγγέλου” την είχα δεχθεί ανέκαθεν από την οπτική οδό

(Στη μνήμη του Νομπελίστα ποιητή μας, Οδυσσέα Ελύτη,
που πέρασε στην αιωνιότητα στις 18 Μαρτίου 1996)

"Είμαι, στον τομέα της μουσικής, μάλλον ένας αναλφάβητος. Την "επίσκεψη του αγγέλου" την είχα δεχθεί ανέκαθεν από την οπτική οδό...", 

γράφει ο ποιητής μας, Οδυσσέας Ελύτης, ομολογώντας την όχι και τόσο στενή του σχέση με την τέχνη των ήχων, όσον αφορά τις γνώσεις.

Φυσικά, δεν μπορούμε να πούμε πως είχε μελετήσει τόσο όσο ο Σεφέρης, όμως φαίνεται πως λάτρευε τη μουσική και αν μη τι άλλο η αισθητική και το κριτήριό του έδειχναν πως ήταν -το λιγότερο- σοβαρός ακροατής.

Εξάλλου, όπως γράφει στο "Εν Λευκώ": "Του αγράμματου το φρόνημα, κι εκείνο χρειαζούμενο είναι..."Του αγράμματου το φρόνημα, κι εκείνο χρειαζούμενο είναιΤου αγράμματου το φρόνημα, κι εκείνο χρειαζούμενο είναι

Περισσότερο τον άγγιζαν οι μουσικές δημιουργίες του Μότσαρτ και δεύτερος συνθέτης κλασικής μουσικής(σε πλήθος αναφορών) σε ποιήματα και δοκίμιά του, έρχεται ο Γιόζεφ Χάυντν.

Χρυσός κι άλλα μαλάματα έχουν σταλάξει στα φύλλα της ποιητικής τέχνης του Ελύτη. Κι είναι τα πολύτιμα που μάς χαρίζει, άπειρα.
Έτσι, αναφορές του βρίσκουμε και για τον τιτάνα Λούντβιχ Β. Μπετόβεν.

Ο ποιητής με εξομολογητική διάθεση κινείται γύρω από το αρχετυπικό σύμβολο του ήχου και της μουσικής:

"Στο βυθό της μουσικής τα ίδια πράγματα σ’ ακολουθούν μετουσιωμένα. Η ζωή παντού μιμείται τον εαυτό της. Κι εσύ κρατώντας το φώσφορο στην παλάμη σου κυκλοφορείς ασάλευτη μέσα στις ίνες της πελώριας τύχης.
Και τα μαλλιά σου ποτισμένα στην Ενάτη καμπυλώνουν τις θύμησες και περνούν τους φθόγγους στο στερνό αέτωμα της αμφιλύκης.

Πρόσεξε! Η φωνή που άλλοτε ξεχνούσες ανθίζει τώρα στο στήθος σου. Το κοράλλι αυτό που ανάβει ολομόναχο είναι το τάξιμο που δεν έστερξες ποτές σου. Κι η μεγάλη πυρά που θα σ’ αφάνιζε είναι αυτός ο ανάλαφρος ίλιγγος που σε δένει μ’ απόχρωση αγωνίας στα λοίσθια των μενεξέδων.

Στο βυθό της μουσικής συνταξιδεύουμε…"

(Οδυσσέας Ελύτης, "Η συναυλία των γυακίνθων -VIII"

Η 9η Συμφωνία του Μπετόβεν είναι έργο κολοσσιαίων διαστάσεων γι'αυτό και θεωρείται το σπουδαιότερο έργο του συνθέτη. Συχνά αναφέρεται ως "Χορωδιακή", καθώς ήταν η πρώτη συμφωνία όπου συμπεριλήφθηκαν χορωδιακά μέρη. Ως γνωστόν ο συνθέτης εισάγει στο τελευταίο μέρος της, χορωδία που ψάλλει την "Ωδή στη Χαρά" σε ποίηση Φρίντριχ Σίλερ, έναν ύμνο στη χαρά, την ειρήνη και την παγκόσμια συναδέλφωση.

Τελειομανής και λεπτολόγος όπως ήταν ο Μπετόβεν, αλλά και δεδομένης της κωφότητας, που τον ταλάνιζε, ολοκλήρωσε την συμφωνία μέσα σε διάστημα έξι χρόνων.

Beethoven:"Symphony No 9", Leonard Bernstein :

Αυτός, είναι ο Μπετόβεν του Ελύτη... Λόγια σαν αστραφτερά διαμαντικά, ένα περιβόλι που αναδύει μυρωδιές μεθυστικές εσπεριδοειδών, τους ήχους...
Αυτός, είναι ο Μπετόβεν του Ελύτη, που εκτός από τη μεγαλοπρεπή "Ενάτη" του φαίνεται να τον είχαν συγκινήσει και έργα του μουσικής δωματίου...

Στο "Μικρό Ναυτίλο" του Ελύτη απαριθμεί αγαπημένα αποθησαυρίσματα, όπως ο ίδιος τα συγκεντρώνει στο "ὅττῳ τις ἐρᾶται ", έναν "Ταξιδιωτικό Σάκο", που ανοίγοντάς τον και μελετώντας τον, καταλήγουμε πως: "...κάθε μεγάλη μουσική, στο βάθος, είναι μια καταφρόνεση του θανάτου" , μια συγκλονιστική -αλήθεια- Ελύτεια φράση...

Γράφει λοιπόν: 

Οδυσσέας Ελύτης: "Σχολή πιάνου" (κολάζ)
argolikivivliothiki

ΟΤΤΩ ΤΙΣ ΕΡΑΤΑΙ

[Ο Ταξιδιωτικός Σάκος]

"Άδειασα και ξαναγέμισα τον ταξιδιωτικό μου σάκο. "Μόνον τ' απαραίτητα" είπα. Κι ήταν αρκετά γι' αυτή τη ζωή - και για πολλές άλλες ακόμη. Βάλθηκα να τα καταγράφω ένα ένα:

[...]

VIVALDI

• Κοντσέρτο σε ντο μείζονα για μικρή φλογέρα με ράμφος, έγχορδα και τσέμπαλο, ΡV 79
• Largo από το Κοντσέρτο σε ρε ελάσσονα για βιόλα ντ' αμόρε, έγχορδα και κοντίνουο, ΡV 266

BACH

• Σουίτα αρ. 2 για φλάουτο και έγχορδα, ΒWV 1067
• Κοντσέρτο σε φα μείζονα για όμποε, έγχορδα και τσέμπαλο, ΒWV 1053

ΗΑΥDΝ

• Τρίο σε λα, Η. XV 18

MOZART

• Alegro από το Divertimento σε μι ύφεση μείζονα για βιολί, βιόλα και βιολοντσέλο, ΚV 563
• Alegro από το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 15 σε σι ύφεση μείζονα, ΚV 450
• Andante από το Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 21 σε ντο μείζονα, ΚV 467

[...]

ΒΕΕΤΗΟVΕΝ

• Σονάτα για βιολί και πιάνο αρ. 2 σε λα μείζονα, op. 12
• Σονάτα για βιολοντσέλο και πιάνο αρ. 5 σε ρε μείζονα, op. 102"

Ι. Και οι τρεις σονάτες του op. 12 για βιολί και πιάνο έγραψε και αφιέρωσε ο Μπετόβεν στον Αντόνιο Σαλιέρι, δίπλα στον οποίο μαθήτευσε στη Βιέννη. 
Η Νο. 2, στην οποία αναφέρεται ο ποιητής μας γράφτηκε το 1797 και συγκρινόμενη με τις άλλες δυο παρουσιάζει αξιοσημείωτη αντίθεση με τις "αδερφές" της, που τις χαρακτηρίζει ενεργητικότητα, δυναμισμός, ορμή, αντικατοπτρίζοντας το τολμηρό-επαναστατικό πνεύμα του δημιουργού. Η Σονάτα Νο. 2 σε Λα μείζονα ηχεί χαριτωμένα, ανάλαφρα, γοητευτικά και αναδύει κωμική αίσθηση...Η παρουσία απροσδόκητων παύσεων και συγκοπών "νοστιμίζει" το ηχητικό αποτέλεσμα και μεταμορφώνει τη σύνθεση σε διασκεδαστικό διάλογο ανάμεσα στα δυο όργανα...
Μια συναρπαστική σονάτα που συμπληρώνεται από το εκφραστικό αργό μεσαίο μέρος και το όλο δροσιά και χάρη αλέγκρο της τελευταίας κίνησης.

 Beethoven: "Violin Sonata No.2, Op.12 No.2", Oistrakh/Oborin:

ΙΙ. H δεύτερη επιλογή του Ελύτη: "Σονάτα για τσέλο και πιάνο Ν.5" γράφτηκε και αφιερώθηκε στην κόμισσα Anna Maria von Erdοdy, μια Ουγγρικής καταγωγής ευγενή, που υποστήριζε το έργο του τιτάνα κι είναι εκείνη που συνέβαλε καθοριστικά πιέζοντας τα μέλη της Αυτοκρατορικής αριστοκρατίας να χορηγήσουν στον Μπετόβεν ισόβια σύνταξη.
Κρίνοντας από το χαρακτηρισμό που ο Μπετόβεν είχε δώσει στην κόμισσα: "ο προσωπικός του εξομολογητής", συμπεραίνουμε πως υπήρξαν στενοί φίλοι, με τον συνθέτη να τη θεωρεί κοντινό του άνθρωπο, έμπιστο και εχέμυθο.

Από τις "χρυσές" ερμηνείες της τριμερούς σονάτας θεωρείται εκείνη με Ροστροπόβιτς-Σβιάτοσλαβ Ρίχτερ, που ευθύς απολαμβάνουμε.

Beethoven: "Cello Sonata No 5 in D major, Op 102" / Rostropovich - Richter:

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον Ελύτη και τη σχέση του με τη μουσική. Περιηγηθείτε!