Ilya Repin - Benjamin Britten: "ΝΙΚΟΛΑΣ ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ" ή "Ο Αγιος Νικολαος σώζει τρεις αθώους απο το θάνατο"...

 

Ilya Repin: "Ο Αγιος Νικολαος σώζει τρεις αθώους απο το θάνατο"...

Τον προστάτη των ναυτικών και των εμπόρων τιμά σήμερα, 6 Δεκέμβρη η Εκκλησία μας, τον Άγιο Νικόλαο.
Γεννήθηκε το 270 μ.Χ. στα Πάταρα της Λυκίας, από Έλληνες οικονομικά εύρωστους και ευσεβείς γονείς.
Ο Άγιος είχε φιλάνθρωπα αισθήματα, έτσι όταν κληρονόμησε την τεράστια περιουσία του τη διέθεσε  στους απελπισμένους για να τούς ανακουφίσει.Αφιερώθηκε στον ασκητικό βίο, όμως λόγω της αρετής του τιμήθηκε και με το αξίωμα του αρχιεπισκόπου Μύρων.

Ο Άγιος Νικόλαος ξεχώρισε για τη σοφία, την ηθική του τελειότητα και ήταν προικισμένος με το χάρισμα της θαυματουργίας. Καθόλη τη διάρκεια του βίου του πάλεψε για την αληθινή πίστη και το δίκαιο, προσπαθώντας να γίνεται ο γαλήνιος όρμος όπου θα καταφεύγει κάθε "τρικυμισμένος".

Το θέμα του παραπάνω πίνακα του μέγιστου ρώσου καλλιτέχνη Ιλια Ρέπιν, αναφέρεται σε έναν από τους θρύλους του Αγίου Νικολάου, σύμφωνα με τον οποίο ενώ έλειπε από τα Μύρα της Λυκίας , όπου ήταν Αρχιεπίσκοπος, ο κυβερνήτης κατόπιν δωροδοκίας, καταδίκασε σε θάνατο τρεις αθώους.
Όταν το έμαθε ο Άγιος, επέστρεψε βιαστικά στα Μύρα και έφτασε στον τόπο της εκτέλεσης ακριβώς τη στιγμή που ο δήμιος ετοιμαζόταν να αποκεφαλίσει τον πρώτο από τους τρεις. Όρμησε στον δήμιο, του άρπαξε το σπαθί από τα χέρια και το πέταξε στο έδαφος, αφήνοντας άφωνους τους παρευρισκόμενους.

Ο ζωγράφος απεικονίζει τη στιγμή που ο Νικόλαος πιάνει με δύναμη το σπαθί και εμποδίζει το δήμιο να εκτελέσει την αποτρόπαια πράξη. Με ύψιστη μαεστρία ο ρώσος καλλιτέχνης καταφέρνει να αποδώσει την αντίθεση μεταξύ των χαρακτήρων: το θάρρος, την αποφασιστικότητα και το σθένος του Αγίου Νικολάου πεπεισμένο για το δίκαιό του, το σάστισμα του δήμιου, τη φοβισμένη έκφραση του κυβερνήτη και τα έκπληκτα πρόσωπα των καταδικασμένων που δεν πίστευαν στο θαύμα της σωτηρίας τους.

Ο Ιλια Ρέπιν συνδεθηκε με μακροχρόνια φιλία με τον ρώσο συγγραφέα Λέοντα Τολστόι. Μπορεί να διαφωνούσαν συχνά -ιδιαίτερα σε θέματα τέχνης- όμως ο θαυμασμός και η εκτίμηση του ενός για τον άλλο ήταν αμοιβαία, με την επιρροή του Τολστόι να είναι εμφανής στο έργο του Ρέπιν.

Παράδειγμα αποτελεί αυτό το εικαστικό "Νικόλαος ο Θαυματουργός ή Ο Αγιος Νικολαος σώζει το τρεις αθώους απο το θάνατο", όπου μεταφέρεται η διακήρυξη του Τολστόι κατά της θανατικής ποινής. Μάλιστα σύμφωνα με κάποιους αναλυτές ο Άγιος Νικόλαος έχει τα χαρακτηριστικά του Τολστόι ως γκριζομάλλης γενειοφόρος...



Ο Μπένζαμιν Μπρίττεν στην Καντάτα του "St Nicolas, op. 42 " σκιαγραφεί το πορτρέτο του Aγίου επικεντρώνοντας στους σχετικούς με αυτόν θρύλους. Στο όγδοο από τα εννέα μέρη της Καντάτας που έχει τίτλο "Η ευσέβεια και τα θαυμαστά έργα του Αγίου Νικολάου" γίνεται αναφορά στο σχετικό θαυματουργό επεισόδιο με τους τρεις καταδικασθέντες που σώθηκαν την τελευταία στιγμή. Η δραματι΄τητα του κειμενου, η αγωνία των στιγμών, η ελπίδα και η ανακούφιση, είναι συναισθήματα που δημιουργεί η ακρόαση με τη χρήση εντυπωσιακών αντιθέσεων σε αρμονίες, φωνητικά στυλ, αλλά και οργανικά ηχοχρώματα.

"Για σαράντα χρόνια Αγιε Νικόλα μας,

Ηγέτη των ανθρώπων μας, ποιμένα μας και

ευγενικέ καθοδηγητη μας, περπάτησες δίπλα μας.

Απευθυνθήκαμε σε Σε, στη γέννηση και τον θάνατο,

Σε καιρό πείνας και στενοχώριας,

σε κάθε θλίψη μας ζητώντας ανακούφιση.

[...]

Κρατάμε ζωντανή τη μνήμη Του

με θρύλους που για τα παιδιά μας

και τα παιδιά των παιδιών τους είναι θησαυροί.

[...]

Οι πύλες ήτανε φραγμένες,

η μαύρη σημαία κυμάτιζε,

και τρεις άντρες γονάτισαν δίπλα στο δήμιο

Αλλά ο Νικόλας έσκασε σαν φλόγα

κι έμεινε σαστισμένο το σπαθί

σώζοντας τους τρεις αθώους..."!

Η "Καντάτα του ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ", του Μπρίττεν είναι ένα κατανυκτικότατο έργο για μικτή χορωδία και τενόρο ως σολίστ, πλαισιωμένους από όργανο, πιάνο, κουαρτέτο εγχόρδων και κρουστά.
Πρόκειται για ένα από τα νεανικά έργα του συνθέτη, γραμμένο να εκτελείται από ερασιτέχνες, παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με τις νέες ορχήστρες κυρίως, να το περιλαμβάνουν στο ρεπερτόριό τους.

Η χορωδιακή σύνθεση ηχεί ως ανακουφιστική ψαλμωδία, ανυψώνοντας την ψυχή του ακροατή, οδηγώντας τον σε ουράνια πνευματικά μονοπάτια ελπίδας, παρηγορίας, προσδοκιών και αισιοδοξίας!

Britten: Saint Nicolas, Op. 42: VIII. His Piety and Marvellous Works":

Μότσαρτ: η αγάπη στη σκοποβολή και οι βωμολοχίες

 

Ο Μότσαρτ με την ξαδέρφη του Μαρία-Θέκλα(στόχος σκοποβολής)

Υπήρξε το "παιδί θαύμα"! Ένα φαινόμενο της μουσικής!
Βιρτουόζος εκτελεστής, συνθέτης από πολύ μικρή ηλικία, με άψογο μουσικό αυτί και μνήμη! Ένας γνήσιος εκφραστής του ευρωπαϊκού διαφωτισμού!

Ο λόγος σήμερα για τον μοναδικό μουσουργό, μια μεγαλοφυία της τέχνης των ήχων, Βόλφγκαγκ Αμαντέους Μότσαρτ.

Το Tanzmeisterhaus στο Σάλτσμπουργκ, που σήμερα στεγάζει  ένα από τα μουσεία της πόλης για τον Μότσαρτ, στην εποχή του συνθέτη χρησιοποιούνταν για συναυλίες, χορούς και λογής καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις, που λάμβαναν χώρα τις Κυριακές και μέρες γιορτών. Μετά το γεύμα, τα παιδιά έπαιζαν στο πάρκο Μιραμπέλ ενώ οι ενήλικες απασχολούνταν με το χαρτοπαίγνιο ή τη σκοποβολή... 

Συγκεκριμένα έπαιζαν "bölzlschiessen", όπως ονομάζεται η σκοποβολή σε κλειστούς χώρους όπου διακοσμημένοι στόχοι στοχεύονται με βελάκια χρησιμοποιώντας αεροβόλο.

Λάτρεις του διασκεδαστικού αθλήματος  υπήρξαν τα μέλη της οικογένειας Μότσαρτ, με φανατικότερο όλων τον Βόλφγκαγκ, ο οποίος ξεκίνησε να παίζει πριν τα δέκα και εξελίχτηκε ε ταχύτατους ρυθμούς σε ανίκητο τοξοβόλο.

Καθώς το παιχνίδι παιζόταν από έξι με δέκα παίκτες, η οικογένεια Μότσαρτ προσκαλούσε φίλους, συνεργάτες και συγγενείς να περάσουν ευχάριστα τις Κυριακές και αργίες τους, που τέλειωνε πάντα και με μια συναυλία.  Στο άθλημα αυτό, βασικό ρόλο έπαιζε ο αρχηγός κάθε φορά, που ονομαζόταν και "μέγας δωρητής" γιατί ήταν εκείνος που πλήρωνε τα ποτά, αλλά και για τα έπαθλα, έναν όμορφα και κατάλληλα ζωγραφισμένο στόχο, που είχε αρκετά μεγάλη διάμετρο -ξεπερνούσε το ένα μέτρο- και πάνω του εκτός από το σχέδιο περιλάμβανε και σχετικό κείμενο.
Όπως αυτό που βλέπετε παραπάνω και ετοίμασε ο Λεοπόλδος Μότσαρτ για μια Κυριακή που εκτελούσε χρέη "μεγάλου δωρητή". Το ετοίμασε για το γιο του, που σε λίγες μέρες θα έφευγε σε περιοδεία, γι'αυτό και τον απεικονίζει μαζί με τη συνομήλικη ξαδέρφη του Μαρία-Θέκλα, που συνδέονταν στενά. Ο Λεοπόλδος συνοδεύει το στόχο  με το κείμενο:

-Αντίο, αγνή μου ξαδέρφη! - Αντίο!

-Σου εύχομαι τύχη καλή στο ταξίδι, υγεία και αίσιο καιρό

Περάσαμε όμορφα το δεκαπενθήμερο μαζί

κι αυτό είναι που κάνει λυπηρό τον αποχωρισμό μας 
Αχ, απάνθρωπη μοίρα! - Αλίμονο..."

Συνηθιζόταν το κείμενο σε αυτούς τους στόχους να είναι σατιρικό, κοροϊδευτικό, προκαλώντας γέλιο στους φίλους-συμπαίκτες που συμμετείχαν...

Λέγεται πως ο νεαρός Αμαντέους, που ήταν -όπως φαίνεται- μεγάλο πειραχτήρι σκάρωνε και στίχους με βωμολοχίες... 

Την περίοδο που απουσίαζε στο Μανχάιμ, ο Βόλφγκανγκ περιέγραψε στον πατέρα του τη μορφή του στόχου σκοποβολής, που επιθυμούσε να χρησιμοποιήσει η οικογένειά του κατά την απουσία του.
Τού έγραψε λοιπόν:

"Αγαπητέ πατέρα, όσον αφορά τους στόχους, θα ήθελα να απεικονίζει έναν νεαρό άντρα με ανοιχτόχρωμα μαλλιά, σκυμμένο με τέτοιο τρόπο που να αποκαλύπτονται τα ...γυμνά του οπίσθια. Από το στόμα του να ξεστομίζεται η φράση: "Καλή σας όρεξη!".
Δίπλα, να βάλεις έναν άλλο άντρα με  κόκκινο μανδύα, μπότες και περούκα στο κεφάλι. Πρέπει να βρίσκεται σε τέτοιο ύψος, ώστε να φαίνεται πως ετοιμάζεται να γλείψει τα οπίσθια του άλλου. Από το στόμα του να βγαίνει η φράση: "Ω, δεν υπάρχει τίποτα πιο νόστιμο!"

πηγή: vintageairguns

Κάποιοι ισχυρίζονται πως ο Μότσαρτ, με το νεαρό σκιαγράφησε τον εαυτό του και ο άνδρας με τον μανδύα παραπέμπει στον αρχιεπίσκοπο Κολορέντο, με τον οποίο ο Μότσαρτ είχε επανειλημμένως συγκρουστεί, καθώς δεν υποτασσόταν στο πρωτόκολλο της Αυλής, το οποίο βέβαια δεν προέβλεπε ρυθμίσεις για μία μουσική ιδιοφυΐα.
Η σύγκρουση κορυφώθηκε το 1781, κατάληξη της οποίας ήταν η απόλυση του συνθέτη, η οποία όμως δεν έκανε το Μότσαρτ  ούτε το χιούμορ του να χάσει, ούτε και τη διάθεσή του για πειράγματα...Ευρηματικός, δημιουργικότατος αλλά και αθυρόστομος, έδωσε και τη μουσική του απάντηση...

Στην εποχή του η σκατολογία ήταν δημοφιλέστατη! Λάτρης της υπήρξε και ο Μότσαρτ, οι επιστολές του οποίου αποκαλύπτουν "απαράμιλλη εντρύφηση σε πνευματικές αναπαραστάσεις περιττωμάτων". Έτσι, συχνά χρησιμοποιεί στα τραγούδια και τις άριές του καλυμμένες ή μη, άσεμνες φράσεις και  βωμολοχίες! 

H παρτιτούρα του Κανόνα: "Leck mich im Arsch"

Μια χρονιά λοιπόν, μετά την απόλυσή του ο Μότσαρτ έγραψε έναν κανόνα  με τίτλο: "Leck mich im Arsch- Γλείψε τα οπίσθια".
Τον συνέθεσε για να ερμηνευθεί σε μια φιλική συγκέντρωση από τον φίλο του Βαυαρό βιολιστή και βαρύτονο, Johann Nepomuk Peyerl. Αυτός ο κανόνας είναι γεμάτος με διασκεδαστικά λογοπαίγνια. Οι στίχοι είναι στα λατινικά και κάπως ακαταλαβίστικοι. Ο κανονικός τίτλος ήταν "lectu mihi mars", αλλά ο Μότσαρτ γνώριζε πως ο τραγουδιστής με την παχιά βαυαρική προφορά του θα έκανε τη φράση να ακουστεί  σαν το γερμανικό "leck du mich im Arsch-Γλείψε τα οπίσθια".

Λέγεται πως όταν ο εκδότης του Μότσαρτ έλαβε την χειρόγραφη παρτιτούρα, συγκλονίστηκε βλέποντας την ανήθικη γλώσσα του τίτλου. Όμως, τού άρεσε η μελωδία και τόν "εξευγένισε" αλλάζοντάς τον με τη φράση: "Ας χαρούμε!"

To βασικό θέμα του κανόνα προέρχεται από το τελευταίο μέρος της Τρίτης Συμφωνίας του Χάυντν.

Στέφαν Γκεόργκε: Οι "Κρεμαστοί Κήποι" του στην ατονικότητα του Σαίνμπεγκ...

[Στη μνήμη του Γερμανού ποιητή, Στέφαν Άντον Γκεόργκε,
 που πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 4 Δεκεμβρίου 1933]

Ο Γκεόργκε αρχικά ανήκε στους "Mardistes" (από τη γαλλική λέξη Mardi=Τρίτη), οπαδούς του Μαλαρμέ που κάθε Τρίτη συγκεντρώνονταν στο σπίτι του προκειμένου να ανταλλάσσουν λογοτεχνικές και άλλες απόψεις. Στη συνέχεια ίδρυσε και συνέτασσε το σπουδαίο λογοτεχνικό περιοδικό: "Blätter für die Kunst-Φύλλα για την Τέχνη".

Η ποίηση του Γκεόργκε διακρίνεται για τον λυρικό τόνο της, το αριστοκρατικό και εξευγενισμένο ύφος της. Δεν αποκάλεσε τυχαία ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες τον Γκεόργε "ισότιμο του Τζέιμς Τζόις", ούτε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν "ισάξιο του Σαρλ Μπωντλέρ"...
Το ότι οι λογοτεχνικοί κύκλοι τον κατατάσσουν δίπλα στον Ρίλκε και τον Χόφμανσταλ, επιβεβαιώνει πως ο Γκεόργκε ανήκει στους βασικότερους εκπροσώπους της μετά Γκαίτε περιόδου της γερμανικής ποίησης.

Ο Γκεόργκε ως ποιητής αποτελεί μία σημαντική γέφυρα μεταξύ του 19ου αι. και του γερμανικού μοντερνισμού. Πειραματιζόταν με τη γλώσσα, τα ποιητικά μέτρα και τη στίξη. Θεωρήθηκε "ιερέας της διανόησης", γι' αυτό γράφτηκε πως "ακτινοβολούσε αξιοπρέπεια  κι ένα είδος ιεροπρέπειας... Στην προσωπικότητά του υπήρχε κάτι το μαγνητικό".

Η ποίηση του Γκεόργκε είχε μεγάλη επιρροή στη μουσική της Δεύτερης σχολής συνθετών της Βιέννης, με σημαντικότερους εκπροσώπους τον  Άρνολντ Σαίνμπεργκ και τους μαθητές του, Μπεργκ και Βέμπερν. Όλοι μελοποίησαν ποιήματά του, όμως ο ιδρυτής του δωδεκαφθογγισμού, Σαίνμπεργκ είναι εκείνος που πρώτος εισήγαγε την ποίηση του Γκεόργκε σε έργα του(2 Lieder, Op.14, Κουαρτέτο εγχόρδων No. 2, Op. 10, Das Buch der hängenden Gärten-Βιβλίο των Κρεμαστών Κήπων).

Ειδικά στο τελευταίο, ήταν ο Σαίνμπεργκ με τη μελοποίησή του που βοήθησε ώστε να γίνει αποδεκτό το ποιητικό κείμενο. Οι "Κρεμαστοί Κήποι" συντέθηκαν το 1908 και αποτελούν την αρχή της ατονικής περιόδου του Σαίνμπεργκ. Με αυτό τον κύκλο τραγουδιών ο συνθέτης έγινε "σημαντικός για τους προοδευτικούς, με τα ατονικά έργα του ν' απαρτίζουν νόμιμη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης".

Ο κύκλος τραγουδιών "Das Buch der hängenden Gärten-Βιβλίο των Κρεμαστών Κήπων" περιλαμβάνει 15 ποιήματα, που αφορούν στον έρωτα δυο νέων. Μια σχέση αποτυχημένη, με άδοξη έκβαση, καθώς η νέα γυναίκα φεύγει από τον κήπο, που στη συνέχεια καταστρέφεται.

Ο συνθέτης χρησιμοποιεί την εικόνα του κήπου ως μεταφορά της εξαΰλωσης -για κείνον-  της παραδοσιακής μορφής μουσικής. Ο κήπος αντιπροσωπεύει την τονικότητα, την κλασική δομή και την παραδοσιακή αρμονία τις οποίες αποτίναξε ο Σαίνμπεργκ και η καταστροφή του κήπου παραλληλίζεται με την απομάκρυνση από τις παλιές μουσικές φόρμες και τη μετάβαση στο νέο κόσμο της ατονικότητας.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο κύκλος με τη θεματική του αποτελεί και μια αυτοβιογραφικής χροιάς έκφραση του συνθέτη, καθώς εκείνη την περίοδο η σύζυγός του, Ματίλντε είχε εγκαταλείψει τη συζυγική εστία για να ακολουθήσει τον εραστή της ζωγράφο, Ρίχαρντ Γκερστλ.

Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε το 1910 χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Κάποιοι δε, το περιφρόνησαν παντελώς, καθώς η πλήρης έλλειψη τονικότητας ήταν μακριά από την επικρατούσα κουλτούρα. Και είναι αυτή η σύνθεση που ευθύνεται για το χαρακτηρισμό του δημιουργού της ως "ένας μουσικός αναρχικός που αναστάτωσε όλη την Ευρώπη". 

Από τα 15 λήντερ θα ακούσουμε τα αρ. 8, 9 και 14 του κύκλου.
Τα δυο πρώτα αποτυπώνουν το πάθος των εραστών και το τρίτο την προαίσθηση για το καταστροφικό τέλος της σχέσης...
Οι μεταφράσεις στα ελληνικά είναι του Νίκου Βουτυρόπουλου(poiein.gr).

"Wenn ich heut nicht deinen Leib berühre-Αν σήμερα δεν αγγίξω το κορμί σου":

"Αν σήμερα δεν αγγίξω το κορμί σου

Της ψυχής μου θα σπάσει η κλωστή

Σα να ʽταν τεντωμένη χορδή.

Ας φορέσω πένθος για σημάδι αγάπης

Αφού σου ανήκω κι υποφέρω.

Κρίνε αν τέτοιο βάσανο μου αξίζει

Ράντισέ με δροσιά γιατί καίω στον πυρετό

Και σκύβω και παραπατώ"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

No. 8: "Wenn ich heut nicht deinen Leib berühre

(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)

"Streng ist uns das glück und spröde - Σκληρή είναι η τύχη κι εύθραυστη"

"Σκληρή είναι η τύχη κι εύθραυστη.

Τι να σου κάνει ένα σύντομο φιλί;

Μια τόση δα σταγόνα βροχής

Σʼ ερημιά καμένη και μουντή

Να τη ρουφά αλύπητα

Που τη δροσιά της χάνει

Στη θέρμη και αναρριγεί"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

Ν.9: "Streng ist uns das glück und spröde"

(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)

"Sprich nicht mehr von dem Laub-Μη μιλάς συνέχεια"

"Μη μιλάς συνέχεια

Για τα φύλλα

Του ανέμου λεία

Για το λιώσιμο

Ώριμων κυδωνιών

Για τα βήματα

Των εξολοθρευτών

Στο τέλος της χρονιάς.

Για το τρέμουλο

Της λιβελούλας

Στην καταιγίδα

Και των φώτων

Που η λάμψη τους
Αλλάζει"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

No. 14: "Sprich nicht mehr von dem Laub"
(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)

Ένα αναγεννησιακό μοτέτο για τον Απόστολο Ανδρέα, πολιούχο των Πατρών...

"Αγιος Ανδρέας", αγιογραφία στον Παλαιό Ναό Αγίου Ανδρέα Πατρών
(patras.gr)

            

Χρόνια Πολλά στην αγαπημένη μας πόλη, Χρόνια Πολλά στους εορτάζοντες!

Ο άγιος Ανδρέας ας είναι αρωγός στο βηματισμό μας, με την αγιοσύνη Του να προστατεύει όλους μας και όσους αγαπάμε!

"Αγιος Ανδρέας", αγιογραφία στον Παλαιό Ναό Αγίου Ανδρέα Πατρών
(patras.gr)

Οι αγιογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο είναι από το εσωτερικό του Παλαιού Ναού του Αγίου Ανδρέα της Πάτρας.
Ο Ναός χτίστηκε στη θέση άλλου που καταστράφηκε και είχε οικοδομηθεί απο τους Φράγκους καθώς η Πατρα βρισκοταν υπό την κυριαρχία τους από το 1205.
Πλευρικά του του ναού υπάρχει μια υπόγεια μικρή σπηλιά, που στην αρχαιότητα ήταν μέρος του Μαντείου της θεάς Δήμητρας, κάτι που φαίνεται και σε επιγραφή χαραγμένη στην είσοδό του:

"Νημερτές το δ’ ύδωρ Δημήτερος ήν ποτέ νούσοις.Ένθα παγείς ξύλω Ανδρέας Πάτρας αμφιβέβηκεν"...

δηλαδή:

"Ιαματικό είναι τούτο το νερό, που κάποτε της θεάς Δήμητρας ήταν, όπου ο Ανδρέας σε ξύλο προσηλώθηκε και προστατεύει την Πάτρα".

Η πηγή θεωρείται αγίασμα και προσφέρεται σε βοήθεια αυτών που την ζητούν.

Ο Πρωτόκλητος Ανδρέας κήρυξε τον Χριστιανισμό λαι από τις περιοχές όπου δίδαξε και ίδρυσε Εκκλησία ήταν και η Αχαΐα.

Οι διδαχές του Πρωτοκλήτου Ανδρέα έπεισαν να πιστέψει, την σύζυγο του Ρωμαίου Υπάτου στην Πάτρα, που εξοργισμένος διέταξε τη σταύρωσή Του πάνω σε Χιαστό σταυρό.
Αναφέρει ο Φώτης Κόντογλου: 

"O σταυρός που μαρτύρησε ο άγιος Aνδρέας ήτανε καμωμένος από δυο ίσια σταυρωτά ξύλα σε σχέδιο X, και κατά την παράδοση ήτανε από ξύλο της εληάς".




Τελευταίος Λατίνος Αρχιεπίσκοπος Πατρών υπήρξε ο Pandolfo Malatesta, η ενθρόνιση του οποίου έγινε στην Πάτρα το 1424. O Malatesta ήταν του γνωστού ιταλικού Οίκου ευγενών και η αδερφή του είχε παντρευτεί τον Θεόδωρο Β΄ Παλαιολόγο, Δεσπότη του Μορέα, καθώς εκείνη την εποχή συνηθιζόταν η ένωση οροδόξων και καολικών αριστοκρατών αποσκοπώντας στην ένωση των εκκλησιών.

Στην υπηρεσία το Οίκου Μαλατέστα βρέθηκε για ένα διάστημα και ο Γκιγιώμ Ντυφαί, ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες της Ευρώπης του 15ου αι. και κορυφαίος Γαλλοφλαμανδός δημιουργό της πρώιμης Αναγέννησης.
Ετσι, θρυλείται πως ο συνθέτης συνόδευσε στην Πάτρα τον Μαλατέστα για τις τελετές ενθρόνισης και κει συνέθεσε για την περίσταση το μοτέτο του: "Apostolo glorioso", σε κείμενο ανωνύμου, που αναφέρεται στον Άγιο και την σύνδεσή του με την πόλη.

Πρόκειται για πεντάφωνο, ισορρυθμικό μοτέτο με εισαγωγή, σε δυο γλώσσες, λατινικά και ιταλικά:

Cantus 1

"Δοξασμένε απόστολε, που εξελέγης από τον Θεό / Να ευαγγελιστείς στον

ελληνικό λαό / Την ενσάρκωσή του, που ήταν τυφλός σ’ αυτό, / Και αυτό το

έκανες χωρίς καμία αμφιβολία, Kαι επέλεξες την Πάτρα ως κλίνη σου / Και αυτήν

την ιερή σπηλιά για τάφο σου:

Σε παρακαλώ να προσεύχεσαι να σε ξαναβρώ, / Με την χάρη σου στην θεία παρουσία.

Cantus 2

Με το δόγμα σου προσηλύτισες στον Χριστό / Όλη τη χώρα, και με το πάθος και

με τον θάνατο / Που υπέφερες στον σταυρό στον ελαιώνα.

Αλλά υποτροπίασε σφάλλοντας και στενοχωρήθηκε. / Είθε να λάβει χάρη τόσο

ισχυρή, / Ώστε να αναγνωρίσουν τον αληθινό και ζώντα θεό.

Tenor

Ανδρέα, μαθητή του Χριστού."

(Πηγή: "Καίτη Ρωμανού: Τα "βυζαντινά μοτέτα" του G. Du Fay", scribd)

Η πυκνής γραφής κατανυκτικότατη σύνθεση, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μυστικιστικής διάθεσης. Ιδιαίτερης δομής δημιουργία, με συνηχήσεις, που πατάνε συχνά η μία την άλλη, ωστόσο ακούγεται αβίαστη, δίνοντας την αίσθηση της ηρεμίας. Το πιο γοητευτικό χαρακτηριστικό του μοτέτου είναι η ανάλαφρη εντυπωση που δημιουργει στον ακροατή, λες και δεν πρόκειται για θρησκευτική σύνθεση, αλλά ενα κοσμικό σανσόν.
Ο σπουδαίος αναγεννησιακός Ντυφαί καταδεικνύει με αυτον τον τρόπο ότι οι "άκαμπτοι" περιοριστικοί κανόνες του ισορρυθμικου μοτέτου, στο οποίο επαναλαμβάνεται ακατάπαυστα ένα εκτεταμένο ρυθμικό σχήμα δημιουργώντας διαφορετικούς συνδυασμούς,δεν υπηρετούν πάντα την παραγωγή βαριάς ή πομπώδους μουσικής.
 Μια σύνθεση συγκινητικής ευλάβειας, που μαρτυρά την επινοητικότητα και το μεγαλείο του δημιουργού της.

Guillaume Dufay: "Apostolo Glorioso"

Αλεσάντρο Σκαρλάτι: Εμπνεύσεις Ιερής Μουσικής για την Αγία Καικιλία...

 

"Saint Cecile", Nicolas Poussin, Prado

Ο Αλεσάντρο Σκαρλάτι ήταν Ιταλός συνθέτης της εποχής μπαρόκ. Έγραψε πλήθος όπερες και καντάτες δωματίου, ενώ θεωρείται ο "Πατέρας της Ναπολιτάνικης όπερας".

Ήταν 19 χρονών όταν του προσφέρθηκε  η θέση του μουσικού διευθυντή του παρεκκλησίου στη Ρώμη, όπως και στο υπόλοιπο του βίου του  διετέλεσε επικεφαλής του παρεκκλησίου του Αντιβασιλέα της Νάπολης , και μαέστρο του παρεκκλησίου του Καρδιναλίου Οττομπόνι στη Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζιόρε της Ρώμης.

Η μουσική του, εξαιρετικά προοδευτική, τόσο από άποψη τεχνικής, όσο και από αισθητικής σκοπιάς. Το μαρτυρούν οι περίφημες άριές του, για τις οποίες ο Σκαρλάτι καθιέρωσε τη στροφική φόρμα da capo, σαγηνεύοντας το φιλόμουσο ακροατήριο που δικαίως του απέδωσε το χαρακτηρισμό -όπως αναφέραμε- του "Πατέρα της Ναπολιτάνικης όπερας"...

Όμως πλην των οπερών, ο Σκαρλάτι ασχολήθηκε και με τη θρησκευτική μουσική, παρότι τα έργα αυτού του είδους παίζουν έναν μάλλον μικρό ρόλο αν αναλογιστούμε τα υπόλοιπα έργα του...

"Santa Cecilia", Guercino

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν εγκωμιαστικές συνθέσεις προς τιμήν της Αγίας προστάτιδας της Μουσικής, Καικιλίας.

• Ήταν το 1720 που ο Σκαρλάτι έγραψε τη "Messa di Santa Cecilia" για πέντε σολίστ, χορωδία και ορχήστρα. Τη Λειτουργία αφιέρωσε στον καρδινάλιο της Αραγονίας.
  
  Ο συνθέτης ιδιοφυώς υιοθετεί ένα αρκετά καινοτόμο ύφος σε αυτή τη Λειτουργία, που χαρακτηρίζεται από ενέργεια και χάρη και προϊδεάζει  τις λειτουργίες  του Χάιντν . Οι αναλυτές έχουν χαρακτηρίσει τη σύνθεση ως "αξιοθαύμαστο έργο του συνόλου  της εκκλησιαστικής  μουσικής του συνθέτη, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα, τόσο από άποψη μουσικού ενδιαφέροντος όσο και από τη στιλιστική σύνθεση των τάσεων της περιόδου".

Από τα 5 μέρη της Λειτουργίας: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus και Agnus Dei, επιλέγω να ακούσουμε το θριαμβευτικό "Gloria" με την εξαιρετικά περίπλοκη δομή του, καθώς στηρίζεται σε μια εντυπωσιακή 5φωνη φούγκα.

Scarlatti: St. Cecilia Mass - 2. Gloria:

• 

  "Η Έκσταση της Αγίας Καικιλίας", Ραφαήλ

  Δυο δεκαετίες σχεδόν αργότερα ο Αλεσάντρο Σκαρλάτι επανέρχεται στην Αγία Καικιλία, πάτρονα της Τέχνης των ήχων, που παρέδωσε το πνεύμα της την 22 Νοεμβρίου του 230 επί Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου Σεβήρου δοξάζοντας τον Κύριο, γράφοντας τους "Καικιλιανούς Εσπερινούς".
  Πρόκειται για μια θαυμάσια σύνθεση προορισμένη για την εκκλησία της Αγίας Καικιλίας στο Tραστέβερε της Ρώμης, που κανείς ακούγοντάς τη απορεί πώς τέτοια μουσικά αριστουργήματα, παραμελούνται!
  
  Στους "Καικιλιανούς Εσπερινούς" είναι εμφανής η νεωτερικότητα της ιερής μουσικής  του συνθέτη (που στην προκειμένη περίπτωση παραπέμπει στον Μότσαρτ) που με την ευρηματική χρήση των οργάνων δημιουργεί ένα μωσαϊκό υφών για να ξετυλίξει τη θρησκευτική ιστορία πίσω από στίχους και μελωδίες.
  
  Οι συνθέτες συχνά έγραφαν περίτεχνη μουσική για τον Εσπερινό, καθώς, μαζί με τη Λειτουργία είχε τη μεγαλύτερη προσέλευση των πιστών. Η μουσική για τον Εσπερινό συνήθως αποτελείται από έναν αριθμό σκηνικών ψαλμών που πλαισιώνονται από Γρηγοριανά αντίφωνα, έναν ύμνο και ως κορύφωση το Magnificat. Αυτή τη δομή ακολουθούν και οι "Καικιλιανοί Εσπερινοί" απ' όπου θα ακούσουμε το "Dixit Dominus,Ψαλμοί  109/110".

 Scarlatti: "Il Vespero di Santa Cecilia - Dixit Dominus Psalm 109/110": 

• Πολύ νωρίτερα ο Σκαρλάτι είχε συνθέσει κι ένα ορατόριο εμπνευσμένο από το Μαρτύριο της Αγίας Καικιλίας. Ήταν το 1708, όταν απογοητευμένος από τις προσπάθειές του να προσελκύσει την προστασία του Φερδινάνδου σtην Αυλή της Νάπολης, επέστρεψε στη Ρώμη, όπου, ως νεαρός, είχε την προστασία της βασίλισσας Χριστίνας και του Καρδιναλίου Οτομπόνι. Εκείνος είναι που θα του δώσει ένα λιμπρέτο για την Καικιλία, το οποίο ο Σκαρλάτι θα επεξεργαστεί με ανυπέρβλητο ενθουσιασμό. Το ορατόριο θα πάρει τον τίτλο: "The Martyrdom of Santa Cecilia".
  
  

  

  "Η Αγία Καικιλία προσεύχεται
  λίγο πριν τον αποκεφαλισμό"

  Πραγματεύεται το βίο της Αγίας Καικιλίας η οποία φυλακίστηκε λόγω της πίστης της. Δικαστής της ορίζεται ο ειδωλολάτρης Αλμάχιο, ο οποίος την αγαπά κρυφά. Γι'αυτό στέλνει τον γραμματέα του να την μεταπείσει. Ωστόσο, τίποτα δεν μπορεί να μετατρέψει τη στάση της Τσετσίλια, που παραμένει πιστή στο Θεό της. Καταδικάζεται σε θάνατο με αποκεφαλισμό, όμως ο δήμιος δεν καταφέρνει να αποχωρίσει το κεφάλι της από τον κορμό με το σπαθί του, παρόλες τις προσπάθειες. Η Τσετσίλια τελικά, παραδίδει το πνεύμα της προσευχόμενη. Ο Aλμάχιο τρελαίνεται και το πλήθος αναγνωρίζει τη δύναμη της χριστιανικής πίστης.

 Για τρεις και περισσότερο αιώνες η σύνθεση θεωρείτο χαμένη. Πρόσφατα βρέθηκε σε μια ελβετική συλλογή, μελετήθηκε και ερμηνεύθηκε παρέχοντας στο φιλόμουσο κοινό ένα αριστουργηματικό ακρόαμα γραμμένο σε μια περίοδο που ο Σκαρλάτι είχε απομακρυνθεί από την όπερα για να δημιουργήσει μια εξέχουσα σειρά έργων ιερής μουσικής, από τα οποία το "The Martyrdom of St. Cecelia" κατέχει -όπως αποφάνθηκαν οι ειδικοί- τη λαμπρότερη θέση. Ο δημιουργός χρησιμοποιώντας επιδέξια την ορχήστρα καταφέρνει να υπογραμμίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ρόλου αναδεικνύοντας τη βαθιά δραματικότητα του λιμπρέτου. 

Θα ακούσουμε την άρια της Τσετσίλια από το πρώτο μέρος του ορατορίου: "Esca pura del foco mio".
Είναι η στιγμή που η γκουβερνάντα της προσπαθεί να την πείσει να αλλάξει σταση για την πίστη της, υπενθυμίζοντάς της πως αν δεν το κάνει σε λίγο θα θανατωθεί. Η Τσετσίλια ατρόμητη τής δηλώνει πως προτιμά το θάνατο από το να απαρνηθεί τον Ύψιστο και πως θεωρεί το Χριστό ως τον πραγματικό της σύζυγο.

"Αγνή φλόγα της φωτιάς μου,

ο σύζυγος και Θεός μου είναι

η πιο γλυκιά αγάπη αυτής της καρδιάς.

Τι βασανιστήρια θα νιώσω;

Αν Τον δω, ενώ υποφέρω,

το θέαμα θα' ναι η υπόσχεση της σωτηρίας μου!

Ο Μότσαρτ στις Βερσαλλίες...

 

Ήταν 18 Νοεμβρίου του 1763, όταν ο Λεοπόλδος Μότσαρτ έφτανε στην Πόλη του Φωτός. Ήταν ενθουσιασμένος γιατί ο φιλόμουσος συγγραφέας και λιμπρετίστας βαρώνος Friedrich Melchior von Grimm είχε μεσολαβήσει ώστε τα δυο ταλαντούχα παιδιά του, η δωδεκάχρονη Νάνερλ και ο επτάχρονος Βόλφγκαγκ θα παρουσιάζονταν ενώπιον του Βασιλιά και της Αυλής του στις Βερσαλλίες. Τα δωμάτιά τους είχαν κλειστεί στο Ηotel du Cormier κοντά στο παλάτι και η διαμονή υπολόγιζαν να έχει διάρκεια περίπου τριών εβδομάδων. Ο πατέρας έκανε τις πρώτες επαφές και η ακρόαση θα γινόταν τις επόμενες ημέρες. Τα δυο παιδιά προσκλήθηκαν από την Αυτού Υψηλότητα να παρευρεθούν στο Βασιλικό Τραπέζι.

Λίγο πριν το μεσημέρι ο Λεοπόλδος με τα μικρά θαυματάκια του γίνονταν δεκτοί στο επιβλητικό ανάκτορο. Ο μικρούλης Βόλφγκαγκ περπατούσε αργά με το κεφάλι στραμμένο στην καλαίσθητη οροφή με τις περίτεχνες τοιχογραφίες. Φευγαλέα και γεμάτος ενθουσιασμό έστρεφε το βλέμμα του στο πλάι και καθρεφτιζόταν στους μεγάλους κρυστάλλινους καθρέφτες με τη χρυσή τους πατίνα να βροντοφωνάζει την αίγλη του χώρου.
Στο τέλος του μακριού διαδρόμου η μεγάλη δίφυλλη πόρτα από λευκή λάκα με το χρυσό πόμολο ήταν κλειστή. Δεν περίμεναν όμως πολύ... Ένας υπηρέτης τούς άνοιξε και τους οδήγησε στην τραπεζαρία. Εκεί τούς υποδέχτηκε ο βασιλιάς Λουδοβίκος. Δίπλα του στεκόταν η Μαρκησία ντε Πομπαντούρ. Η γυναίκα περιτριγυριζόταν από τις κυρίες των τιμών, όλες χτενισμένες με τα μαλλιά ψηλά, με κόμμωση αρχοντική. Την αριστοκρατική τους εμφάνιση ενίσχυαν και οι ιδιαίτερες κουάφ με φτερά, που στόλιζαν το κεφάλι τους.
Η Μαρκησία έστεκε γοητευτική μέσα στο τυρκουάζ βελούδινο φόρεμά της με τη σατέν κάπα να κρύβει τον ένα ώμο και ίδιου υφάσματος ζώνη να σφίγγει τη μέση που την έκανε να φαίνεται λεπτότερη.

-"Είναι όμορφη, ασυζητητί", σκέφτηκε ο Λεοπόλδος."Μοιάζει όμως εξαιρετικά ψηλομύτα κι έχει αέρα αυτοκράτειρας κι όχι μαιτρέσσας του Βασιλιά..."
Δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη σκέψη του, όταν κοιτώντας τον συνωμοτικά ο Βόλφγκαγκ τού έγνεψε να σκύψει για να του πει στ' αυτί:

-Δεν σού θυμίζει τη Θρέζελ;

Ο Λεοπόλδος χαμογέλασε και εντυπωσιάστηκε με το συνειρμό του γιου του να παρομοιάσει την Πομπαντούρ με τη μαγείρισσά τους. Για να μην του δώσει θάρρος σούφρωσε τα φρύδια του και του υπέδειξε να φερθεί σαν ευγενής καθώς είχαν φτάσει μπρος στο ζευγάρι.

Η Νάνερλ έπιασε το λουλουδάτο φόρεμά της και έκανε μια μικρή υπόκλιση λυγίζοντας τα γόνατα. Ο μικρός αδερφός της με μια καρικατουρίστικη χειρονομία έσκυψε, έπιασε το χέρι της Μαρκησίας και το φίλησε με αβρότητα. Το ίδιο έκανε και ο πατέρας.

Ο Λουδοβίκος τον παρέπεμψε στο τσέμπαλο. Το κάθισμα ήταν κοντό για το μικρό αγόρι, έτσι ο Λεοπόλδος ζήτησε ευγενικά ένα μαξιλάρι ή μια ψηλότερη καρέκλα. Ο υπηρέτης την έφερε κι ο μικρός κάθισε αμέσως. Τοποθέτησε με περισσή αυτοπεποίθηση τα δάκτυλα στα πλήκτρα και περίμενε τον πατέρα. Εν τω μεταξύ η Νάνερλ κρατούσε ήδη την παρτιτούρα στα χέρια της και στεκόταν όρθια δίπλα τους. Ο πατέρας έβγαλε το βιολί του από τη θήκη, το ακούμπισε στον ώμο κι έγνεψε στο μικρό να ξεκινήσει... Σε λίγο η σάλα είχε πλημμυρίσει από αρμονικές μελωδίες. Βιολί και τσέμπαλο συνόδευαν την καλλικέλαδη φωνή της μικρής έφηβης, αφήνοντας σαν σύνολο άφωνους τους παρευρισκόμενους.

Τελειώνοντας, το ζευγάρι και οι αυλικοί άρχισαν να χειροκροτούν συνεπαρμένοι. Ο Βόλφγκαγκ, πλήρως ευχαριστημένος με την εκτέλεσή τους ένιωσε πως ικανοποίησε την γυναίκα, για την οποία είχε ακούσει πως λάτρευε την τέχνη.

Αυθόρμητα έτρεξε προς το μέρος της με σκοπό να τής δώσει ένα φιλί, όμως όταν έφτασε κοντά της η Μαρκησία τον απέκρουσε με ευγένεια. Η άρνησή της στον εναγκαλισμό έκανε το νεαρό μουσικό να νιώσει προσβεβλημένος.

-Μα, στη Βιέννη σε μια παρόμοια περίσταση η αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία είχε δεχτεί το φιλί του με μεγάλη χαρά και μάλιστα εκείνη τον είχε πάρει στα γόνατά της, τον κράτησε σφιχτά στην αγκαλιά της για όση ώρα τού εξέφραζε το θαυμασμό για το ταλέντο του.
Η αλαζονία της Γαλλικής Αυλής είχε συγκλονίσει και το Λεοπόλδο...

Το κλίμα ήταν παντελώς διαφορετικό όταν μετά από λίγες μέρες η συναυλία των τριών επαναλήφθηκε με το ίδιο πρόγραμμα συμπληρωμένο και με άλλες συνθέσεις και αυτοσχεδιασμούς ενώπιον της βασίλισσας Μαρίας Λετσίνσκα και των θυγατέρων του βασιλικού ζεύγους. Όλοι εντυπωσιασμένοι ... Οι κόρες του Λουδοβίκου XV, φίλησαν τα παιδιά πολλές φορές, προς μεγάλη ικανοποίηση του Λεοπόλδου που είχε μάθει να ζυγιάζει την επιτυχία των παραστάσεων των παιδιών του από το πόσα φιλιά δέχονταν.

-"Ήταν όμως κι ένα καλό μάθημα για την Μαντάμ ντε Πομπαντούρ", σκέφτηκε με χαιρεκακία...

pinterest

Η βασίλισσα ενθουσιασμένη, καθώς μιλούσε γερμανικά, δεν σταμάτησε να συγχαίρει την οικογένεια Μότσαρτ, μα κυρίως τον εφτάχρονο μικρό μάγο των πλήκτρων!

Ορίστηκε συνάντηση μετά μουσικής για την επόμενη μέρα. Όμως στο τέλος του γεύματος ο ανυπόμονος Λουδοβίκος ζήτησε να ακούσει τον Μότσαρτ να παίζει στο όργανο. Ο Βόλφγκαγκ δέχτηκε με χαρά κι ακολούθησε τη βασιλική οικογένεια που κατευθυνόταν στο παρεκκλήσι.

Καθώς έπαιζε το μικρό χαρισματικό παιδί ο ιερός χώρος πλημμύρησε γλυκές αρμονίες που χάιδευαν την ψυχή των παρευρισκομένων με τη βασιλική οικογένεια να μένει έκπληκτη γι' ακόμη μια φορά.

Η οικογένεια Μότσαρτ έμεινε 16 μέρες στις Βερσαλλίες. Ο Λεοπόλδος σε σημειώσεις του καταγράφει πως η μουσική στο Βασιλικό παρεκκλήσι ήταν αρκετά καλή.

meisterdrucke

Χαρακτήρισε εξαιρετικές τις χορωδίες από άποψη φωνών, ερμηνείας και εκφραστικότητας, όμως τη μουσική τη βρήκε κάπως απρόσωπη, ψυχρή, πολύ "γαλλική" όπως αναφέρει. Μαζί του συμφώνησε και ο γιος του Αμαντέους, που παρόλο το νεαρό της ηλικίας του είχε υψηλό μουσικό κριτήριο κι έκανε πάντα σωστές εκτιμήσεις.

Ο ενθουσιασμός του Λεοπόλου και της οικογένειάς του φάνηκε κι από το υπέρογκο για την εποχή ποσό που πρόσφερε στους Μότσαρτ, φεύγοντας. Τούς έδωσε 1.200 χρυσές λίβρες μαζί με πάμπολλα δώρα για τον καθένα.

Το παιδί-θαύμα, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, αμέσως μετά συνέθεσε και αφιέρωσε τις δύο πρώτες του σονάτες για τσέμπαλο συνοδεία βιολιού στη Βασίλισσα.  Στην παρτιτούρα διαβάζουμε: "Αφιερωμένο στην Madame Victoire της Γαλλίας από τον Β. Μότσαρτ του Σάλτσμπουργκ, ετών επτά"...

Mozart : Prima Sonata KV6 (1/2) - Allegro:

Mozart : Prima Sonata KV6 (2/2) - Andante, Minuetto I e II, Allegro molto:

Πολυτεχνείο...Τίποτα δεν θα ξεχαστεί...

 

Τάσσος: "17 Νοέμβρη 1973" 

Όπως η Ιστορία, έτσι και η Τέχνη εμπλουτίζεται από το αποτύπωμα που αφήνουν οι μεγάλες κοινωνικές εξεγέρσεις.
Μια τέτοια εξέγερση αποτέλεσε κι εκείνη των φοιτητών στο Πολυτεχνείο το Νοέμβρη του 1973.

Η παραπάνω εικαστική σύνθεση είναι του χαράκτη Τάσσου. Άρχισε να δουλεύεται στις 20 Νοεμβρίου 1973 και ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1975.

Πρόκειται για μνημειακών διαστάσεων χαρακτικό που ο καλλιτέχνης εμπνεύστηκε από την αντίσταση των φοιτητών εναντίον της Χούντας στο Πολυτεχνείο τον Νοέμβριο του '73.

Η πολυπρόσωπη σύνθεση απεικονίζει γυναίκες που κρατούν το σώμα μια νεκρής κοπέλας, θρηνώντας τη. Την εικόνα είχε δει ο χαράκτης μας στην εφημερίδα όταν αναφερόταν σε μια νεαρή φοιτήτρια από τον Άγιο Δομίνικο που σκοτώθηκε σε συμπλοκή από αστυνομικούς.

"Τίποτα δεν θα ξεχαστεί. Μια μέρα

αντιμέτωποι θα βρεθούμε

οι μεριμνήσαντες κ' οι απόντες,

οι αντιστασιακοί κ' οι φυγόδικοι.

Θα πούμε: "Οι επίορκοι στη λαιμητόμο

οι βιαστές στο απόσπασμα".

Κ' εσύ, σύντροφε της φυλακής,

"ερημίτη των θαλερών πραγμάτων",

μονάχα μην ξεχάσεις

την ενδημική οδύνη

για την απόδημη συμφορά"

(Βασίλης Βασιλικός: "Λάκα-Σούλι, ποιήματα της εξορίας")

Ηχογραφημένα ντοκουμέντα εκείνης της εποχής, συνθήματα κατά της δικτατορίας, αποσπάσματα από το ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου, ήχοι των τανκς, ενσωματώνοται στο έργο του Έλληνα συνθέτη Χρήστου Πήττα "1973" για συμφωνική ορχήστρα, χορωδία και υψίφωνο. 

Η σύνθεση βασίστηκε σε τραγούδια που είχε γράψει ο δημιουργός κατά τη διάρκεια της Χούντας τα οποία πήραν συμφωνική μορφή και συμπληρώθηκαν με ποιητικά κείμενα του Βασίλη Βασιλικού, που ο συνθέτης γνώρισε στην Ιταλία όπου ο συγγραφέας είχε αυτοεξοριστεί.

"Όλα θα ξεχαστούν. Μια μέρα

αγκαλιασμένοι θα βρεθούμε

οι απόδημοι κ' οι εδώδιμοι,

οι αντιστασιασθέντες κ' οι νεκρόφιλοι.

θα πούμε: "Ό γέγονε, γέγονε'

ο νεκρός κείται στον πάνω όροφο".

Κ' εσύ, πτωματολόγος εξ επαγγέλματος,

θα σκύψεις ξανά πάνω στα εξόριστα

κείμενα, ξανά αγνοώντας

την απόδημη οδύνη

για την ενδημική συμφορά".

(Βασίλης Βασιλικός, Λάκα-Σούλι)

Η σύνθεση υποβάλλει εξ αρχής την ελεγειακή της διάθεση με ζοφερά, ερεβώδους αίσθησης θέματα. Εξελίσσεται σαν μοιρολόι με την πληθωρική ενορχήστρωση να ενισχύει σε ένταση και δραματικότητα.

Δαιμονικές κι επίμονες οι "κραυγές" από τα έγχορδα, στροβιλίζονται στη δίνη των ηχητικών αναμνήσεων από τις φωνές του Πολυτεχνείου:

"Κάτω η χούντα…Κάτω η χούντα...
Εδώ Πολυτεχνείο, Εδώ Πολυτεχνείο...
Αδέλφια μας στρατιώτες....Σε γνωρίζω από την κόψη...
Είμαστε άοπλοι...Είμαστε άοπλοι..."

Είναι η φωνή της εξέγερσης. Ήχος αιχμηρός, εκφράζει αγωνία, πλάθει εικόνα με συρματοπλέγματα και καρφιά...
Ενα συνονθύλευμα που ανατριχιάζει, φορτίζει συναισθηματικά, όταν η φωνή της σοπράνο μπλέκεται με τις στριγκλιές των περιπολικών και των ασθενοφόρων, όταν οι δαιμονισμένες δοξαριές των τοξοτών, οι συριγμοί των χάλκινων, το κλάμα του κλαρινέτου και τα τύμπανα που χτυπούν σε πένθιμο ρυθμό ενώνονται με τους πυροβολισμούς και την επική φωνή της Φαραντούρη, ηχογραφημένη από την πρώτη συναυλία στο Λονδίνο...Ήχοι  απόμακροι σαν θρηνητικά εμβατήρια, αίσθηση πένθιμη.

Ο συνθέτης δεν παραλείπει να μελοποιήσει και συμπεριλάβει και κείμενο όπου πρωτοστατεί ο σαρκασμός και η ειρωνία υπαινισσόμενο τη βάλτωση των εποχών, το βόλεμα στον καναπέ του σύγχρονου πολίτη, την ανούσια φωνή του δήθεν αγωνιστή εξεγερμένου...

"Εσύ που έφυγες νωρίς

δεν πρόφτασες να δεις

 τη σιγανή φθορά της πέτρας

 Κάποτε ήταν βράχια

 όμως με τον καιρό

 λειάνθηκαν οι εσοχές

 κι οι εξοχές 'γίναν ανάρπαστες

 απ’ τους τουρίστες των διαδηλώσεων…»

(Βασίλης Βασιλικός)

Χρήστος Πήττας: "1973":

Το κείμενο αποτελεί απότιση τιμής στους αγωνιστές του Πολυτεχνείου. Σε όλους εκείνους που θυσιάζονται στις εκάστοτε δικτατορίες που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι αγώνες τους, πενήντα χρόνια τώρα, αποτελούν φάρο που η λάμψη του φωτίζει υψηλούς στόχους για ιδανικά με πίστη, όραμα και αποφασιστικότητα.Ζούμε σ'ενα περιβάλλον ζοφερό όπου κοινωνικές κατακτήσεις, ακόμα και στοιχειώδη δικαιώματα ελευθερίας, ξεθεμελιώνονται. Παίρνοντας παράδειγμα απ΄ τα παιδιά εκείνου του Νοέμβρη ας υψώσουμε ανάστημα...

Η Γιορτή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και ο Μπαχ...

 Rafhael: "Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ καταβάλλει τον διάβολο"
ή "Le Grand Saint Michel"

"Ο ήλιος έγερνε πια να βασιλεύσει, γέμισε ίσκιους το βουνό. Λόξεψαν, πέρασαν από ένα ρημοκλήσι σφηνωμένο στους βράχους. Παλιό, αποξεχασμενο από τους ανθρώπους, μια φορά το χρόνο μονάχα το θυμούνταν, στις 8 του Νοέμβρη, των Ταξιαρχών.

Γίνεται ένα μικρό πανηγυράκι, ανάβουν οι πανηγυριώτες κεριά, φωτίζονται οι μισοσβημένες τοιχογραφίες. Ξυπνούν οι φτερούγες του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, μαύρες με κόκκινες ούγιες.Ύστερα κατά το δειλινό, φεύγουν οι άνθρωποι, σβήνουν τα κεριά, σβήνουν κι οι φτερούγες των αγγέλων και περιμένουν πάλι ένα χρόνο..."

(Καζαντζάκης: "Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται")

Ανάμεσα στο γήινο και το επουράνιο, το κοσμικό και το υπερβατικό τοποθετούνται οι Άγγελοι, όντα υπερφυσικά, αγαθά πνεύματα, ασώματες δυνάμεις που υπηρετούν τις βουλές του Θεού και αναγγέλλουν το θέλημά Του.

Οι θρησκείες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν διαφορετικές τάξεις(επίπεδα) ασωμάτων, δηλαδή πνευμάτων που πλαισιώνουν το Θρόνο του Θεού.. Οι Αρχάγγελοι που η Ορθοδοξία γιορτάζει σήμερα, 8 Νοεμβρίου, είναι μέλη της τρίτης ταξιαρχίας Αγγέλων. Πρώτος στην τάξη είναι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, ανάμεσα στους Γαβριήλ, Ραφαήλ, Ουριήλ, Σαλαθιήλ, Ιεγουδιήλ, Βαραχιήλ και Ιερεμήλ.

Ο Αρχάγγελος "Μιχαήλ", που στα Εβραϊκά σημαίνει "ποιος είναι όμοιος με τον Θεό;" θεωρείται ο φρουρός της πίστης που πολεμά κάθε τι που αποκλίνει από το βασικό δόγμα γι' αυτό και απεικονίζεται ως στρατηγός, ο οποίος κρατάει στο δεξί του χέρι δόρυ και επιτίθεται στο Σατανά.

"Ο Μιχαήλ μάχεται τους δαίμονες της Κόλασης"
ή "Μικρός Μιχαήλ", Ραφαήλ - 1505

"Έγινε τότε πόλεμος στον ουρανό· από τη μια ο Μιχαήλ με τους αγγέλους του
κι από την άλλη ο δράκοντας. Ο δράκοντας με τους αγγέλους του πολέμησε αλλά δεν επικράτησε,κι έτσι δεν του επιτράπηκε να μείνει άλλο στον ουρανό..."

(Αποκάλυψη Ιωάννου, 12: 7-12)

Έτσι απεικονίζεται κι από τον σπουδαίο ζωγράφο της πρώιμης αναγέννησης, Ραφαήλ στο έργο με τίτλο: "Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ καταβάλλει τον διάβολο" (στην παραπάνω εικόνα) που εκτίθεται στο Λούβρο, γνωστό ως "Μεγάλος Άγιος Μιχαήλ" για να ξεχωρίζει από ένα μικρότερο πρώιμο έργο του ιταλού καλλιτέχνη, επεξεργασία του ίδιου θέματος, που δείχνει τον Αρχάγγελο να μάχεται τους δαίμονες της Κόλασης, ενώ πίσω του υποφέρουν οι αμαρτωλοί(διπλανή εικόνα).

Ο Ραφαήλ απεικονίζει τον Αρχάγγελο να στέκεται με το σπαθί στο δεξί του χέρι ενώ μόλις έχει ακινητοποιήσει το Διάβολο, σύμβολο θριάμβου του καλού απέναντι στο κακό. Αριστοτεχνική η χρήση του χρώματος, όπως και η τοποθέτηση του σώματος του Μιχαήλ, που υποδηλώνει κίνηση. Αντίθετα, η έκφραση του προσώπου του Αρχαγγέλου είναι γαλήνια και ήρεμη, αναφορά στην υπεροχή του παραδείσου έναντι της κόλασης.Αξιοπρόσεκτη είναι η λεπτομέρεια πως τα φτερά του Αρχαγγέλου απεικονίζονται ανοιχτά ενώ του διαβόλου κλειστά, υποδηλώνοντας την ήττα.

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, αγγελικός οικοδεσπότης του Παραδείσου έχει εμπνεύσει πληθώρα συνθετών ανά τους αιώνες, μια μοναδική παραγωγή οραματικών και δραματικών μουσικών δημιουργιών.

Tην εποχή του Γ.Σ.Μπαχ η γιορτή του Αγίου Μιχαήλ και των Αρχαγγέλων ήταν σπουδαία θρησκευτική γιορτή, υψηλής ιερότητος σε επίπεδο παρόμοιο με τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα. 'Ετσι δεν ξαφνιάζει το ότι ο κάντορας μόνο στα χρόνια της Λειψίας έδωσε τέσσερις γιορτινές καντάτες για την περίσταση, γνωστές ως "Καντάτες Michaelmas".

• Το 1723, πρώτος χρόνος του Μπαχ στη Λειψία, ο συνθέτης συνέθεσε το χορωδιακό "Nun ist das Heil und die Kraft, BWV 50-Έφτασε τώρα η σωτηρία και η δύναμη", μέρος μιας υποτιθέμενης χαμένης καντάτας, η πατρότητα της οποίας αμφισβητείται από ορισμένους μελετητές λόγω μη ύπαρξης αυθεντικής παρτιτούρας.

Το κείμενο είναι παρμένο από την Αποκάλυψη του Ιωάννη:

"Έφτασε τώρα η σωτηρία και η δύναμη

κι η βασιλεία του Θεού κι η εξουσία του Μεσσία.

Διώχτηκε από τον ουρανό ο πολέμιος των αδερφών μας,

που τους κατηγορούσε μέρα νύχτα μπροστά στο Θεό μας."

Εντυπωσιακή καντάτα για διπλή χορωδία και μικρό ορχηστρικό σύνολο που από την εισαγωγή της δημιουργεί αίσθημα κλιμάκωσης ενθουσιασμού, καθώς συγκεκριμένοι στίχοι και λέξεις τονίζονται με ρυθμικό δυναμισμό, καθένας υψηλότερος σε τόνο από τον προηγούμενο.

J.S Bach: "Nun ist das Heil und die Kraft, BWV 50"

(Διευθύνει ο John Eliot Gardiner)

• Την επόμενη χρονιά, το 1724 ο Μπαχ για τη Γιορτή των Αρχαγγέλων συνέθεσε την καντάτα "Herr Gott, dich loben alle wir-Κύριε Θεέ, σε δοξάζουμε όλοι, BWV 130" για τετράφωνη μικτή χορωδία και μικρό σύνολο οργάνων βασισμένη σε Λουθηρανικό κείμενο το οποίο αναφέρεται γύρω από την αιώνια μάχη μεταξύ καλού και κακού – σε αυτή την περίπτωση με το πρόσχημα ενός δράκου. Οι πρώτες νότες καθιστούν σαφές ποιος θα κερδίσει: οι Άγγελοι του Θεού...

Τρομπέτες και τύμπανα πλαισιώνουν το εγκωμιαστικό χορικό προσδίδοντας ιδιαιτέρως λαμπρό ύφος.

Bach: "Herr Gott, dich loben alle wir, BWV 130"

(Διευθύνει ο Karl Richter)

• Τα πρώτα χρόνια στην πόλη της Λειψίας ήταν ιδιαίτερα παραγωγικά για τον Μπαχ, κυρίως σε ότι αφορά τις καντάτες για το εκκλησιαστικό ημερολόγιο. Έτσι, για τη Γιορτή του Αγίου Μιχαήλ, που εκτός από θρησκευτικής ήταν και εμπορικής σημασίας αφού σηματοδοτούσε την έναρξη της μεγάλης ετήσιας έκθεσης εμπορικών προϊόντων, ο κάντορας το 1726 έγραψε την "Es erhub sich ein Streit , BWV 19".

Όπως και με άλλες καντάτες του Μπαχ που γράφτηκαν για τη γιορτή του Αγίου Μιχαήλ ανοίγει με ενα επιβλητικό χορωδιακό, ενώ τα ρετσιτατίβι μπάσου και τενόρου περιγράφουν μεν τη σημασία της νίκης επί του σατανά, αποπνέοντας δε ζοφερή διάθεση για να υποδηλώσουν την ευθραυστότητα του ανθρώπου όπως και τις αλλεπάλληλες δυσκολίες της ανθρωπότητας.

Bach: "Es erhub sich ein Streit, BWV 19"

• Την τελευταία από τις σωζόμενες τρεις καντάτες για τη Γιορτή του Αγίου Μιχαήλ συνέθεσε ο Μπαχ το 1728 ή 1729 σε λιμπρέτο του Πίκαντερ, όπου το κείμενο συνδυάζει τον Ψαλμό 118 και στίχους προσαρμοσμένους στις προβλεπόμενες αναγνώσεις για την ημέρα από την Αποκάλυψη του Ιωάννη και τα χωρία όπου ο Μιχαήλ μάχεται το δράκο.
  Εχει τίτλο "Man singet mit Freuden vom Sieg-Οι άνθρωποι τραγουδούν με χαρά για τη νίκη" και είναι αξιοπρόσεκτο πως οι αναλυτές σημειώνουν ότι σε σύγκριση με προηγούμενα έργα για την ίδια περίσταση, αυτή η καντάτα του Μπαχ χαρακτηρίζεται από έκφραση ενθουσιασμού και πρόκληση εορταστικής παρά μαχητικής ατμόσφαιρας.
  
  
  Bach: "Man singet mit Freuden vom Sieg, BWV 149"
  
  

  
  

ΤΑΣΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ: "Σκοτεινή Πράξη", ποίηση σε μορφή ορατορίου...

"Αιώνια κυνηγημένοι, διωγμένοι από παντού, και μόνο το τραγούδι μας, καμιά φορά, θλιμμένο

μαρτυρούσε το δρόμο, ή άλλοτε για να ξεφύγουμε, σε θρύλους, όπως σε σιωπηλή γυναίκα,

γερνάμε, ή γινόμαστε απλοί, τόσο που μας έχαναν.

Κι αλήθεια, κατά πού πέφτει η βασιλεία,

και μόνος ο καθένας μας θ’ ακούσει το ράγισμα ενός άστρου,

αργά, τη νύχτα.

Αιώνια, σκοτεινή αποδημία, λαοί που πλανιούνται από όνειρο σε όνειρο,

πουλιά που διασταυρώνονται με το ποτέ ή το πουθενά.

Κι ίσως τα δέντρα στάθηκαν μαντεύοντας το άσκοπο του δρόμου."

(Τάσου Λειβαδίτη: "Σκοτεινή Πράξη" )

Βασισμένο στη συλλογή του Τάσου Λειβαδίτη: "Σκοτεινή Πράξη" είναι το ομώνυμο ορατόριο του Μιχάλη Γρηγορίου.

Λέει ο συνθέτης:

"Η ιδέα να γράψω ένα μουσικό έργο βασισμένο σε ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη χρονολογείται από τα μέσα της δεκαετίας του ’70, απ'όταν διάβασα για πρώτη φορά ποιήματά του...Ο θαυμασμός που μου γεννούσε ανέκαθεν ο συγκλονιστικός και τόσο προσωπικός ποιητικός του λόγος με έκανε να διστάζω τελικά να γράψω ένα τέτοιο μουσικό έργο. Πάντα με σταματούσε η αίσθηση ότι δεν έχω να προσθέσω τίποτα σε κάτι που είναι από μονό του ολοκληρωμένο. Πέρασαν 20 σχεδόν χρόνια για να το τολμήσω.
Αντιμετώπισα την "Σκοτεινή Πράξη" σαν ένα ορατόριο με σχεδόν βιβλικό περιεχόμενο. Ο Λειβαδίτης μιλάει για μεγάλες μνήμες, θρηνεί μεγάλες απώλειες και οδηγείται σε μια αποδοχή της ανθρώπινης μοίρας που δεν είναι ωστόσο εντελώς στερημένη από ελπίδα. Υπάρχουν στιγμές που μέσα από τους στίχους του διαφαίνεται μια σχεδόν πρωτοχριστιανική πίστη, μια εγκαρτέρηση και μια βαθύτατη αγάπη και κατανόηση για τον άνθρωπο..."

Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας σύνθεση στον τύπο του ορατορίου σε τρία μέρη, δηλαδή συναντά κανείς όλα εκείνα τα στοιχεία που βρισκουμε σε αυτη τη μουσική φόρμα της Δύσης. Ο Γρηγορίου γράφει ενα είδος θρησκευτικής μουσικής και η σύνθεση του αποτελεί μια αναφορά σε μια πανανθρώπινη θρησκεία που μιλάει για τη μοίρα του ανθρώπου. Με πρότυπο του τα "Κατά Ματθαίον Πάθη" του Μπαχ, το έργο ξεκινά με μια μεγαλόπρεπη εισαγωγή που εισάγει τον ακροατή σε κατάσταση φιλοσοφικού στοχασμού, βαθύτητας και λυρικής τρυφερότητας...,"σχεδόν μια αγιοσύνη", όπως χαρακτηριστικά δηλώνει. 

Στο έργο υπάρχουν οργανικά ιντερλούδια, χορικά, ρετσιτατίβι, και άριες ερμηνευμένες από βαρύτονο, τενόρο και υψίφωνο.
Στη μουσική σύνθεση που γράφτηκε το 1993 ύστερα από παραγγελία του Θάνου Μικρούτσικου, ο Γρηγορίου δεν μελοποιεί απλά τους στίχους του Λειβαδίτη, αλλά αντιμετωπίζει το έργο του σαν μουσική αφήγηση υψηλής ποιητικής καταγραφής. Το αποτέλεσμα στην παρτιτούρα μαρτυρά την έντονη συναισθηματική φόρτιση του συνθέτη κατά τη διάρκεια δόμησης του έργου, την υπέρτατη συγκίνηση την οποία μεταλαμπαδεύει και στον ακροατή.

Συνθετης και ποιητής δεν συναντήθηκαν ποτέ, όμως ο Λειβαδίτης θα ήταν το λιγότερο ικανοποιημένος από την προσέγγιση του Γρηγορίου, καθώς πολλά είναι τα μέρη στις ποιητικές συλλογές του που μαρτυρούν και αναδεικνύουν την ποιητική και προσωπική του σχέση με τη μουσική.

Τάσος Λειβαδίτης - Μιχάλης Γρηγορίου: "Σκοτεινή Πράξη":

Αφορμή για το κείμενο έδωσε ο αγαπημένος ποιητής Τάσος Λειβαδίτης που σαν σήμερα, 30 Οκτωβρίου 1988 πέρασε στην αιωνιότητα. Η σπουδαία, διαχρονική ποίησή του παραμένει ανέγγιχτη στο χρόνο και θα συγκινεί πάντα κάθε ευαίσθητο αναγνώστη...

Σύλβια Πλαθ, "ΠΑΠΑΡΟΥΝΕΣ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ" για τη γενέθλια επέτειο της...

 

Χαρισματική ποιήτρια η Σύλβια Πλαθ, μια προσωπικότητα βαθιά διαταραγμένη, που πολλάκις νοσηλεύτηκε λόγω της κατάθλιψης και της διπολικής διαταραχής που την ταλάνιζε, μέχρι που στα 31 της έδωσε τέλος στη ζωή της...

Η δεύτερη ποιητική συλλογή της   με τίτλο "Άριελ", που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1965 (δύο χρόνια μετά τον θάνατό της)  θεωρείται το "μεγαλειώδες επίτευγμά της, μαρτυρά την ταλάντευσή της ανάμεσα στην ασταθή συναισθηματική της κατάσταση και στο χείλος του γκρεμού", όπως δηλώνει η κόρη της Φρίντα Χιουζ.

Ποίηση "ψυχολογίας", σκοτεινή,  βιωματική, εξομολογητική, εκθέτει το αναπόδραστο της θνητότητας παρά την προσδοκία για αιώνια ζωή.

Στη συλλογή "Άριελ" περιλαμβάνεται και το ποίημα:

"Παπαρούνες τον Οκτώβριο"

"Ακόμα και τα ηλιοφώτιστα σύννεφα αυτό το πρωινό δεν καταφέρνουν

να φτιάξουν τέτοιες φούστες.

Ούτε και η γυναίκα στο ασθενοφόρο

Παρ΄ όλο που η κόκκινη καρδιά της ανθίζει μέσ’ από το παλτό

της τόσο εκθαμβωτικά –

Ένα δώρο, ένα δώρο αγάπης

Απόλυτα απροσδόκητο –

Από έναν ουρανό

Που χλομά και φλογισμένα

Πυροδοτεί το μονοξείδιο του άνθρακα, από μάτια

Προσηλωμένα και βαθύσκιωτα κάτω από στρογγυλά καπέλα.

Ω Θεέ μου, τι είμαι εγώ

Για να ανοίξουν κραυγάζοντας αυτά τα αργοπορημένα στόματα
Μέσα σε ένα δάσος από πάγο, σε μια αυγή από αγριολούλουδα;"

(Σύλβια Πλαθ: "Ποιήματα", εκδ. Κέδρος, μτφ. Ηλιοπούλου Κατ.-Ηλιοπούλου Ελ.)

Το 1971 ο Ned Rorem συνθέτει έναν  κύκλο τραγουδιών με πέντε μελοποιημένα ποιήματα της Πλαθ για σοπράνο, πιάνο και κλαρινέτο.

Τα ποιήματα:

• Λέξεις
  
• Παπαρούνες τον Ιούλιο
• Ο Κρεμασμένος Άνθρωπος
• Παπαρούνες τον Οκτώβριο
• Λαίδη Λάζαρος

O κορυφαίος αμερικανός συνθέτης σύγχρονης κλασικής μουσικής βασισμένος στην αλληγορική ποίηση της Πλαθ δίνει μια νεορομαντική σύνθεση, απ' όπου αναδύεται η μοντερνιστική αισθητική του, αποτέλεσμα της επιρροής που άσκησε στο ύφος του η γαλλική μουσική, η Ομάδα των Έξι, κυρίως των Μιγιώ και Πουλένκ.

Ήρεμη, υποβλητική σύμπραξη οργάνων και φωνής, παραπέμπει στη στοχαστική έκφραση της ποίησης της Σύλβια Πλαθ με την διερευνητική, διεισδυτική πλην απαισιόδοξη οπτική.

Ned Rorem : "Ariel, Five Poems of Sylvia Plath, IV: Poppies in October":

Βιργίλιος: "Διδώ και Αινείας", μουσικές εμπνεύσεις...

 

"Βιργίλιος και Μούσες", Ψηφιδωτό στο Μουσείο Μπαρντό-Τυνησία

"Διδώ και Αινείας", Πομπηία

Το παραπάνω ψηφιδωτό είναι του 3ου-4ου αι. μ.Χ., βρέθηκε στη Σους της Τυνησίας και σήμερα βρίσκεται στο μουσείο Bardo της Τύνιδας. Απεικονίζει τον ποιητή Βιργίλιο ανάμεσα σε δύο μούσες. Στα αριστερά του βρίσκεται η Μούσα της Ιστορίας, Κλειώ κρατώντας γραφίδα και στα δεξιά του η Μούσα της τραγωδίας Μελπομένη, κρατώντας προσωπείο.

Ο Ρωμαίος ποιητής  εικάζεται πως γεννήθηκε 15 Οκτωβρίου 70 π.Χ.  Το σημαντικότερο έργο του ειναι η Αινειάδα, που θεωρείται το σπουδαιότερο έπος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γι'αυτό και στο ψηφιδωτό απεικονίζεται να κρατά πάπυρο με το έργο του "Αινειάς".

Αν και  ταπεινής καταγωγής, ως παιδί αγροτών, ο Βιργίλιος έλαβε την καλύτερη δυνατή μόρφωση. Σπούδασε ελληνική και λατινική φιλολογία, ρητορική, ιατρική και αστρονομία, ενώ σύντομα το ενδιαφέρον του επικεντρώθηκε στη φιλοσοφία και την ποίηση.

Στα έργα του ανήκουν επίσης οι Εκλογές και τα Γεωργικά, βουκολικού περιεχομένου, ενώ η Αινειάδα που του ανατέθηκε από τον αυτοκράτορα Οκταβιανό γράφτηκε στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. Ολοκληρώθηκε σε διάστημα  δέκα ετών και περιγράφει το ηρωικό έπος του Αινεία, ο οποίος μετά την πτώση της Τροίας, ταξιδεύει και φθάνει στην Καρχηδόνα. Εκεί τον ερωτεύεται η βασίλισσα Διδώ, που όμως εγκαταλείπει μετά από εντολη των θεων προκειμένου να μεταβεί στην Ιταλία, όπου και θα ιδρύσει τη Ρώμη.

Η Αινειάδα είναι γραμμένη στο πρότυπο της Οδύσσειας και της Ιλιάδας.

Κάποιοι υποστήριξαν ότι ο Βιργίλιος δολοφονήθηκε κατόπιν εντολής του Οκταβιανού, επειδή θέλησε να καταστρέψει την ίδια του την Αινειάδα, που προοριζόταν για εγκώμιο του Αυγούστου...

"O θάνατος της Διδώς", Guercino

Από τα δώδεκα βιβλία της Αινειάδας, το 4ο κατέχει ειδική θέση, καθώς μιλά για την πιο αληθινή από τις ανθρώπινες εμπειρίες, τον έρωτα του Αινεία και της Διδώς που όταν εγκαταλείπεται από τον άνδρα που αγαπά, μαχαιρώνεται και ρίχνεται στην πυρά... Οι Καρχηδόνιοι υπήκοοί της ορκίζονται αιώνια εκδίκηση στους απογόνους του Αινεία, τους Ρωμαίους.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

"Η Διδώ περιστρέφοντας τα αιματώδη μάτια της και σπαρμένη με κηλίδες στα τρεμουλιαστά μάγουλά της και ωχρη από το μέλλοντα θάνατό της ανεβαίνει στην ψηλή πυρά και γυμνώνει Δαρδανικό σπαθί. Αφού κράτησε τα δάκρυα και τη σκέψη της είπε τούτα τα στερνά λόγια:
"Γλυκά μου φορέματα, όσο η μοίρα κι οι θεοί το επέτρεπαν δεχθείτε αυτή την ψυχή και μένα λυτρώστε με απ' τους πόνους[...]
Θα πεθάνω ανεκδίκητη, αλλ' ας πεθάνω. Έτσι θα πάγω κάτω στις Σκιές. Ο σκληρός Δάρδανος απ' το πέλαγος ας ρουφήξει τούτη τη φωτιά με τα μάτια  του κι ας κουβαλάει μαζί του τους οιωνούς του δικού μου θανάτου..."

(Βιργιλίου "Αινειάς-Βιβλίο ΙV", Εκδ. Δημ. Ν. Παπαδήμας, μτφ. Δημοσθ. Γεωργοβασίλης)

1. Αριστούργημα του Niccolo Piccinni θεωρείται η όπερά του "Didon". Λέγεται πως όταν το πρωτάκουσε ο βασιλιάς Λουδοβίκος XVI, έμεινε αποσβολωμένος κι εκστασιασμένος ζήτησε να ξαναπαιχτεί ακόμη τρεις φορές στην πρεμιέρα του στο Φοντενεμπλώ, τον Οκτώβριο του 1783. 

"O θάνατος της Διδώς", Tιέπολο

Η όπερα ήταν εξίσου επιτυχημένη στο Παρίσι: ο Πιτσίνι, χειροκροτήθηκε με ενθουσιασμό και επαινέθηκε από κοινό και κριτικού, ενώ σε κάθε παράσταση έρρεναν την τελική σκηνή με ροδοπέταλα όταν εμφανιζόταν η πρωταγωνίστρια που υποδυόταν την Καρχηδόνια βασίλισσα που θρηνούσε... 

Οι άριες ξεχώρισαν για την ευγένεια και την τρυφερότητά τους, αλλά και την κομψή αρμονία τους. Η "Didon" επηρέασε βαθιά τον συνθέτη της, που κάποτε ομολόγησε πως έκλαιγε γοερά για 15 μέρες όταν έγραφε τη σπαρακτική άρια του τελους, σκεπτόμενος: "Αχ, καημένη Διδώ..."

Παρακολουθούμε τη δραματική σκηνή του τέλους με την βασίλισσα απαρηγόρητακαι όλο απελπισία να σπαράζει ψελίζοντας:

"Θέλω να πεθάνω... Θέλω να του σκίσω την ψυχή

για να τον κάνω μάρτυρα του θανάτου μου.

Θέλω η πυρά να τoν φλογίσει με τη φλόγα της

καθώς απομακρύνεται.

Θέλω τουλάχιστον να νιώσει κάποιες τύψεις"

 Niccolo Piccinni: "Didon, Αct III, Je veux mourir"

2. Βασισμένο στο τέταρτο βιβλίο της Αινειάδας του Βιργίλιου είναι κι ένα από τα πιο γνωστά έργα του Χένρυ Πέρσελ. Πρόκειται για την τρίπρακτη όπερα: "Dido and Aeneas , Z. 626" σε λιμπρέττο του Nahum Tate. Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1689, στο Παρθεναγωγείο Josias Priest, στο Λονδίνο. 

"La mort de Didon", Claude-Augustin Cayot
Louvre 

Παρότι βασικό στοιχείο στην όπερα και την πλοκή της είναι ο έρωτας, ωστόσο εκπλήσσει το ότι στο έργο δεν υπάρχει κανένα ερωτικό ντουέτο. Αντίθετα, στο μοναδικό ντουέτο τους στη Β' πράξη, οι δύο ήρωες έρχονται σε σκληρή αντιπαράθεση, υποδηλώνοντας έτσι ότι ο έρωτας ήταν και θα είναι πόλεμος. Κι όποιος χάνει τον πόλεμο, πεθαίνει, όπως εδώ η βασίλισσα της Καρχηδόνας που λίγο πριν πέσει νεκρή ξεστομίζει:

"Να με θυμάσαι,

μα ξέχασε τη θλιβερή μου μοίρα"

Πρόκειται για το γνωστό θρήνο της Διδούς, με τον τίτλο "When I am laid in earth- Όταν θα βρίσκομαι στο χώμα", ένα από τα πιο συγκινητικά μέρη της Μπαρόκ, ποτισμένο με τη μελαγχολία του σπαραγμού!

Σήμερα προτείνω να ακούσουμε το μοναδικό τους ντουέτο: "Behold upon my bending spear-Ιδού στο δόρυ μου που λυγίζει" με την Janet Baker και τον Raimund Herincx στους ρόλους της Διδούς και του Αινεία, αντίστοιχα.

"Αινείας:

Ιδού, πάνω στο δόρυ μου που λυγίζει

Ένα κεφάλι τέρατος στέκεται αιμορραγώντας,

Με τα χώματα να ξεπερνούν κατά πολύ

αυτά που έσκισε ο κυνηγός της Αφροδίτης.

Διδώ:

Οι ουρανοί ανταριασμένοι!Aκου πώς οι κεραυνοί

σκίζουν  τις βελανιδιές του βουνού"

3. Mε πλοκή βασισμένη στην Αινειάδα του Βιργίλιου (ιδίως το 4ο Βιβλίο) είναι και η όπερα "Didone" του Francesco Cavalli σε λιμπρέτο του Giovanni Francesco Busenello.

Το χαρακτηριστικό στην πλοκή είναι πως η τραγική αυτοκτονία της Διδώς στο μύθο αντικαθίσταται με ένα αίσιο τέλος στο οποίο η Καρχηδόνια βασίλισσα παντρεύεται τον Iάρβα, όταν εκείνος τη σώζει λίγο πριν αυτοκτονήσει.

Η όπερα, της οποίας η δράση αναπτύσσεται σε πρόλογο και τρεις πράξεις πρωτοπαρουσιάστηκε στο Teatro San Cassiano της Βενετίας το 1640.

Καθώς παρουσιάζει ένα διαφορετικό τέλος από τις άλλες δυο, θα παρακολουθήσουμε τη σκηνή που παραπέμπει στα παραμύθια όπου η ευτυχισμένη κατάληξη με όλους να ζουν καλά και μεις καλύτερα, είναι δεδομένη.

Έτσι, στην 3η πράξη ενώ η Διδώ ετοιμάζεται να μαχαιρωθεί και να πέσει στην πυρά, εμφανίζεται ο Ιάρβας και την αποτρέπει. Τής θυμίζει πόσο πολύ ερωτευμένος είναι μαζί της, πως πριν την εμφάνιση του Αινεία την είχε ζητήσει σε γάμο και περιμένει να τής χαρίσει μια γεμάτη ευτυχία, ζωή...

ΔΙΔΩ:

"Ω, Ιάρβα, σωτήρα της ζωής μου,  

βασιλιάς, άνδρας αληθινός και πιστός μου φίλος, είσαι

Σβήνει το πικρό παρελθόν της 

η Διδώ, που βαθιά μετάνοιωσε για την προσβολή απέναντί σου
[...] 

ΙΑΡΒΑΣ:

Διδώ, μέτρησε τους αναστεναγμούς μου,

Η ζωή με σένα στο πλευρό μου, είναι δώρο,

και γλυκά σου δίνουν συγχώρεση

οι βαθιές, κοφτές μου ανάσες.

ΚΑΙ οι ΔΥΟ:

Είναι οι νόμοι σου, Αγάπη,  

άγνωστοι κι ακατανόητοι,

στο μαρτύριο και το βάσανό σου

κρύβεται η χαρά.

Ξέρεις πώς, από τις κακουχίες ν' αναδύεις ευτυχία,

κι από τις καταιγίδες, τη γαλήνη.

Ας γευτούμε την ευφορία της ψυχής

οι θεοί γαλήνια μάς χαμογελούν,

κι ούτε θυμόμαστε

όσα περάσαμε βάσανα.

-Iάρβα είμαι δική σου.

-Διδώ μου λατρεμένη, βαθιά σ' έχω στην καρδιά μου.

Καλοσύνη, ευδαιμονία...

Μοναδική ελπίδα και ζωή"