Ο Βαν Γκογκ και το κάπνισμα...

"Κρανίο με αναμμένο τσιγάρο",  Βίνσεντ Βαν Γκογκ

(Με αφορμή την HMEΡΑ κατά του ΚΑΠΝΙΣΜΑΤΟΣ)

"Ο Bαν Γκογκ με πίπα", αυτοπροσωπογραφία

Από τα εικαστικά που κατά μια εκδοχή εμπεριέχουν συμβολικό μήνυμα και λαμβάνονται ως κριτική κατά του καπνίσματος είναι ο τιτλοφορούμενος "Schedel met een brandende sigaret- Κρανίο με αναμμένο τσιγάρο" του Βίνσεντ Βαν Γκογκ, που βλέπετε παραπάνω.
Για πολλούς αποτελεί προειδοποίηση πως το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία και οδηγεί στο θάνατο.

Πρόκειται για πρώιμο έργο του Ολλανδού ζωγράφου, που ανήκει στο είδος της Vanitas τέχνης, που χρησιμοποιεί συμβολισμούς για να δείξει την παροδικότητα της ζωής, τη ματαιότητα της απόλαυσης και τη βεβαιότητα του θανάτου.

Πάντως παρότι ο Βίνσεντ με αυτό το έργο του δίνει ένα εικαστικό σχόλιο "κατά" του καπνίσματος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο ζωγράφος υπήρξε μανιώδης καπνιστής και συνέχισε να καπνίζει μέχρι το θάνατό του.

"Ο καπνιστής", Βαν Γκογκ

Όπως διαπιστώνεται μελετώντας τις επιστολές του, το κάπνισμα, ήταν ζωτικής σημασίας για τον Βίνσεντ, καθώς το θεωρούσε παρηγοριά στις δυσκολίες της ζωής του.
Η πίπα του αποτελούσε αχώριστο σύντροφό του και το κάπνισμα την ανάγκη για την αναζωπύρωση της σκέψης, την ηρεμία του μυαλού του, την έμπνευση...

Όπως γνωρίζουμε ο Βαν Γκογκ δεν πούλησε, παρά μόνο έναν πίνακα κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ωστόσο, έδωσε μια δημιουργία του στον καπνοπώλη του προκειμένου να τακτοποιήσει το χρέος του από αγορά καπνού.

Αναφέραμε πως κάπνιζε μέχρι το τέλος της ζωής του, κυριολεκτικά. Μετά τον τραυματισμό του με όπλο στα χωράφια της Οβέρ, κατάφερε με πολύ κόπο να γυρίσει στο πανδοχείο που διέμενε. Σύμφωνα με κάποιους μάρτυρες, όταν ήρθε ο γιατρός Γκασέ, ο Βαν Γκογκ τού ζήτησε τη πίπα του. Ο Βίνσεντ άρχισε να καπνίζει σιωπηλός. Μετά από λίγες ώρες θα άφηνε την τελευταία του πνοή.

Πολλοί είναι οι πίνακες που φιλοτέχνησε με τον ίδιο να καπνίζει ή άλλους καπνιστές.(πχ. "Ο καπνιστής")

"Οι πιο όμορφοι πίνακες είναι αυτοί που ονειρεύεται κανείς
 όταν καπνίζει μια πίπα στο κρεβάτι του",

έλεγε συχνά...

Ισιδώρα Ντάνκαν, η χορεύτρια που "ξύπνησε" το χορό....

"Δεν επινόησα τον χορό, υπήρχε πριν από εμένα. Κοιμόταν όμως κι εγώ τον ξύπνησα"

(Ισιδώρα Ντάνκαν)

27 Μαϊου 1877, γεννιέται η "μητέρα του σύγχρονου χορού", Ισιδώρα Ντάνκαν, γνωστή ως "ξυπόλητη χορεύτρια", καθώς προτιμούσε να χορεύει χωρίς παπούτσια, στοιχείο πoυ τής επέβαλε το ελεύθερο πνεύμα της.

Μικρή, ξεκίνησε μαθήματα πιάνου, αγαπούσε τη μουσική, το ρυθμό και την αρμονία της, όμως την κέρδισε ο χορός. Εντυπωσιάζει το γεγονός πως εξάχρονο κοριτσάκι και παίζοντας με τις φίλες της γειτονιάς, τίς δίδασκε μπαλετικές, χορευτικές κινήσεις αυτοσχεδιάζοντας.

Χαρακτηριστικές είναι όντως οι επηρεασμένες από τη φύση, κινήσεις της. Τα κύματα, οι κινήσεις των κλαδιών των δέντρων, καθώς φυσάει ο άνεμος, τα σύννεφα κλπ, την εμπνέουν, όπως την εμπνέει και η αρχαιοελληνική γλυπτική.

Εκτός από το να χορεύει ξυπόλητη, επιλέγει να φορά αέρινα, ανάλαφρα ρούχα, όμοια με τους χιτώνες των αρχαίων Ελλήνων.

Εκτός όμως από την ένδυση, η λατρεία της Ντάνκαν για την χώρα μας φαίνεται από την επιλογή της να ζήσει στο Βύρωνα, να χορέψει στους Δελφούς και στο αρχαίο θέατρο του Διονύσου.

Περισσότερο την ενδιέφερε η έμπνευση και λιγότερο η τεχνική, καθώς αναζητούσε τη "θεία έκφραση του ανθρώπινου πνεύματος".

Ο χορός της είχε απίστευτη χάρη, χαρακτηριζόταν από κομψότητα, μελωδικότητα και έντονη εκφραστικότητα.

Τιμητικά στο πρόσωπό της ο Φρέντερικ Άστον το 1976 θα χορογραφήσει ένα μπαλέτο με τίτλο: "Five Brahms Waltzes in the Manner of Isadora Duncan", για μια solo χορεύτρια πάνω σε μουσική του Γιοχάνες Μπραμς.

Ο Άστον επιλέγει 5 από τα 16 Βαλς του "Opus 39" του γερμανού συνθέτη.

Συγκεκριμένα τα Βαλς 1, 2, 8, 10, 13 και 15 από το "Sechzehn Walzer, Op. 39" που ο Μπραμς συνέθεσε το 1865 λίγο πριν εγκατασταθεί στην Βιέννη προκειμένου να τιμήσει την χορευτική φόρμα με την οποία είναι συνδεδεμένη η "πόλη του Βαλς".

Ο Μπραμς ολοκλήρωσε τον κύκλο αρχικά για πιάνο με 4 χέρια και αμέσως μετά τα διασκεύασε για σόλο πιάνο. Το έργο αφιέρωσε στον μουσικοκριτικό και φίλο του, Eduard Hanslick.

Από τα πέντε Βαλς που χορογράφησε ο Άστον προς τιμήν της Ισιδώρας Ντάνκαν, το πρώτο εκτελείται πριν την εμφάνιση της χορεύτριας ως προοίμιο.

Ο Άστον  επέλεξε να εμπνευστεί από τις παραστάσεις της Ντάνκαν που είχε δει, αντί  να αναδημιουργήσει με ακρίβεια τις χορογραφίες της. Ατόφιο παρουσιάζει στο χορευτικό σόλο μόνο τον περίφημο "Χορό των πετάλων" , που το όνομα της  Ντάνκαν συνδέθηκε μ' αυτόν. Η χορεύτρια κινούμενη προς τα μπρος με ανάλαφρα μικρά, ρυθμικά βήματα κρατώντας στις παλάμες της πέταλα ανθέων, τα αφήνει ν' ανεμίζουν προς τα πίσω καθώς τρέχει...(6:27'). H ρέουσα, γλυκιά μελωδία από το Βαλς Ν. 15, το δημοφιλέστερο της σύνθεσης, καθοδηγεί τις αέρινες, ευγενικού χαρακτήρος, κινήσεις της μπαλαρίνας, προξενώντας στους φιλότεχνους θεατές χείμαρρο αισθήσεων και ρομαντισμού...

"Brahms Waltzes in the manner of Isadora Duncan":

Για την Ισιδώρα Ντάνκαν μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ.

Ο κεμετζές του Ποντιακού λυγμού...

"Ποντιακή λύρα", Β. Καρυοφυλλίδης(από: trapezounta.gr)

[Με αφορμή τη Γενοκτονία των Ποντίων]

"Παιδί μ' τα μάτια σκούπισε και πάψε να δακρύζεις,

κι ένα μονάχα να σκεφτείς και μες στο νου σου βάλε:

Άμα δεμένοι σαν γροθιά και δυνατοί σαν βράχος,

όλη την ιστορία μας αξέχαστη κρατούμε

και με της λύρας τους σκοπούς πάντοτε τραγουδούμε,

Κάστρο σπουδαίο κι άπαρτο θάναι για πάντα ο Πόντος!"

(Θωμάς Ακριτίδης)

Με της λύρας τους σκοπούς κρατάμε τη μνήμη άσβεστη...Της λύρας της ποντιακής, που θεωρείται ιερή για κάθε Πόντιο.

Είναι ένα έγχορδο όργανο με 3 χορδές, που παίζεται με δοξάρι και το "σκάφος" της(κυρίως σώμα του οργάνου) είναι φιαλόσχημο.
Τη γούλα ή λαιμό, κρατάει ο λυράρης με το αριστερό χέρι.
Στο κιφάλ, ή κεφαλή του οργάνου, δηλαδή το ανώτερο τμήμα του στερεώνονται τα 3 κλειδιά.
Πάνω στο καπάκι της λύρας υπάρχουν τα "ρωθώνια, ή μάτια", 12 μικρές τρύπες
Η ταστιέρα που οι Πόντιοι ονομάζουν "μπερντέ", έχει μήκος 33 εκατοστά.
Η ποντιακή λύρα, έχει και "ψυχή". Πρόκειται για ένα ευλύγιστο ξύλο που είναι σφηνωμένο στο εσωτερικό του οργάνου, ανάμεσα στο ηχείο και την πλάτη του.

Η λύρα είναι γνωστή και με το όνομα "κεμετζές", που κατά τους ερευνητές προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κέλης (σκάφος) ή το ρήμα κέλομαι (παροτρύνω).

Χαρακτηριστικό επίσης είναι πως οι Πόντιοι διατυπώνουν μια άποψη που συσχετίζει τη λύρα με τη θρησκεία.
Συγκεκριμένα γίνεται μια αναλογία των χαρακτηριστικών της λύρας με στοιχεία της Ορθόδοξης παραδοσης:

Π.χ :

Τα 3 κλειδιά και οι 3 χορδές με την Αγία Τριάδα.
Οι 12 οπές με τους 12 Αποστόλους
Το μήκος του μπερντέ (33 εκ.) με τα χρόνια του Χριστού και
Κατά την εκτέλεση το δοξάρι με τη λύρα κρατιέται με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζεται το ιερό σχήμα του Σταυρού.

Η μνήμη είναι το μόνο όπλο να καταδικάσουμε τέτοιες αποτρόπαιες βαρβαρότητες...
Και η συγκεκριμένη αναφορά είναι το ελάχιστο, ως μνημόσυνο για τους αδίκως σφαγιασθέντες.
Στη μνήμη τους ηχεί από την ιερή λύρα ένας μακρόσυρτος "Θρήνος", ένας μουσικός λυγμός για τις βαναυσότητες κατά των αθώων του Ελληνισμού του Πόντου...

Haralambos Grigoriades: "Lament":

Φιλόσοφος, ριζοσπάστης αλλά και "ερωτικός" Καρλ Μαρξ...

 

"Η τέχνη είναι πάντα και παντού η μυστική ομολογία και ταυτόχρονα

η αθάνατη κίνηση της εποχής της. 

Η Μουσική είναι ο καθρέφτης της πραγματικότητας"

(Καρλ Μαρξ)

Το μελαμψό χρώμα του δέρματός του έκανε τον περίγυρό του να του κολλήσει το παρατσούκλι: "ο Μαύρος".

Ο γεννημένος σαν σήμερα, 5 Μαΐου 1818, "μαύρος" Καρλ Μαρξ, ο μεγάλος στοχαστής και φιλόσοφος, ιστορικός, ριζοσπάστης και επαναστάτης, μικρός ήθελε να γίνει ποιητής με διακαή πόθο να "κατακτήσει τον κόσμο με τη φαντασία και τα ποιήματά του".

Τζένη φον Βεστφάλεν-Μαρξ

Ως φοιτητής έγινε μέλος της "Λέσχης ποιητών" κι έγραψε και ερωτικά ποιήματα!
Προφανώς, κάτι πλέον παράδοξο, που κανείς θα μπορούσε να θαυμάσει σε μια ενημερωμένη βιβλιοθήκη. Είναι άγνωστο στου πολλούς -όντως- ακόμα και στους κριτικούς πως ο Μαρξ έγραψε ερωτική ποίηση και για τους οπαδούς του Μαρξιστές είναι σίγουρα ταμπού.

Πάντως, ταμπού ή όχι, τα ποιήματα αυτά στον τύπο μελωδικών σκίτσων γράφτηκαν από το χέρι εκείνου που μερικά χρόνια αργότερα θα προσπαθούσε να πείσει την εργατική τάξη πως το σύμπαν αποτελεί μυστηριώδες οικονομικό παιχνίδι.

Οι μελιστάλαχτοι στίχοι του νεαρού Καρλ αφιερώνονται σε μια τρυφερή δεσποσύνη, από κείνες που ο ρομαντισμός κάθε καρδιάς και κάθε πένας ονειρεύεται να πολιορκεί με νοσταλγικές ομοιοκαταληξίες.
Η νεαρή του σοφού επαναστάτη που είχε κλέψει την καρδιά του άκουγε στο όνομα Τζένη φον Βεστφάλεν, ήταν αριστοκράτισσα, κόρη κυβερνητικού συμβούλου, τέσσερα χρόνια μεγαλύτερή του και παρά τις αντιρρήσεις οι δυο νέοι αρραβωνιάστηκαν κρυφά το 1836.

Έχει αποφοιτήσει από το σχολείο, είναι ήδη φοιτητής Νομικής στο Παν/μιο της Βόννης και συμμετέχει σε κάθε εκδήλωση της έντονης φοιτητικής ζωής. Πίνει, γλεντάει, ονειρεύεται  και γράφει ερωτικά ποιήματα...

"Στη Τζένη:

Τζένη, γελώντας θα μπορούσες να ρωτήσεις

Γιατί "στη Τζένη" απευθύνω τα τραγούδια μου,

όταν για σένα μόνον ο σφυγμός χτυπάει πιο γρήγορα

Όταν για σένα το τραγούδι μου ηχεί μ' απελπισία,

κι όταν εσύ μονάχα με εμπνέεις.

Όταν σε κάθε λέξη βρίσκω τ' όνομα σου

όταν χαρίζεις μελωδία σε κάθε ήχο

κι όταν η κάθε ανάσα σου είναι θεϊκή.

Γλυκά το ωραίο σου όνομα ηχεί

και ο ρυθμός του πάλι μού μιλάει

Κι ο πλούσιός του ήχος είναι μουσική,

σαν τις δονήσεις των πνευμάτων στο σκοτάδι

και σαν την αρμονία κάποιας χρυσής χορδής

μιας ύπαρξης υπέροχης και μαγικής"

(Καρλ Μαρξ: "Ερωτικά Ποιήματα", εκδ. Ερατώ, μτφ. Ευ. Αρανίτσης, σελ. 31)

Το παραπάνω μικρό ποιητικό πόνημα του Καρλ Μαρξ αποτελεί δείγμα γερμανικού ρομαντισμού και όπως ο ίδιος ο Μαρξ δήλωνε για την ποίησή του: "είναι καμωμένη από φεγγαρόφωτο".

Η ποίηση χαρακτηρίζεται μέτρια από τεχνική άποψη, έχει όμως πάθος και είναι απόλυτα ειλικρινής.

Παραθέτω ένα ακόμη δείγμα ποιητικής έκφρασης του Καρλ Μαρξ, που ξεχειλίζει ερωτισμό για τη Τζένη:

"Σονέτο για τη Τζένη: Ν. 1"

Πάρε όλα, πάρε όλα τα τραγούδια μου

που απλώνει ταπεινά ο έρωτας στα πόδια σου, 

όταν η πλούσια μελωδία της λύρας μου

αφήνει την ψυχή ελεύθερα να λάμπει.

Ω, ας έβρισκε η ηχώ του τραγουδιού τη δύναμη

να ξεγελάει την αγωνία με τρυφερές ωδές,

με πάθος να γεμίζει το χτύπο του σφυγμού

έτσι που τέλεια η καρδιά σου να χτυπάει.

Τότε θα γίνω μάρτυρας από μακριά

του πώς η Νίκη σε φωτίζει πάλι

Τότε θα πολεμήσω με άλλη δύναμη

και η ψυχή μου στο ψηλότερο σημείο θ' αγγίξει

Ελεύθερος και μεταμορφωμένος

θα παίξω τις χορδές  του τραγουδιού μου

και με γλυκό παράπονο θ' αφήσω

τη λύρα μου να κλάψει"

(Καρλ Μαρξ: "Ερωτικά Ποιήματα", εκδ. Ερατώ, μτφ. Ευ. Αρανίτσης, σελ. 26)

Ο Καρλ Μαρξ, εκτός από την ενασχόλησή του με την τρυφερή ποίηση, άκουγε και μουσική ρομαντικών συνθετών. Έργα των Σούμπερτ, Σούμαν και Μέντελσον, άγγιζαν την ερωτευμένη του καρδιά, τη λαβωμένη από τη Τζένη, που αργότερα έγινε γυναίκα του...

Έφηβος ακόμα, λέγεται πως ακούγοντας την όπερα του Γκλουκ "Armide" εμπνεύστηκε ένα ποίημα που το τιτλοφόρησε: "Sir (G)luck's Armide" και τελειώνει με τη φράση: "Κάθισα, αφέθηκα στη μαγεία της μουσικής..."

Η όπερα "Αρμίδα", που είναι βασισμένη σε επεισόδιο από το έπος "Η ελευθερωθείσα Ιερουσαλήμ" του Toρκουάτο Τάσσο επικεντρώνεται στον ακαταμάχητο έρωτα της Αρμίδας μάγισσας με τον εχθρό της, ιππότη Ρινάλντο.

Το λιμπρέτο ήταν του Philippe Quinault, στο οποίο είχε στηριχτεί και ο Lully στο ομώνυμο μελόδραμα του. Το έργο του Γκλουκ επαινέθηκε θερμά κι από τον Μπερλιόζ.

Aκούμε την άρια "Αχ! Αν πρέπει να χάσω την ελευθερία μου!" από την 1η Πράξη. Την επέλεξα επειδή αναφέρεται στην ελευθερία της Αρμίδας, θέμα που ο Μαρξ πραγματεύτηκε στα δοκίμια, τις πολιτικές δράσεις και διακηρύξεις του...

Gluck: "Armide - Ah! Si la liberté me doit être ravie":

Καρλ Μαρξ: "Ερωτικά Ποιήματα", εκδ. Ερατώ, μτφ. Ευ. Αρανίτσης

Ο τολμηρός στο λόγο, Βασίλης Ρώτας...

 

[Με αφορμή τη γενέθλια ημέρα (5 Μαΐου 1889)
του σπουδαίου συγγραφέα, κριτικού και μεταφραστή]

Ο Βασίλης Ρώτας λάτρευε το δημοτικό τραγούδι και την βυζαντινή μουσική! Ήταν καλλικέλαδος κι έψαλλε θαυμάσια!
Αγαπούσε τα τσάμικα και τα συρτά που έμαθε να χορεύει λεβέντικα στα πανηγύρια, που μικρός πήγαινε με την οικογένειά του στο Χιλιομόδι απ' όπου καταγόταν. Ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης συχνά έλεγε πως ο "Ρώτας χορεύει σαν τον αϊτό!"

Ομως ο Βασίλης Ρώτας αγαπούσε και την κλασική μουσική. Οι φίλοι του τον απολάμβαναν σε ερμηνείες από άριες των Μότσαρτ και Βάγκνερ.

Την αγάπη του για τη μουσική κληρονόμησε ο γιος του, συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός, Νικηφόρος...

Επίσης τεράστια επίδραση στην διαμόρφωση της καλλιτεχνικής προσωπικότητάς του έπαιξε το Σαιξπηρικό έργο, το οποίο μετέφρασε στο σύνολό του, αλλά και οι αρχαίοι ποιητές.

Ιστορική έμεινε η μετάφρασή του της κωμωδίας του Αριστοφάνη "Όρνιθες" για τη παράσταση του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν το 1959, γνωστή με τον υπότιτλο: "Πετούμενα".

Επεισοδιακή ήταν η παράσταση, γιατί προκάλεσε αναταραχή και αγανάκτηση σε μεγάλη μερίδα του κοινού, για τις "ασεβείς" καινοτομίες λεκτικά, σκηνοθετικά, μουσικά, ενδυματολογικά κλπ...

Ένθερμος υποστηρικτής της λαϊκής μας γλώσσας, και φανατικά αντισυμβατικός, ο Βασίλης Ρώτας, δεν διστάζει να ονοματίζει  τα πράγματα με το πραγματικό όνομά τους. Κάθε λέξη που χρησιμοποιεί χτίζει -καθώς πιστεύει- το πνευματικό οικοδόμημα και εξέλιξη του λαού. Στον εκφραστικό λόγο του θωρακίζει την παράδοση, την οποία φυλά ως πολύτιμο θησαυρό αξιών. Θησαυρό, που βγάζει απ'το σεντούκι του όταν η περίσταση απαιτεί τα καυστικά, αιχμηρά του σχόλια.

σχέδιο Γ. Τσαρούχη
(pinterest)

Να `χεις φτερά είναι απ’ όλα πιο καλό κι ωραίο.

Ας πούμε, αν είχε κάποιος από σας φτερά

και πείνασε ή βαρέθηκε των τραγωδών τα χορικά

πετάγεται στο σπίτι του κι αφού καλοχορτάσει,

πάλι πετώντας έρχεται και κάθεται στη θέση του.

Μήτε κανέναν φουκαρά τον έπιασε φαγούρα

δε θα τα κάνει απάνω του, παρά πετάει, πετάει ψηλά

τσερλοπορδίζει κι αλαφρύς ξαναπετάει στη θέση του.

Κι αν τύχει κάποιος μ’ αλλουνού γυναίκα να τραβιέται

και βλέπει στο βουλευτικό τον άντρα της στο βήμα να μιλεί

κάνει φτερά, στα πεταχτά τηνε σφιχταγκαλιάζει

και πάλι ελαφροφτέρουγος ξανάρχεται στη θέση του.

Ε, δεν αξίζει απάνω απ’ όλα να `σαι φτερωτός;

(μτφ: Β. Ρώτας)

Χατζιδάκις - Ρώτας: " Όρνιθες-Να' χεις φτερά":

Ο Άγγελος Τερζάκης έγραψε στο Βήμα για τη μετάφραση του Ρώτα:

"Ο κ. Ρώτας στη μετάφρασή του, τη συχνά ρωμαλέα, πέφτει και πάλι στο λάθος να συγχέει τη γλώσσα του πεζοδρομίου με τον κρουστό δημοτικό λόγο. Αυτό δεν αφορά βέβαια τις βωμολοχίες, που είναι - για το αίσθημα του καιρού μας - κακό αναπόφευκτο. Άκουγα τις χυδαιολογίες, έβλεπα τα επιθεωρησιακά καμώματα, και αναρωτιόμουν: Πως θα εξηγήσουμε στο μέσο θεατή, δηλαδή στη συντριπτική πλειοψηφία, πως αυτά - εδώ είναι θεμιτά, ωραία, αξιοσύστατα, καλλιτεχνικώς δικαιωμένα, ενώ, όταν γίνονται αλλού, είναι βρωμερά, φτηνά, αθέμιτα; Η σύγχυση είναι κρίσιμη".

Η τολμηρή μουσική στην παράσταση ήταν του Μάνου Χατζιδάκι, μια διονυσιακού χαρακτήρα φιέστα ρυθμών και χρωμάτων!

"Ω, μακάρια πετεινά

με τα ωραία φτερά ντυμένα

το χειμώνα ξένοιαστα για παπούτσια και για χλαίνα.

Ούτε θέρος απ`αχτίνα

του ήλιου ξερολαχανιάζω

μες στα ρόδα και στα κρίνα

και στις φυλλωσιές φωλιάζω

άμα ο τζίτζικας ο λάλος χαίρεται που ο ήλιος καίει

κι απ`την κάψα μεθυσμένος με ψιλή φωνή το λέει

κι έχω χειμαδιό σπηλιές

όπου παίζω με ξωθιές

και την άνοιξη βοσκάω μύρτα τρυφερά παρθένα

που τα καλλιεργούν οι Χάρες σε βουνόπλαγα ανθισμένα"

(μτφ: Β. Ρώτας)

Χατζιδάκις - Ρώτας: "Όρνιθες-Ω! Μακάρια πετεινά":

Ο Άγιος Γεώργιος, η καλτσοδέτα και ντροπή σε αυτόν που σκέφτεται άσχημα...

 

(εικ.1 / από: blogs.bl.uk)

Το "πρώτο τη τάξη" τάγμα του Ηνωμένου Βασιλείου είναι το Τάγμα της Περικνημίδας, ένα Ιπποτικό Τάγμα, το οποίο αρχικά δημιουργήθηκε στη μεσαιωνική Αγγλία και πήρε το όνομα του από το έμβλημα του τάγματος, μια περικνημίδα πάνω στην οποία είναι γραμμένη με χρυσά γράμματα η φράση: "Honi soit qui mal y pense = ντροπή σε αυτόν που σκέφτεται άσχημα".

Το Τάγμα είναι συνδεδεμένο με τον πάτρονα Άγιο της Αγγλίας, Άγιο Γεώργιο, καθώς τα νέα μέλη ανακηρύσσονται ανήμερα της γιορτής του.

Υπάρχουν πολλοί θρύλοι που σχετίζονται με τη δημιουργία του Τάγματος της περικνημίδας, ανάμεσα στους δημοφιλέστερους εκείνος που υποστηρίζει πως ο Ριχάρδος Α' εμπνεύστηκε το 12ο αιώνα κατά τις μάχες του στις Σταυροφορίες να δέσει περικνημίδες γύρω από τα πόδια των ιπποτών του, όπως έκανε και ο Άγιος Γεώργιος.

Πολλά είναι και τα σχετικά ποιήματα-τραγούδια που γράφτηκαν για την περίσταση. Όλα κάνουν λόγο για τους γενναίους Ιππότες που σαν '"Αγιοι Γεώργιοι" θα νικήσουν το "Δράκο". 

Μια από τις χαρακτηριστικές απεικονίσεις (εικ.1) είναι εκείνη με τον  ιππότη καβάλα στο άλογό του, φορώντας πλήρη πανοπλία, το άλογο καλυμμένο με το ύφασμα με σχέδια του Σταυρού του Αγίου και τον Ιππότη  κρατώντας μια λόγχη και το ιερό λάβαρο στο ένα χέρι, ενώ στο άλλο έχει δεμένο το δράκο.
Παρατηρείστε την καλτσοδέτα που κρέμεται από το λαιμό του δράκου, υποδηλώνοντας την αντιστοιχία  μεταξύ εμβλήματος του Τάγματος και της καλτσοδέτας της βασιλοπούλας με την οποία ο Άγιος Γεώργιος έδεσε τον φτερωτό, πελώριο δράκο κι απάλλαξε το λαό από το φοβερό τέρας.

(εικ.2 / από: blogs.bl.uk)

Καθώς η μουσική κατείχε κυρίαρχη θέση στις θρησκευτικές γιορτές του Τάγματος των Ιπποτών της περικνημίδας, φυσικά δεν άφησαν αναξιοποίητο το θρύλο. 

Υπάρχει μια μελωδία του 16ου αιώνα για το σύνθημα του Τάγματος: "Honi soit qui mal y pense", γραμμένη σε ρυζόχαρτο και φυλάσσεται στα εκθέματα της Βρετανικής Βιβλιοθήκης.  

Είναι γραμμένη σε τετράγραμμο της εποχής σε σχήμα κύκλου(καλτσοδέτας) και στο κέντρο ένας ιππότης με λόγχη (φτιαγμένη ως μουσική απεικόνιση της φράσης), που τραυματίζει το δράκο (εικ.2).
Η παρτιτούρα φέρει την ένδειξη Morel, πιθανώς του συνθέτη της, αρχιμουσικού του Οίκου των Arundel, και μελών του Τάγματος.
Πρόκειται για τετράφωνο κανόνα.

Επειδή δεν βρήκα στο youtube την μελωδία, σας ανεβάζω ένα midi της μελωδίας.

Καλη εβδομάδα και Χρόνια Πολλά στους εορτάζοντες!

Δυο εμπνεύσεις από το Ρώσικο Πάσχα...

 

"Paschal Matins", Mykola Pymonenko
(gallerix.ru)

Ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ ήταν 25 χρονών όταν συνέθεσε τη "Σουίτα Νο. 1, Op. 5" για δύο πιάνα.
Ήταν το καλοκαίρι του 1893, που έκανε ολιγοήμερες διακοπές στο κτήμα Lysikof  στο Kharkov.
Ο αρχικός τίτλος της σύνθεσης ήταν "Fantaisie-tableaux" επειδή ο συνθέτης είχε κατά νου να δημιουργήσει μια σειρά μουσικών εικόνων.

Το έργο αναπτύσσεται σε 4 μέρη, καθένα από τα οποία εμπνέεται από ποιητικά αποσπάσματα των Μιχαήλ Λερμόντοφ, Λόρδου Βύρωνα, Φιόντορ Τιούτσεφ και Αλεξέι Χομιάκοφ, αντίστοιχα, με τίτλους:

1.Βαρκαρόλα

2. Νυχτερινή Αγάπη

3. Δάκρυα

4. Πάσχα ή Φωτεινές Διακοπές

Παρότι η Σουίτα δεν είναι προγραμματική, τα ποιήματα μεταφέρουν το "συναισθηματικό" τόνο της μουσικής , που στο σύνολό της αφιερώθηκε στον Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκυ που είχε πεθάνει πρόσφατα. 

Στην παρτιτούρα αναγράφεται σε κάθε ένα από τα τέσσερα μέρη του κύκλου το αντίστοιχο  ποιητικό επίγραμμα που εξηγεί την πρόθεση του συνθέτη για πολύχρωμη ενσωμάτωση εικόνων στη μουσική του, μια προσπάθεια δημιουργικής φαντασίας  και έκφρασης.

Λόγω ημέρας επικεντρωνόμαστε στο τέταρτο μέρος με αναφορά στην Ημέρα της Γιορτής του Πάσχα, βασισμένο ως ιδέα σε ποιητικό απόσπασμα του ρώσου θεολόγου, ποιητή, φιλοσόφου και συγγραφέα Αλεξέι Χομιάκοφ από το ποίημα: "Kremlin Matins for Easter-Πασχαλινά πρωινά στο Κρεμλίνο".

"Μες στη σιωπή, κάτω από το πέπλο της νύχτας, 

η Μόσχα περίμενε την ιερή ώρα:

και το δυνατό  χτύπημα της καμπάνας 

ήχησε πάνω απ' τη γη,

κι η πλάση έτρεμε απ'το βουητό!

Ύμνοι - αργυρές αστραπές
αντηχούσαν το μήνυμα του ιερού θριάμβου..."

Η βάση της μουσικής εικόνας είναι ένα κουδούνισμα. Μια καμπάνα που χτυπάει, όχι μονότονα και θλιβερά, αλλά χαρμόσυνα, προκαλώντας πνευματικό διαλογισμό , μια μορφή μουσικής αντήχησης των "καλών νέων" για την Ανάσταση! 
Οι συνθετικές τεχνικές του Ραχμάνινοφ θυμίζουν αναμφίβολα  τις περίφημες καμπάνες του Mουσόργκσκυ στη σκηνή της στέψης από τον "Μπορίς Γκοντούνοφ", αλλά εμφανέστατη κυρίως είναι και η χρήση του "Πασχαλινού" μοτίβου από την  "Russian Easter Festival Overture" του Ρίμσκυ Κόρσακωφ.

Ρυθμικές παραλλαγές πάνω στην Πασχαλινή μελωδία δημιουργούν  χαρακτηριστική πολυφωνία  πανηγυρικού ύφους, προκαλώντας ανάταση ψυχής! 

Rachmaninov: "Suite No. 1,op.5, IV. Pâques" / Martha Argerich - Lilya Zilberstein:

"Paschal Matins", Mykola Pymonenko

Σημαντική παράδοση των ομόδοξων Ρώσων και της ρωσικής λειτουργικής μουσικής αποτελούν τα Obikhod, μια συλλογή από πολυφωνικά λειτουργικά άσματα της Ορθόδοξης Ρωσικής εκκλησίας του 16ου αι.

Πάνω σ'αυτά, στηρίχτηκε ο Ρίμσκι-Κόρσακωφ για να συνθέσει την "Russian Easter Festival Overture", που είδαμε πως πάνω της βασίστηκε ο Ραχμάνινοφ στην παραπάνω Σουίτα του για 2 πιάνα.

Πρόκειται για μια μουσική, αφηγηματική ιστορία της Κυριακής του Πάσχα, γνωστής στη Ρωσία ως "Bright Holiday", από το πρωί μέχρι το σούρουπο.

Ο σκοπός του "άθεου" συνθέτη είναι να "ζωγραφίσει" μουσικά τις διακοπές του Πάσχα.

Η Πασχαλινή "Εισαγωγή" ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 1888 και ο συνθέτης την αφιέρωσε στη μνήμη των Mουσόργκσκυ και Μποροντίν, από την Ομάδα των Πέντε. Θεωρείται ως το τελευταίο εξαιρετικό έργο του συνθέτη...

Στη συγκεκριμένη εκτέλεση υπό τη δ/νση του Stokowski, την ψαλμωδία του ιερέα μιμείται η φωνή του βαρύτονου(6:48).

Rimsky-Korsakov: "Russian Easter Festival Overture" / Stokowski