Lady Godiva: από το θρύλο στην Τέχνη...

 

"Lady Godiva", Wojciech Kossak

Ο ΘΡΥΛΟΣ του 13ου αι.:

Κάθε χρόνο τέτοια μέρα 31 του Μάη, στο Κόβεντρυ της Βρετανίας γιορτάζεται η
Ημέρα της "Γυμνής Λαίδης".Της τολμηρής λαίδης Γκοντάιβα ή Γκόντιβα, που εμφανίστηκε γυμνή έφιππη, όπως της είχε ζητήσει για να την αποφύγει ο σύζυγός της, προκειμένου να απαλλάξει από τους φόρους το λαό της.
Καβάλα στ 'άλογό της μόνο τα μακριά μαλλιά της έκρυβαν τα επίμαχα σημεία του ζουμερού της κορμιού!
Ο θρύλος λέει πως μόνο ένας πονηρός ράφτης, ο Πήπινγκ Τομ, παράκουσε την εντολή του κόμη και κρυφοκοίταξε κάνοντας μια τρύπα στα παντζούρια του, τα κάλλη της λαίδης, κάτι για το οποίο τιμωρήθηκε με τύφλωση.
Πάντως η γενναία πράξη της Γκοντάιβα απάλλαξε τους υπηκόους της από την βαριά φορολογία!


Ο θρύλος σε μια ΟΥΒΕΡΤΟΥΡΑ- σύνθεση μόλις ΔΥΟ ημερών

"Lady Godiva", William Holmes Sullivan

O θρύλος της γυμνής λαίδης ενέπνευσε στον μαθητή του Ντβόρζακ, τσέχο συνθέτη και παιδαγωγό Vítězslav Novák (ηγετική φυσιογνωμία του νεορομαντικού κινήματος) την ομώνυμη Ουβερτούρα του:
"Lady Godiva", Op. 41

Σε αυτό το έργο είναι εμφανείς οι αναζητήσεις του για νεομοντερνική έκφραση και καλλιτεχνική ελευθερία.Ο συνθέτης εμπνέεται από τη γυναικεία δύναμη και τόλμη, που υπερισχύει τελικά της τυραννίας και σκληρότητας, στοιχεία που υπερτονίζονται στο "θεατρικό έργο του Jaroslav Vrchlický", βασισμένο στην ιστορία της Lady Godiva.

Η Ουβερτούρα θεωρείται ένα από τα πιο ισχυρά έργα του Novák κι ας γράφτηκε στο απίστευτα σύντομο χρονικό διάστημα των μόλις δύο ημερών (9 και 10 Οκτωβρίου 1907)για να παρουσιαστεί το Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, με την ευκαιρία της έναρξης του νέου Δημοτικού θεάτρου της Πράγας.

Η Εισαγωγή του Novak ανοίγει δυναμικά, σαγηνευτικά παρορμητική, άγρια και στιβαρή, που στο μουσικό της ξετύλιγμα μεταλλάσεται ενδυόμενη εξαιρετικό λυρισμό!
Μια συγκλονιστική μουσική σύγκρουση ευγένειας και τραχύτητας με το "καλό και δίκαιο" να υπερνικά!To κλείσιμό της ήρεμο και γαλήνιο με απόκοσμες καμπ'άνες ,ο ήχος των οποίων προσδίδει στη σύνθεση μια κατανυκτική αύρα.
Μια πραγματικής ομορφιάς, σύνθεση, που όταν παρουσιάστηκε αποθεώθηκε λαμβάνοντας επαίνους και "χρυσές" κριτικές!

Aκούμε την Ουβερτούρα από την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Μπρνο  υπό την μπαγκετική καθοδήγηση του επίσης τσέχου Jaroslav Vogel, γνωστού για τις παρουσιάσεις έργων Τσέχων συνθετών.

NOVÁK: "Lady Godiva Overture, Op.41":

Ο θρύλος στην ΠΟΙΗΣΗ:

Η τολμηρή λαίδη και ο θρύλος της εμπνέει το ομώνυμο ΠΟΙΗΜΑ του άγγλου Alfred Tennyson:

"I waited for the train at Coventry;

I hung with grooms and porters on the bridge,

To watch the three tall spires; and there I shaped

The city's ancient legend into this..."

Ολόκληρο το ΠΟΙΗΜΑ θα διαβάσετε εδώ.:

Από τον ΤΕΝΝΥΣΟΝ στην ΟΠΕΡΑ του Μασκάνι:

Η έφιππη, γυμνή λαίδη δίνει έμπνευση στον Πιέτρο Μασκάνι, που γράφει την περίφημη τρίπρακτη όπερά του : "Ιζαμπώ", εμπνεόμενος από την αυτοθυσία της ευγενικής ψυχής της λαίδης...δίνοντας διαφορετικά ονόματα και ρόλους.

Tην τολμηρή λαίδη και το θρύλο της γνώρισε ο συνθέτης όταν διάβασε το ποίημα του άγγλου Άλφρεντ Τέννυσον: "Godiva".


Πρόκειται για άλλη μια όπερα του Μασκάνι, όπου αναδεικνύεται το τεράστιο ταλέντο του βεριστή συνθέτη, με τις υπέροχες μελωδίες να ξεδιπλώνονται αβίαστα φανερώνοντας το μεγάλο χάρισμά του στη σύνθεση!
Γοητευτικά μοτίβα, άριες φλογερές, όλο ορμή, μια περιπέτεια όχι μόνο από άποψη μελωδική μα και αρμονική, με αποκορύφωμα, όπως και στην Καβαλλερία Ρουστικάνα, το αριστουργηματικό, Ιντερμέτζο:

Pietro Mascagni: "Isabeau - Intermezzo":

Για την "Γυμνή Λαίδη" μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο άρθρο μου εδώ

Η Ιωάννα στην πυρά

 

«Ιωάννα στην πυρά», Anton Hermann Stilke

Όλοι τη θεωρούσαν ονειροπαρμένη.
Από μικρή έβλεπε οράματα και άκουγε φωνές Αγίων, που την καλούσαν να σώσει τη χώρα της από του Βρετανούς.

 «Ιωάννα στην πυρά», Pantheon

Η Ιωάννα της Λωραίνης, νεαρό κορίτσι ακόμα, ηγήθηκε ενός στρατιωτικού σχήματος και με οδηγό το θάρρος, την πίστη, την ευσέβεια και την ευλάβειά της καταλαμβάνει την Ορλεάνη.
Οι νίκες έρχονται η μια μετά την άλλη για τη Γαλλία κι ο βασιλιάς την ανακηρύσσει ευγενή.

Ωστόσο, το Μάη του 1431 αιχμαλωτίζεται από τους Άγγλους που τη σέρνουν σε δίκη ως αιρετική και μάγισσα.
Στις 30 Μαΐου η Ζαν ντ’Αρκ κρίνεται ένοχη και οδηγείται στην πυρά...
Φοβάται…
Είναι νέα, δεν θέλει να πεθάνει, όμως υπομένει το τέλος της με αξιοπρέπεια.
Το κορμί της γίνεται στάχτη…
Ο θρύλος θέλει την καρδιά της να μην επηρεάζεται από τις φλόγες.

«Αν λάβουμε υπόψη μας την καταγωγή της, τη νιότη της, το φύλο της,
την αγραμματοσύνη της, 

το περιβάλλον των παιδικών της χρόνων και τις αντίξοες συνθήκες μέσα στις οποίες 

κατάφερε να αξιοποιήσει τα μεγάλα ταλέντα της και να σημειώσει τέτοιες επιτυχίες 

στο πεδίο της μάχης και στα δικαστήρια όπου κρινόταν η ζωή της,

είναι μακράν η πιο εκπληκτική προσωπικότητα που έβγαλε ποτέ το ανθρώπινο γένος».

(Μαρκ Τουέιν, Από το βιβλίο του: «Ιωάννα της Λωρραίνης», εκδ. Νεφέλη)

H δεσποσύνη που η πίστη, το όραμα και η γενναιότητα θα τής χαρίσουν και την αγιοσύνη, αφού πρώτα μαρτυρήσει καιόμενη ζωντανή εμπνέει στον Αρτύρ Ονεγκέρ το μεγαλειώδες σκηνοθετημένο ορατόριο του: «Ιωάννα στην πυρά-Jeanne d'Arc au bucher».

Ένα δραματικό ορατόριο με ομιλούντες ηθοποιούς, και λιμπρέτο του Πωλ Κλωντέλ, αδερφού της γλύπτριας, Καμίλ Κλωντέλ.

Το έργο που συνδυάζει τον παραδοσιακό ήχο με τον ήχο από σύγχρονα ηλεκτρονικά όργανα(όπως τα κύματα Μαρτενό) και τού ανατέθηκε από την Ίντα Ρουμπινστάιν, που υποδύθηκε την «Παρθένα της Ορλεάνης» στην πρεμιέρα του το 1938.

Ο Oνεγκέρ εξαιρετικά εκλεκτικός, ξεκινά τη σύνθεση με ένα αινιγματικό, σκοτεινό χορωδιακό σκιαγραφώντας την μυστηριώδη φύση της παρθένας Ιωάννας και συνεχίζει βασιζόμενος σε απλά δομικά στοιχεία, μοτίβα από λαϊκές μελωδίες ανάμικτες με διαφωνίες, που εκφραστικά εντείνονται, χωρίς υπερβολές, από τα αφηγηματικά μέρη.
Το ορατόριο ολοκληρώνεται με ένα χορωδιακό φινάλε εμπνευσμένου μεγαλείου και δέους...

Προτείνω να παρακολουθήσουμε ένα απόσπασμα με τη συγκλονιστική Μαριόν Κοτιγιάρ σε ένα ρεσιτάλ υποκριτικής και εκφραστικότητας...
Σπαραξικάρδια η ερμηνεία της, όπως και οι τελευταίες στιγμές της γαλλίδας ηρωίδας, που σκιαγραφώνται από την υποβλητική μουσική του Ονεγκέρ, αντηχώντας σαν συγκλονιστική κραυγή... Μουσική πρωτοποριακή, ισορροπεί ανάμεσα στο μεταφυσικό και το πραγματικό και υπερθεματίζει το θρίαμβο της ψυχής έναντι της ίδιας της ζωής. 

«Je ne veux pas mourir-Δεν θέλω να πεθάνω!»

Στο παρακάτω βίντεο παρακολουθήστε το ορατόριο ολόκληρο. To συγκλονιστικό χορωδιακό στο 1:11:00

Για την Ζαν ντ' Αρκ του ΒΕΡΝΤΙ, μπορείτε να διαβάστε εδώ

Καλομοίρης: "Κων. Παλαιολόγος" ή "Πήραν την Πόλη"

 

Μ. Καλομοίρης: "Κων. Παλαιολόγος" ή "Πήραν την Πόλη"

(μουσική τραγωδία σε 3 μέρη, βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό του Ν.Καζαντζάκη)

"Ο Παλαιολόγος στις επάλξεις, 29 Μαΐου 1453",
Ιωάννη Νίκου(από: iannisnikou)

Κων/νος: Παρακαλώσας, αδερφοί μου, την καρδιά μου γαληνεμένη αφήστε τη με τους προγόνους ν’ ανταμοθεί και τη σωστή βουλή να πάρει. Εγώ ‘μια βασιλιάς κι εγώ το βάρος όλο σηκόνω απάνωμου.
Όλοι Β΄: – Λυπήσου μας! – Το βιός μας απ’ όλα πριν να στοχαστείς.
Κων/νος: Σωπάτε! Δεν ακούω στο σπλάχνο μου βαθιά παρά τους τρισμεγάλους περήφανους πολύ Πατέρες της Ελλάδας. Μονάχα αφτοί μιλούς στις φοβερές τις ώρες οι αθάνατοι!
Όλοι Α΄: – Χαθήκαμε λοιπόν!
Κων/νος: Ντραπείτε! Φωνές εντός μου αθάνατες γρικώ. Σωπάτε ν’ ακούσω καθαρά κι απόκριση να δόσω, μιλούν εντός μου, πιο βαθιά από σας και από μένα, οι πρόγονοί μας και τ’ αγγόνια και δεν πρέπει τούτος ο λόγος που θα πω να τους ντροπιάσει.
Σηκώσου ορθή στα σωθικά μου κι αποκρίσου, τρισέυγενη, χαροκαμένη Μάνα, Ελλάδα! Ω σεβαστέ μαντάτορα του οχτρού, στα πόδια του γάβρου αφέντη σου γονάνισε και τούτον το λόγο το στερνό του βασιλιά της Πόλης με περήφανη φωνή να ξεστομίσεις: 

"Αν θες ειρηνικά να πορευτείς μαζί μας, των Μουσουλμάνων βασιλιά, χαρά μεγάλη σε μένα, στους αρχόντους, στο λαό μου· κι άκου: τα κάστρα και τη γης που μου άρπαξες, το πλήθιο το ψυχομέτρι που μου σκλάβωσες, τα σβύνουμε απ’ την παλιά κληρονομιά μας, χαρισμά σου· κι ακόμα φόρο εγώ θα σου πλερώνω κι όλες σου τις ανομίες και τις ντροπές θα τις ξεχάσω – να τραβηχτείς μονάχα ειρηνικά απ’ την Πόλη.
Και μη γυρεύεις ό,τι μια ψυχή γενναία και πέρφανη ποτέ δε θα δεχτεί να δώσει. πιο πάνω απ’ την ζωή η τιμή θρονιάει του ανθρώπου κι ομόγνωμα όλοι μας και λέφτερα, κρατώντας στα χέρια το σταυρό και τ’ άρματα, απαντούμε:

Δεν παραδίνουμε την Πόλη, τη ζωή μας πήραμε απόφαση να δώσουμε, απροσκύνητα για λεφτεριά στο χώμα ετούτο πολεμώντας...
[...]
Ήρθε η στιγμή να χωριστούμε εδώ.Ποιος ξέρει;...για πάντα...
Αδερφικά μοιράσαμε τους πύργους και σαν αντίδωρο το θάνατο και πάμε...
Φυσούνι ανέμι του θυμού σαλεύει ο κόσμος,
μα εμείς ασάλευτη ας κρατούμε τη ψυχή μας
κι απάνω της θεμελιωμένη στέκει η Πόλη!
-Τρέμουμε εμείς; κι η Πόλη ευτύς κινάει και τρέμει!
-Λυγίζουμε; κι αυτή λυγάει και παραδίνεται!
Η αληθινή είναι πόλη αδέρφια μου, η ψυχή μας!
Ας κάνουμε όλοι το σταυρό μας κι ο καθένας πύργος στον πύργο του ας σταθεί να πολεμήσει!
Τα χέρια μου στην Άγια τούτη Νύχτα σκώνω
Ορκίζουμαι ο Θεός γραμμένο ό,τι κι αν έχει
στην άκρα απερπισιά θα πορευτώ, σαν Άντρας!""

(Ν.Καζαντζάκης: "Κων/νος Παλαιολόγος")



Το έργο του Καζαντζάκη ήρθε στα χέρια του Καλομοίρη το 1953 όταν συναντήθηκαν στην Αντίμπ και ο συγγραφέας του χάρισε το βιβλίο με ιδιόχειρη αφιέρωση:
"Στον αγαπημένο φίλο και συναθλητή, τη μουσική δόξα της Ελλάδας, με αγάπη που ήρθε σπίτι μου να με συναντήσει".

Το έξοχο λογοτεχνικό δημιούργημα συνεπήρε τον συνθέτη κι όπως ο ίδιος κατέγραψε:
"Καθώς ταξίδευα με το τρένο από την Αντίμπ για το Παρίσι διάβαζα τον "Παλαιολόγο" του Καζαντζάκη.Είχε συνεπάρει όλο μου το είναι.Δεν μπορούσα να συγκρατήσω τα δάκρυά μου.Πέρασαν 4 χρόνια. Μετά από την αρρώστια μου, ένιωσα πως έπρεπε να μεταμορφώσω τον Παλαιολόγο σε μουσικό θρύλο, να μεταμορφώσω τη συγκίνησή μου σε ήχους και ρυθμούς".

Γιγαντιαίος μουσικός άθλος, γι'αυτό δείλιαζε..Όμως ήταν το όραμα για τον Παλαιολόγο που τού έδωσε δύναμη και θέληση για ζωή. Και τα κατάφερε. Τον "δονούσαν μελωδίες, αρμονίες θέματα και μοτίβα", όλα έπρεπε να σταθούν αντάξια στο μεγαλόπνοο έργο του Καζαντζάκη.

Για τη μουσική του τραγωδία, ο Καλομοίρης δούλεψε τριάμιση χρόνια. Όλο αυτό το διάστημα βρισκόταν "μέσα στην ανέσπερη νυχτιά του βυζαντινού θρύλου και την τραγική ατμόσφαιρα των δεινών του γένους".

Ο Καλομοίρης έκανε κάποιες αλλαγές στο λιμπρέτο όπως επίσης παρέλειψε κάποια μέρη. Π.χ σημεία που ο Καζαντζάκης κάνει λόγο για το Θεό, επικρίνοντάς τον.
Αξιοσημείωτο είναι πως συναντά κανείς από κρητικό πεντοζάλη έως εκταταμένη χρήση του βυζαντινού μέλους, στοιχείο που ενισχύει την ελληνικότητα του Βυζαντίου. Ετσι ακούγονται παραλλαγές των: "Τη Υπερμάχω", "Σώσον Κύριε τον λαόν σου" , "Κύριε Ελέησον"..., ενώ σε γενικές γραμμές κινείται πάνω σε Βαγκνερικά πρότυπα, ρετσιτατίβι, ατέρμονες μελωδίες, θριαμβικά και κατανυκτικά χορωδιακά και εξαγγελτικά-καθοδηγητικά μοτίβα, όμοια με τα λαιτμοτίφς του Βάγκνερ.

Στο μεγαλειώδες αυτό έργο, αντίστοιχη είναι και η ορχήστρα: πολυμελής, πολύχρωμη και πλουτισμένη με όλα τα νεότερα ηχητικά μέσα της εποχής του συνθέτη. Γίνεται συχνή χρήση του αγγλικού κόρνου και των μπάσο οργάνων, στοιχείο της Βαγκνερικής τεχνικής, αλλά και άρπας, που παραπέμπει σε ιμπρεσιονιστικής φύσης, ενορχήστρωση.

Επίσης παρατηρούνται έντονες διακυμάνσεις δυναμικής, αλλαγές της ρυθμικής αγωγής και χαρακτηριστικά ακούσματα, όπως του τριημιτονίου, το οποίο προσδίδει ελληνικό χρώμα στις μελωδίες.

"Κων. Παλαιολόγος-29 Μαΐου 1453", Θεόφιλος

Η όπερα χαρακτηρίστηκε ως ο "επιτάφιος θρήνος του Γένους και η κορυφαία δημιουργία του Καλομοίρη".
Ο ίδιος, όμως, δεν πρόλαβε να δει το έργο του στη σκηνή, που έκανε πρεμιέρα λίγους μήνες μετά τον θάνατο του συνθέτη.

Ο Καλομοίρης είχε υποσχεθεί πως θα αφιέρωνε τον "Παλαιολόγο" στον Αντίοχο Ευαγγελάτο. Όμως -όπως δηλωσε ο ίδιος-  "το έργο, καθώς διαμορφώθηκε, ξεπέρασε κάθε προγενέστερη προσπάθεια... Γι' αυτό αφιέρωσε τη μουσική του τραγωδία στον ελληνικό λαό, από τον απλό λαό των ανίδεων και καλών ανθρώπων ως σε όλους που νιώθουνε, τον παλμό, τον πόνο και τη δόξα του έθνους και της φυλής".

Aκούμε το Θρήνο της Κωνσταντινουπόλεως, το χορωδιακό "Πήραν την Πόλιν" δημοτικό άσμα, το οποίο ο συνθέτης έχει προσαρμόσει στη μουσική του τραγωδία.

"Πήραν την Πόλη, πήραν την! Πήραν τη Σαλονίκη!

Πήραν και την Αγια Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,

Που'χε σαράντα σήμαντρα, κ’ εξήντα δυο καμπάνες,

Κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.

Σιμά να βγούνε τ' άγια, κι ο βασιλιάς του κόσμου

[...]

"Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και σεις πολλές γυναίκες,

πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δική σου θα'ναι"

Υπάρχουν και άλλα κείμενα για την Άλωση στο μπλογκ. Περιηγηθείτε.

"Μάγια Αγγέλου: ένα calypso στη μνήμη της"

 

"Οι άνθρωποι μπορεί να μη θυμούνται τι έκανες ή τι τους είπες, 
αλλά πάντα θα θυμούνται πώς τους έκανες να αισθανθούν."

Ακριβώς τρία χρόνια, που έφυγε από τη ζωή η κορυφαία αφροαμερικάνα ποιήτρια και συγγραφέας Maya Angelou.

Μη σας παραξενεύει το ελληνικό επώνυμο. Ανήκει στον πρώτο της σύζυγο ναυτικό και χορευτή, Τάσο Αγγέλου!

Τα πρώτα βήματα στην τέχνη τα κάνει ως ηθοποιός, τραγουδίστρια και χορεύτρια δίπλα στο σύζυγό της, όμως χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία...

Είχε λάβει μέρος και στην όπερα "Πόργκι και Μπες" του Τζορτζ Γκέρσουιν...

Μάλιστα όταν την είχε ακούσει η Μπίλι Χαλιντέι είχε πει χαριτολογώντας: ..."θα γίνεις διάσημη, αλλά όχι στο τραγούδι!!"

Η Αγγέλου υπήρξε προσωπική φίλη του Λούθηρ Κινγκ, έδωσε αγώνες για τα δικαιώματα των μαύρων και πολέμησε αντιλήψεις υπέρ φυλετικών διακρίσεων !

Έζησε μια ζωή ως δάσκαλος, ακτιβίστρια, καλλιτέχνις μα κυρίως, ως άνθρωπος. 

Φάρος να κατευθύνει, οι πράξεις της!!Ήταν ένας μαχητής για την ισότητα και την ειρήνη.

"ΠΕΡΝΩΝΤΑΣ Ο ΧΡΟΝΟΣ"

Το δέρμα σου σαν αυγή.

Το δικό μου σαν μοσχοκάρυδο.

Ο ένας ζωγραφίζει την αρχή

ενός βέβαιου τέλους.

Ο άλλος, το τέλος
μιας σίγουρης αρχής...

Η Αγγέλου συγκίνησε με τις πράξεις, τους αγώνες της και τη συγγραφή της.
Αν και οι πιο ειδικοί θεωρούν τη σχέση της με τη μουσική μέτρια, εγώ συγκινούμαι και από αυτή την έκφραση της ψυχής της...

"Η μουσική -όπως έλεγε- ήταν το καταφύγιό της.. Μπορούσε να συρθεί ανάμεσα στο κενό των νοτών και να κουλουριαστεί στη μοναξιά..."

To 1957 ηχογράφησε ένα δίσκο με μουσική "καλύψο", ένα είδος τζαζ με αφρικανικά στοιχεία, κυρίως εκείνο της ερώτησης-απάντησης μεταξύ κορυφαίου και χορωδίας, που αναπτύχθηκε στην Καραϊβική.

Moυσική με έντονο το ρυθμικό στοιχείο, το όνομά της ,"calypso", προέρχεται από την αφρικανική λέξη kaiso, που συνιστά ένα επιφώνημα χαράς και ενθάρρυνσης.

Με τζαζ επιρροές, μελωδικός τύπος με  ανάμικτα στοιχεία...εμφανές το γκόσπελ, μέσα στο οποίο μεγάλωσε ως νέγρα, η Μάγια...

Από την πίστη της στο θείο ξεκινά η ευαίσθητη στάση της προς το συνάνθρωπο, η αγέρωχη  στάση της προς τη ζωή...

"Δεν είναι δυνατόν να ξοδέψεις 

όλη σου την δημιουργικότητα. 

Όσο περισσότερη χρησιμοποιείς 
τόσο περισσότερη έχεις..."

Λιτό, ταπεινό το μνημόσυνο που τής ετοιμάσαμε και χωρίς φανφάρες, όπως αρμόζει σ' έναν σπουδαίο άνθρωπο...Τίποτε άλλο!
Μια ξεχωριστή προσωπικότητα, η Αγγέλου, φέρει μια μακρά πορεία φωτός...

Σοφία κανταριών, κάθε φράση της...
Η προτροπή της: "Ας προσπαθήσουμε να' μαστε ουράνιο τόξο στο σύννεφο κάποιου", δίνει έμπνευση για τη συνέχεια μιας καλύτερης και ουσιαστικότερης ζωής...

To κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό ποικίλης ύλης iporta.

Miles Davis: "Μάγος Έρωτας" από έναν ανεμοστρόβιλο...

"Τη χρονιά που γεννήθηκα το Σεντ Λούις χτυπήθηκε από ένα φοβερό ανεμοστρόβιλο που σάρωσε τα πάντα. Ο ανεμοστρόβιλος εκείνος μου άφησε κάτι από τη βίαιη δημιουργικότητά του. Χρειάζεται δυνατό φύσημα, ξέρετε, για να παίξει κανείς τρομπέτα. Πιστεύω στο μυστήριο και το υπερφυσικό, κι ένας ανεμοστρόβιλος είναι σίγουρα και τα δυο"..., διηγείται ο Μάιλς Ντέιβις στην αυτοβιογραφία του.
Κι όταν εκείνος έπαιζε την τρομπέτα του ήταν "ανεμοστρόβιλος". Κι ο ήχος ήταν και μυστήριος και υπερφυσικός.(tvxs.gr)


Θρύλος της τζαζ και της τρομπέτας, πρωτοπόρος του είδους, ο Μάιλς Ντέιβις γεννήθηκε σαν σήμερα, 26 Μαΐου  1926 και δίνει αφορμή να ακούσουμε "Μάγο Έρωτα"!
Να φλογιστούμε με το πάθος της ισπανικής μουσικής, που το ομώνυμο μπαλέτο του Μανουέλ ντε Φάγια, γεννά!

Δεξιοτέχνης της τρομπέτας ο Ντέιβις, σφράγισε ανεξίτηλα την ιστορία της τζαζ.Εφηύρε ένα πιο χαμηλότονο στυλ, υιοθετώντας το είδος της ήρεμης τζαζ, της καλούμενης "κουλ".

Mανουέλ ντε Φάγια

Η Έμπνευση:

Ασύλληπτης ομορφιάς η μουσική του Μανουέλ Ντε Φάγια στο "El Amor Brujo", περιγράφει τη φλόγα, τη ζάλη, την απογειωτική μέθη, που βιώνουν οι ερωτευμένοι που κινούνται μέσα στη σφαίρα του μαγικού, του υπερανθρώπινου, του ιδεατού, του αποθεωτικού!

[Θυμίζω πως η ιστορία αφορά στον κρυφό έρωτα της τσιγγάνας Καντέλα για τον Καρμέλιο, που δεν μπορεί να ευδοκιμήσει αφού παρεμβαίνει το φάντασμα του πρώην συζύγου της.
Ζητά από μια φίλη της να αποπλανήσει το φάντασμα, όταν οι δυο ερωτευμένοι δίνουν το πρώτο ερωτικό φιλί τους.
Ο σύζυγος-φάντασμα τους αφήνει να ζήσουν τον έρωτά τους].

Manuel de Falla: "El Amor Brujo-Cancion del fuego fatuo" :

Το ακούμε από την εκπληκτική Victoria de los Angeles:

Ο τζαζίστας Ντέιβις στα "Σκίτσα από την Ισπανία" εμπνέεται και από την κλασική μουσική. Πιο γνωστό το "Αdagio" από το "Κονσέρτο Αρανχουέθ" του Ροντρίγκο και το "Will-o'-the-wisp" από το "Μάγο Έρωτα" του ντε Φάγια.

Ακούστε την εκδοχή του Ντέιβις, όπου πατώντας στο "Canción del fuego fatuo" από το ΜΑΓΟ ΕΡΩΤΑ καταφέρνει να προσεγγίσει το φολκλόρ της Ιβηρικής μέσω της μελωδικής γραμμής των πνευστών(το φλούγκελχορν αποδίδει την κύρια μελωδία), που υποστηρίζονται από τον ρυθμό των κρουστών.

Miles Davis :"Will O' the Wisp":

Eνας εμβληματικός τζαζίστας, ο Μάιλς Ντέηβις, που κυριάρχησε στο είδος αφήνοντας το λαμπρό του  αποτύπωμα στον πολιτισμό της γενιάς του. Καινοτόμος και  δημιουργικός, εκείνο που θαυμάζω στον Ντέηβις είναι ο τρόπος να ενσωματώνει τεχνικές της κλασικής μουσικής στη τζαζ, με ένα ανυπέρβλητης ομορφιάς αισθητήριο!
Υποκλινόμαστε στο ταλέντο του, την τολμηρότητά του, την δια βίου πειραματική του διάθεση, όλα σπουδαία χαρακτηριστικά για έναν καλλιτέχνη, που τα θυμηθήκαμε λόγω της γενέθλιας επετείου του!

Νέα Υόρκη: Public Library (ταξιδιωτικό άλμπουμ)

 

Οι πύλες της για το κοινό άνοιξαν σαν σήμερα 23 Μαΐου 1911.
Πρόκειται για τη "Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης", την τρίτη μεγαλύτερη στην Β. Αμερική και μία από τις σημαντικότερες ερευνητικές βιβλιοθήκες του κόσμου, με σπάνια βιβλία -συγγράμματα, ανάμεσά τους η "ΒΙΒΛΟΣ του Γουτεμβέργιου".

Βρίσκεται στην 5η Λεωφόρο κι είναι επιβλητικό και μεγαλοπρεπές κτίριο σε στυλ Beaux Arts.
Η Βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε από συγγραφικό υλικό των προγενέστερων Astor Library και Lenox Library.

Μασκότ της Βιβλιοθήκης αποτελούν τα δυο πέτρινα λιοντάρια που φρουρούν την είσοδό της, που προς τιμήν των ιδρυτών ονομάστηκαν Astor και Lenox, ονόματα που στην δεκαετία του 1930, την περιοδο της μεγάλης οικονομικής ύφεσης μετονομάστηκαν σε "Υπομονή" και "Σθένος" συμβολικά χαρακτηριστικά, που θα πρεπει να διαθέτουν οι Αμερικανοί για να αντιμετωπίσουν την κρίση.

Εκτός από τα λιοντάρια την υπέροχη πρόσοψη κοσμούν αλληγορικές φιγούρες της Ιστορίας, Θρησκείας, Ποίησης, Θεάτρoυ, Φιλοσοφίας...ενώ δεξιά και αριστερά δυο περίτεχνες κρήνες, η μια εκπροσωπεί την "Ομορφιά"(απεικόνιση μιας νεαρής γυνα;iκας ακουμπισμένης πάνω στον φτερωτό Πήγασο) και η άλλη την "Αλήθεια"(απεικόνιση ηλικιωμένης, σοφής αντρικής φιγούρας)

Σπουδαία στη Βιβλιοθήκη είναι κι η Συλλογή Drexel, ένα σύνολο χειρογράφων από την Αγγλία, που περιέχουν κατά κύριο λόγο φωνητική μουσική χρονολογίας περί το 1600.
Θεωρείται ως μία από τις σημαντικότερες πηγές για το αγγλικό κοσμικό τραγούδι του 17ου αιώνα, με ρεπερτόριο-μείγμα ιερής και κοσμικής μουσικής , που πιστοποιεί τη χρήση των βιβλίων για ψυχαγωγία και απόλαυση, παρά για λειτουργική χρήση.

Aνάμεσά τους και μια σειρά από μαδριγάλια για 5 φωνές του Orlando Gibbons με τίτλο:

  "The cries of London - Κραυγές του Λονδίνου":

Μικρής διάρκειας βίντεο με φωτογραφίες με μουσική υπόκρουση-μέρος της Συλλογής:

ΒΑΓΚΝΕΡ: "Ιπτάμενος Ολλανδός"

 

(Με αφετηρία την προσέγγιση του Dahlhaus και αφόρμηση τον Χάινε)

Γενέθλια επέτειος  του μεγάλου μεταρρυθμιστή του γερμανικού μελοδράματος, Ρίχαρντ Βάγκνερ σήμερα, σκέφτηκα να σάς καλησπερίσω με τον "ΙΠΤΑΜΕΝΟ ΟΛΛΑΝΔΟ" του.
Ένα έργο, το υλικό του οποίου(σύμφωνα με μαρτυρία του ίδιου του Βάγκνερ) αποτέλεσε το ξεκίνημα της "ποιητικής του σταδιοδρομίας" εγκαταλείποντας αυτή του "κατασκευαστή λιμπρέτων".
Θα στηριχτώ σε απόψεις του μεγάλου Βερολινέζου μουσικοκριτικού Καρλ Νταλχάους και το βιβλίο του: "Τα Μουσικά Δράματα του Ρίχαρντ Βάγκνερ", που είμαι σίγουρη πως οι περισσότεροι Βαγκνερόφιλοι θα το έχετε διαβάσει...

Καταλυτική υπήρξε για τον Βάγκνερ η εκδοχή που έδωσε στο μύθο ο Χάινε το 1834 στο βιβλίο του "Απομνημονεύματα του κυρίου φον Σναβελεμπόβσκι", την οποία ο Βάγκνερ εγκωμίαζε ως αληθινά δραματική.
Η όπερα, που έκανε πρεμιέρα στις 2 Ιανουαρίου 1843 στο Βασιλικό Θέατρο της Δρέσδης πραγματεύεται το θέμα της αγάπης και της λύτρωσης. Αποτελεί δε, το μέσο μεταστροφής του συνθέτη σε νέες αξίες και έννοιες και απαιτεί από το θεατή-ακροατή -όπως και στο αρχαίο δράμα- βαθιά προσέγγιση και ανάγνωση υψηλής αισθητικής.

Ο ΘΡΥΛΟΣ:

lbert Pinkham Ryder: "Flying Dutchman", Smithsonian

Ο θρύλος, φίλοι μου, σάς είναι σίγουρα γνωστός. Είναι η ιστορία του καταραμένου πλοίου, που δεν μπορεί να φτάσει στο λιμάνι του και από αμνημονεύτων χρόνων περιπλανιέται στη θάλασσα. Εκείνο το ξύλινο φάντασμα οφείλει το όνομά του στον καπετάνιο του, έναν Ολλανδό, που κάποτε είχε ορκιστεί σε όλους τους διαβόλους πως θα περνούσε από κάποιο ακρωτήρι, παρά τη θύελλα που λυσσομανούσε, ακόμα κι αν θα χρειαζόταν να ταξιδεύει στη θάλασσα μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία.

Ο Διάβολος το πήρε τοις μετρητοίς  και ο Ολλανδός πρέπει να περιπλανιέται , εκτός κι αν τον λυτρώσει  η πίστη μιας γυναίκας.
Ο διάβολος -βλάκας καθώς είναι- λέει ο Καρλ Νταλχάους στο βιβλίο του  δεν πιστεύει στην πίστη των γυναικών  και γιάυτο επιτρέπει στον καταραμένο καπετάνιο  να πιάνει στεριά κάθε 7 χρόνια.
Καημένε Ολλανδέ!!
Τού φτάνει η χαρά να λυτρώνεται κάθε τόσο και να ξεφορτώνεται την απελευθερώτριά του κι έπειτα να μπαρκάρει ξανά ...

"ΧΑΪΝΕ-ΒΑΓΚΝΕΡ, η βασική διαφορά"

Ο Νταλχάους στηρίζεται πάνω στην παράσταση που είχε δει στο Άμστερνταμ. Τού κάνει εντύπωση πως το έργο διακόπτεται από τη διήγηση μιας περιπέτειας με μια Ολλανδέζα Μεσσαλίνα.Ο Χάινε, λέει ο μουσικοκριτικός, διηγήθηκε την ιστορία, όχι για χάρη της ίδιας της ιστορίας, αλλά για χάρη της ειρωνικής αντίθεσης. Αποφασιστικής σημασίας για τον Βάγκνερ ήταν το μοτίβο του Χάινε, της λύτρωσης.Εδώ ο συνθέτης διαλύει την ειρωνία του ποιητή, πράγμα όχι σπάνιο, καθώς εκείνη την εποχή στα πλαίσια του κινήματος "Θύελλα κι Ορμή"  εξευγενίζεται το υλικό μιας τετριμμένης λαϊκής μπαλάντας.Το τραγικό γινόταν αντικείμενο παρωδίας, αλλά και το παρωδημένο αντιστρεφόταν σε τραγικό.
Ο Βάγκνερ απορρίπτει την παρωδία και δημιουργεί ένα δράμα με μια πολύπλοκη ίντριγκα. Αντί για το χιούμορ του Χάινε, ο συνθέτης επινοεί τη δραματική πλοκή.
Δίκαια ο "Ιπταμενος Ολλανδός" χαρακτηρίστηκε από τον Βάγκνερ "δραματική μπαλάντα"
Η Ζέντα υπόσχεται πίστη στο θάνατο...Κι ο Ολλανδός χρειάζεται αυτή την πιστη για να μπορέσει να πεθάνει...αρνιέται, ομως να μιλήσει για την αγάπη:

"Τη σκοτεινή φωτιά που νοιώθω εδώ να καίει

Αγάπη, ο δόλιος να την ονομάσω;

Μα , όχι! Είναι ο πόθος για τη σωτηρία

αν τέτοιος άγγελος το έφερνε να σωθώ"

Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ της ΖΕΝΤΑΣ-σύνδεση με Λόενγκριν:

Και η Ζέντα ξέρει πως η πίστη που ορκίζεται είναι μια θυσία...
Ο "Ιπτάμενος Ολλανδός" δεν ανήκει στην παράδοση της τραγωδίας, αλλά σε κείνη του μαρτυρικού δράματος, την πορεία του οποίου υπαγορεύει η απαρασάλευτη επιθυμία ενός ήρωα να θυσιαστεί.
Δηλαδή της Ζέντας, που λέει στην εκπληκτική άριά της: "Och sei's die dich durch ihre Trey-Ας είμαι εγω αυτη που με την πίστη θα σε λυτρώσει".
Ίσως να μην είναι τυχαίο που το μοτίβο της προέρχεται από το τέλος της μπαλάντας της Ζεντας, που ακούγεται στη 3η πράξη  κι είναι πυρήνας  ολόκληρου του έργου.
Η μπαλάντα αυτή δεν αποτελεί απλή αφήγηση, αλλά επίκληση για τον Ολλανδό, που τον κάνει να εμφανιστεί ολοζώντανος μπροστά της , όπως στον "Λόενγκριν" η αφήγηση του ονείρου της Έλσας φέρνει στη σκηνή τον Ιππότη των κύκνων...

Θα ακούσουμε τη "Μπαλάντα της Ζέντας" από μια κορυφαία ερμηνεύτρια, με καθαρότητα, όγκο  και συντριπτική δύναμη φωνης: Birgit Nilsson!
Την επιλέγω και επειδή πριν μερικές μέρες(17 Μαΐου) γιορτάσαμε τα 100 χρόνια από τη γέννησή της.

WAGNER: "Der Fliegende Hollander- Senta's Ballade" / Birgit Nilsson 

Ο Bάγκνερ  έγραψε τον Ιπτάμενο Ολλανδό το 1839. Μόλις είχε φύγει από τη Ρίγα της Λετονίας μετά από ποικίλες οικονομικές δυσκολίες και στη θάλασσα βίωσε ένα περιπετειώδες και επικίνδυνο ταξίδι. Μέσα στην τρομερή θαλασσοταραχή οραματίστηκε ένα μελόδραμα με το πλοίο-φάντασμα.
Ο γερμανός δραματουργός μάλλον αναγνώρισε τον εαυτό του στον αιώνιο περιπλανώμενο, δυστυχισμένο τυχοδιώκτη που δεν μπορεί να βρει ειρήνη...

Στην περίφημη, δημοφιλή εισαγωγή, η οποία αποτελεί μικρογραφία της υπόθεσης που διαδραματίζεται στη όπερα διακρίνουμε μια πρωτοκαθεδρία των πνευστών...Κόρνα και τρομπόνια εισάγουν την πρώτη απειλή, ενώ τα δοξάρια των τοξοτών σύρονται αγωνιωδώς...Με βαριές, μεγαλόπρεπες σχεδόν φοβιστικές φράσεις, καταφέρνουν να μεταφέρουν τον ακροατή καταμεσίς μιας άγριας καταιγίδας που μαίνεται στη θάλασσα!
Μια από τις συγκλονιστικότερες -πραγματικά- σκηνές καταιγίδας που αποτυπώνει η ευρηματικότητα, η επιδεξιότητα και πρωτοτυπία του Βάγκνερ!  

Wagner - Der fliegende Hollander, 'Overture' / Sir Georg Solti

H όπερα ολοκληρωμένη:

Είναι "Γλυκιά η Ζωή", ας γευτούμε το νέκταρ της αλήθειας της!

 

imdb

"Χρόνια μετά, τόσο ο τίτλος όσο και η ίδια η ταινία παραμένουν ταυτισμένα με την Ανίτα"

Τα λόγια ανήκουν στον Φεντερίκο Φελίνι και αναφέρονται φυσικά στην Ανίτα Έκμπεργκ, πρωταγωνίστρια της ταινίας του, "Dolce Vita", που σαν σήμερα το 1960 απέσπασε το χρυσό Φοίνικα στις Κάννες!

Μια ταινία γεμάτη συμβολισμούς, καυστική απέναντι στην κοινωνία της εποχής, που παρακμάζει και δημιουργεί ουτοπίες, που οδηγεί σε κόσμους έκφυλους και απατηλούς.
Μια ταινία ψυχογράφημα μιας εποχής...
Ένα αριστούργημα, που σε οδηγεί σε ένα πολύπλοκο λαβύρινθο, που βρίσκεις τη διέξοδό του, μόνο όταν συνειδητοποιήσεις το αμείλικτο, υπαρξιακό κενό, που δημιουργεί η άφεσή μας στη δίνη του λαμπερού "φαίνεσθαι"!

google.com

Συγκινήσεις, υπαρξιακές αναζητήσεις και περιπλανήσεις, σάτιρα και απόλυτος μηδενισμός απέναντι στην "αριστοκρατία" είναι τα ατού της σκηνοθετικής ματιάς του Φελίνι, που αποδεικνύεται προφητικός.


Περίφημη και χαραγμένη στη μνήμη όλων των σινεφίλ η σκηνή με την προκλητική Ανίτα να πέφτει στα νερά της Φοντάνα ντι Τρέβι και το γοητευτικό Μαστρογιάννι να την ακολουθεί!

Είναι "Γλυκιά η Ζωή", φίλες και φίλοι!

Ας αναζητήσουμε τις χαρές της ουσίας της, ας γευτούμε το νέκταρ της αλήθειας της στα μικρά καθημερινά, απλά και ταπεινά, που μας έχουν χαριστεί τόσο απλόχερα ...
Κι αν προνοήσουμε να  υπάρχει και μουσική υπόκρουση από  Νίνο Ρότα, η ρότα της  "χαράζεται προσεκτικά, να μη ματώνει ποτέ η ευλάβεια..."

Γκλουκ :"Ιφιγένεια εν Ταύροις", τα χορωδιακά...

"Σαν όλους τους αληθινά μεγάλους, ο Γκλουκ ήταν απλός και καταδεχτικός, προπάντων με τους νέους που ζητούσαν να τον πλησιάσουν. Όταν γίνονταν οι πρόβες της "Ιφιγένειας εν Ταύροις", ο γάλλος μουσικός Μεούλ, που τότε ήταν 15 χρονών, κατόρθωσε και χώθηκε στο θέατρο.
Ο Γκλουκ εκείνη την ώρα διηύθυνε και δεν τον πήρε είδηση.
Τι επιβλητικός που ήταν με το ωραίο σοβαρό, στρογγυλό του πρόσωπο και την αυστηρή του ματιά, κάτω από το βελουδένιο του σκούφο. Ο Μεούλ, κρυμμένος σε μια γωνιά, τον κοίταζε και δεν χόρταινε. Ωστόσο, τον ξετρύπωσε ο κλητήρας του θεάτρου και ετοιμαζόταν να τον πετάξει έξω, όταν γύρισε ξαφνικά ο Γκλουκ και είδε το νέο που έβγαινε με κατεβασμένο το κεφάλι. Τον κάλεσε κοντά του και τον ρώτησε τι γύρευε εκεί μέσα. Ο Μεούλ του είπε για τη λαχτάρα του να ακούσει τη μουσική του κι ο Γκλουκ συγκινήθηκε τόσο, που του επέτρεψε να έρχεται όποτε θέλει στις πρόβες και του έδωσε και πρόσκληση για την πρεμιέρα της "Ιφιγένειας..."


Έτσι γλαφυρά περιγράφει η εξαιρετική μουσικοπαιδαγωγός Αύρα Θεοδωροπούλου στο βιβλίο της "Δέκα Μουσουργοί" τη σκηνή συνάντησης του Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ με τον έφηβο Étienne Méhul, μετέπειτα σπουδαίο ρομαντικό συνθέτη που είχε ως είδωλό του τον Γκλουκ...
Ένα συνθέτη που τα μελοδράματά του βασίστηκαν στη σχέση αλληλεπίδρασης ανάμεσα στη μουσική και στην ποίηση.
Ο σπουδαίος γερμανός Γκλουκ αποτέλεσε την αφετηρία του ρομαντικού μελοδράματος, τη βάση της θεατρικής εμπειρίας των Μότσαρτ και Μπετόβεν. Ανέδειξε τη σχέση ανάμεσα στην ποίηση και την μουσική, ενισχύοντας τη συμμετοχή της δεύτερης, που αναλάμβανε πλέον να εκφράσει το βαθύτερο νόημα του μελοδράματος, φωτίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις.

Θα'χετε ακούσει για την αντιπαλότητα ανάμεσα σε Γκλουκ-ιστές και Πιτσινι-στές...
Ήταν το 1778, όταν ο διευθυντής της Όπερας του Παρισιού, θέλοντας να οργανώσει μια "αντιπαράθεση" μεταξύ τους,  έπεισε τους δύο συνθέτες να γράψουν ένα μελόδραμα πάνω στην ίδια ιστορία.Το λιμπρέτο και των δυο στηρίχτηκε στην τραγωδία του Ευριπίδη: "Ιφιγένεια εν Ταύροις".

Πρώτη, παρουσιάστηκε η όπερα του Γκλουκ, που είχε θαυμάσια υποδοχή και χαρακτηρίστηκε ως ένα αριστούργημα!
Η επιτυχία του "αντιπάλου", έκανε τον Piccinni να καθυστερήσει το δικό του έργο έναν ολόκληρο χρόνο, που τελικά το  παρισινό κοινό στην ακρόασή του αντέδρασε μάλλον  χλιαρά.

Σύμφωνα με τους μουσικοκριτικούς, εκείνο που εντυπωσιάζει αδιαμφισβήτητα στην όπερα του Γκλουκ και στέκει απόλυτα στο ύψος της αρχαίας τραγωδίας είναι τα χορικά.
Αυτό μαρτυρά την καλή αντίληψη που είχε ο συνθέτης για τη λιτότητα  και καθαρότητα του κλασικού ελληνικού πνεύματος.
Άλλοτε, τα διακρίνει ιερατική μεγαλοπρέπεια και άλλοτε αγγίζουν τα όρια της τραγικότητας.

Τρία έξοχα χορικά από την όπερα αυτή, θα απολαύσουμε με αφορμή τη σαν σήμερα πρεμιέρα της υπέροχης όπερας, 18 Mαΐου 1779.

1.Από την πρώτη πράξη το χορωδιακό των Σκυθών.
Έρχονται να ενημερώσουν πως  δύο νεαροί Έλληνες ναυάγησαν, απαιτώντας να θυσιαστούν:

"Il nous fallait du sang":

2. Στην 4η πραξη το χορωδιακό των ιερειών, που τραγουδούν έναν ύμνο στην 'Αρτεμη, καθώς οδηγούν τον Ορέστη στο βωμό για τη θυσία:

"Chaste fille de Latone":

3. Στο φινάλε της όπερας εμφανίζεται η από μηχανής Αθηνά και δίνει λύση στο αδιέξοδο. Χαρίζει τη ζωή στον Ορέστη και όλοι την υμνούν ευχαριστημένοι.
Το χορωδιακό της  χαράς, που έχουν  την εύνοια γης και ουρανού:

"Les dieux, longtemps en courroux":

Παλαιότερο κείμενο για την "Ιφιγένεια εν Ταύροις" του Γκλουκ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

"ΦΑΓΙΟΥΜ: βαφτισμένα στην όαση παλιών αισθήσεων"

 

"Το βλέμμα τους, σού φανερώνει πιο ζωντανούς τους πεθαμένους, που διψούν τη ζωή, 

περισσότερο από τους ζωντανούς που δεν την υποψιάζονται!!!"

Με αφορμή την σημερινή Διεθνή ημέρα των Μουσείων, καλησπερίζω με άρωμα Αιγύπτου αναδυόμενο στις αίθουσες του Μητροπολιτικού της Ν. Υόρκης...

Περίεργα πρόσωπα με σφιχτά σφραγισμένα χείλη και φλογερά μάτια.
Πρόκειται για τα πορτρέτα φαγιούμ, έργα περίτεχνα, πραγματικά αριστουργήματα!
Νεκρικά πορτρέτα, προορισμένα για ταφική χρήση, που ανακάλυψε αρχικά ένας ιταλός περιηγητής κάπου στο 1600, όμως ήρθαν στο φως όταν ο αρχαιολόγος Sir Petrie το 1900 αναζητώντας την είσοδο μιας πυραμίδας εντόπισε μια νεκρόπολη.

Οι μούμιες που ανακαλύφθηκαν στους τάφους έφεραν στη θέση του προσώπου του νεκρού, την προσωπογραφία του ζωγραφισμένη πάνω σε ξύλο ή πανί. Τα νεκρικά πορτρέτα πήραν το όνομά τους από την Όαση Φαγιούμ κοντά στο Κάιρο, όπου πρωτοβρέθηκαν.

Πορτρέτα, ζωγραφισμένα σε ξύλο ή λινό σάβανο, πολλά από τα οποία φιλοτεχνούνταν όσο ο άνθρωπος ήταν ακόμη ζωντανός και διακοσμούσαν το σπίτι του.

Νεκρικά πορτρέτα με αινιγματικό και γριφώδες βλέμμα, τυλιγμένα μ'ένα πέπλο μυστηρίου.
Για πολλά χρόνια ο προορισμός τους ήταν η μελλοντική ζωή, αφού έγιναν για να συνοδεύσουν τον νεκρό στον άγνωστο "άλλον κόσμο".
Μπρος στα μάτια του έκθαμβου επισκέπτη ξετυλίγεται ολάκερη η ιερότητα των αντιλήψεων ενός αρχαίου λαού!

Στην ημισκότεινη αίθουσα του Μουσείου στοιχισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, σε ένα πάνελ με γυάλινες προθήκες, τρία από αυτά τα Φαγιούμ...

Δεξιά, το φαγιούμ ενός νεαρού άνδρα με χαλαρό το δεξί του μάγουλο και το μάτι της ίδιας πλευράς του προσώπου χωρίς βλεφαρίδες, μαρτυρά οφθαλμολογική ανωμαλία...

Στη μέση ένας άντρας με καρβουνιασμένο πρόσωπο, μεγάλα στρογγυλά μάτια, πλούσια, σγουρά μαλλιά και γένεια, που τονίζουν τα λεπτά μάγουλα και τις γωνίες του προσώπου.

Στο τελευταίο αριστερά, ένας άνδρας με ζεστό, ροδαλό χρώμα στη σάρκα του.
Τα χαρακτηριστικά του διαγράφονται έντονα...
Τεράστια μάτια, σαρκώδη χείλη, μακριά μύτη και φρύδια που σμίγουν...
Φως και σκιά σ'ένα παιχνίδισμα που κερδίζει το βλέμμα, το μαγνητικό και λάγνο...
Όλη η δύναμη της ζωής που έφυγε είναι συγκεντρωμένη σε αυτό το βλέμμα!

Η τέχνη των πορτρέτων αυτών, απαράμιλλη! Οι ματιές τους τρυπούν, κι η σαγήνη τους ισορροπεί ανάμεσα σε ζωή και θάνατο...
Σφιχτά σφραγισμένα τα χείλη και καθηλωτική η μελαγχολική τους έκφραση.
Ζωγραφισμένα με την εγκαυστική τεχνική του λιωμένου κεριού  επιτυγχάνοντας ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα με ζωντανά και λαμπερά χρώματα.
Το έργο γίνεται ακόμη εντυπωσιακότερο, όταν σε κάποια προστίθενται και φύλλα χρυσού.

Τα "θλιμμένα" αυτά πορτρέτα τοποθετούνταν στις μούμιες με ένα και μοναδικό στόχο, απόλυτα συνυφασμένο με τις Αιγυπτιακές ταφικές δοξασίες... η ψυχή του νεκρού  έπρεπε με κάποιο τρόπο να αναγνωρίσει το σώμα στο οποίο άνηκε ώστε να μπορέσει να αναγεννηθεί εύκολα και να μην καταδικαστεί να ταξιδεύει αιώνια.
Δημιουργημένα λοιπόν, τα Φαγιούμ για να συνοδέψουν τους νεκρούς στην αιώνια ζωή απέκτησαν κι αυτά αιώνια ζωή και φήμη χάρις στη ζωντάνια και την εκφραστικότητά τους.

"Τα Φαγιούμ πέθαναν κι όμως βλέπουν...Στα Φαγιούμ το βλέμμα είναι σώμα..."

Βλέμμα που μαγνητίζει και έρχεται μέσα από τα βάθη των χιλιετιών...Είναι το βλέμμα του αρχαίου κόσμου που βρήκε τρόπο να νικήσει τη φθορά...

Αν αφήσουμε τη φαντασία ελεύθερη και παρατηρήσουμε την έκφρασή τους, η αφήγηση ξεκινά κι έχει πολύ ενδιαφέρον!
Ατρόμητοι απέναντι στο Χάρο, μουσικά με ρυθμό και στιχουργήματα βαφτισμένα στην όαση παλιών αισθήσεων και εικόνων...
Οδηγός, η φωνή του Μανώλη Μητσιά...που αυτοσχεδιάζει πάνω σε μουσικές, δίνοντας μαυλιστικό παλμό εμπνευσμένο απ'τα βαθιά, αινιγματικά βλέμματα...

"Οι ίσκιοι μοιάζουν μακριά όπως τ' αρχαία σκιάχτρα 

όταν γυρνούν τα σώματα βαριά σαν την καρδιά τους 

και του τσιγάρου η μικρή στα χείλη τους η καύτρα 

φωτίζει σαν παλιά Φαγιούμ βαθιά τα πρόσωπά τους".

Ερίκ Σατί: ένα Πρελούδιο για την Ηρωική Πύλη του Ουρανού

 

Ο Σατί την εποχή σύνθεσης του Πρελουδίου
(πορτρέτο φιλοτεχνημένο από τον Marcellin Desboutin )

"Je suis venu au monde très jeune... dans un temps très vieux

δηλαδή

Ήρθα στον κόσμο πολύ νέος, σε καιρούς πολύ γερασμένους"

Ο Eρίκ Σατί γεννήθηκε σαν σήμερα, 17 Μαΐου 1866 και παίρνω αφορμή να σας καλημερίσω με ένα έργο του που ανήκει στη "μυστικιστική" περίοδο του συνθέτη...
Μιας εποχής υπερβατικής πνευματικότητας και αναζήτησης της σχέσης του ανθρώπου με το θείο, αντιλήψεων που γνώρισε ο Σατί στους κόλπους του Τάγματος των Ροδόσταυρων.

Πρόκειται για ένα πρελούδιο που -κατά δήλωσή του- είναι το πιο αγαπημένο του, γι’αυτό και το αφιέρωσε στον εαυτό του…

"Je me dédie cette œuvre", θα γράψει στην παρτιτούρα.

Το "Prélude de la porte héroïque du ciel" είναι μια σύνθεση για πιάνο, που ο Ερίκ Σατί έγραψε το 1894(η μοναδική σύνθεσή του εκείνη τη χρονιά) σαν μουσική εισαγωγή στο θεατρικό του Jules Bois: "Η Ηρωική Πύλη του Ουρανού".

Ποιητικό, αέρινο, μυστηριώδες και αινιγματικό, σιβυλλικό και γριφοειδές...

Σύντομα μοτίβα που επαναλαμβάνονται ήρεμα, γλυκά, με μια ταπεινότητα, που οι ειδικοί χαρακτήρισαν "δειλή ευσέβεια", χωρίς ίχνος μουσικής έπαρσης, πιστός στις ιδέες των Ροδόσταυρων και ίσως με μια ειρωνική διάθεση απέναντι στο  θρησκευτικό συναίσθημα, θέμα του θεατρικού κειμένου που έπεται. 

Το έργο του Bois  αναφέρεται σ' έναν ποιητή που αναλαμβάνει την αποστολή να εκθρονίσει τη Θεοτόκο και να την αντικαταστήσει με την  αιγυπτιακή θεά Ίσιδα, ενώ χαρακτήρες από τη Βίβλο ανακατεύονται με κείνους από τη Μυθολογία της Αιγύπτου.

Kάποιοι χαρακτήρισαν την απόπειρα του Bois "παρακμιακό μείγμα Αιγυπτιολογίας, Βιβλικών ιστοριών με το Παρίσι του 19ου αι., μια ειρωνική μελέτη θρησκευτικού συναισθηματισμού".
Ο ίδιος ο Ερίκ Σατί  περιγράφει το πιανιστικό έργο σαν: "ένα μικρό πρελούδιο γεμάτο μυστικιστική γλυκύτητα, εκστατική χαρά, ένα μικρό πρελούδιο γεμάτο οικεία καλοσύνη..."

Πάντως, οι κριτικοί της εποχής έκαναν λόγο για "σύνθεση αμιγούς ηδονισμού χωρίς απώτερα κίνητρα, ο οποίος εκφράζεται ξεκάθαρα μέσα από μια αρμονία που ίσως και να υπερβαίνει σε φινέτσα τα καλύτερα συνθετικά δείγματα αυτού του είδους του Σατί". 

Απείθαρχος και ατίθασος ο Σατί, ένας ανεξάρτητος και πρωτοπόρος της εποχής του, που η μουσική αισθητική του αποτέλεσε πρόκληση! Πολυσχιδής προσωπικότητα, πολυδαίδαλη μουσική σκέψη, στο έργο του αυτό με άκρως αυθεντικό τρόπο η ιδιαίτερη, νεωτεριστική φύση του.
Έργο, που αναδεικνύει το θαυμαστό στο Σατί να προσεγγίζει την μουσική από μια διαφορετική οπτική, με μια εκκεντρικότητα μεν, που πολλοί είπαν παράνοια, εγώ την ονομάζω ανάγκη απομόνωσης, προσωπικής ενδοσκόπησης, μουσικού φιλτραρίσματος που μεταβάλλεται όταν ωριμάσει σε εκτόνωση και έκφραση μέσα από μια καινοτόμα, αρμονική γλώσσα.

Στην πιανιστική σύνθεση υποδεικνύονται ιδιαίτεροι τρόποι εκτέλεσης και ερμηνείας, γνωστοί εκφραστικοί μέθοδοι του Σατί:

Ήρεμα και με βαθιά ευγένεια

Δεισιδαιμονικά

Με σεβασμό

Με εσωτερική σιωπή

Με δειλή ευσέβεια

Αποφυγή κάθε ιερόσυλης ανάτασης

Χωρίς κομπασμό

Με καλοσύνη

Erik Satie: "Prélude de la porte héroïque du ciel"
(στο πιάνο ο Φρανσίς Πουλένκ)

Το 1911 τo "Prelude to the Heroic Gate of Heaven" μεταγράφηκε για ορχήστρα και παρουσιάστηκε στο Παρίσι σε μια συναυλία που ο συνθέτης δεν παραβρέθηκε "λόγω έλλειψης αξιοπρεπούς ένδυσης", όπως είπε με το γνωστό ειρωνικό και συγχρόνως χιουμοριστικό ύφος του...

"Εν Παρισίοις 16 Μαΐου 1770…"

 

Γκραβούρα: «The Royal Wedding, May 16, 1770»
(από: i.pinimg)

Την Τετάρτη, στις 9 ακριβώς, η Mαρία Αντουανέτα έφυγε για τις Βερσαλλίες…
Ο βασιλιάς και ο δελφίνος την υποδέχτηκαν…
Σε μια ώρα ξεκινούσαν για το παρεκκλήσι.

Μπροστά ο μονάρχης και πίσω το ζευγάρι...Έφτασαν στο ιερό και γονάτισαν στο μαξιλάρι που ήταν τοποθετημένο στα σκαλοπάτια του. Ο Αρχιεπίσκοπος τους πρόσφερε αγίασμα κι ευλόγησε το δαχτυλίδι…
Η βασιλική χορωδία άρχισε να ψάλλει το μοτέτο… κάποιο του Ραμώ, νομίζω...
Στο Παρίσι επικρατούσε ερημία...τα καταστήματα είχαν κλείσει γιατί το πλήθος είχε μαζευτεί στις Βερσαλλίες για να βοηθήσει στους γαμήλιους εορτασμούς. 

Κατά τις τρεις, ο ουρανός συννέφιασε βαριά. Μια βίαιη καταιγίδα ξέσπασε.  Τα πυροτεχνήματα, μάλλον δεν θα μπορούσαν να εκτιναχθούν. Τα νερά της βροχής είχαν σχηματίσει ορμητικούς χειμάρρους.

Στο κάστρο, ωστόσο, η μέρα τελείωσε εξαιρετικά. Το δείπνο σερβιρίστηκε κανονικά. Ακολούθησε χορός στη μεγάλη σάλα που φωτιζόταν από αμέτρητο αριθμό κεριών… 

Όμως, παρά τη λαμπρότητα των εορτασμών και το πολλά υποσχόμενο μέλλον των νεονύμφων, κάποιοι οιωνοσκόποι θεώρησαν τη θύελλα ως απειλή.
Κάποιος δεισιδαίμων υπενθύμισε ότι κατά την υπογραφή του γαμήλιου συμβολαίου από τη νύφη, είχε πέσει μια κηλίδα μελάνης που είχε σβήσει το μισό της όνομα...

(Απόσπασμα από ένα ημερολόγιο φαντασίας για τους γάμους
της Μαρίας Αντουανέτας στις 16 Μαΐου 1770...)

Κι οι κακοί οιωνοί επιβεβαιώθηκαν…
Όπως όλοι γνωρίζουμε, όταν ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση ο λαός του Παρισιού αιχμαλώτισε την βασιλική οικογένεια και λίγο αργότερα  η Αντουανέτα καρατομήθηκε μαζί με το σύζυγό της, Λουδοβίκο.

(από: pinterest.co.uk)

Αστειευόμενος κανείς, θα μπορούσε να σκεφτεί πως αν είχε αποφασίσει να νυμφευθεί τον Μότσαρτ, ίσως η τύχη της ήταν διαφορετική…

[Ας θυμηθούμε ένα ευτράπελο επεισόδιο: Ο Μότσαρτ στα έξι του και σε ευρωπαϊκή περιοδεία ως παιδί θαύμα προσκαλεσμένος στη Βιέννη και στο παλάτι από τη Μαρία Θηρεσία (μητέρα της Αντουανέτας) έδωσε συναυλία στο Σεμπρούν, όπου κάποιοι αναφέρουν ότι παίζοντας με την, κατά λίγους μήνες μεγαλύτερή του, Αντουανέτα γλίστρησε στους μαρμαρένιους διαδρόμους του ανακτόρου...
Η ευγενής δεσποσύνη βοήθησε τον εξάχρονο να ανασηκωθεί, κίνηση που εντυπωσίασε τον μικρό Βόλφγκαγκ, που της έκανε πρόταση …γάμου!]




Η ζωή της άνασσας της Γαλλίας έγινε ταινία το 2006, μια παραγωγή, που σκηνοθέτησε η κόρη του Κόπολα χωρίς ιδιαίτερα καλές κριτικές.
Το σάουντρακ περιλαμβάνει και κάποια κομμάτια κλασικής, ανάμεσά τους και το 1ο Μινουέτο από τις περίφημες «Les Indes Galantes» του Ζακ Φιλίπ Ραμώ που επενδύει τη σκηνή του χορού και μπορείτε να τη δείτε  εδώ ...

Απολαύστε όλη την όπερα-μπαλέτο «Οι Ιπποτικές Ινδίες» από την Ορχήστρα των Εθνών με τον Jordi Savall.

Ο πρόλογος της σουίτας έχει μυθολογικό θέμα  με την Ήβη και τη θεά του πολέμου Μπελόνα να εγκωμιάζουν τον έρωτα...
Ακολουθούν  τέσσερεις entrees, με άρωμα εξωτισμού, αφού κάθε μια ξετυλίγει και μια ερωτική ιστορία σε μια εξωτική χώρα: την Τουρκία, το Περού, την Περσία και την Αμερική.

Πρόλογος
«Le Turc généreux» (Ο γενναιόδωρος Τούρκος)
«Les Incas du Pérou» (Οι Ίνκας του Περού)
«Les Fleurs - fête persane» (Περσική γιορτή λουλουδιών)
«Les Sauvages» (Ιθαγενείς της Αμερικής)

Ένα εξωευρωπαϊκό μουσικό σκηνικό που αναδεικνύει την δημιουργικότητα του συνθέτη, την τρομερά απελευθερωμένη φαντασία του, καθώς συγχωνεύει την εξιδανικευμένη «αγριότητα» με τη φινέτσα της Γαλλικής μουσικής του 18ου αιώνα.

Moντεβέρντι: "Gran Giove", η άρια με τα σύμβολα...

"Monteverdi's Portrait", Bernardo Strozzi

Η Κρεμόνα εκτός από παράδοση στην οργανοποιία (καθώς εκεί είχαν την έδρα τους οι Οίκοι των Αμάτι, Γκουαρνέρι και Στραντιβάρι), γέννησε τον κατά κοινή ομολογία «προφήτη της μουσικής», όπως αποκαλούσαν τον Κλαύδιο Μοντεβέρντι οι σύγχρονοί του λόγω των μουσικών καινοτομιών του.

Ο ιδιοφυής συνθέτης γεννήθηκε σαν σήμερα πριν από 450 χρόνια στην Κρεμόνα γι'αυτό το 2017 χαρακτηρίστηκε "Ετος Μοντεβέρντι" με εκδηλώσεις ανά την υφήλιο αφιερωμένες στη ζωή και το έργο του.

Λόγω της ημέρας λοιπόν, σας καλημερίζω με ένα πορτραίτο του φιλοτεχνημένο από τον Bernardo Strozzi, που κοσμεί το Κρατικό Μουσείο του Ίνσμπουργκ.
Είναι προσωπογραφία μεγάλης σημασίας γιατί απεικονίζει το συνθέτη να κρατά παρτιτούρα, μοναδικό διασωθέν χειρόγραφο του έργου αυτού.


Πρόκειται για την όπερα "Η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα" και συγκεκριμένα την άρια "Gran Giove".

Η όπερα είναι μια από τις τρεις σωζόμενες όπερες του συνθέτη και γράφτηκε το 1640, όταν ο Μοντεβέρντι ήταν αρχιμουσικός της χορωδίας του Αγ. Μάρκου της Βενετίας και κληρικός, ταυτόχρονα, θέση που αρχικά δεν του επέτρεπε την ενασχόλιση με κοσμικά μουσικά είδη όπως η όπερα, όμως όπως διαβάζουμε σε πολλά συγγράματα ο συνθέτης δεχόταν πιέσεις από σημαίνοντα πρόσωπα της Βενετίας να ακολουθήσει την πολιτισμική ατμόσφαιρα της εποχής.

Το έργο χαρακτηρίζεται ως μία από τις πρώτες σύγχρονες όπερες, αφού ο Μοντεβέρντι χρησιμοποιεί νέες φόρμες όπως το arioso, το ντουέτο και το ρετσιτατίβο.

H όπερα βασίζεται στην Οδύσσεια του Ομήρου και την επιστροφή του ήρωα στην πολυπόθητη Ιθάκη μετά τη μεγάλη περιπλάνηση, εστιάζοντας στην πάλη του ανθρώπου με τη μοίρα, τους θεούς, τη φύση και διδάσκοντας πως η υπομονή, η επιμονή και η αρετή, επιβραβεύονται.

Παρατηρώντας τον πίνακα του Στρότσι εντοπίζουμε ένα κεφαλαίο γράμμα "G" στην πάνω άκρη της παρτιτούρας που παραπέμπει στο όνομα του χαρακτήρα.
Πρόκειται για την Γιούνο(Giunone), τη ρωμαϊκή θεά, αντίστοιχη της Ήρας των Ελλήνων, σύζυγο του άρχοντα των θεών, Γιούπιτερ και προστάτιδα του γάμου.

Η Γιούνο τραγουδά την άρια "Gran Giove", τον τίτλο και τις πρώτες νότες της οποίας διακρίνουμε στο εικαστικό έργο.

Η λεπτομέρεια της παρτιτούρας

Η άρια ερμηνεύεται λίγο πριν το τέλος, όπου η σκηνή έχει μεταφερθεί στο παλάτι των θεών, εκεί που συνεδριάζουν για το νόστο του Οδυσσέα.
Η Γιούνο προτρέπει τον πατέρα των θεών, Giove, να δώσει τέλος στις ταλαιπωρίες του Θακήσιου ήρωα...
Ανάλαφρα και γλυκά έρχεται η προτροπή: "Ας επέλθει ειρήνη!"
H μεταλλική χροιά μιας τρομπέτας προετοιμάζει ηχητικά την ατμόσφαιρα να ακουστεί η άρια της Γιούνο:

"Gran Giove, alma de'Dei,

Dio d'elementi, mente dell'Universo,

inchina le tue grazie a'prieghi miei.

Ulisse troppo errò

troppo, ahi, troppo soffrì:

Tornalo in pace un dì.

Fu divin il voler che lo destò;

Ulisse troppo errò"

"Τρανέ Δία, ψυχή των θεών

πατέρα των στοιχείων, του νου και του σύμπαντος,

δώσε τέλος στου Οδυσσέα τα βάσανα!"

Giunone's aria: "Gran Giove":Renate Lenhart

Διευθύνει ο Nikolaus Harnoncourt

Υπάρχουν ερευνητές οι οποίοι αμφισβητούν την πατρότητα της όπερας, την οποία αποδίδουν στον Καβάλι. Σ' αυτούς οι Μοντεβερντικοί με σθεναρή επιμονή, αντιπαραθέτουν τη σύνδεση με τους  Αψβούργους, κάτι που φαίνεται από τα ονόματα των θεών Giunino και Giove, καθώς αλληγορικά και τιμής ένεκεν συχνά το αυτοκρατορικό ζεύγος παραλληλίζονταν με τους θεούς της αρχαιότητας.
Όπως ακριβώς συνέβη και στο ιντερμέδιο που είχε συνθέσει ο Μοντεβέρντι για τους γάμους της Ελεονώρας με το Φερδινάνδο της Αυστρίας. Στοιχείο, που θεωρούν πως αποτελεί αδιάσειστη μαρτυρία  της πατρότητας  Μοντεβέρντι.