Ψαράς από τη Γαλιλαία ο Απόστολος Ανδρέας, ονομάζεται "Πρωτόκλητος", επειδή αυτός πρώτος κλήθηκε να ακολουθήσει το Χριστό. Κήρυξε τον Χριστιανισμό σε πολλές περιοχές και ίδρυσε εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη, που θεωρείται η βάση του Οικουμενικού Πατριαρχείου γι' αυτό ο Άγιος Ανδρέας αναφέρεται ως ο ιδρυτής του.
Από τις περιοχές όπου δίδαξε και ίδρυσε Εκκλησία ήταν και η Αχαΐα.
"Πολύ τιμημένη είναι η Πάτρα μέσα στον κόσμο, γιατί αξιώθηκε να ποτισθεί το χώμα της με το αίμα εκείνου που τον κάλεσε "πρώτον" ο Χριστός.." (Φ. Κόντογλου)
Οι διδαχές του Πρωτοκλήτου Ανδρέα έπεισαν να πιστέψει, την σύζυγο του Ρωμαίου Υπάτου στην Πάτρα, που εξοργισμένος διέταξε τη σταύρωσή Του πάνω σε Χιαστό σταυρό το 60 μ. Χ.
"Άγιοι Ανδρέας και Φραγκίσκος" Δ. Θεοτοκόπουλος, Πράδο
Στο Σταυρό αυτό ακουμπάει ο Απόστολος, στην ελαιογραφία του 17ου αι. που βλέπετε παραπάνω κι έχει φιλοτεχνηθεί στο εργαστήριο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου βασισμένο σε αντίστοιχο δικό του έργο (Άγιοι Ανδρέας και Φραγκίσκος-Μουσείο Πράδο).
Ο Έλληνας ζωγράφος απεικόνισε αρκετές φορές τον Πρωτόκλητο μαθητή του Ιησού.
Ο Απόστολος εικονίζεται να στέκει όρθιος κάτω από έναν μολυβένιο από τα σύννεφα ουρανό, ακουμπισμένος στο σταυρό του φορώντας πράσινο χιτώνα και σκουρόχρωμο μαβί μανδύα. Το κεφάλι του είναι στραμμένο προς τ' αριστερά, ενώ το δεξί χέρι του αναπαρίσταται σε κίνηση, που μαρτυρά ότι ο Άγιος με κάποιον συνομιλεί που δεν φαίνεται. Ο δημιουργός τοποθετεί τη φιγούρα σε πρώτο πλάνο, να στέκει πάνω σε βραχώδη επιφάνεια και στο βάθος σκιαγραφείται τοπίο, μια σχηματική απεικόνιση μέρους του Τολέδο.
Το όνομα του Πρωτοκλήτου Ανδρέα είχε ο Γερμανός συνθέτης, Andreas Heichlinger (1746 - 1809). Ανήκε στο Τάγμα των Κιστερκιανών, ένα μικτό θρησκευτικό, μοναστικό τάγμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας γνωστό και ως "Λευκοί Μοναχοί".
Ο Heichlinger είχε λάβει μουσική εκπαίδευση την οποία αξιοποίησε στο Αβαείο του Σάλεμ, όπου υπηρετούσε. Το θρησκευτικό του έργο είναι πλούσιο και αδίκως παραμελημένο. Το διάστημα της μοναστικής ζωής του στο Σάλεμ και για τη Γιορτή του Αγίου Ανδρέα που η Εκκλησία τιμά στις 30 Νοεμβρίου, ο Andreas Heichlinger συνέθεσε την "Missa Solemnis Sancti Andreae", στην οποία αφηγείται με νότες το βίο του Αγίου και το μαρτυρικό θάνατό του.
"Απόστολος Ανδρέας", Δ. Θεοτοκόπουλος
Η σύνθεση που είναι σε κλασικό στυλ, ακολουθεί το τυπικό της Λειτουργίας της Δυτικής Εκκλησίας και αναπτύσσεται στα μέρη:
Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus και Agnus Dei
Πρόκειται για δεξιοτεχνικότατη σύνθεση, που αφυπνίζει τα θρησκευτικά συναισθήματα και ως ακρόαμα αναδύει μια ανώτερη μορφή πίστης από το δημιουργό της, που φαίνεται με τη μουσική του να στοχεύει να συνεισφέρει με τις ταπεινές του δυνάμεις στη λαμπρότητα του Αγίου. Στοχεύει να εκφράσει το σεβασμό για τη βαθύτητα των διδαχών Του και την ευλαβική του ευγνωμοσύνη για όσα η χάρη Του πρόσφερε στην ανθρωπότητα, για τους αγώνες του να μεταδώσει το ανέσπερο Φως του Χριστού. Λαμπερή και ακτινοβόλα η ηχητική ποιότητα της σύνθεσης, όπως επιβάλλει το πλαίσιο μιας Μissa Solemnis-Πανηγυρικής Λειτουργίας. Μια Λειτουργία εκπάγλου μουσικής ομορφιάς που γίνεται αντιληπτή απαρχής της, με τα σόλι του κλαρινέτου να κεντούν σε πλουμιστή δαντέλα τις φωνές των χορωδών και σολιστών...
Andreas Heichlinger: "Missa Solemnis Sancti Andreae":
Ο γεννημένος σαν σήμερα, 28 Νοέμβρη του 1757, William Blake εκτός από ποιητής ήταν και εικαστικός καλλιτέχνης, χαράκτης, εικονογράφος και ζωγράφος. Μια πολύπλευρη και εκκεντρική προσωπικότητα, που χαρακτηρίστηκε ως "Προφήτης" της βρετανικής Λογοτεχνίας.
Αν και στην εποχή του χλευάστηκε ως παράφρων και εκκεντρικός καλλιτέχνης("ένας τεχνίτης με άγριες ιδέες και την τάση να γράφει ακατανόητους στίχους..."), το συναρπαστικό του έργο τον κατέταξε στο πάνθεο των ποιητών και εικαστικών της ρομαντικής εποχής. Το ελεύθερο πνεύμα του και η επιθυμία του να διαμαρτύρεται σε κάθε μορφή εξουσίας, τον οδήγησαν σε πειραματικούς δρόμους απ’ όπου ξεπήδησε η ριζοσπαστική, εκκεντρική τέχνη του, που οι "αγκυλώσεις" της εποχής δεν αναγνώρισαν, ούτε άντεξαν…
Ενα από τα προφητικά βιβλία του Μπλέικ, με το οποίο αποδεσμεύτηκε από το νεοκλασικισμό είναι το "Βιβλίο της Θελ", που έγραψε τη διετία 1788 -1790. Πρόκειται για ποίημα στο μεγαλύτερο μέρος του ανομοιοκατάληκτο, το οποίο εικονογράφησε ο ίδιος ο Μπλέικ, όπως συνήθιζε, με τεχνική εκτύπωσης, πρωτότυπη και ιδιαίτερη, στην οποία χρησιμοποιούσε χάλκινες πλάκες, νερομπογιές και οξέα για σταθεροποίησή τους, που ο ίδιος ονόμασε "Φωτισμένες εκτυπώσεις". Μια μέθοδος, που πολλές από τις λεπτομέρειές της δεν είναι γνωστές και ο ίδιος ισχυριζόταν πως του την αποκάλυψε το πνεύμα του αδερφού του σε όραμα!
"Το Γνωμικό της Θελ", πλάκα εκτύπωσης
Το "Γνωμικό της Θελ", που διαβάσαμε παραπάνω, από κάποιους ερμηνεύεται ως η απόρριψη από τον Μπλέικ της Αγγλικανικής Εκκλησίας.
Η Θελ είναι ένα μικρό αγνό κορίτσι, που ζει με την οικογένειά της στην εξοχή, βοηθώντας στη βοσκή των κοπαδιών. Μια μέρα δεν πηγαίνει στη βοσκή γιατί κατακλύζεται από αδιόρατη ανησυχία... Περιπλανιέται προσπαθώντας να βρει την απάντηση στα ερωτήματα που τη βασανίζουν: Γιατί η άνοιξη της ζωής αναπόφευκτα σβήνει; Γιατί κάθε τι στην πλάση έχει τέλος;
Υπαρξιακά ερωτήματα για τη νεότητα, τη θνησιμότητα, τις εμπειρίες, την αιωνιότητα... Η Θελ είναι η αγέννητη ψυχή που αρνείται να ζήσει στον υλικό κόσμο. Το Βιβλίο της Θελ είναι η αλληγορία του πνεύματος που αναζητά διαρκώς, συγκεντρώνει εμπειρίες και αποφασίζει να παραμείνει για πάντα αγνό.
"Α! Η Θελ είναι σαν τόξο δροσερό, σαν σύννεφο περαστικό,
Ανταύγεια, σκιά μες στον καθρέφτη του νερού,
Κάτι σαν όνειρο παιδιού και σαν χαμόγελο μωρού,
Φωνή περιστεριού, μέρα φευγάτη και μουσική αέρινη.
I. Από τους πολυβραβευμένους σύγχρονους κλασικούς συνθέτες είναι ο Βέλγος, Lucien Posman. Είναι μουσουργός που έχει ασχοληθεί με πολλά μουσικά είδη (κονσέρτα, συμφωνίες, μουσική δωματίου…) όμως επειδή είναι και λάτρης της ποίησης του Μπλέικ, ένας σχετικά μεγάλος αριθμός των φωνητικών του έργων στηρίζεται σε κείμενα του σπουδαίου ποιητή.
Το 2001 εμπνεύστηκε από το "Βιβλίο της Θελ" κι έδωσε μια σύνθεση για 2 γυναικείες φωνές και μικρό ορχηστρικό σύνολο(φλάουτο, κλαρινέτο, γκλόκενσπιλ, μαρίμπα, βιολί, βιόλα, τσέλο και πιάνο).
Βασικός εκπρόσωπος του μεταμοντερνισμού, ο Πόσμαν με τον ασυνήθιστο συνδυασμό οργάνων που ξαφνιάζει, δημιουργεί περίεργα ηχοχρωματικά αποτελέσματα που ταιριάζουν στο ύφος του ποιητικού κειμένου του τιμώμενου εκκεντρικού καλλιτέχνη.
Lucien Posman: "THE BOOK OF THEL", W. Blake
II. Μια καντάτα για 4 γυναικείες φωνές και πιάνο, που δραματοποιεί το αφηγηματικό ποίημα του William Blake, το "Βιβλίο της Θελ", συνέθεσε το 2008 ο βρετανός δημιουργός, Piers Maxim.
Η σύνθεση αναπτύσσεται σε πέντε ενότητες, αντίστοιχες μερικών από τις σκηνές του ποιήματος:
1. Εισαγωγή και Διαλογισμός της Θελ 2. Το κρίνο 3. Το μικρό σύννεφο 4. Το σκουλήκι και ο λόφος από πηλό 5. Ο άγνωστος τόπος
Η μουσική γλώσσα του Piers Maxim αναδύει στοχαστική μελαγχολία και με τις μεταβαλλόμενες αρμονίες δημιουργεί ατμόσφαιρα γαλλικής ιμπρεσιονιστικής σχολής.
Piers Maxim: "The Book of Thel":
Στο μπλογκ υπάρχουν πάρα πολλά κείμενα για τον Blake. Περιηγηθείτε!
Χρόνια Πολλά σε όλες τις φίλες, που γιορτάζουν σήμερα! Τις αγαπημένες Κατερίνες ή με όποιο υποκοριστικό επιθυμούν να τις αποκαλούμε...Καίτη, Κατίνα, Κάτια, Ρίνα, ακόμα και αγγλιστί ή γαλλιστί Κατρίν και Κάθριν...
Το ωραίο και εύηχο όνομά τους που μάλλον προέρχεται από τη λέξη "εκάτερος" είναι συνδεδεμένο με την ευγένεια και την αγνότητα, ίσως γι' αυτό και η Αγία Αικατερίνη, θεωρείται προστάτιδα των παρθένων νεαρών κοριτσιών. Η Αγία είναι επίσης προστάτις των Μηχανικών καθώς μαρτύρησε σε τροχό, αλλά και γιατί στην εποχή της ήταν πρότυπο μόρφωσης.
Yπήρξε κορυφαία διανοούμενη κατά τον 4ο αι, μιλούσε άπταιστα Λατινικά και Ελληνικά και χάρη στις άπειρες γνώσεις της, όπως και τη ρητορική της δεινότητα πέτυχε πολλά στην προσπάθειά της να διαδώσει το Χριστιανισμό. Όταν οι Ρωμαίοι λόγω της πίστης της θέλησαν να την βασανίσουν με τον ακιδοφόρο τροχό, το όργανο έσπασε σε χίλια κομμάτια. Ετσι, έγινε το σύμβολο της αγίας, όπως και το σπαθί με το οποίο την αποκεφάλισαν.
Με αυτά τα σύμβολα την απεικονίζει στην θαυμάσια θρησκευτική του σύνθεση ο Καραβάτζιο, που βλέπετε παραπάνω. Λέγεται πως για μοντέλο για την Αγία Αικατερίνη ο ιταλός ζωγράφος χρησιμοποίησε μιαν εταίρα με υψηλές γνωριμίες στους αριστοκρατικούς κύκλους.
Ο Καραβάτζιο επιλέγει μια μεγαλειώδη και εξευγενισμένη προσέγγιση, που συνδέει ευρηματικά την ευγενική καταγωγή της Αγίας με την τόλμη και αποφασιστικότητα της εταίρας-μοντέλου. Η Αικατερίνη αποτυπώνεται καθιστή δίπλα στον τροχό φορώντας ένα ακριβό πολύπτυχο βελούδινο ρούχο. Κοιτάζει υπό γωνία τον θεατή, κρατώντας την αιμοσταγή μάχαιρα. Το βαθυκόκκινο του αίματος συνταιριάζεται χρωματικά με το μπροκάρ μαξιλάρι που ακουμπά τα πόδια της δίπλα σε κλαδί φοινικιάς, άλλο σύμβολο της Αγίας. Η γυναικεία φιγούρα όπως και τα αντικείμενα της σύνθεσης δεν οριοθετούνται με κάποιο περίγραμμα αλλά διακρίνονται μέσα από την αντιπαράθεση των φωτεινών και σκοτεινών επιφανειών. Είναι η γνωστή τεχνική κιαροσκούρο του Καραβάτζιο, που δημιουργεί το δραματικό φωτισμό της σκηνής.
Ο πίνακας ανήκε στη συλλογή του καρδινάλιου Φραντσίσκο Μαρία ντελ Μόντε, ο οποίος και τον παρήγγειλε στον Καραβάτζιο, καθώς θεωρούσε την Αγία Αικατερίνη προστάτιδά του.
Virgil Thomson
Το εξαίρετο εικαστικό θα συνοδεύσουμε με μια θρησκευτική φωνητική σύνθεση του Virgil Thomson, αμερικανού συνθέτη και μoυσικοκριτικού, από τους σπουδαιότερους του 20ου αι. Με το έργο του συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη του "Aμερικανικού ήχου" στην κλασική μουσική. Αν και έχει περιγραφεί ως μοντερνιστής, το στυλ του αποτελεί κράμα νεορομαντισμού- νεοκλασικισμού, του οποίου "η εκφραστική φωνή ήταν πάντα προσεκτικά σιωπηλή", χαρακτηρισμός που υπογραμμίζει τις μελετημένες πάντα δημιουργίες του.
Υπήρξε μαθητής της Νάντιας Μπουλανζέ και φίλος των μελών της Ομάδας των Έξι (Πουλένκ, Μιγιώ, Ονεγκέρ κλπ), τους οποίους συνάντησε στο Παρίσι και επηρεάστηκε από το συνθετικό ύφος τους. Αργότερα καθιερώθηκε ως αντίπαλος του Άαρον Κόπλαντ...
Το 1959 συνθέτει και δημοσιεύει τον κύκλο τραγουδιών συνοδεία πιάνου με τίτλο: "Mostly About Love" πάνω σε κείμενα του αμερικανού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα, Kenneth Koch. Περιλαμβάνονται:
1. Τραγούδι Αγάπης
2. Κάτω στις αποβάθρες
3. Πάμε μια βόλτα και
4. Προσευχή στην Αγία Αικατερίνη
Λόγω της Γιορτής της Αγίας θα ακούσουμε φυσικά το τελευταίο, "A Prayer to St. Catherine" στο οποίο ο Thomson ενσωμάτωσε μουσικά στοιχεία από ύμνους των Βαπτιστών, Γρηγοριανά άσματα και μοτίβα τραγουδιών, ενώ το στυλ του μαρτυρά επιρροή από νεορομαντισμό με μια συγκρατημένη χρήση παραφωνίας.
Ερμηνεύει η σπουδαία Frederica von Stade. Αν και το ποιητικό κείμενο της Προσευχής συνδέεται με την Αικατερίνη της Σιένα μια αγία που σχετίστηκε με το Δομινικανικό τάγμα, εμείς το συσχετίζουμε με την Αγία της Αλεξάνδρειας και ενώνουμε την κατανυκτική μελωδία με τις ευχές μας σε όλες τις Κατερίνες, να είστε γερές, δυνατές, χαρούμενες και πλημμυρισμένη με κάθε καλούδι η ψυχή σας ως τα βαθιά γεράματα...
"O Σπινόζα μελετά την "Ηθική" του" Franz Wulfhagen
Λέγεται πως η "Ηθική" του Σπινόζα είναι το καλύτερο πεδίο εκπαίδευσης για τη διανόηση, γιατί ο Σπινόζα όπως κανένας άλλος φιλόσοφος μας διδάσκει τη ριζική ελευθερία της σκέψης.
"Καταραμένος να είναι την ημέρα και καταραμένος να είναι τη νύχτα. Καταραμένος να είναι όταν φεύγει και καταραμένος να είναι όταν έρχεται. Ο Θεός θα σβήσει το όνομα του από τον Παράδεισο […] Κανείς δεν θα πρέπει να επικοινωνεί μαζί του […] ούτε να διαβάσει οτιδήποτε αυτός έχει γράψει".
Αυτά ανέφερε ο αφορισμός του Μπαρούχ Σπινόζα από την Εβραϊκή Συναγωγή το 1656 στο Άμστερναμ. Κι όμως, κανείς δεν έσβησε το όνομά του, είναι από τους πλέον διαβασμένους φιλοσόφους στο πέρασμα του χρόνου, και κατατάσσεται στο πάνθεον των μεγάλων φιλοσοφικών πνευμάτων.
Η απλή αρχή του Σπινόζα "ο άνθρωπος σκέφτεται" υπήρξε οδηγός για τον Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ. Πρωτοδιάβασε την Ηθική του Σπινόζα δεκατριάχρονος.
"Μπορεί -όπως λέει ο σπουδαίος πιανίστας, μαέστρος και συγγραφέας- το απόλυτο φιλοσοφικό έργο να είναι η Βίβλος, όμως η ανάγνωση του Σπινόζα μου άνοιξε νέους ορίζοντες. Το αντίγραφο της Ηθικής τσακισμένο, σκισμένο στις άκρες του, υπογραμμισμένο, είχε γίνει για χρόνια ο απόλυτος συνοδός μου, το έπαιρνα στα ταξίδια μου, στα δωμάτια των ξενοδοχείων που διέμενα και στα διαλείμματα των συναυλιών μου μελετούσα και στοχαζόμουν πάνω στις "Αρχές" του. Ο Σπινόζα με βοηθά να βλέπω τον εαυτό μου αντικειμενικά".
Η σύνδεση μεταξύ σκέψης και ελευθερίας αποτελεί αξίωμα για τον Μπαρενμπόιμ, βαθιά επηρεασμένο από την ανάγνωση του Σπινόζα και τροφοδοτούμενο από τη μαθητεία του με τη Νάντια Μπουλανζέ, η οποία πίστευε ότι "ο ιδανικός μουσικός πρέπει να σκέφτεται με την καρδιά και να αισθάνεται με τη διάνοια".
"Ο Σπινόζα που αγωνίστηκε για το ιδανικό της ελεύθερης σκέψης δεν θα ανεχόταν περιορισμούς, που επιβάλλονται από οποιοδήποτε πολιτικό ή θρησκευτικό σύστημα", δηλώνει ο αγαπημένος μουσικός που συχνά αναφέρεται σε φαινομενικά αντίθετες ιδιότητες που για αυτόν είναι "εποικοδομητικοί σύντροφοι": επιλογή και περιορισμός, συναίσθημα και ορθολογισμός, ηγετικές φωνές και ανατρεπτικές συντροφιές. Η αγάπη του για τα αντίθετα ενισχύει την άποψή του ότι υπάρχουν παράδοξης φύσης παραλληλισμοί μεταξύ ιδεών, θεμάτων και πολιτισμών που δεν έρχονται κατ' ανάγκην αντιμέτωποι, αλλά εμπλουτίζουν ο ένας τον άλλον.
Παράδειγμα η ίδρυση το 1999 από κοινού με τον Εντουάρ Σαΐντ της Ορχήστρας του Δυτικού-Ανατολικού Διβανίου, (αποκαλούμενη έτσι από την ποιητική συλλογή του Γκαίτε "West-oestlicher Diwan"), αποτελούμενη από νέους Ισραηλινούς και Άραβες, ένα όραμα του, που πίστεψε στην αξία της Μουσικής ως πανανθρώπινο φαινόµενο για τη συναδέλφωση των λαών...Και μόνο με ελευθερία στη σκέψη καταρρίπτονται στερεότυπα, παγιωμένες πεποιθήσεις, φανατισμός....
Ο Εβραϊκής καταγωγής Ολλανδός φιλόσοφος, Μπαρούχ ή Βενέδικτος Σπινόζα γεννήθηκε σαν σήμερα, 24 Νοεμβρίου 1632 στο Άμστερνταμ. Ο Χέγκελ είχε δηλώσει ότι από όλους τους σύγχρονους φιλοσόφους "ή είσαι Σπινοζικός ή δεν είσαι καθόλου φιλόσοφος".
Beethoven: "Symphony No. 9", Barenboim & the West-Eastern Divan Orchestra:
"Οι ζωγραφιές μου είναι ορατές εικόνες που δεν κρύβουν τίποτα... Προκαλούν μυστήριο και πράγματι όταν κάποιος βλέπει μια από τις δημιουργίες μου, διερωτάται: -"Τι σημαίνει αυτό"; -Δεν σημαίνει τίποτα, γιατί και το μυστήριο δεν σημαίνει τίποτα, είναι άγνωστο".
(Ρενέ Μαγκρίτ)
Mια από τις πιο ιδιότυπες καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες γεννήθηκε σαν σήμερα, 21 Νοεμβρίου 1898. Ο Βέλγος Ρενέ Μαγκρίτ, ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του σουρεαλισμού με επιρροές από τον ντανταϊσμό.
Πειραματίστηκε με διάφορες μορφές τέχνης και είχε τη μοναδική ικανότητα να παρουσιάζει το συνηθισμένο με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Τον έλκυε το μυστηριώδες και ό,τι κρυβόταν πίσω απ' αυτό που φαίνεται. Έτσι ζωγράφισε "οπτικά αινίγματα", καλώντας όποιον το επιθυμεί να ανακαλύψει τη λύση τους.
Tο 1965 και βασισμένος στην ιδέα ότι το μυαλό μπορεί να κατασκευάσει το αδύνατο, ο Ρενέ Μαγκρίτ φιλοτεχνεί το "The Blank Signature - Εν λευκώ", που βλέπετε παραπάνω.
"Τα ορατά πράγματα μπορούν να γίνουν αόρατα. Αν κάποιος ιππεύει ένα άλογο σ’ ένα δάσος, άλλοτε φαίνεται και άλλοτε όχι, παρότι είναι εκεί. Στο Εν λευκώ η αναβάτισσα κρύβει τα δέντρα και τα δέντρα κρύβουν την αναβάτισσα. Όμως, η δύναμη της σκέψης μας συλλαμβάνει τόσο το ορατό όσο και το αόρατο, κι εγώ χρησιμοποιώ τη ζωγραφική για να κάνω ορατές τις σκέψεις",
είπε για την εικαστική δημιουργία του ο Βέλγος σουρεαλιστής, που η τέχνη του χρησιμοποιεί το παράδοξο, το παράξενο και απροσδόκητο ως θεμελιώδη εργαλεία.
Εδώ ο καλλιτέχνης ενδιαφέρεται να αντιστρέψει το σχήμα. Το αντικείμενο αλλάζει, συγχωνεύεται με το φόντο έτσι ώστε αναβάτης και το άλογο να μην μπορούν να διαχωριστούν, καθώς αναμειγνύονται με τα δέντρα ακριβώς όπως το ορατό με το αόρατο.
Το ανθρώπινο μυαλό συγκεντρώνει διαφορετικά στοιχεία και δημιουργεί μια καινούργια ολότητα, που έχει κατ' ουσίαν ως βάση την "ψευδαίσθηση".
Η πρόθεση του Magritte με την τέχνη του, είναι να μπερδέψει το μυαλό, να δημιουργήσει ένα παζλ τα κομμάτια του οποίου καλεί το θεατή να συμπληρώσει.
Είναι αξιοσημείωτο πως η εικόνα του αλόγου και της αναβάτισσας, όπως και η αποτύπωση του δάσους και των χρωμάτων είναι ρεαλιστικά. Επομένως, το νόημα αυτού του πίνακα δεν το αναζητούμε στο "θέμα" αλλά περισσότερο στη συγκεχυμένη παρουσίαση του θέματος.
Αναμφισβήτητα το "Εν Λευκώ" αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα του ιδιοφυούς καλλιτεχνικού μυαλού του Ρενέ Μαγκρίτ.
Το εξώφυλλο του άλμπουμ των Styx
Η βάση της "ψευδαίσθησης" που δημιoυργεί ο πίνακας και η πρόθεση του καλλιτέχνη να ωθήσει το ανθρώπινο μυαλό να πλάσει τη δική του ολότητα, έδωσε την έμπνευση στο αμερικανικό ροκ συγκρότημα Styx για το εξαιρετικό και ίσως το δημοφιλέστερο άλμπουμ τους: "The Grand Illusion-Η μεγάλη ψευδαίσθηση".
Γι'αυτό και οι Styx χρησιμοποίησαν μια τροποποιημένη εκδοχή του πίνακα του Ρενέ Μαγκρίτ για το εξώφυλλο του άλμπουμ τους, με την προσθήκη ενός γυναικείου προσώπου με εκφραστικά μάτια και έντονα κόκκινα χείλη...
Το "Grand Illusion" των Styx είναι μια σπουδαία δουλειά του είδους, όπου αναμειγνύονται το μελωδικό ροκ, το ακουστικό πιάνο, οι κιθάρες και τα συνθεσάιζερς με το ύφος της μπαλάντας. Ακούμε το ομότιτλο πομπώδες κομμάτι, όπου τα επικά και progressive μέρη εναλλάσσονται με τα μελωδικά κουπλέ με την φωνή να δίνει το απαραίτητο ύφος...
Styx: "Grand Illusion":
Παλαιότερο κείμενο για τον Ρενέ Μαγκρίτ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
(Στη μνήμη του Τζόρτζιο ντε Κίρικο /20 Νοεμβρίου 1978)
Ηταν γιος μιας πρώην τραγουδίστριας της όπερας κι ενός μηχανικού. Ο πατέρας του επιβλέπων των σιδηροδρόμων της Θεσσαλίας εγκαταστάθηκε στο Βόλο, όπου και γεννήθηκε ο Τζόρτζιο ντε Κίρικο.
Ο Ιταλός ζωγράφος, συγγραφέας και γλύπτης, γνωστός για τα οραματικά και ποιητικά στοιχεία των δημιουργιών του, επηρεάστηκε όπως ήταν φυσικό κι από το ελληνικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωνε. Ετσι, ο ελληνικός πολιτισμός έγινε πηγή έμπνευσής του σε δημιουργίες που το υπαρκτό συνυπάρχει με το φανταστικό και το γήινο συμβιώνει με το οραματιστικό..Η αμφισημία και ο αινιγματισμός της τέχνης του έκανε τον Γκιγιώμ Απολιναίρ να την χαρακτηρίσει "Μεταφυσική Ζωγραφική", καθώς σ' αυτή είναι αισθητή η ένταση της χρωματικής ποικιλίας, τα ομιχλώδη-θολά περιβάλλοντα, που ενισχύουν την ονειρική διάστασή της.
Σπουδαίο είναι και το φιλοσοφικό υπόβαθρο της τέχνης του, που συνδέεται με τη φιλοσοφία του Νίτσε. Ο Νίτσε χαρακτήριζε την τέχνη ως "αληθινή μεταφυσική δραστηριότητα της ζωής" και ο ντε Κίρικο δανείστηκε τη διαπίστωσή του πως "όλες οι μεταφυσικές εμπειρίες έχουν τις ρίζες τους στο παρόν και στο φυσικό κόσμο".
Tζόρτζιο Ντε Κίρικο, Αυτοπροσωπογραφία
Η πιο γόνιμη και δημιουργική περίοδός του ήταν η εικοσαετία 1900 – 1920 με κυριότερα θέματά του τις "Piazza d'Italia", όπου απεικονίζει ερημωμένες πλατείες...
Δεν τοποθετεί κανέναν στο χώρο πλην ετερόκλητων αντικειμένων, όπως κάποιου σιωπηλού αγάλματος, ενός φουγάρου εργοστασίου ή κάποιου τρένου που αναδύουν μαύρους καπνούς ή τα γνωστά του άψυχα "ανδρείκελα" σκιαγραφώντας μιαν αγωνιώδη ατμόσφαιρα.
Πίνακας αυτής της κατηγορίας της μεταφυσικής τέχνης του Ντε Κίρικο είναι ο "Κόκκινος Πύργος" του, που φιλοτέχνησε με αφετηρία την παρατήρηση του ότι "κάθε αντικείμενο έχει δύο όψεις: αυτή που βλέπουν όλοι οι άνθρωποι και τη μεταφυσική, εκείνη που αντιλαμβάνονται ορισμένοι σε στιγμές διόρασης".
Έτσι, στον εκτεταμένο "Κόκκινο Πύργο" παρατηρούνται ίχνη κρυφών ανθρώπινων παρουσιών... Δεξιά ο φιλότεχνος θεατής παρατηρεί το άγαλμα ενός έφιππου άνδρα, που όμως δεν είναι ολοκληρωτικά ορατός. Δεξιά κι αριστερά ο ζωγράφος τοποθετεί κτίσματα χαρακτηριστικής προοπτικής του ζωγράφου, με σκοτεινές-αινιγματικές καμάρες. Ωστόσο, ο πραγματικός πρωταγωνιστής στον πίνακα είναι ο πορφυρός πύργος, που υψώνεται επιβλητικά στο κέντρο της δημιουργίας. Πύργος κυκλικός σε μια χρωματική απόδοση έντασης, με την θέση του στο κέντρο και την στρογγυλότητά του να ενισχύει σε ενέργεια το χώρο που εκτείνεται το εικαστικό έργο.
Ο πίνακας ανήκει στη Βενετσιάνικη Συλλογή του Μουσείου Guggenheim.
***
Η Μουσική Έμπνευση:
Τέσσερα από τα έργα αυτής της Συλλογής ενέπνευσαν στον Ολλανδό σύγχρονο κλασικό συνθέτη, Johann de Meij, το έργο του: "Venetian Collection", δημιουργία του 2002.
Πρόκειται για εικαστικά μερικών -από τους σπουδαιότερους, πρωτοπόρους υπερρεαλιστές- καλλιτεχνών του 20ου αι.:
"Η φωνή του Διαστήματος" και "Η αυτοκρατορία του φωτός" του Ρενέ Μαγκρίτ,
ο "Mαγικός Κήπος" του Πάουλ Κλέε και
ο "Κόκκινος Πύργος" του Τζόρτζιο ντε Κίρικο.
Johann de Meij
Ο "Κόκκινος Πύργος-La Torre Rossa" αποτελεί το δεύτερο από τα τέσσερα μέρη της μουσικής σύνθεσης και τιμήθηκε με Πρώτο βραβείο σε Διεθνή Διαγωνισμό σύνθεσης. Λέγεται πως ο Johan de Meij, όταν συνέθετε αυτή την κίνηση βρισκόταν στην μικρή ιταλική πόλη Soncino με το κόκκινο οχυρό, και τα μοτίβα προέκυπταν έχοντας κατά νου το εικαστικό της Βενετσιάνικης συλλογής που είχε θαυμάσει, αλλά κι αγναντεύοντας τους πύργους των μεσαιωνικών τειχών της πόλης στην περιοχή της Λομβαρδίας ...
Όπως αποφαίνονται οι μουσικοκριτικοί, ο Meij στοχεύει να "εμπλέξει" τους ακροατές σε μια δράση κίνησης και διακοπής, όπου υπάρχει χρόνος για τον ήχο να αντηχήσει και να επιστρέψει μέσα από τη σιωπή. Το θεματικό υλικό υπόκειται σε μετασχηματισμούς, όπου το ηχοτοπίο σκιαγραφείται βαθιά ανησυχητικό, σχεδόν απειλητικό και αγωνιώδες. Ξεχωρίζει για την ενεργητική εξέλιξη που οδηγείται σε δυναμική κορύφωση και έπειτα καταλαγιάζει απότομα μεταφέροντας τη μυστηριακή διάθεση του εικαστικού έργου, τον εικονοποιητικό βηματισμό και τη μυστηριώδη μεταφυσική ένταση του Τζόρτζιο ντε Κίρικο, το ζωγραφικό σύμπαν του οποίου "στοιχειώνεται" από οπτασίες και παραισθήσεις... Μια μουσική σύνθεση που τα θέματά της αντανακλούν την αγωνιώδη και απειλητική ατμόσφαιρα που αναδύεται από το εικαστικό... Αρκεί ο ακροατής να εστιάσει στις βίαιες κλιμακώσεις, τις εκρήξεις δυναμικής, τα απότομα ηχητικά ξεσπάσματα, που εναλλάσσονται με ψιθυριστά, σχεδόν σιωπηρά μελωδικά μοτίβα με το συνθέτη να τα τυλίγει σε ευρηματικές τολμηρές αρμονίες...
Johann de Meij: "Venetian Collection / La Torre Rossa":
"Ο Μέντελσον στο νεκροκρέβατό του" από την Συλλογή Μύλλερ (Δημόσια Βιβλιοθήκη Ν.Υ) (collections)
Εκείνος βρισκόταν στο κρεβάτι χωρίς να σαλεύει. Μόνο η ανάσα του ακουγόταν. Αργή και βαριά... Στο δωμάτιο επικρατούσε σιωπή. Κάπου κάπου ένα μουρμουρητό ιερότητας έβγαινε απ' τα χείλη των παρευρισκομένων που προσεύχονταν για τον Φέλιξ.
"Με κάθε ανάσα του, ένιωθα τον αγώνα της ψυχής του, που ήθελε να απελευθερωθεί από το σώμα. Τη γνώριζα αυτή την ανάσα, καθώς θαύμαζα τον τρόπο που διηύθυνε ή ερμήνευε. Σαν την ανάσα του φτερωτού Πήγασου που καλπάζει ευθύς για τα ουράνια. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου του είχαν αλλοιωθεί... Ένας βαθύς αναστεναγμός και ... το τέλος σήμανε. Ο μεγάλος Μέντελσον είχε παραδώσει το πνεύμα του. Η ώρα ήταν 9 και 24 λεπτά ακριβώς της 4ης Νοεμβρίου του 1847. Η Σεσίλ γονάτισε δίπλα στο κρεβάτι του και ξέσπασε σε κλάματα".
Το πρόσωπο τώρα είχε γαληνέψει. Νόμιζες πως απολάμβανε τη συναυλία των αγγέλων που σίγουρα είχε στηθεί στις ουράνιες πύλες για τη λαμπρή υποδοχή του. Έτσι οραματιζόταν ο Μέντελσον το θάνατο, με σχέση ειρηνική, σαν αναγκαία διαδικασία που "οδηγεί σε ένα τόπο που δεν υπάρχουν αποχωρισμοί και θλίψεις, παρά μόνο γλυκιά μουσική..."
Ως φύση, ο πολυτάλαντος συνθέτης και πιανίστας υπήρξε φιλάσθενος. Τον ταλαιπωρούσαν χρόνιες παθήσεις. Όμως ποτέ δεν στάθηκαν αφορμή να περιοριστούν εμπνεύσεις και δραστηριότητές. Το πρόγραμμα των συναυλιών του διατηρήθηκε πυκνό σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του το 1847.
Ήταν φανερά εξαντλημένος από τις συνεχείς παρουσιάσεις τους πρώτους μήνες του χρόνου εκείνου. Δεκατέσσερις του Μάη. Μόλις είχε επιστρέψει από τη Φρανκφούρτη, όταν έλαβε τη θλιβερή είδηση. Η αγαπημένη του Φάννυ είχε απροσδόκητα φύγει απ' τη ζωή. Ο Φέλιξ καταρρέει. Δεν βρήκε τη δύναμη να παρευρεθεί. Ήταν κάτι πάνω από τις δυνάμεις του. Συντετριμμένος, πέντε μέρες μετά το θάνατό της, νιώθει την ανάγκη να μιλήσει σε κάποιον. Παίρνει χαρτί και μολύβι. Γράφει στην αδερφή τους:
"Ο Θεός μόνο μπορεί να μας βοηθήσει. Δεν ξέρω τι άλλο να πω ή να σκεφτώ…Μόνο ο Θεός.. Ίσως και το κλάμα, για όποιον το μπορεί. Ένας χείμαρρος δακρύων που θα τρέχει ασταμάτητα, ίσως να βοηθήσουν στην απαντοχή της σκληρής πραγματικότητας. Η σκέψη μου, είναι μόνο σε κείνη. Στη Φάννυ...Κι η ζωή από δω και πέρα δεν θα είναι ποτέ η ίδια, το γνωρίζω"
Ο τάφος της Φάννυ Μέντελσον
Toν είχε συντρίψει ο απροσδόκητος θάνατός της. Πώς να χωνέψει πως εκεί που συνόδευε τη χορωδία στην πρόβα για την Κυριακάτικη συναυλία, ένιωσε ξαφνική αδιαθεσία και αποσύρθηκε στο δωμάτιο της;...Τέσσερις ώρες αργότερα, είχε πετάξει αθόρυβα... Τι ειρωνία! Το τελευταίο της πρωινό, είχε μελοποιήσει τρεις από τις έξι στροφές ενός βαθιά λυρικού ποιήματος του Γιόζεφ φον Άιχεντορφ, βασικού εκπροσώπου του γερμανικού ρομαντισμού, με τίτλο: "Bergeslust", που ο Τόμας Μαν χαρακτήρισε "πολύτιμο, μικρό κόσμημα". Έκλεινε με τη φράση: "Gedanken gehn und Lieder fort bis ins Himmelreich-Οι σκέψεις και τα τραγούδια συνεχίζουν μέχρι να φτάσουν στον Παράδεισο".
Τα λόγια αυτά, καθώς και η γραφή με νότες της μελωδίας με την οποία τα έντυσε η Φάννυ Μεντελσον, χαράχτηκαν στην ταφόπλακα της χαρισματικής συνθέτιδας.
"Ω χαρά, απ' το βουνό ν' αγναντεύεις
πολύ πάνω απ' το δάσος και το ρέμα,
ψηλά κοιτώντας το βαθυγάλανο
τ' ουρανού!
[...]
Πέτα μικρό πουλάκι απ' το βουνό
στα νέφη τ' απαλά περνώντας
όμοια πετούν οι σκέψεις
με τα πουλιά και τον αγέρα.
Τα σύννεφα μαζεύονται
το πουλάκι πέφτει
Οι σκέψεις και τα τραγούδια συνεχίζουν μέχρι να φτάσουν στον Παράδεισο".
August Kaselowsky: "Fanny Mendelssohn plays piano" (oxfordmusic)
To ληντ συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή της: "5 Lieder, Op. 10", που δημοσιεύτηκε το 1850:
"Bergeslust, op. posth. 10. Ν. 5":
Για να αντιμετωπίσει την απώλεια της αγαπημένης του αδερφής ο Φέλιξ ταξίδεψε στην Ελβετία. Αποζητούσε παρηγορία στους ατέλειωτους περιπάτους της ελβετικής εξοχής... Άρχισε πάλι να ζωγραφίζει... Σταδιακά, ξεκίνησε να ξανασυνθέτει... Ήταν μέσα του Σεπτέμβρη όταν επέστρεψε στη Λειψία και στο τέλος του μήνα τελικά επισκέφτηκε τον τάφο της στο Βερολίνο. Είχαν περάσει αρκετοί μήνες από το θάνατό της, όμως ο πόνος δεν είχε μαλακώσει. Δεν μπορούσε να πιστέψει πως στεκόταν πάνω από το μνήμα της... Κι όμως... Σιγά σιγά συνειδητοποιούσε με οδύνη την αλήθεια της απώλειάς της... Η επίσκεψη στον τάφο της, τον συγκλόνισε τόσο, που ακύρωσε τις προγραμματισμένες συναυλίες του...Δεν ένοιωθε καλά. Ήταν 3 του Νοέμβρη, όταν στο Ωδείο κυκλοφόρησε η φήμη πως η κατάστασή του είχε χειροτερέψει.... Ζήτημα ωρών -συζητούσαν- να επέλθει το μοιραίο. Παραπονιόταν για μια βουή που δεν αντέχεται και διαπερνούσε το κεφάλι του. Έβγαζε τρομακτικές κραυγές όλη τη νύχτα. Οι πόνοι υποχώρησαν το επόμενο πρωί. Ή, δεν τούς ένοιωθε πια. Σα να αφέθηκε στο πεπρωμένο του. Το πρόσωπό του ήταν παραμορφωμένο. Παγερή, ανέκφραστη μάσκα ετοιμοθάνατου είχε καλύψει την άλλοτε γλυκιά, ευγενική του φυσιογνωμία.
Ήταν ο θάνατος της αγαπημένης του αδερφής, λίγους μήνες πριν, που είχε έρθει να επιβαρύνει τη φιλάσθενη φύση του Φέλιξ Μέντελσον. Τότε ήταν που συνέθεσε και την τελευταία δημιουργία του.
Ένα "Ρέκβιεμ για τη Φάννυ" ονόμασε ο ίδιος το έκτο κουαρτέτο του. Χωρίς να το γνωρίζει έκλεινε τη λαμπρή συνθετική του πορεία με μια φόρμα, που αγάπησε κι ασχολήθηκε νωρίς. Το "Πρώτο Κουαρτέτο εγχόρδων" το συνέθεσε το 1823, μόλις 14 ετών. Το τελευταίο, έμελλε να ολοκληρωθεί με αφορμή ένα οδυνηρό συμβάν. Λίγο πριν τον επισκεφτεί και κείνον ο θάνατος. Μόλις στα 38 χρόνια του...
Το "String Quartet N.6" σε φα ελάσσονα αποτελεί μια "ελεγεία για την αδερφική αγάπη"... Αντανάκλαση της συναισθηματικής κατάστασης του συνθέτη τη δεδομένη στιγμή, μια ιστορία απελπισίας που γράφεται με νότες, μοτίβα και ηχοχρώματα.
Allegro vivace assai Allegro assai Adagio Finale: Allegro molto
Στο εναρκτήριο μέρος του έργου τα βιολιά εισάγουν με αποφασιστικότητα την πρώτη κύρια θεματική ιδέα που μεταφέρεται και αναπτύσσεται με εμφανή σφοδρότητα στα υπόλοιπα τοξοτά. H μελωδική συνέχεια παραπέμπει σε καταιγίδα που ξεσπά. Διακρίνει κανείς την επιρροή των Μπαχ και Μπετόβεν.
Η δυναμική αυξάνεται σταδιακά και το σκέρτσο που ακολουθεί, αν και γρήγορο και ενεργητικό, δεν έχει τίποτα από τη χαρακτηριστική "φεγγαρολουσμένη" μαγεία ενός σκέρτσο του Mέντελσον.
Αγωνιώδους χροιάς είναι το adagio, μια βαθιά προσωπική ελεγεία, τόσο αρμονικά όσο και εκφραστικά. Ακούει κανείς θραύσματα από τα ολόγλυκα "Τραγούδια χωρίς λόγια", μια τρυφερή έκρηξη αγάπης έντονου λυρισμού, μια μουσική δήλωση του "μαρασμού" του συνθέτη. Ταυτόχρονα όμως και έκφραση ελπίδας και προτροπής να βιωθεί η απώλεια ως μετάβαση λουσμένη στο φως της αιωνιότητας και προσδοκία συνάντησης στην μεταθανάτια ζωή.
Το φινάλε σε μια αντιθετική έκφραση παρηγοριάς και θυμού, οργής και οδύνης μέχρι την ολοκλήρωση της coda... Ανήσυχα, και ορμητικά κύματα μουσικών ιδεών υψώνονται πάνω από λυρικής έμπνευσης θέματα ενώ οι δοξαριές σ' ένα ξέφρενης μελωδικής πορείας βιολί στην υψηλή περιοχή θυμίζουν κραυγή απελπισίας μιας πονεμένης ψυχής... Ένας σταλακτίτης αγάπης, που κατεβαίνει με νότες να ποτίσει όλη την ξηρασία της ψυχής του...
Το κουαρτέτο εκτελέστηκε ιδιωτικά τον Οκτώβριο του 1847, λίγες μέρες πριν το θάνατο του Μέντελσον. Η πρεμιέρα του έγινε στο ετήσιο μνημόσυνό του, σαν σήμερα, 4 Νοεμβρίου 1848 στη Λειψία με τον Γιόζεφ Γιόακιμ να εκτελεί το μέρος του βιολιού.
Felix Mendelssohn: "String Quartet N.6 in F minor Op. 80"
