Translate

fb

Κυριακή 30 Σεπτεμβρίου 2018

"Νταβίντ Όιστραχ, ένα μαγικό δοξάρι!"

 



Πλούσιος ήχος, εκπληκτική τεχνική, ερμηνευτική δύναμη, διεισδυτικές δοξαριές, ήταν τα στοιχεία που καθιέρωσαν το ρώσο-εβραϊκής καταγωγής Νταβίντ Όιστραχ ως έναν από τους μεγαλύτερους βιρτουόζους βιολιού του αιώνα!!

Συμπληρώνονται σήμερα 110 χρόνια από τη γέννησή του στις 30 Σεπτεμβρίου του 1908.

Την αγάπη του για τη μουσική κληρονόμησε απο τους γονείς του. Ο μουσικόφιλος πατέρας του έπαιζε βιολί ερασιτεχνικά και η καλλίφωνη μητέρα του τραγουδούσε στη χορωδία της Όπερας της Οδησσού.Η μητέρα του έπαιρνε συχνά το γιο της σε παραστάσεις όπερας και ο μικρός όταν επέστρεφαν σπίτι προσποιούνταν τους χαρακτήρες των έργων, τραγουδώντας τους σπουδαίους ρόλους ή εκτελούσε χρέη μαέστρου κουνώντας ρυθμικά τα μικρά χεράκια του, απόδειξη πως το "μικρόβιο" της μουσικής υπήρχε μέσα του από πολύ νωρίς.


Ο ίδιος θυμάται πως "ήταν τριάμισι χρονών όταν ο πατέρας του έφερε στο σπίτι ένα καινούργιο βιολί. Η χαρά του μικρούλη Νταβίντ ήταν απερίγραπτη. Πήρε το όργανο στα χέρια του, το χάιδεψε απαλά και το στερέωσε στον ώμο. Εσυρε το δοξάρι πάνω στις χορδές προσποιούμενος έναν μουσικό του δρόμου..."
Ήταν η πρώτη επαφή με την ψυχή του βιολιού και μεταξύ τους γεννήθηκε ένα φλογερό πάθος που θα κράταγε για μια ολόκληρη ζωή...


Ο Όιστραχ στον οποίο έχει αποδοθεί ο χαρακτηρισμός του "ιδανικού βιολονίστα, που συνδυάζει δάχτυλα από ατσάλι με μια χρυσή καρδιά", προσέλκυσε την καθολική προσοχή το 1937, όταν κέρδισε στο Βέλγιο το 1ο βραβείο στο Διαγωνισμό Ysaye ανάμεσα σε 70 εκτελεστές που είχαν λάβει μέρος από 21 χώρες!

Κομβική εποχή για τον Όιστραχ υπήρξε η δεκαετία 1940-50, που του επετράπη η έξοδος από τη Σοβιετική Ένωση κι άρχισε να γίνεται γνωστός στη Δύση, με αποτέλεσμα τις θαυμάσιες ηχογραφήσεις του!

Τα δάχτυλά του ανεμίζουν αέρινα μα σταθερά, δυναμικά ή αιθέρια όπου χρειάζεται, πάντα όμως με την απαιτούμενη τεχνική και εκφραστικότητα που υποδεικνύει η παρτιτούρα...

Όιστραχ-Χατσατουριάν/listeners club


Η σύμπραξή του με Ομπορίν και Κνουσεβίτσκι στο περίφημο τρίο για πιάνο έκανε τον Αράμ Χατσατουριάν να συνθέσει και να του αφιερώσει το εκπληκτικό "Kονσέρτο του για Βιολί σε ρε ελάσσονα", που έκανε πρεμιέρα με σολίστα τον Όιστραχ το 1941.

Η σύνθεση ολοκληρώθηκε με υποδείξεις του ερμηνευτή προς το συνθέτη, όσον αφορά το μέρος του βιολιού, κι αποτελεί ένα από τα πιο απαιτητικά έργα στο ρεπερτόριο του οργάνου.

Αναπτύσσεται σε 3 μέρη:

Allegro con fermezza
Andante sostenuto
Allegro vivace

Το εναρκτήριο αλλέγκρο εμφανίζεται ενεργητικό με χαρακτηριστικές ρυθμικές εναλλαγές.

Η εμφάνιση του α΄θέματος γίνεται από το βιολί επίμονα, ενώ μια σύντομη cadenza προηγείται του τμήματος ανάπτυξης, που παρουσιάζει εμφανώς τον σολίστα σε διάφορα βιρτουόζικα περάσματα.

Το αντάντε, δεύτερο μέρος έχει χαρακτήρα αυτοσχεδιαστικό. Έντονα λυρικό, αναδύει μελαγχολία, οδύνη, αγωνία, συναισθήματα που στην έκφρασή τους εμπλέκονται λαϊκά αρμένικα ακούσματα.

Η τρίτη κίνηση ξεκινά εντυπωσιακά με ένα ορχηστρικό tutti.Πρωταγωνιστές τα κύμβαλα, τα τύμπανα και τα χάλκινα πνευστά, που προειδοποιούν για τη χαρούμενη, χορευτική συνέχεια.
Το δεξιοτεχνικό θέμα παίρνει το βιολί που κυριαρχεί φυσικά στο διάλογο με το κλαρινέτο.


Ο Όιστραχ ηχογράφησε το 1954 το κονσέρτο με την Philharmonia Orchestra,και τον Χατσατουριάν στο πόντιουμ.

Aκούμε το περίφημο κονσέρτο με τον συνθέτη να διευθύνει τη Συμφωνική της Μόσχας και σολίστα φυσικά τον τιμώμενο σήμερα, Νταβίντ Όιστραχ!

Αram Khachaturian: "Violin Concerto in D minor", Oistrakh / Khachaturian 



Έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε πως ο Όιστραχ εκτός από μάγος του δοξαριού υπήρξε και "μάγος της σκακιέρας".

chessbase


Φανατικός σκακιστής, ασχολήθηκε με το σκάκι όταν ο Στάλιν ενθάρρυνε τα καλύτερα μυαλά της χώρας να ασχοληθούν με το παιχνίδι στρατηγικής.
Έχει αφήσει εποχή ο αγώνας του με τον Σεργκέι Προκόφιεφ, τον οποίο κέρδισε εύκολα σε αγώνα δέκα γύρων. Ο Προκόφιεφ αποδ
εχόμενος την υπεροχή του αντιπάλου του αναγκάστηκε να παραιτηθεί...ο σπουδαίος συνθέτης Σεργκέι Προκόφιεφ και ο θρυλικός βιολονίστας Ντέιβιντ Οίστραχ. Ήταν μια κορυφαία στιγμή σκακιστικής αναμέτρησης μεταξύ των δύο γιγάντων της μουσικής.

Η επίσημη ανακοίνωση της σκασκιστικής αναμέτρησης Προκόφιεφ - Οίστραχ
(chessbase)






Σάββατο 29 Σεπτεμβρίου 2018

Caravaggio / Μοtet: "Quam pulchra es"

 



Caravaggio: ""Ανάπαυση κατά τη φυγή στην Αίγυπτο "
Πινακοθήκη Ντόρια Παμφίλι, Ρώμη



"Η τέχνη μου θα σε καταπλήξει, θα σε αλλάξει.
Η πραγματικότητα, όπως και η ζωγραφική, ζει συχνά στην εξαπάτηση.
Ίσως στις ψευδαισθήσεις. ..
Από το βαφτιστικό μου όνομα, Μιχαήλ Άγγελος, προτίμησα αυτό του τόπου όπου οι ρίζες της οικογένειάς μου είναι αλληλένδετες: ΚΑΡΑΒΑΤΖΙΟ*"

[
ΚΑΡΑΒΑΤΖΙΟ*: Γενέτειρα του ζωγράφου, μικρή πόλη ανατολικά του Μιλάνου στην επαρχία του Μπέργκαμο.]



Ο γεννημένος σαν σήμερα 29 Σεπτέμβρη 1571,  Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζιο αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση στην ιστορία της τέχνης.
Είναι ο μεγάλος καλλιτέχνης που στη σύντομη ζωή του κατάφερε να επηρεάσει όσο λίγοι την τέχνη του καιρού του, να τον θαυμάσουν, να τον μιμηθούν, μα και να τον φθονήσουν και να τον καταδιώξουν. Είναι ο ζωγράφος που χρησιμοποίησε στα έργα του το σκοτάδι για να φορτίσει τα φωτισμένα πρόσωπα των μοντέλων του, που απέπνεαν μια έντονη αίσθηση θεατρικότητας και μυστηρίου.
Το ίδιο σκοτεινός και μυστήριος ήταν και ο δημιουργός τους.

"Εξερευνώ τα βάθη του σκότους για να αναδείξω το φως", έλεγε.

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια της ζωής του, μετά τις μεγάλες δόξες, τα πέρασε φυγάς, μετά ένα φόνο που διέπραξε. Φύση θυελλώδης και ριζοσπαστική, νατουραλιστής μα και θρησκευτικός ζωγράφος, εξέφρασε την εποχή της Αντιμεταρρύθμισης με τη μεγαλύτερη ίσως δύναμη και αυθεντικότητα από οποιονδήποτε σύγχρονό του, και χαρακτηρίστηκε ήδη όσο ζούσε "διαβολική ιδιοφυΐα".


"Ζωγραφίζω με αίμα, ιδρώτα και δάκρυα.
Είναι μια μάχη ανάμεσα στον καμβά μου και εμένα"


"Portrait of Caravaggio", Ottavio Leoni
Γύρω στο 1595 φιλοτεχνεί ένα έργο "ζωγραφικής δωματίου", όπως ονομάζονταν τα έργα που προορίζονταν για διακόσμηση ιδιωτικής κατοικίας. Είναι θρησκευτικού θέματος με τίτλο: 

"Ανάπαυση κατά τη φυγή στην Αίγυπτο " και βλέπετε παραπάνω. 

Είναι ένας από τους πιο φιλόδοξους πίνακες του Καραβάτζιο, όπως φαίνεται και από την ολόσωμη απόδοση των προσώπων και την εικονογραφική καινοτομία του αγγέλου με τα μεγάλα μαύρα φτερά χελιδονιού, ο οποίος παίζει βιολί με τη βοήθεια μιας παρτιτούρας που κρατάει στα χέρια του ο άγιος Ιωσήφ.
Είναι τεράστια η αλληγορική σημασία του εικαστικού, καθώς υποδεικνύεται η αντίθεση ανάμεσα στην επίγεια και την αιώνια ζωή.
Ο Καραβάτζιο κατανείμει το έργο σε δυο μέρη: το αριστερό με τον Ιωσήφ και τα ξερά φυτά που τον περιβάλουν υπαινίσσονται την ξηρασία και τη φτώχεια της επίγειας ζωής και το δεξί με την Παναγία και το βρέφος μέσα σε οργιώδη βλάστηση, την ευδαιμονία της αιώνιας ζωής...

Η σκηνή δεν βασίζεται σε κάποιο βιβλικό περιστατικό αλλά σε μια σειρά από μύθους που αναπτύχθηκαν στα χρόνια του Μεσαίωνα στη Δύση γύρω από το περιστατικό της φυγής της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο και της παραμονής της εκεί. Πολλοί θεωρούν πως ο ζωγράφος αποδίδει εκφραστικά στοιχεία εμπνεόμενος από το "Άσμα Ασμάτων " του Σολομώντα:

Συγκεκριμένα:
Η Παναγία κοιμάται, όμως αγκαλιάζει προστατευτικά το Χριστό:"Εγώ καθεύδω και η καρδία μου αγρυπνεί..."
Επίσης απεικονίζεται με χρυσοπόρφυρα μαλλιά, συμβολική αναφορά στο Πάθος του Ιησού: "και πλόκιον κεφαλής σου ως πορφύρα...".

Μουσικά, επικεντρωνόμαστε στον Ιωσήφ, που κρατά στα χέρια του ένα μουσικό κείμενο. Πρόκειται για την παρτιτούρα του μοτέτου "Quam pulchra es", του αναγεννησιακού συνθέτη της γαλλοφλαμανδικής σχολής, Noel Bauldeweyn. 


Στα λιγοστά έργα του που έχουν διασωθεί, κοσμικής και θρησκευτικής μουσικής, είναι εμφανείς οι επιρροές του συγχρόνου του Ζοσκέν ντε Πρε. (Παλαιότερα, κάποια απο τα έργα του αποδόθηκαν ως συνθέσεις του ντε Πρε).

Αριστοτεχνικό δείγμα αναγεννησιακής πολυφωνίας, με τις φωνές να τοποθετούνται ομοιόμορφα, χωρίς χρήση cantus firmus.
Με στόχο την προβολή του νοήματος και των εκφραστικών δυνατοτήτων του κειμένου ο συνθέτης ακολουθεί την αγαπημένη πρακτική της εποχής, δηλαδή τη μίμηση των μελωδικών φράσεων με μικρές αλλαγές στο ρυθμό ή τη μελωδία.
Ο Bauldeweyn στο κατανυκτικό κλίμα του συγκεκριμένου μοτέτου ενσωματώνει την ελαφρότητα της κοσμικής μουσικής ενισχύοντας τη σύνθεση σε λυρισμό και συναίσθημα.

Θα ήθελα να επανέλθω στον υπέροχο πίνακα του Καραβάτζιο αναφέροντας κάτι που μού έκανε εντύπωση διαβάζοντας την ανάλυση του D. Mastromattei.
Αν παρατηρήσετε, στο βιολί του Αγγέλου υπάρχει μια σπασμένη χορδή, με την οποία ο ζωγράφος υπονοεί την αστάθεια της ζωής, που συνεχώς αιωρείται μεταξύ ψυχικής και πνευματικής ένδειας και πλούτου...

Noel Bauldeweyn: "Quam pulchra es":


Για τον Καραβάτζιο μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερα άρθρα μου εδώεδώ και εδώ






(Για τη σύνταξη του άρθρου χρησιμοποιήθηκαν και στοιχεία από: Ν. Ξυδάκης: "Καραβάτζιο, μεγαλοφυής επαναστάτης… με αιτία-Εφημ. Καθημερινή, tvxs.gr, Ψήφας Γιάννης.blogspot., arteworld, "The Music Of Noel Bauldeweyn", Edgar Sparks ebook)

Πέμπτη 27 Σεπτεμβρίου 2018

"Adelina Patti, η περίφημη κολορατούρα του 19ου αι."

 

 "Portrait of Adelina Patti", Franz Winterhalter, 1860
Έφυγε σαν σήμερα, 27 Σεπτέμβρη του 1919 και θεωρείται μια από τις περιφημότερες λυρικές φωνές του 19ου αιώνα. 

Αναφέρομαι στην ιταλίδα, γαλλο-ισπανικής καταγωγής Αντελίνα Πάττι, που λόγω της διαύγειας, της ανυπέρβλητης ποιότητας της φωνής της, την υποκριτική της δεινότητα αλλά και την απαράμιλλη τεχνική της, το όνομα της παραμένει γραμμένο με χρυσά γράμματα στην ιστορία της μουσικής!

Το ταλέντο της κληρονόμησε κι από τους δυο γονείς της , τενόρο και υψίφωνο της όπερας, κι έκανε το ντεμπούτο της  στα επτά της χρόνια στις ΗΠΑ.


Τραγούδησε στις μεγαλύτερες σκηνές του κόσμου, προσκλήθηκε από τον αμερικανό πρόεδρο Αβραάμ Λίνκολν και τη σύζυγό του στο Λευκό Οίκο να λαμπρύνει με την φωνητική της ευελιξία μια βραδιά για τους γερουσιαστές.


Στην Αμερική, συγκεκριμένα στο Φεστιβάλ Όπερας του Σινσινάτι την άκουσε και ο Όσκαρ Ουάιλντ το 1882, στο ρόλο της βασίλισσας της Βαβυλώνας  από την όπερα του Ροσίνι: "Σεμίραμις" και στην καβατίνα: "Bel Raggio lusinghier"


Η καβατίνα ακούγεται στα μέσα της 1ης Πράξης.
Η ερωτευμένη με τον Αρσακές, Σεμίραμις βρίσκεται στους Κρεμαστούς Κήπους του παλατιού της. Κοιτάζει τη σελήνη και εξομολογείται τον έρωτά της απαλά και τρυφερά: "Επιτέλους μια λαμπρή ακτίνα φωτίζει την ψυχή μου"...

Eπειδή δεν υπάρχει ηχογράφηση με την Πάττι, σας κοινοποιώ μία αδιάμφισβητητα άψογη ερμηνεία της λατρεμένης Κάλλας!

Rossini: "Semiramide-Bel Raggio lusinghier" / M. Callas:


Adelina Patti, 1882, πρόγραμμα Cincinnati Opera Festival, 
από τη Συλλογή της Δημόσιας Βιβλιοθήκης του Σινσινάτι 
(φωτο: friendsofmusichall)

Ο Ουάιλντ εντυπωσιάστηκε τόσο από τα φωνητικά χαρίσματα της Αντελίνα Πάττι, ώστε να την αναφέρει στο βιβλίο του: "Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ" και μάλιστα σε δυο από τα κεφάλαιά του: Κεφ 8 και 9...


"Ντόριαν, δεν πρέπει ν'αφήσεις αυτή την υπόθεση να σου κλονίσει τα νεύρα.Πρέπει να έρθεις να δειπνήσεις μαζί μου κι ύστερα θα περάσουμε απ'την Όπερα. Απόψε τραγουδάει η Πάττι και όλοι θα είναι εκεί..." 
(κεφ. 8, σελ.115)

..................................

"Αγαπητέ μου Μπάζιλ, μουρμούρισε ο Ντόριαν Γκρέυ, πίνοντας μια γουλιά αχνοκίτρινο κρασί.[...]
Ήμουν στην όπερα. Συνάντησα για πρώτη φορά τη λαίδη Γκουέντολι. Ήμασταν στο θεωρείο της. Είναι φοβερά γοητευτική και η Πάττι τραγούδησε υπέροχα. [...]
Πήγες στην όπερα;" είπε ο Χόλγουορντ μιλώντας πολύ αργά και με μια έντονη χροιά πόνου στη φωνή του.[...]
Πώς μπορείς και μιλάς για άλλες γοητευτικές γυναίκες και για την Πάττι που τραγούδησε θεϊκά, πριν καλά-καλά η κοπέλα που αγάπησες αναπαυτεί στον τάφο της;..." 
(κεφ. 9, σελ.124-125)


"Adelina Patti σαν Violetta στη "La Traviata" 
(National Portrait Gallery of London, 
Photographs Collection
npg.org.uk)
 

Ο μεγάλος μεταρρυθμιστής του ιταλικού μελοδράματος, Τζουζέπε Βέρντι, το 1877, την περιέγραψε ως την "εκπληκτικότερη τραγουδίστρια της όπερας της εποχής του", και γι'αυτό δικαιολόγησε και τις υψηλότατες αμοιβές της!

Ήταν η Αντελίνα Πάττι, η πριμαντόνα που με την μοναδική ερμηνεία της ως Βιολέτα στην όπερα "Τραβιάτα" άφησε ιστορία στο Κόβεν Γκάρντεν του Λονδίνου!

Κι όχι μόνο για την ερμηνεία αλλά και για την εκρηκτική παρουσίαση της ντίβας ,καθώς το κοστούμι της ήταν κεντημένο με πληθώρα διαμαντιών αμύθητης αξίας!!!


Στη μνήμη της θα απολαύσουμε την άρια της Βιολέτας, στη σκηνή, όπου η Βιολέτα αδύναμη λόγω της φυματίωσης και απελπισμένη αναφωνεί: "Addio del passato bei sogni ridenti..." 

Η μελωδική γραμμή του Βέρντι αιχμαλωτίζει όλα τα συναισθήματα με κείνα της μελαγχολίας και της θλίψης να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή!


Μια ερμηνεία από την Κάλλας, επίσης:


"Addio del passato bei sogni ridenti..." / M. Callas

Στον παρακάτω σύνδεσμο η 63χρονη Πάττι ερμηνεύει την άρια "Casta Diva".
Η τεχνική της κορυφαίας σοπράνο είναι εμφανής, παρόλα τα προβλήματα που δημιουργεί η ηλικία και κατ' επέκταση η φυσιολογική φθορά στη φωνή της..



Τετάρτη 26 Σεπτεμβρίου 2018

Ένας Αμερικανός στο Παρίσι βαδίζει στα ανθηρά μονοπάτια της μουσικής και του χορού...

 


Λατρεμένη μουσική, αξέχαστη ταινία!

 Καθε φορά,που τη βλέπω, από τους τίτλους αρχής έχω στα χείλη ένα ελαφρό μειδίαμα!

Θες το όμορφο στόρυ, θες η ανάλαφρη, ταξιδιάρικη μουσική, θες οι χορευτικές φιγούρες, θες ο συνδυασμός τους....εμένα μου φτιάχνει πάντα τη διάθεση...

Τι θα λέγατε αυτό το φθινοπωρινό βραδάκι να ταξιδέψουμε -έστω και νοερά- στην Πόλη του φωτός μ' έναν Αμερικάνο να μάς ξεναγεί στις ομορφιές της γαλλικής πρωτεύουσας της δεκαετίας του '20;

Με αφορμή τη σημερινή γενέθλια επέτειο του Τζωρτζ Γκέρσουιν απολαμβάνουμε το συμφωνικό ποίημά του: "Ενας Αμερικανός στο Παρίσι" στην μιούζικαλ εκδοχή του.

Κατά δήλωση του ίδιου του συνθέτη με αυτό το έργο στόχευε να απεικονίσει την εντύπωση που προκαλεί το Παρίσι σ΄έναν επισκέπτη Αμερικανό! Καθώς περιηγείται στους δρόμους και τις γειτονιές της πόλης, ακούει τους θορύβους της, τις μουσικές κι εν γένει γεύεται την γαλλική ατμόσφαιρα. 

Για να το πετύχει, ο Γκέρσουιν τολμά να προσθέσει νέα όργανα και ήχους στην ορχήστρα, όπως τσελέστα, σαξόφωνα, μέχρι και κορναρίσματα αυτοκινήτων!...Ολα καλά, μέχρι τη στιγμή που την ατμόσφαιρα κατακλύζουν δωδεκάμετρα  blues να δηλώσουν τη νοσταλγία για την πατρίδα...
Το τοπίο ξεκαθαρίζει γρήγορα...Αποφασίζει να χαρεί την ξεγνοιασιά και τον ερωτισμό της πανέμορφης πόλης κι επιστρέφει χορεύοντας και διασκεδάζοντας πάνω σε γαλλικούς, διασκεδαστικούς ρυθμούς.
Το Παρίσι έχει την τελευταία κουβέντα... Κανείς δεν μπορεί να αντισταθεί στη γοητεία της πόλης, ιδιαίτερα τις φωτισμένες νύχτες με το όνειρο να κυριαρχεί στον ουρανό του, παρέα με την ασημόχρωμη σελήνη κι έναν έρωτα λάγνο... 

Όταν ο Γκέρσουιν συνέθετε το  έργο, ζήτησε πληροφορίες για το πιο αντιπροσωπευτικό τραγούδι της μπελ επόκ που ακούγονταν στο Παρίσι ώστε να το ενσωματώσει στη σύνθεσή του. 

Όλοι συμφώνησαν στο "La matchiche", ένα τραγούδι σε ρυθμό ανάλαφρου εμβατηρίου, αρκετά χορευτικό και στο μουσικό ιδίωμα της θαρθουέλα. (Είναι το γνωστό μας "Στο Ζάππειο μια μέρα" που και στην Αθηναϊκή κοινωνία έκανε πάταγο).

Το 1951 ο Vincente Minnelli σκηνοθετεί το μιούζικαλ "Ένας Αμερικανός στο Παρίσι" με πρωταγωνιστές τους Gene Kelly και Leslie Caron.
Τους στίχους πάνω στην ονειρική μουσική του Γκέρσουιν έγραψε ο αδερφός του Άιρα και τα Όσκαρ έπεσαν βροχή...

Εκτός από τη μουσική και τις χορογραφίες, ευρηματικά και φαντασμαγορικά ήταν και τα σκηνικά, που παραπέμπουν σε εικαστικά έργα των Ρενουάρ, Βαν Γκογκ, Λωτρέκ, απ' όπου θα παρακολουθήσουμε μια σκηνή στην Παριζιάνικη Πλατεία Ομονοίας, όπου εύκολα κανείς μπορεί να διακρίνει ανάμεσα στα μουσικά μοτίβα εκείνο της "La matchiche", που ενισχύει  το πνεύμα του Παρισιού...

Μαγεία ίσως είναι η πιο κατάλληλη λέξη, να περιγράψει την αίσθηση που αφήνει αυτός ο συνδυασμός μουσικής, χορού, εικόνας! Ο αγαπημένος Γκέρσουιν γνωρίζει τον τρόπο να καλλιεργεί τη χαρά της ζωής κι ακολουθεί τα ανθηρά μονοπάτια της με ρυθμό και ακατάπαυστη μουσική!

Εnjoy!!!


George Gershwin: "An American In Paris", Gene Kelly and Leslie Caron 



Τρίτη 25 Σεπτεμβρίου 2018

"Η σχολαστικότητα και οι εμμονές του Σοστακόβιτς"

 


                           (με αφορμή τη σημερινή γενέθλια επέτειό του-25 Σεπτεμβρίου 1906 )

Ο 18χρονος Σοστακόβιτς στις 28 Ιουνίου 1925, δύο μέρες πριν ολοκληρώσει τη Συμφωνία Νο 1 
(The Musical bungalow, από τα αρχεία της Naxos records)


"Ανέκαθεν υπήρξε σχολαστικός. Πήγαινε στον κουρέα κάθε δύο μήνες, το ίδιο περίπου και στον οδοντίατρο-εκτός από σχολαστικός ήταν και διαρκώς ανήσυχος για την υγεία του.
Έπλενε συνεχώς τα χέρια του...μόλις έβλεπε δύο αποτσίγαρα σε ένα τασάκι, πήγαινε και το άδειαζε. Ήθελε να ξέρει ότι όλα δούλευαν κανονικά:νερό, ηλεκτρικό, υδραυλικά.
Στο ημερολόγιό του ήταν σημειωμένα τα γενέθλια μελών της οικογένειας, φίλων συναδέλφων και όλο και κάποια κάρτα ή τηλεγρ΄φημα θα έστελνε σε αυτούς που βρίσκονταν στον κατάλογο.
 Όποτε πήγαινε στην ντάτσα* του έξω από τη Μόσχα, πρώτο του μέλημα ήταν να στείλει στον εαυτό του μια κάρτα για να ελέγξει την αξιοπιστία των ταχυδρομείων."

("Ο αχός της εποχής", J.Barnes, μετφ. Θ.Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο)


[*ντάτσα=η εξοχική κατοικία των ρώσων των μεγαλουπόλεων, που τούς δινόταν από το κράτος. Ετυμολογικά προέρχεται από το ρημα: davat-δίνω, άρα ειναι "αυτό που δόθηκε". Οι πρώτες ντάτσες ήταν η ανταμοιβή, ένα δώρο των τσάρων προς τα μέλη της προσωπικής τους φρουράς για τις υπηρεσίες τους].



Με ένα έργο του 18χρονου Νμίτρι Σοστακόβιτς θα σάς καλησπερίσω, φίλοι μου!

Είναι η Πρώτη Συμφωνία του σε φα ελ. που γράφτηκε και παρουσιάστηκε στην αποφοίτησή του από την τάξη σύνθεσης στο Ωδείο του Λένιγκραντ το 1925.

Αν και έργο της νεότητάς του, εμφανίζει έναν ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικό συνδυασμό ζωντάνιας και χιούμορ από τη μία πλευρά, με δράμα και βαθύτητα από την άλλη, κάτι που έκανε πολλούς να μιλούν για επίδραση από Στραβίνσκι και Προκόφιεφ.

Η ελαφρότητα και η διάθεση για παιχνίδι δεν μειώνει τη συμφωνική σύνθεση, αντίθετα κάνει εμφανή τα σημάδια της σπουδαιότητας του συνθέτη και της εξέλιξής του, ιδιαίτερα στα εκπληκτικής λάμψης μοτίβα και την ενορχήστρωση, που εντυπωσιάζουν πλέκοντας σκοτεινές αποχρώσεις, ειρωνία και σάτιρα με την πολύχρωμη και ευφάνταστη μουσική αυθάδεια του συνθέτη.

Χαρακτηριστική μουσική, άλλοτε απρόβλεπτη, ξεκαρδιστικά αστεία, κι άλλοτε εκπληκτικά συγκινητική! Άλλοτε ν’ακούγεται εκρηκτική, νευρώδης ή σκερτσόζα κι άλλοτε ζοφερά στοχαστική απαιτώντας βαθιά περίσκεψη και συλλογισμό!

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ότι η συμφωνία αυτή ήταν από τις συνθέσεις που είχαν εντυπωσιάσει τον Ανρί Ματίς.

Μάλιστα, σύμφωνα με το γάλλο ζωγράφο, τη μελωδία της μετέφρασε σε χρωματικό σύστημα, όπου : το μαύρο δηλώνει τη βία, το άσπρο τη γυναίκα, το κίτρινο τη μοχθηρία και το μπλε τη φύση...Άποψη, που δηλώνεται στο χαρτοκοπτικό του Ματίς: "Two Dancers".

Το μπαλέτο "Rouge et Noir", σε χορογραφία του Λεονίντ Μασίν , που ο Ματίς είχε αναλάβει τα κοστούμια και τα σκηνικά στηρίζεται μουσικά στην Πρώτη Συμφωνία του Σοστακόβιτς.

(Σχετικά μπορείτε να διαβάσετε σε παλαιότερο κείμενό μου εδώ.)

Προτείνω να την απολαύσουμε με τον Βάλερι Γκέργκιεφ στο πόντιουμ, μια δεσπόζουσα μουσική μορφή, οι ηχογραφήσεις του οποίου έχουν τιμηθεί με σημαντικά βραβεία παγκοσμίως, ανάμεσά τους και το Βραβείο "Ντμίτρι Σοστακόβιτς".

Eνας μαέστρος, ο οποίος έχει περάσει μια ζωή βυθισμένη στη μουσική του ρώσου συνθέτη!


Shostakovich: Symphony No.1 / Valery Gergiev:


Κυριακή 23 Σεπτεμβρίου 2018

Μαρία Μαλιμπράν: η "βασίλισσα του ρομαντισμού" ...

Πορτραίτο της Μαλιμπράν, αγνώστου ζωγράφου 




"Yπέροχο πλάσμα! ...Aξεπέραστη η μουσική της,...ανώτερος νους, ευρύτητα μουσικής γνώσης, ανεπανάληπτο, πύρινο ταμπεραμέντο! Επισκιάζει κάθε γυναίκα που έχω γνωρίσει!"

με αυτά τα λόγια ο Τζοακίνο Ροσίνι εκθείαζε τη μεγαλύτερη φωνή του 19ου αιώνα, μια "ιέρεια" του λυρικού τραγουδιού , την ισπανίδα Μαρία Μαλιμπράν, που έφυγε σε ηλικία μόλις 28 χρονών σαν σήμερα,
23 Σεπτέμβρη του 1836.

Διέθετε εξαιρετική ευλυγισία με εντυπωσιακά φωνητικά άλματα και τέλειο έλεγχο της αναπνοής της.


Η Μαλιμπράν γεννήθηκε στο Παρίσι σε μια εύρωστη οικονομικά οικογένεια ισπανικής καταγωγής. Το πατρικό της όνομα ήταν Μαρία Φελιθίτες Γκαρθία Σίτσες(María Felicitas García Sitches).
Φαίνεται πως κληρονόμησε τα γονίδια των γονιών της στη μουσική, καθώς η μητέρα διέπρεπε ως ηθοποιός και λυρική τραγουδίστρια, ενώ ο πατέρας της υπήρξε διάσημος τενόρος και δάσκαλος φωνητικής στην γαλλική πρωτεύουσα.


Οι συνθέτες της εποχής της εξήραν το ταμπεραμέντο της, τη φλογερή ιδιοσυγκρασία της, τις πάμπολλες γνώσεις της ...Κυρίως όμως μιλούσαν με θέρμη και εγκωμίαζαν τις φωνητικές αρετές της, τις άφθαστες δεξιοτεχνικές της ικανότητες, τη συναισθηματική και δραματική της εκφραστικότητα, μια φωνή εκθαμβωτικής δύναμης και χάρης.

Πορτραίτο της Μαλιμπράν, Francois Bouchot
Ροσίνι, Ντονιτσέτι, Λιστ, Μπελίνι, Σοπέν, Μέντελσον υπήρξαν θαυμαστές της.


Το καλοκαίρι του 1836, η εικοσιοκτάχρονη Μαρία Μαλιμπράν, που ζούσε και εργαζόταν στην Αγγλία, κατά τη διάρκεια ιππασίας έπεσε από το άλογό της και τραυματίστηκε σοβαρά. Αγνόησε όμως τα τραύματα...Δεν τους έδειξε την απαιτούμενη προσοχή.
Αρνούνταν να επισκεφθεί γιατρό και συνέχιζε να συμμετέχει σε μουσικά ρεσιτάλ.
 Τον Σεπτέμβριο, που βρέθηκε στο Μάντσεστερ για μια μουσική εκδήλωση, κατέρρευσε στη σκηνή...Μεταφέρθηκε στο σπίτι της και άφησε την τελευταία της πνοή μετά από μια εβδομάδα. Είναι θαμμένη στο Βέλγιο, έξω από τις Βρυξέλλες...

Λίγες μερες αργότερα ο ποιητής Αλφρέ Ντε Μυσσέ θα της αφιερώσει μια μακροσκελή ωδή:

"Τι έκανες για να πεθάνεις, ω πλάσμα, ευγενές 
Όμορφη εικόνα του Θεού, που στη ζωή σου έδωσες
στους πλούσιους λίγη χαρά και στους φτωχούς λίγο ψωμί;
Αχ! πώς χτυπιέται η μάνα φύση
ποιος τυφλός θεριστής, για βοσκοτόπι πεινασμένος,
στον καλύτερο από μάς τόλμησε το χέρι του ν' απλώσει;"


Το όνομα Μαλιμπράν με το οποίο έγινε γνωστή και παρέμεινε στην Ιστορία της μουσικής ήταν του πρώτου συζύγου της, τραπεζίτη Μαλιμπράν, κατά 30 χρόνια μεγαλύτερού της, τον οποίο όμως χώρισε για να παντρευτεί το βιολονίστα, Charles de Beriot. Ο έρωτάς τους ήταν κεραυνοβόλος και παθιασμένος.

Ο σύζυγος της Μαλιμπράν, Charles de Beriot
δίπλα στην προτομή της
Αποκλειστικά για το ζευγάρι και τη γαμήλια τελετή, ο Φέλιξ Μέντελσον εμπνεόμενος από τη βαθιά αγάπη τους συνέθεσε μια άρια με συνοδεία βιολιού.



Στη διπλανή λιθογραφία ο καλλιτέχνης Charles Baugniet απεικονίζει τον σύζυγο της Μαρίας, Βέλγο βιολονίστα de Beriot δίπλα στην προτομή της στο Εθνικό Ωδείο των Βρυξελλών, που στήθηκε προς τιμήν και στη μνήμη της Μαλιμπράν.
Ο γλύπτης με αβρές χειρονομίες έχει σμιλεύσει το λευκό μάρμαρο, Μπολιάζει το άψυχο υλικό του με το ρομαντισμό, την τρυφερότητα της γλυκιάς ύπαρξης, με το ερωτικό ελιξίριο της ζωτικότητάς της. Πάθη, αγωνίες, ηδονές, λαξευμένα μοναδικά...
Στο κάτω μέρος της προτομής ο θεατής διαβάζει με κεφαλαία γράμματα το όνομά της: "ΜΑΡΙΑ"



Oι εκδηλώσεις λατρείας στη Λούκα
πηγή: bookpalace
Ο τίτλος που αποδόθηκε στη μεγάλη μέτζο σοπράνο είναι "βασίλισσα του ρομαντισμού".
Η φωνή της αδικοχαμένης Μαλιμπράν εκτεινόταν από την περιοχή της άλτο μέχρι της δραματικής σοπράνο!Πολλοί ισχυρίζονται πως μια μόνο μπορεί να συγκριθεί στην έκταση της φωνής, μαζί της! Μια άλλη Μαρία: η Κάλλας, η οποία υπήρξε και φανατική θαυμάστριά της...

Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της Μαλιμπράν ήταν όταν τραγούδησε τη Norma του Μπελίνι στη Σκάλα του Μιλάνου με το πλήθος να συρρέει στο Θέατρο εκδηλώνοντας τη λατρεία του στην καλλιτέχνιδα ουρλιάζοντας. Θρυλείται δε, πως όταν επισκέφτηκε τη Λούκα της Ιταλίας, οι ενθουσιασμένοι θαυμαστές της ελευθέρωσαν τα δυο άλογα που έσερναν την άμαξα που μετέφερε τη Μαρία και την τράβηξαν οι ίδιοι στους δρόμους της πόλης.
Το επεισόδιο έχει απεικονιστεί σε εικονογράφηση βιβλίου για τη ζωή της Μαλιμπράν(διπλανή φωτο).

Όμως εκτός από την απίστευτη φωνή και το ότι ήταν μια καλλονή, μιλούσε επίσης 5 γλώσσες, ασχολείτο με την ποίηση, τη ζωγραφική, τη συγγραφή, αλλά και τη σύνθεση.

Με τη σύνθεσή της "Rataplan" θα σας καλησπερίσω. Πρόκειται για άρια γραμμένη για σοπράνο συνοδεία ορχήστρας.
Tην ακούμε από τη Τσετσίλια Μπάρτολι και το άλμπουμ της "ΜΑΡΙΑ".

 Η Μπάρτολι, πέρα από τις δυνατότητές της, εντυπωσιάζει και με τη διάθεσή της να αναζητά-ερευνά και αναδεικνύει πρόσωπα και μουσικές από το ξεχασμένο παρελθόν. 

H σύνθεση της Μαλιμπράν "Rataplan", αναφέρεται στο ρυθμικό ταμπούρο. Έτσι, η μελωδία δημιουργεί φανφαρόζικη, ξεσηκωτική ατμόσφαιρα με τη χρήση στην εισαγωγή ενός στρατιωτικού τυμπάνου, ενισχύοντας την εκτίμηση για το εκρηκτικό ταμπεραμέντο της συνθέτιδας, την κομψότητα και την ευγένειά της που συνυπήρχαν με το πάθος και την ορμή παρασύροντας και τον πιο απαιτητικό ακροατή. Η φωνή χρωματίζεται με το θρίαμβο του συμφώνου "ρ", που σε ένα μελωδικό παιχνίδι δημιουργεί ρυθμό, αρμονία και εύθυμη ροή με την ηχοποίητη λέξη "Ραταπλάν".

"Ραταπλάν, τύμπανο επιδέξιο 
ραταπλάν, ραταπλάν
πρωί και βράδυ
γυρίζεις  την πόλη
Περπατώ ρυθμικά
όλο και πιο δυνατά
χτυπώντας το τύμπανο, χτυπώντας
"Ρρρρρρρρρρρρρρρρρ..."
[...]
Οι Γάλλοι για δόξα διψούν
ραταπλάν, ραταπλάν
Βράδυ και πρωί
μέρα και νύχτα
ακατάπαυστα τυμπανίζοντας
ραταπλάν, ραταπλάν"


Maria Malibran: "Rataplan":



Παρασκευή 21 Σεπτεμβρίου 2018

"Ένα ντουέτο με αφορμή την Ημέρα Αλτσχάιμερ"

 



Με αφορμή την ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΑΛΤΣΧΑΪΜΕΡ:


Aaron Copland: «Duo for Flute and Piano» 



"Πρέπει οπωσδήποτε να συμφιλιωθώ με την παρούσα κατάσταση", σκεφτόταν...[...]Όλες οι ώρες του ήταν κατειλημμένες από την παρουσία εκείνης που μέσα στην άνοια αλλά και μια άγνοια ουσιαστική για την κατάστασή της περίμενε μια τρυφερή του κίνηση, ένα άγγιγμά του, ο,τιδήποτε εκείνος πίστευε ότι μπορούσε να τής χαρίσει στιγμές ευτυχίας ή έστω προσωρινής χαράς...
[...]
Δεν ήταν πράξεις γαλαντομίας ή υποχρέωσης...[...] 

Ήταν η πίστη στη σχέση τους, αυτή η κοινή τους αρετή που τόσα χρόνια τούς είχε σφιχτοδέσει, η πεποίθηση σε μια κοινή πορεία μέχρι τέλους.[...] Η άνοια είχε χτυπήσει την πόρτα της ζωής της ...Πλάνη και σύγχυση στο μυαλό της μπερδεμένες καραδοκούσαν θαρρείς...
[...]
Σιωπές ατελείωτες συνόδευαν τη μέρα της κι ένα βλέμμα απλανές που ταξίδευε, ποιός ήξερε πού..."

(Απόσπασμα από το βιβλίο της καλής φίλης συγγραφέως Πέρσας Ζηκάκη, "Εν Α(γ)νοία", που αποτελεί κατάθεση ψυχής καθώς γράφτηκε για τη μητέρα της που έπασχε από άνοια)



***

Ένας από τους ανθρώπους της μουσικής, που διένυσε το Γολγοθά της άνοιας με μεγάλη αξιοπρέπεια ήταν ο Άαρον Κόπλαντ. 

Ο αμερικανός συνθέτης και μαέστρος υπήρξε πρωτοποριακός δημιουργός, καινοτόμος και τολμηρός στη χρήση στυλιστικών πειραματισμών.
Τα πρώτα του έργα ήταν επηρεασμένα από το γαλλικό ιμπρεσιονισμό. Ακολούθησε μια περίοδος πειραματισμού με χρήση στοιχείων της τζαζ, κατόπιν το ύφος του έγινε αυστηρότερο χρησιμοποιώντας ασύμμετρους ρυθμούς και τραχιές διάφωνες αρμονίες, ώσπου πολύ αργότερα επέστρεψε σε λιτά και λυρικά έργα, στηριζόμενα στη λαϊκή αμερικάνικη μουσική, στοιχείο που έδωσε αφορμή να χαρακτηριστεί ως ο «εθνικός» συνθέτης των ΗΠΑ.


Στην αρχή της δεκαετίας του 1970, ο Κόπλαντ διαπίστωσε ότι οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν λόγω απώλειας μνήμης. Ήταν τα πρώτα σημάδια της νόσου του Αλτσχάιμερ, η οποία επιβράδυνε το ρυθμό των συνθετικών προσπαθειών του. 
Σύμφωνα με όσους τον γνώριζαν, πολλές φορές «χανόταν» στις συζητήσεις… έτσι δυσκολευόταν να καταγράψει την έμπνευσή του στην παρτιτούρα κι όπως έλεγε ο ίδιος: «είναι στιγμές που νιώθω σαν να είμαι μια βρύση που της έκλεισαν τη στρόφιγγα». 

Μια λευκή σελίδα, φίλοι μου, θεωρώ πως είναι η μνήμη όποιου πάσχει από Αλτσχάιμερ.

Μια λευκή σελίδα, απ' όπου έχουν σβηστεί όλα όσα συνέβησαν στη ζωή του…Πουθενά οι αναμνήσεις…πουθενά τα πρόσωπα...η οικογένεια, οι φίλοι ή (όπως στην περίπτωση του Κόπλαντ) πουθενά η μουσική…, καθώς ο ασθενής πέφτει σε μια πρωτόγνωρη απάθεια, χωρίς να αντιλαμβάνεται τι γίνεται γύρω του…
Το μόνο που χρειάζονται οι άνθρωποι με άνοια είναι αγάπη...χρειάζονται υπομονή και κατανόηση…Μια διάπλατη, ζεστή αγκαλιά, και στοργή…


***

Ο Άαρον Κόπλαντ το 1970
Λίγο πριν ανατείλει η δεκαετία του ’70 εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια άνοιας στον Κόπλαντ.

Είναι η εποχή, που ο συνθέτης έγραψε το τελευταίο σημαντικό έργο του.

Πρόκειται για το «Duo, για φλάουτο και πιάνο», ένα έργο που τού ανατέθηκε από μαθητές και φίλους του William Kincaid, πρώτου φλαουτίστα της Ορχήστρας της Φιλαδέλφεια για το θάνατό του το 1967.
Χρειάστηκαν 4 ολόκληρα χρόνια για να ολοκληρωθεί η σύνθεση και να παρουσιαστεί στο κοινό τον Οκτώβρη του 1971. Λίγο αργότερα ετοιμάστηκε και μια μεταγραφή για βιολί και πιάνο.



Ο ίδιος ο Κόπλαντ περιέγραψε το Duo ως σύνθεση με αμεσότητα έκφρασης, απλής αρμονικής και μελωδικής γραμμής.
Παρότι είναι δημιουργία της ύστερης περιόδου, το στυλ της απηχεί παλαιότερα έργα του συνθέτη. Μουσικά σκίτσα προγενέστερων έργων του αναμιγνύονται περίτεχνα με τζαζ πινελιές. Για παράδειγμα, η αρχή του πρώτου μέρους με το σόλο φλάουτο παραπέμπει στο πρώτο θέμα της Τρίτης Συμφωνίας του…


Το Ντούο αναπτύσσεται σε 3 μέρη:

1. Flowing
2. Poetic, somewhat mournful
3. Lively, with bounce


Η εισαγωγή γίνεται με το αιθέριο ηχόχρωμα του φλάουτου σε μια ονειρική μελωδία που ρέει αβίαστα, κυλαριστά και στη συνέχεια τα λεπτά πιανιστικά περάσματα μετατρέπουν σε ανάλαφρο παιχνίδισμα το μουσικό διάλογο των δυο οργάνων. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με την επιστροφή του αρχικού, αργού υλικού. 

Μια μοναχική ελεγεία αποτελεί η δεύτερη κίνηση, στην οποία ο Κόπλαντ δίνει την ένδειξη: «ποιητική, σχεδόν θρηνητική», θέλοντας να εστιάσει στη μελαγχολική διάθεση, που προέκυψε από το θάνατο του φλαουτίστα Kincaid.

Το ήρεμο τέλος τoυ δεύτερου μέρους διακόπτεται απότομα από την αρχή του τρίτου, που ο συνθέτης με τη μελωδική γραμμή που ακολουθεί, (κοφτές συγχορδίες από το πιάνο και εκτέλεση κλιμάκων εναλλάξ από τα δυο όργανα) στοχεύει να αναδείξει το φωτεινό ηχητικό πλάνο, της έντονης κομψότητας και εκφραστικής λάμψης.
Ένα σύνθεμα ιδιαίτερου τονισμού που θυμίζει αντιχρονισμό, ακολουθεί ανιούσα μελωδική κίνηση, οδηγώντας με ζωντάνια στην τελική ηχητική αστραπή-νότα, που μόλις προλαβαίνεις ν'αντιληφθείς... 



Aaron Copland: «Duo for Flute and Piano»:


Πέμπτη 20 Σεπτεμβρίου 2018

Πώς αντιλαμβανόταν ο Σεφέρης τη ΣΧΕΣΗ της ΜΟΥΣΙΚΗΣ με το ΧΡΟΝΟ

 (Στη μνήμη  του Γ. ΣΕΦΕΡΗ)


Ο Σεφέρης πάνω στο κεφάλαιο "Μουσική", θεωρούσε τον εαυτό του "αγράμματο".

Ωστόσο, οι σημειώσεις και η πορεία του δείχνουν έναν άνθρωπο που είχε ένστικτο, έναν ακροατή που προσπαθούσε να μάθει διαρκώς περισσότερα ώστε να  αντιλαμβάνεται το μεγαλείο της ακουστικής τέχνης.


Ο νομπελίστας ποιητής μας ενδιαφερόταν να έχουν τα ποιηματά του ρυθμό και μουσικότητα...Συνήθιζε να μουρμουρίζει άναρθρα ή να χτυπά τα πλήκτρα της γραφομηχανής του ψάχνοντας τον ρυθμό των ποιημάτων του.
Ως προς τη μουσική του πρακτική ο Σεφέρης γράφει :

"Ξαναπιάνω από την αρχή φράσεις, προσπαθώ να συνηθίσω το αυτί μου … να παρακολουθεί τι γίνουνται και πώς αλλάζουν τα μοτίβα…".


Συνέδεσε το ρυθμό,  όχι με τις συλλαβές, αλλά με τις έννοιες της αναπνοής...
Κεντρικός άξονας είναι η έννοια του χρόνου, η οποία αποτελούσε και τη βάση της σχέσης ποίησης και μουσικής: η μουσική "ρυθμίζει το χρόνο", λέει ο Σεφέρης, και η ποίηση είναι "ρυθμισμένος λόγος"... και οι δύο "σμιλεύουν τη σιωπή".

Ως προς το πώς αντιλαμβανόταν τη σχέση της μουσικής με το χρόνο, ένα γράμμα του από το Λονδίνο είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό:
"Ήμουν σε μια παράσταση ινδικών χορών και ινδικής μουσικής"· "… Εκείνο … που μου έκανε κολοσσιαία εντύπωση είναι η μουσική. Η παραδομένη μουσική μας … τελειώνει: Τάρα τα τα – Τάρα τατά, τάρα τατά, ας πούμε το τέλος της ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ του ΦΡΑΝΚ…
Τούτη εδώ η μουσική δεν τελειώνει... είναι παράξενο... τα όργανα έχουν σιωπήσει, αλλά η μουσική εξακολουθεί να είναι ζωντανή ακόμη μέσα στον άνθρωπο, να ενεργεί ακόμη, όπως μια πέτρα που βούλιαξε στο νερό, αλλά οι κύκλοι της στην επιφάνεια εξακολουθούν να γεννούν άλλους κύκλους".

***


Σεζάρ Φρανκ

Ο Σεφέρης, φίλοι μου, αναφέρεται στη μοναδική Συμφωνία του μεγάλου βέλγου συνθέτη, το τελευταίο έργο της ζωής του που έπεσε στην αφάνεια μετά την εμφάνισή του και αδίκως...
Πολλοί χρεώνουν  το μαρασμό της σύνθεσης στις κακές κριτικές και απόψεις συγχρόνων του Φρανκ για το συμφωνικό έργο, που κατηγορήθηκε εκτός των άλλων και για κακή ενορχήστρωση.

Πρόκειται για  έργο αμφιλεγόμενο στην εποχή του, καθώς το ύφος του  θεωρήθηκε Γερμανικό (άρα μη πατριωτικό) σε μια μετα-περίοδο  του Γαλλο-Πρωσικού πολεμου.
Κι όμως, ο Φρανκ συγχωνεύει  άψογα τις γαλλικές με τις γερμανικές μουσικές παραδόσεις.
Πράγματι, η ακρόαση βοηθά να ανακαλύψει κανείς  τη μουσική απάντηση για το πώς τα καλλιτεχνικά ρεύματα της γαλλικής φαντασίας συνταιριάζονται, σχεδόν ευθυγραμμίζονται με τη γερμανική, μεταβαγκνερική αρμονική γλώσσα.

Τα μέρη του:

Lento. Allegro ma non troppo
Allegretto
Finale.Allegro non troppo

Η σύνθεση βασίζεται σε ένα μοτίβο που εμφανίζεται χρωματικά στην αργή, αγωνιώδη  εισαγωγή και επαναλαμβάνεται και στα υπόλοιπα μέρη. Πρόκειται για ανασύνθεση του θέματος από το τελευταίο μέρος του κουαρτέτου N.16 σε Φα του Μπετόβεν, δηλώνοντας(όπως ισχυρίζονται οι ερευνητές) την ισχύ της γερμανικής μουσικής στην εποχή του συνθέτη.
Ακολουθεί ένα θυελλώδες allegro που αναδεικνύει δυό θέματα, που ακτινοβολούν το ένα λυρισμό και το άλλο χαρά και ευθυμία.Το πρώτο στη Φα μείζονα ειναι μια  απαλή μελωδία που αποδίδουν τα έγχορδα  pizzicato. Θυμίζει το αντίφωνο "Veni, Veni, Emmanuel", που φυσικά ο Φρανκ ως μεγάλος οργανίστας, γνώριζε κι είναι γνωστό ως το μοτίβο της "πίστης".
Ενα αλλεγκρέτο  είναι το 2ο μέρος, που ξεκινά με μια  απαλή μελωδία που αποδίδουν τα έγχορδα  pizzicato. Ένα μέρος γνωστό για τη χρήση του αγγλικού κόρνου, ασυνήθιστου για συμφωνικό έργο, (γι αυτό και η χρήση του προκάλεσε αντιδράσεις στους  κριτικούς της εποχής) έχει κάτι από την αίσθηση μιας μεσαιωνικής γαλλικής μπαλάντας.
Στο  κομψό, εκλεπτυσμένο φινάλε επανεμφανίζονται όλα τα προηγούμενα θέματα επεξεργασμένα, αναδεικνύοντας την πλούσια αρμονική γλώσσα , αλλά και τη χρήση της κυκλικής επεξεργασίας των  θεμάτων, επιρροή από τον κλασικισμό και την 1η Σχολή της Βιέννης(κυρίως τον Μπετόβεν).



Η ηχογράφηση του '61 με την Chicago Symphony Orchestra και τον  Pierre Monteux στο πόντιουμ θεωρήθηκε η πειστικότερη και πιο κοντινή στο ύφος του συνθέτη.

Cesar Franck: "Symphony in D minor"
Chicago Symphony Orchestra / Pierre Monteux






ΠΗΓΕΣ: "Η Μουσική Ποιητική του Γ.Σεφέρη", Π.Ταμπακάκη, εκδ. ΔΟΜΟΣ, http://www.eens-congress.eu/, César Franck Society, britannica, guardian, allmusic, προσωπικό αρχείο.

Τετάρτη 12 Σεπτεμβρίου 2018

Lionello Balestrieri, μουσικές αισθήσεις στα πινέλα του...

 

"Beethoven's Kreutzer Sonata", Lionello Balestrieri 
(φωτό από: tuttartpitturasculturapoesiamusica )




Γεννήθηκε σαν σήμερα 12 Σεπτέμβρη 1872 στην καταπράσινη Τοσκανική Cetona.
Lionello Balestrieri σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Ρώμης και της Νάπολης και έζησε στο Παρίσι, όπου μαθήτευσε για λίγο στον κύκλο του Γκωγκέν κι ασχολήθηκε για λόγους βιοπορισμού με την εικονογράφηση.
Είναι γνωστός για τις ρεαλιστικές απεικονίσεις μουσικών καλλιτεχνών, οπερατικών σκηνών, σκηνών μουσικής διδασκαλίας κλπ, θεματική την οποία υιοθέτησε καθώς όταν συνδέθηκε φιλικά με τον ποιητή και βιολονίστα, Giuseppe Vannicola, η παρέα του συγκέντρωσε αρκετούς καλλιτέχνες- μουσικούς.

Με μουσικό θέμα κέρδισε και το 1ο βραβείο στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1900, που εκτίναξε και εδραίωσε τη φήμη του.
Ήταν το εικαστικό του - έμπνευση από τον Μπετόβεν και τη "Σονάτα Κρόυτσερ"...

Ο ζωγράφος απεικόνισε ένα φτωχό βιολιστή, -του οποίου το πρόσωπο δεν είναι ορατό στον θεατή- όπως και ο πιανίστας, που εκτελούν το μουσικό έργο μέσα σ'ένα αχνά φωτισμένο δωμάτιο.
Οι ακροατές αφουγκράζονται με την πλάτη τους ακουμπισμένη στον αριστερό τοίχο, με τον καθένα, σύμφωνα με τη στάση του, να μαρτυρά την διάθεση και τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία τόν υποβάλλει η ακρόαση της μουσικής.
Στο βάθος του εικαστικού και στον τοίχο διακρίνεται κρεμασμένη η γύψινη νεκρική μάσκα του Μπετόβεν.
Ο ζωγράφος βασίστηκε σε ανάμνηση μιας βραδιάς όπου μαζί με άλλους καλλιτέχνες άκουγαν τον φίλο τους βιολιστή, Giuseppe Vannicola να παίζει την "Kreutzer Sonata" του Μπετόβεν.

Από τον πίνακα του Μπαλεστριέρι, ο ποιητής μας, Μιλτιάδης Μαλακάσης εμπνεύστηκε το ακόλουθο ποίημα:

"Μουσική Μπετόβεν"
(Εις την εικόνα του Μπαλεστριέρη, την δημοσιευθείσα εις τα "Παναθήναια")

"Αν και η φωνή του δοξαριού και των κοκκάλων λείπει,
Για να σ’ ακούσω αληθινά, ω μουσική ουρανία!
Μα κ’ έτσι ακόμα το βουβό των άλλων καρδιοχτύπι
Μου δείχνει την απόκοσμη εκεί μέσα λιτανεία.

Τίποτ’ απ’ τη συγκίνηση την ήσυχα πνιγμένη
Μες στα βαρειά σκεπάσματα παραθυριών και τοίχων,
Τίποτε, ξένο κι’ από με, ή αμάντευτο δε μένει,
Που στο κατώφλι στέκομαι προσκυνητής των ήχων.

Κ’ ενώ δεν ξέρω ποιά γρικούν μεγάλη συμφωνία,
Του Ναπολέοντα τάχατες, ή τάχα των Ποιμένων;
Ωστόσο φτάνει και σε με, καθάρια η αρμονία,
Δασών ανεμοφίλητων, κυμάτων αφρισμένων.

Και τότε βλέπω ζωντανή την ίδια εικόνα Εκείνου,
Γυμνό το πλαίσιο αφήνοντας σ’ ένα ταπέτο απάνου,
Να κρούει με δάχτυλα αλαφρά, λευκά σαν άνθια κρίνου,
Τα πλήχτρα τα ελεφάντινα του μαγεμένου οργάνου".

(πηγή ποιήματος: parliament.gr)


Θυμίζουμε πως η άκρως απαιτητική "Kreutzer Sonata" του τιτάνα είναι η "Σονάτα για βιολί N. 9", που έγραψε ο συνθέτης το 1803, με αρχική αφιέρωση στο φίλο του μιγάδα (mulatto) βιολονίστα,  George Bridgetower.
Μετά την πρώτη ερμηνεία, οι δυο τους, συνθέτης και εκτελεστής, πήγαν να τα πιούν. Στην ταβέρνα ο μεθυσμένος Bridgetower μίλησε προσβλητικά για μια φίλη του Μπετόβεν, κάτι που τον εξόργισε και  έτσι απέσυρε την αφιέρωση: "Sonata mulattica composta per il mulatto George Bridgetower, gran pazzo e compositore mulattico".

Στη συνέχεια η σονάτα αφιερώθηκε  στον βιρτουόζο, Ροντόλφ Κρόιτσερ(απ'όπου και το όνομά της), που όμως ουδέποτε εκτέλεσε το έργο, καθώς δεν εκτιμούσε ούτε τον δημιουργό του, ούτε και την "υπερβολικά ακατανόητη" σονάτα.


Το τριμερές έργο που χάρισε στον Μπετόβεν την αιωνιότητα είναι μεγάλης έκτασης με εναλλαγές άκρατης έντασης και γλυκιάς ηρεμίας, στοιχεία που ενέπνευσαν την ομότιτλη περίφημη νουβέλα του Λέοντος Τολστόι, όπου ο ρώσος λογοτέχνης εστιάζει στην ανθρώπινη ψυχή, που κάποιες φορές παγιδεύεται μέσα στο πάθος που όταν απελευθερώνεται βίαια φτάνει ακόμα και στην καταστροφή.

Η με τεράστια συναισθηματική γκάμα σονάτα είναι τριμερής:
Το πρώτο μέρος άγριο, το δεύτερο απροσμέτρητου βάθους με στοχαστικές νύξεις και το τρίτο ανάλαφρο, χαρμόσυνο και ενθουσιώδες.

Beethoven: "Kreutzer Sonata" / David Oistrakh-Lev Oborin:



Ανάμεσα στους συνθέτες που ο γνώρισε και συνδέθηκε ο Μπαλεστριέρι ήταν οι Ουμπέρτο Τζιορντάνο,Φραντσέσκο Τσιλέα και Τζάκομο Πουτσίνι.

"La morte di Mimì", Lionello Balestrieri 


Από την όπερα του τελευταίου "Μποέμ" εμπνεύστηκε την απεικόνιση της σκηνής του θανάτου της Μιμή, που βλέπετε παραπάνω.

Η όπερα του Πουτσίνι, ένα αριστουργηματικό δείγμα βερισμού βασίζεται στο μυθιστόρημα του Ανρί Μιρζέρ: "Σκηνές από την Μποέμικη ζωή".
Το συγκινητικό λιμπρέτο, αφορά στον έρωτα ανάμεσα στον ποιητή Ροντόλφο και τη μοδιστρούλα Μιμή, μια χαριτωμένη, πλην φυματική, κοπέλα.
Ο Πουτσίνι με την εκπληκτική μουσική του περιγράφει, όλη την παλέτα των συναισθημάτων - από τον μεγάλο έρωτα έως την οδύνη και την απόγνωση, όταν στην τελική σκηνή πεθαίνει η Μιμή και ο Ροντόλφο κλαίει σπαρακτικά.

Τη σκηνή αυτή έχει αποτυπώσει ο Μπαλεστριέρι στο εικαστικό του: "La morte di Mimì".
Πλημμυρίδα συναισθημάτων και σοφά ζυγισμένο το παιχνίδι που στήνει ανάμεσα σε χρώματα, φωτοσκιάσεις και γραμμές.

Παρακολουθούμε το δραματικό φινάλε της όπερας με τους Fiamma Izzo d'Amico(Μιμή) και Lucianο Pavarotti(Ροντόλφο) στους πρωταγωνιστικούς ρόλους:



Για τη "Σονάτα Κρόυτσερ" του Λέοντος Τολστόι μπορείτε να διαβάσετε εδώ.


Τρίτη 11 Σεπτεμβρίου 2018

11 Σεπτέμβρη 2001, Ώρα Μηδέν...



"Ground Zero Memorial", New York

Δεκαεπτά χρόνια έχουν μεσολαβήσει από το τρομοκρατικό χτύπημα στους Δίδυμους πύργους...
Δεκαεπτά χρόνια από τη μέρα της απόλυτης κόλασης…



Από το βιβλίο του Παν. Ξενάκη: "Δίδυμοι Πύργοι – Ήμουν κι εγώ εκεί!"
(Απόσπασμα από τη σκηνή όπου ο ήρωας βλέπει μπροστά του τον Θάνατο):

"...Που είναι το υπόλοιπο πρόσωπο σου;;.. Πω-π-πως είσ’ έτσι; Με τι μοιάζεις;..
...γιατί δε μιλάς;.. πες κάτι...γιατί μόνο με κοιτάζεις;..
γιατί δεν έχεις βλέφαρα και κόρες;..
σαν πελώρια, μαύρα μαργαριτάρια είναι...
δυο σκοτεινές, αορίζοντες θάλασσες
μελανό ροδόβαμμα και μπλάβοι αντήλιοι σε νεφέλες,
φέγγουν στα κρύσταλλα των πνιγηρών πελάγων
άγριοι άνεμοι σαν γοερές οιμωγές πνιγμένων,
σηκώνουν ερεβεννά κύματα που φαρφουρίζουν και χάνονται
κρύο, βροχή κι αέρηδες και βύθη που ξερνιούνται
και χωνεύονται
σκούρα βραχώδη περιγιάλια βαθύχροου κάλλους
μ’ έναν σαπρό κονιορτό στην ακροθαλασσιά
και μαβιά αρμυρίκια
κρωγμοί κουρούνας και σκελετωμένων γλάρων
που αναφτερουγιάζουν και πετούν..."
(πηγή: poihsh-logotexnia)





ΣΤΗΒ ΡΑΪΧ: "WTC 9/11" 


Μια σύνθεση μουσικής δωματίου εμπνευσμένη από την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου είναι το "WTC 9/11" του μινιμαλιστή Στηβ Ράϊχ.
Γράφτηκε το 2010 έπειτα από παραγγελία του Kronos Quartet .Το WTC αποτελεί συντομογραφία της φράσης "World to Come".

"Ηταν μια τρομακτική εμπειρία που δεν θα φύγει ποτέ από τη μνήμη μου", 
θα πει ο Ράιχ στους δημοσιογράφους.

"Την ώρα της επίθεσης βρισκόμουν στο Βερμόντ και μιλούσα στο τηλέφωνο με το γιο μου, 
που έμενε λίγα τετράγωνα μακριά από τους Πύργους...
Στο διαμέρισμά του αυτός, η νύφη μου και η κόρης τους... 
Μού μετέφερε πως έβλεπαν τον μαύρο καπνό να εισβάλλει στο διαμέρισμα".

Εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του έργου είναι πως η μελωδική γραμμή του συνθέτη περιλαμβάνει ηχογραφήσεις από τις κραυγές των ελεγκτών πύργων ελέγχου, πυροσβεστών και επιζησάντων.
Συγκεκριμένα, η δομή του έργου περιλαμβάνει 3 μέρη που παίζονται χωρίς διακοπή:

Αποτέλεσμα εικόνας για steve reichΣτο πρώτο μέρος ηχεί επίμονα το βιολί, που μιμείται τον ήχο του τηλεφώνου(ένα επίμονο ΦΑ) σαν ήχος σειρήνας. Ενός τηλεφώνου όταν κρέμεται από τη συσκευή. Ακολουθούν οι φωνητικές ηχογραφήσεις. Αρχικά με τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας και στο δεύτερο μέρος με τμήματα συνεντεύξεων του Ράιχ...Από κατοίκους της γειτονιάς, αξιωματικών της Πυροσβεστικής, τον πρώτο οδηγό ασθενοφόρου, διασώστες...
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος ακούγονται φωνές εθελοντών που έκαναν βάρδιες φύλαξης των νεκρών και δυο γυναικών που μοιρολογούν από πάνω τους σύμφωνα με το "Shmira" *

* Shmira: Σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση το σώμα του νεκρού φυλάσσεται ως την ταφή. Για να βοηθηθεί η ψυχή(Shmira), που αιωρείται του σώματος, μια ομάδα ερμηνευτών ψάλλουν Βιβλικά άσματα. Στην περίπτωση της 11ης Σεπτέμβρη τα νεκρά σώματα μεταφέρθηκαν στα γραφεία των ιατροδικαστών, που λόγω των δυσκολιών στην ταυτοποίηση του DNA, η διαδικασία κράτησε για μήνες...
Δύο από τις γυναίκες που απήγγειλαν το προσευχητάρι κατά το τελετουργικό της Shmira, ακούγονται στο 3ο μέρος του έργου.

Απλό αλλά τολμηρό αρμονικά έργο, στο οποίο ο Ράιχ παραβιάζει μουσικά σύνορα, ερμηνεύοντας μουσική δωματίου με το πνεύμα και την ενέργεια της ροκ.
Τα θέματα σύντομα και επαναληπτικά, σχεδόν υπνώνουν τον ακροατή, παρουσιάζονται χωρίς επεξεργασία ενώ η σύνδεση φωνών-μουσικής ενισχύει τη δυναμική της σύνθεσης, εντείνοντας την υποβλητικότητα του έργου.

"WTC 9/11" / Kronos Quartet :








(The Steve Reich Website, www.boosey.com, bbc.co.uk, www.amazon.com, allmusic, gramophone, Τα Νέα, Καθημερινή, Pinterest, vanityfair)