Σκίτσο του Πεσσόα, σχεδιασμένο από τον φίλο και συνεργάτη του, Almada Negreiros Το έφτιαξε αμέσως μετά την επιστροφή του από την κηδεία του ποιητή, 30 Νοεμβρίου 1935.
"Αγγλομανής, μύωψ, ευγενής, αλλοπαρμένος, ντυμένος στα σκούρα, απόμακρος και οικείος, κοσμοπολίτης που κηρύσσει τον εθνικισμό, επίσημος ερευνητής των ασήμαντων πραγμάτων, άνθρωπος με χιούμορ που δεν χαμογελάει ποτέ και που μας παγώνει το αίμα, εφευρέτης άλλων ποιητών και εξολοθρευτής του εαυτού του, συγγραφέας ενός παράδοξου λόγου καθαρού σαν το νερό και σαν κι αυτό απύθμενου: προσποίηση σημαίνει αυτογνωσία. Μυστηριώδης σαν το φεγγάρι το καταμεσήμερο, σιωπηλό φάντασμα του πορτογαλικού μεσημεριού· ποιος είναι; ο Πεσσόα..."
Με αυτά τα λόγια περιγράφει συνοπτικά τον Φερνάντο Πεσσόα, ο Οκτάβιο Παζ, ενώ ο ίδιος ο ποιητής πριν πεθάνει είχε δηλώσει σε όσους θα επιθυμούσαν να γράψουν κάτι σχετικά με τη ζωή του:
"Αν σαν πεθάνω, θελήσετε να γράψετε τη βιογραφία μου, Τίποτα πιο απλό. Δεν έχει παρά δυο ημερομηνίες - της γέννησης και του θανάτου μου. Ανάμεσα στο ένα και στο άλλο, όλες οι μέρες είναι δικές μου. Από παιδί είχα την τάση να δημιουργώ γύρω μου έναν κόσμο πλασματικό, να περιβάλλομαι από φίλους και γνωστούς που ουδέποτε υπήρξαν. Από τότε που με γνωρίζω ως αυτόν που αποκαλώ εαυτό μου, θυμάμαι ότι είχα με ακρίβεια στο μυαλό μου τη μορφή, τις κινήσεις, το χαρακτήρα και την ιστορία πολλών μη πραγματικών προσώπων που ήταν για μένα τόσο ορατά και δικά μου σαν τα αντικείμενα που αποτελούν αυτό που αποκαλούμε, πραγματική ζωή..." (περ. Ποίηση, τχ. 11,1998 σελ. 5-11)
"Portrait of Pessoa", Almada Negreiros
Το παραπάνω εικαστικό είναι του πορτογάλου πολυκαλλιτέχνη, Almada Negreiros, συνεργάτη του Πεσσόα στο πρωτοποριακό περιοδικό τέχνης και λογοτεχνίας "Orpheu", υπεύθυνου για την εισαγωγή του μοντερνισμού στην πορτογαλική τέχνη.
Έχει απεικονίσει τον "εύθραυστο" ποιητή καθισμένο, με πόδια λυγισμένα σε κατάσταση έμπνευσης να γράφει ακουμπισμένος σε ένα τραπεζάκι καφενείου. Είναι το Martinho da Arcada, το παλαιότερο λογοτεχνικό καφενείο της Λισαβώνας, όπου σύχναζαν τα μέλη του "Ορφέα". Το τραπέζι Ν.2 ήταν πάντα κρατημένο για τον Πεσσόα. Ένας πίνακας με έντονα χρώματα, χωρίς αισθησιασμό, που όμως δημιουργεί ένταση και προτρέπει σε στοχασμό. Απομακρύνει δε, από οποιαδήποτε φαινομενική επιφανειακότητα.
Το δημοφιλές Μάρτινιο ντα Αρκάδα βρίσκεται στη μεγάλη Πλατεία του Εμπορίου της Λισσαβώνας και ο Πεσσόα ήταν θαμώνας του για περισσότερα από 20 χρόνια.
Επιτοίχιο στο Martinho da Arcada
Εδώ ήπιε και τον τελευταίο καφέ του με τον συνεργάτη και φίλο του ζωγράφο, Almada Negreiros, τρεις μέρες πριν πεθάνει, σαν σήμερα, 30 Νοεμβρίου 1935.
Ο ποιητής πριν το πρώτο του βιβλίο στα Πορτογαλικά, με τίτλο "Mensagem", είχε εκδώσει δύο πλακέτες με αγγλικά ποιήματα -γιατί όπως γνωρίζουμε ήταν δίγλωσσος και έγραφε με μεγάλη άνεση στην αγγλική γλώσσα, την οποία διδάχτηκε στη Ν. Αφρική όπου μετακόμισε η οικογένειά του μετά το θάνατο του πατέρα του, και η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε με εκεί διπλωμάτη.
Από αυτή τη σειρά ποιημάτων του στην αγγλική είναι και το τιτλοφορούμενο: "Οι Ώρες" :
"Οι ώρες μπουχτίσαν να ’ναι ώρες.
Λεν, Κάτι άλλο να ήμαστε!
Με χρόνια φορτώνουν παιδιά, ελπίδες, άνθη,
Χείλη κρύα, γκρίζα μαλλιά.
Με αρρώστιες και θλίψη νεκρώνουν τα κάλλη.
Σαν περνούν πίσω κοιτούν,
Διαγράφοντας την εντεταλμένη πορεία
Θρήνους μόνον ακούν.
Αχ, λεν, κάτι άλλο να ήμαστε!
Για θαρρούν πως ξέρουν
Πράγματα, σκέψεις, που αφαιρούν
Σβήνουν, χάνονται.
Τυφλές και τσιγκούνες με τη λεία στο ζύγι,
Κάλπικα τιμαλφή,
Δεν ξέρουν πως όλα έχουν Έν’ Άλλο Νόημα
Αχ, έστω κι ο Θεός.
(Απόδοση: Μ. Λουκοβίκας)
Fernando Pessoa - Michales Loukovikas: "The Hours" / Amélia Muge
Παλαιότερα κείμενα για τον Πεσσόα μπορείτε να διαβάσετε εδώ και εδώ.
"Η Βασίλισσα του χιονιού", Rudolf Koivu (από εικονογράφηση του παραμυθιού του Άντερσεν)
"Αφιερώνω αυτό το μπαλέτο στη μνήμη του Τσαϊκόφσκυ συσχετίζοντας τη Μούσα του με τη Νεράιδα, ως αλληγορία. Αυτή η Μούσα τον σφράγισε με το μοιραίο φιλί της, το μυστηριώδες αποτύπωμα του οποίου γίνεται αισθητό σ'όλο το έργο του μεγάλου καλλιτέχνη"
Παραμυθένια καλησπέρα, αγαπημένοι φίλοι, καθώς όχι μόνο οι μικροί, μα και οι μεγάλοι αγαπάμε τα παραμύθια, ιδιαίτερα αυτή την εποχή, που ο καιρός έχει κρυώσει και το τζάκι ανάβει τα βράδια... Η ψυχή που αναζητά το άπιαστο και ψάχνει ν'ακουμπήσει τ' όνειρο, χάνεται στη μαγεία των παραμυθιών...
Από τα αγαπημένα παραμύθια είναι και η "Βασίλισσα του χιονιού" του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν...
Αυτό θα απολαύσουμε σήμερα στη μουσική-μπαλετική του εκδοχή, καθώς ως τέτοιο έκανε πρεμιέρα στις 27 Νοεμβρίου 1828.
Πρόκειται για το τελευταίο από τα μπαλέτα που παρουσιάσε ο Ντιάγκιλεφ σε μουσική του Ιγκόρ Στραβίνσκι και προσαρμοσμένο τίτλο: "Le baiser de la fée - Το φιλί της νεράιδας".
Μια σύνθεση, αφιερωμένη στη μνήμη του Τσαϊκόφσκι.
Mην ξεχνάμε πως ήταν ένδεκα χρονών ο Στραβίνσκι όταν σε παράσταση στο θέατρο Mariinsky της Αγίας Πετρούπολης, που τραγουδούσε ο μπάσος πατέρας του είδε τον Τσαϊκόφσκι, ακριβως δύο εβδομάδες πριν το θάνατό του. Ο ίδιος χαρακτήριζε ως βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του, ανάμνηση , την εικόνα του άνδρα με τα άσπρα μαλλιά, τους φαρδείς ώμους και το ασθενικό πρόσωπο.
Είναι η εποχή που ο Στραβίνσκι στρέφεται στις μουσικές μορφές του παρελθόντος, χρησιμοποιώντας τες στο πλαίσιο των δικών του αισθητικών επιδιώξεων. Θυμίζουμε πως το έργο του έχει βαθιά τις ρίζες του στα δυο παράλληλα ρεύματα του 19ου αι. Ο δάσκαλός του, Ρίμσκι-Κόρσακοφ, του έμαθε να εκτιμά την ρωσική μουσική παράδοση και τα επιτεύγματα της εθνικής ρωσικής μουσικής, ενώ ο Πιότρ - Ιλιτς Τσαϊκόφσκι, του μετέδωσε την αγάπη του για τη μουσική της Δύσης, καθώς και για τη μουσική μπαλέτου.
Έτσι, στο "Φιλί της Νεράιδας" ο Στραβίνσκυ βρίσκει ευκαιρία να εκφράσει την αγάπη του για τις συναισθηματικές σελίδες του Τσαϊκόφσκι, κάτι που προκαλεί εντύπωση αν αναλογιστούμε πως ο συνθέτης ανήκει στους νεωτεριστές-πρωτοπόρους, ένα "πρότυπο καινοτομιών", ενώ ο συμπατριώτης του Τσαϊκόφσκι θεωρήθηκε απο πολλούς "δημιουργός παλαιάς κοπής".
Ο ίδιος ομολογεί:
"Οταν στο τέλος του 1927 η Ίντα Ρουμπινστάιν μού ζητησε να συνθέσω κάτι γι'αυτήν, μού προτάθηκαν δυο ιδέες. Η μια ήταν άκρως ελκυστική, καθώς μού παρείχε τη δυνατότητα να εκφράσω την απεριόριστη αγάπη και θαυμασμό μου για τη μουσική του Τσαϊκόφσκι. Η εκτέλεση είχε οριστεί για το Νοέμβριο, μήνα του θανάτου του που εκείνη τη χρονιά συμπληρώνονταν η 35η επέτειος. Έτσι δέχτηκα την πρόταση".
To μπαλέτο ευτύχησε σε πολλές χορογραφικές αναθεωρήσεις Αξιοσημείωτη και κείνη του Μπαλανσίν με το American Ballet το 1937, απ' όπου και η φωτογραφία. Συνθέτης και χορογράφος αναζητούν κοστούμια για το μπαλέτο τους: "Le Baiser de la Fee"(pinterest)
Ο Στραβίνσκι σε αναζήτηση υλικού ώστε να στηθεί το λιμπρέτο του μπαλέτου, στράφηκε προς την παραμυθική λογοτεχνία. Επέλεξε το παραμύθι της"Βασίλισσας του Χιονιού" του Άντερσεν, το οποίο επεξεργάστηκεδιαμορφώνοντας το λιμπρέτο: Στον παγωμένο βορρά μια μητέρα με το μωρό της πέφτουν σε χιονοθύελλα. Μια μυστηριακή νεράιδα με τα ξωτικά της τούς παρακολουθούν. Πλησιάζει και δίνει ένα φιλί στο μωρό για να το γλιτώσει. Το χωρίζει από τη μάνα και κείνη εξαφανίζεται. Το παιδί βρίσκουν κάποιοι χωρικοί... Είκοσι χρόνια αργότερα κι όταν ο νέος βρίσκεται στην κορύφωση της ευτυχίας του, τη μέρα του γάμου του με την αγαπημένη του, θα τον ξαναφιλήσει. Κάτω από τις υπερφυσικές δυνάμεις της νεράιδας ο νέος δεν μπορεί να αντιδράσει... Εκείνη τον οδηγεί στην ουράνια χώρα της και τού χαρίζει την αιωνιότητα. Η αλληγορία του θέματος είναι εμφανής, καθώς και ο Τσαϊκόφσκι δέχτηκε το μοιραίο φιλί της Μούσας και το σημάδι της είναι αισθητό σε κάθε δημιούργημα αυτού του καλλιτέχνη. Το τέλος του με τον βιολογικό θάνατο, τού χαρίζει την αθανασία.
Στο παραμύθι του Άντερσεν η βασίλισσα του πάγου μισεί τον άνθρωπο, όμως ο Στραβίνσκι επιθυμεί άλλη διάσταση των νοημάτων. Προσπάθησε να δώσει στην πλοκή συμβολικές αναφορές που θα τον εξυπηρετούσαν στη σύνθεση ενός έργου ως σεβασμό στον Τσαϊκόφσκι. Το φιλί της νεράιδας είναι φιλί τρυφερότητας σαν ένα φιλί καλής τύχης, ένα δώρο για τη ζωή.
Το μπαλέτο αναπτύσσεται σε τέσσερις σκηνές με τον Στραβίνσκι να επεξεργάζεται πιανιστικές κυρίως μελωδίες της πρώιμης περιόδου του Τσαικόφσκυ, που δεν είχαν ενορχηστωθεί ποτέ. Ο συνθέτης μετουσιώνει το θεματικό υλικό αρμονικά, ορχηστρικά και ρυθμικά συμβάλλοντας στη διαμόρφωση παραμυθικής, υποβλητικής ατμόσφαιρας. Τα θέματα άλλοτε ζωηρά και με ορμητική διά θεση ή με λαϊκότροπο χορευτικό παλμό κι άλλοτε με ιδιαίτερο λυρισμό, αιθέρια ή ελεγειακού χαρακτήρα οδηγούν στην ανατρεπτική κατάληξη.Στην τελική σκηνή, όπου ακούγεται το Νανούρισμα της αιωνιότητας, ο ακροατής παρασύρεται μέσα στο ονειρικό, υπνωτιστικό, ηχητικό τοπίο...
Τα Μέρη:
Πρόλογος-Νανούρισμα της καταιγίδας
Μια γιορτή στο χωριό
Η σκηνή στο μύλο-Pas de deux, Entree, Adagio, Variation, Coda
Νανούρισμα της αιωνιότητας
Igor Stravinsky: "Le baiser de la fée" / Ernest Ansermet:
Το μπαλέτο: "Rudy is Haunted by a vision of the Fairy" Tatiana Yatsenko-Vladimir Malakhov:
Mε την αλληγορία του παραμυθιού, Ελπίδα μου ο Στραβίνσκυ έδωσε νέα διάσταση στην μουσική του "παλαιάς" κοπής συνθέτη Τσαϊκόφσκυ. Και το αποτέλεσμα της σύνθεσης αυτής ήταν ένα λυρικότατο έργο με φανερά ρομαντικά στοιχεία όπου συνυπάρχουν και οι δυο συνθέτες! Τι ωραία ιδέα της Ίντα Ρουμπινστάιν να αναθέσει μια τέτοια εργασία στον Στραβίνσκυ! Σημειωτέον ότι η Ίντα, πριν φτιάξει την δική της εταιρεία, χόρευε στα μπαλέτα Ντιάγκιλεφ. Εξαιρετικό άρθρο, αγαπημένη μου φίλη κι ευχαριστούμε πολύ! Καλό βράδυ! ❤ ReplyDelete
Ναι, Αζη μου!Μου αρεσει η σκεψη του Στραβινσκι να πατησει πανω στο παραμυθι του Αντερσεν, αλλά να μετουσιωσει τα νοηματα προς αναδειξη της εκτιμησης και αγαπης του για τον Τσαικοφσκι! Η αλήθεια ειναι πως υπηρξαν κι εκεινοι που χαρακτηρισαν το έργο "αδρανες"... Οι περισσοτεροι ομως θαυμασαν τη συνθεση για το λυρισμό, τη γλυκυτητα και το ρομαντισμο της, κυρίως γιατι αυτα δεν ειναι στοιχεια που συχνα βρισκουμε στα εργα του Στραβινσκι, οπως και συ υπογραμμιζεις. Προσωπικά μού αρεσει που το πρωτογενες υλικό του Τσαικοφσκι χανεται μεσα στην αρμονική επεξεργασια του Στραβινσκι... Ναι, η Ιντα μια κορυφαια καλλιτεχνις, υπηρξε καποια εποχη στους κολπους των Ντιαγκιλεφ, ομως μετα "ατυπα" υπηρχε μια αντιπαλοτητα..ιδιαιτερα από μεριας Ντιαγκιλεφ... Ευχαριστω για την προσοχη και τον επαινο γι αυτο το αρθρο -αναφορα σε ενα εργο που δεν ακουμε συχνα κι αδικως.. Kαλημερα και καλή εβδομάδα!! Delete
Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής.
Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου.
Μαρμάρινο ανάγλυφο "Ηρώ και Λέανδρος", Henry Hugh Armstead-Τate Gallery UK
Απόψε, μια ερωτική ιστορία, που συγκίνησε πλήθος καλλιτεχνών από την αρχαιότητα ως σήμερα, μα και κάθε αναγνώστη του μύθου.
"Ξέρεις τη χώρα που ανθούν μύρτα και κυπαρίσσια...[...] Που τα τρυγώνια του έρωτα και τα’ άγρια τα γεράκια Σε θλίψη μαραζώνουνε ή για το κρίμα ορμάνε; Πού ‘ναι ολάνθιστη η γης και που ο ήλιος λάμπει, Που των παρθένων η δροσιά ρόδων δροσούλα μοιάζει;"
"H Hρώ με τη λυχνάρι" Evelyn de Morgan
Με αυτή την όμορφη περιγραφή των Δαρδανελίων ξεκινά ο λόρδος Μπάυρον τη "Νύφη της Αβύδου". Η νύφη της Αβύδου ήταν η Ηρώ. Ενα μυθολογικό πρόσωπο, που σύμφωνα με την παράδοση έμενε στη Σηστό, αρχαία πόλη της Θράκης, κτισμένη στα παράλια του Ελλησπόντου στο στενότερο μέρος του. Πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο της παραλίας της Σηστού υψωνόταν ο ναός της Αφροδίτης. Ιέρεια του Ναού η νεαρή και πανέμορφη Ηρώ. Κάθε χρόνο την άνοιξη τελούνταν στο ναό η γιορτή της Αφροδίτης και του Άδωνη. Προσκυνητές πολλοί κάθε χρόνο. Για πρώτη του φορά ήρθε ως προσκυνητής και ένας ωραίος νεαρός, ο Λέανδρος, που έμενε στην απέναντι ακτή του Ελλησπόντου, την Άβυδο.
Ο έρωτάς τους ήταν κεραυνοβόλος, ο πόθος τους ακατανίκητος!!! Υπερπηδούν κάθε ανθρώπινο και ιερό φραγμό. Η Ηρώ την ιεροσύνη της, ο Λέανδρος την ιερότητα της παρθένου. Μετά τη γιορτή, η Ηρώ δέχτηκε τον Λέανδρο στον πύργο όπου κατοικούσε όταν τελείωνε η υπηρεσία της στον ναό. Από τότε, ο Λέανδρος περνούσε κάθε βράδυ τον Ελλήσποντο, έχοντας για οδηγό το φως ενός λυχναριού που έβαζε η Ηρώ στο ψηλότερο σημείο του ναού και, κατάκοπος, έπεφτε στην αγκαλιά της.
Μια χειμωνιάτικη νύχτα όμως, ο άνεμος έσβησε το λυχνάρι και ο Λέανδρος έχασε τον προσανατολισμό του, χωρίς τον φωτεινό οδηγό, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί στα βράχια...
Το πρωί, η Ηρώ είδε από το παράθυρό της το πτώμα του Λέανδρου που είχαν ξεβράσει στη στεριά τα κύματα. Μεσ' στην οδυνη και την απελπισιά του χαμού του αγαπημένου της κρίνει πως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν…Ετσι, ρίχτηκε από τον πύργο στη θάλασσα και πνίγηκε. Οι κάτοικοι της Σηστού έθαψαν τους δύο εραστές σε κοινό τάφο.
Joseph Mallord William Turner
Κι ο ευαίσθητος Ελληνικός λαός θρηνεί στα δημοτικά του τραγούδια…
"…στο’ να φυτρώνει κάλαμος και στ’ άλλο κυπαρίσι… για δέστε τα βαριόμοιρα για δέστε τα καημένα σαν δεν φιλιούνται ζωντανά φιλιούνται πεθαμένα…"
Ο μύθος του ερωτευμένου ζευγαριού ενέπνευσε το Λόρδο Μπάυρον στη Νύμφη της Αβύδου και μάλιστα ο ίδιος ο ποιητής λέγεται πως διέσχισε κολυμπώντας το στενό που, κατά τον μύθο, περνούσε κάθε νύχτα ο Λέανδρος.
Εκτός από το Μπάυρον και το Μουσαίο (5ος αι. μ.Χ.), που έγραψε "Τα καθ’ Ηρώ και Λέανδρον", ένα ποίημα σε 343 δακτυλικούς εξάμετρους στίχους.
"Πες μου τον λύχνο, δέσποινα, που είδε κρυφές αγάπες,
της νύκτας τον κολυμπητή, που για γαμπρός πρυμίζει,
τον γάμο πες τον σκοτεινό, που δεν είδ᾽ η Αυγούλα,
και την Σηστό, που της Ηρώς ενυκτογίνη ο γάμος.
[...]
Έλα, θεά, τραγούδα μου, να πούμε το ᾽να τέλος
του λυχναριού που απόσβησε και του παιδιού που εχάθη.
Αντικρινές γειτόνισσες Σηστός και Άβυδος ήταν
κατάγιαλα. Το τόξο του τάνυσ᾽ επάνω ο Έρως
και μες στες χώρες και τες δυο μιαν τόξεψε σαγίτα
και μια κορασιάν έκαψε και νιο ένα παλληκάρι.
Λέανδρο τον ομορφονιό κι Ηρώ την κόρη ελέγαν.
Η Ηρώ στην Σηστόν έμενε, στην Άβυδο ο νιος ήτον·
άστρα κι οι δυο γλυκόφωτα στες δυο μέσα τες χώρες..."
(μτφ: Σίμος Μεναρδος)
"Hero and Leander", Peter Paul Rubens
Το ποίημα του Μουσαίου είναι από τα δημοφιλέστερα πάνω στο θέμα. Από αυτόν εμπνέονται αργότερα και γράφουν ο Σίλλερ μια μπαλάντα, ο Γκριλμπατσέρ μια λυρική τραγωδία, ενώ πλήθος εικαστικών και μουσικών δημιουργών αποτυπώνουν το ειδύλλιο των δυο νέων στον καμβά τους...
"Της Ηρώς και του Λεάνδρου η καρδιά
Απ’ το βέλος του Έρωτα, που θεϊκιά
Έχει δύναμη, οδυνηρά επλήγη.
Η Ηρώ, ανθηρή ως Ήβη, όμορφη κόρη·
Κείνος εύρωστος, που κίναγε στα όρη
Με ορμή για να ριχτεί μες στο κυνήγι...",
γράφει ο ΣΙΛΛΕΡ ...
και συνεχίζει:
"Και με ντύμα που ο αέρας το σηκώνει
Ρίχνεται από του πύργου το μπαλκόνι,
Στους γιαλούς του Πόντου τους κατάφωτους.
Στα βασίλειά του πάνω τα πελάγια
Τα δυο λείψανα ο θεός φέρει τα άγια,
Κι είναι αυτός που αποτελεί τον τάφο τους.
Κι απ’ τη λεία του αυτή ευχαριστημένος
Κινά ολόχαρος, μακριά να την φυλά,
Κι απ’ την ανεξάντλητή του υδρία χύνει
Τη ροή του, ποταμό που αιωνίως κυλά"
( Φρήντριχ Σίλλερ, Μπαλάντες, μτφ. Κ.Γ.Σαμέλη)
Στη θάλασσα του Βοσπόρου υπάρχει ο "Πύργος του Λεάνδρου" ή "Πύργος της κόρης", γνωστός με την τουρκική ονομασία "Kız Kulesi" .Το όνομα του πύργου συνδέεται με διάφορους θρύλους. Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική εκδοχή ο πύργος οφείλει την ονομασία του στο μύθο της Ηρώς και του Λέανδρου. Η Ηρώ όταν κατάλαβε τι συνέβη αυτοκτόνησε πηδώντας από τον πύργο.
Τα μουσικά έργα, τα εμπνευσμένα απο αυτόν τον τρυφερό, αγάπης μύθο, είναι πολλά.
Ξεχωρίζουμε:
1) Ο γάλλος Louis-Nicolas Clérambault διέπρεψε ως οργανίστας, βιολιστής και συνθέτης και είναι εκεινος που ανέπτυξε το είδος των "γαλλικών καντατών ", που συγκεντρωθηκαν σε 5 τόμους. Από το 2ο τόμο είναι η καντάτα "Λέανδρος και Ηρώ" εμπνευσμένη απο το μύθο, σε κείμενο αγνώστου. Ποτισμένη με εντονο λυρισμό, ευγενεια και τρυφεροτητα. Ιδιαιτερα εκφραστικό το μέρος που απεικονιζει το στροβίλισμα των ανέμων...Τσέμπαλο και ταχυτατες δοξαριές ηχούν σαν να βροντοφωναζουν τη δόξα και το θρίαμβο του αγέρα , που "ξεσκίζει" το άψυχο, αιμόφυρτο κορμί του νεου στις όχθες...
Clerambault: "Leandre et Hero"
2) Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρώμη το 1707, ο Φρειδερίκος Χαίντελ έγραψε μια καντάτα εμπνευσμένη από το μύθο του Λέανδρου και της Ηρώς σε λιμπρέτο του καρδινάλιου Οτομπόνι. Είναι το έργο με το οποίο ο συνθέτης αντικατέστησε με ιταλικό το πρώην γερμανικό ύφος σύνθεσης του, που έκτοτε θα χρησιμοποιούσε. Ο Χαίντελ προσεγγίζει με συγκλονιστικό τρόπο την απώλεια της αγάπης και καθηλώνει με τη θρηνητική άρια της Ηρως μέσα στην παραφροσύνη που τής δημιουργεί η εικόνα του νεκρού αγαπημένου:
Handel: "Ero e Leandro":
3) Το 1837 ο Ρόμπερτ Σούμαν με πυρήνα τους χαρακτήρες Φλορεστάν κα Ευσέβιο, που αντιπροσωπεύουν τη δυαδικότητα της προσωπικότητάς του, ο ένας ορμητικός και όλο πάθος και ο άλλος ονειροπόλος και ευαίσθητος συνθέτει το "Fantasiestücke, Op. 12", μια πιανιστική συλλογή από οκτω μινιατούρες τις οποίες αφιέρωσε στην δεκοχτάχρονη πιανίστα και φίλη του, Anna Robena Laidlaw...Θρυλείται πως στο μέρος της συλλογής με τίτλο: "In der Nacht -Στη Νύχτα", όπου συνδυάζεται η ηρεμία της νυχτας με το πάθος που γεννά σε δυο ερωτευμένους, πως ο Σούμαν όταν το συνέθετε είχε κατά νου το μύθο του Λέανδρου και της Ηρώς.
Schumann Fantasiestücke, Op.12 - 5. In der Nacht:
3)Το 1853 ο Φραντς Λιστ γράφει τη δεξιοτεχνικότατη μπαλάντα του Ν.2 για πιάνο, που κατά δήλωση του Claudio Arrau σκιαγραφεί τον αρχαιοελληνικό μύθο της Ηρώς και του Λέανδρου με την τραγική του κατάληξη, όπως ο συνθέτης τη διάβασε στην ποιητική μεταφορά από τον Σίλλερ. Πιιθανολογείται πως την εκδοχή αυτή άκουσε ο Arrau από το δάσκαλό του, Martin Krause που υπήρξε μαθητής του Λιστ.
Η μπαλάντα στηρίζεται σε δυο θέματα. Το ένα αναπτύσσεται στην χαμηλή περιοχή του πιάνου αναδύοντας απειλητική αίσθηση με τη συνεχή εκτέλεση από τρίηχα και το άλλο στη μεσαία και την υψηλή περιοχή, περισσότερο φωτεινό και με στοχαστική διάθεση. Ενα επίμονο χρωματικό ostinatο αντιπροσωπεύει τη θάλασσα. Ακούγοντας την τρομερά δεξιοτεχνική σύνθεση μπορεί κανείς να πλάσει με τη φαντασία του την εικόνα της δύσκολης νυχτερινής πλεύσης του ερωτευμένου νέου που παλεύει με τα κύματα προκειμένου να φθάσει στην αγαπημένη του...
Liszt: "Ballade No. 2" / Claudio Arrau :
4)Ο Giovanni Bottesini, ο επονομαζόμενος"Παγκανίνι του κοντραμπάσου", φίλος και ίνδαλμα του Βερντι, γράφει την όπερα: "Ero e Leandros" σε λιμπρέτο του Αρίγκο Μπόιτο. Παρουσιάστηκε το 1879 στο Teatro Regio στο Τορίνο. Χαιρετίστηκε με θερμή επιτυχία για τις "γεμάτες μαγεία" στιγμές της σύνθεσης, όπως οι άριεs της Ηρώς, ο λυρισμός των ειδυλλιακών ντουέτων μεταξύ των εραστών και ο δραματικος επίλογος.
5) Mπορεί ο Alfredo Catalani να είναι γνωστός για τις όπερές του, κυρίως την αγαπημένη του Τοσκανίνι, "La Wally", αλλά πειραματίστηκε επίσης με μια σειρά από ορχηστρικά έργα. Τελευταίο αυτής της κατηγορίας είναι το συμφωνικό ποίημα: "Ero e Leandro", σύνθεση του 1884 κι έμπνευση απο την τραγική ερωτική ιστορία των νέων στα Δαρδανέλια, που από πολλούς θεωρήθηκε "το καλύτερο όλων, μακράν".
Alfredo Catalani - Ero e Leandro:
6) Victor Herbert – "Hero and Leander" : Πρόκειται για απαράμιλλης ομορφιάς συμφωνικό ποίημα, που ο Βικτόρ Χέρμπερτ εμπνευστηκε μετά την ανάγνωση του ποιήματος του Μπάυρον που τον ενθουσίασε!Ιδιαίτερης αξίας είναι η "Σκηνή της Αγάπης", όπου ο δημιουργός αναθέτει ένα αισθησιακό διάλογο ανάμεσα στο όμποε και το φαγκότο, έκφραση της έκρηξης πάθους των δυο εραστών.
Victor Herbert: "Hero and Leander" Op.33: 2nd mov- Love Scene":
Όλα τα έργα που έχει εμπνεύσει ο συγκεκριμένος μύθος για τη "Νύφη της Αβύδου και τον αγαπημένο της Λέανδρο" συγκινούν βαθειά....Η ποιητική τέχνη από το Μουσαίο ως τον Μπάυρον και τον Σίλλερ..Η Χαιντελική καντάτα, η όπερα του Καταλάνι ή του Μποτεσίνι, ο Σούμαν και ο Λιστ, υμνούν τον έρωτα των δυο νέων που η ιστορία τους τούς χάρισε την αιωνιότητα!
Το κείμενό μου δημοσιεύτηκε παλαιότερα και στην Κοινότητα The Mythologists
Με το Θερβάντες μοιράζεται το στέμμα της ισπανικής λογοτεχνίας. Ο γεννημένος σαν σήμερα, 25 Νοεμβρίου 1562, Λόπε δε Βέγα, είναι ένας από τους κορυφαίους της Χρυσής Ισπανικής εποχής. Παραγωγικότατος θεατρικός συγγραφέας, μα και με πρωτόγνωρο πάθος για το γυναικείο φύλο! Ασυγκράτητος σε συναισθήματα, ερωτύλος και παρορμητικός, σαγήνευε με το ιπποτικό στυλ του κάθε γυναικεία ύπαρξη!
Γύρω στα 1600 γράφει τη θεατρική κωμωδία: "Η χήρα της Βαλένθια", μια παραλλαγή του μύθου του "Έρωτα και της Ψυχής", όπου αναθέτει στο φτερωτό θεό της αγάπης το ρόλο του μυστικού εραστή και ίσως αποτελεί και μια μορφή αυτοβιογραφίας, καθώς ο ισπανός συγγραφέας μετά τις πολλές επιπόλαιες ερωτικές υποθέσεις και το θάνατο της νόμιμης συζύγου του ερωτεύθηκε τη χήρα Αντόνια Τρίγιο δε Αρμέντα, με την παράνομη συμβίωσή τους να οδηγεί σε σκάνδαλο και τη δημόσια διαπόμπευσή του. Γεγονός, που τον ανάγκασε να απομακρυνθεί από τη Μαδρίτη.
Λόπε ντε Βέγκα: "Η χήρα της Βαλένθια" (χειρόγραφο)
Ας δούμε όμως λίγο την ΥΠΟΘΕΣΗ του θεατρικού έργου:
Η Λεονάρντα μένει χήρα...Σύμφωνα με τα στερεότυπα της εποχής πρέπει να παραμείνει σεμνή και αφοσιωμένη στον εκλιπόντα σύζυγό της. Όμως κάτω από τα πλούσια στήθη της φλογίζεται η καρδιά της για τον εραστή της, Καμίλο.
Για να έχει την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο οργανώνει με τη βοήθεια των υπηρετών της ένα πονηρό σχέδιο…Κάθε βράδυ και μέσα στο σκοτάδι ο Καμίλο μπαίνει στο σπίτι από την πίσω πόρτα, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα.. Εκείνη, πάντα καλυμμένη –είναι η αόρατη ερωμένη- απολαμβάνει τον έρωτα χωρίς να διακυβεύεται το όνομα και η θέση της.
Η διασκεδαστική και συναρπαστική πλοκή εκτυλίσσεται στην ισπανική Βαλένθια, μια πόλη που σφύζει από ζωντάνια και το εορταστικό κλίμα κορυφώνεται, ιδιαίτερα την καρναβαλική περίοδο … Ο δε Βέγα επιλέγει αυτή την πόλη όπου επικρατεί χάος και τα πρόσωπα παρουσιάζονται με ψεύτικες ταυτότητες προκειμένου να θίξει θέματα του έρωτα, της κοινωνικής θέσης, των στερεοτύπων, της εξουσίας, αλλά κυρίως να αναδείξει το στοιχείο της ίντριγκας και της γυναικείας σεξουαλικότητας.
Αυτά είναι και τα στοιχεία που εντυπωσιάζουν τον Αράμ Χατσατουριάν, όταν το 1940, διαβάζει το θεατρικό του τιμώμενου σήμερα ισπανού συγγραφέα και εμπνέεται τη σκηνική μουσική του που αντανακλά τέλεια το θεατρικό κείμενο, το πνεύμα και τις αρχές της εποχής στην οποία αναφέρεται.
Ο αρμένης συνθέτης αργότερα θα δώσει και την ομώνυμη Σουίτα που δομείται σε 5 μέρη μαζί με τον πρόλογο, μεταφέροντάς μας στην ισπανική πόλη της χαράς, των άκρατων επθυμιών και ερώτων.
Επιστρατεύει ρυθμούς άλλοτε γρήγορους με τα χάλκινα κρουστά να υπογραμμίζουν την κεφάτη, εορταστική ατμόσφαιρα κι άλλοτε πιο αργούς να σκιαγραφούν την ρομαντική, αισθησιακή και ειδυλλιακή διάθεση των εραστών.
Ι - ΙΙ: Μετά το σύντομο Πρόλογο, μια εξόχως δυναμική ορχηστρική εισαγωγή με θέματα που παραπέμπουν σε ζωηρούς ισπανικούς λαϊκούς χορούς, εμφανίζεται η "Σερενάτα", ένα τραγούδι που με το βασικό του λυρικό θέμα διεγείρει τις αισθήσεις.
ΙΙΙ: Το "Άσμα", που ακολουθεί μοιάζει με μουσικό ψίθυρο καμωμένο από ωραίες, τρυφερές, ερωτικές λέξεις-νότες. Πρόκειται για ένα "εξωτικό" μελωδικό ανάπτυγμα από τα κλαρινέτα και τα όμποε, αργό, σαγηνευτικό, διεγερτικό.
IV: Ο "Κωμικός χορός" ξετυλίγεται με στοιχεία ευθυμίας και μουσικής ιλαρότητας, έμπνευση από την αρμένικη παραδοσιακή μουσική με ρυθμούς εμβατηριακούς, απότομους να εναλλάσσονται και να παρασύρουν τη διάθεση του ακροατή, ανάλογα.Τα φλάουτα αναλαμβάνουν να ολοκληρώσουν ήρεμα το μέρος, με μια αυτοσχεδιαστικού ύφους μελωδικότατη καντέντσα.
V: Ακολουθεί το ραψωδικό "Intermezzo" σε πνεύμα μυστηριώδες, αινιγματικό να υπενθυμίζει την ερωτική λάβρα, που διαπνέει το σύνολο του έργου, με εμφανή την ισπανική επιρροή.
VI: Ο "Τελικός χορός" συναρπαστικός, ενθουσιάζει και ξεσηκώνει με την πολύχρωμη μελωδική γραμμή του, όπου δεσπόζει το λαμπερό μοτίβο, που κολακεύει ιδιαίτερα την δεξιοτεχνία των σολιστών που το εκτελούν, πίκολι, φλάουτα, φαγκότα αρχικά και σε απαντητική επανάληψη τρομπέτες και τρομπόνια.
Ο Χατσατουριάν είναι από τους διαπρεπέστερους συνθέτες της εποχής του, που διαμόρφωσε ένα δικό του, προσωπικό ύφος, το οποίο διακρίνεται για την νεοκλασσικιστική του καθαρότητα αλλά και για τις αναφορές του στην λαϊκή μουσική παράδοση της πατρίδας του. Στη σύνθεση αυτή ξεχωρίζει ο τρόπος με τον οποίο ο δημιουργός χειρίζεται την ορχήστρα. Πρόκειται για έργο μελωδικό, πολύχρωμο, αισθησιακό και λυρικό, το πρώτο έργο μεγάλης κλίμακας του συνθέτη που συνδυάζει το αρμένικο φολκλόρ με τη λαϊκή ισπανική μουσική παράδοση. Έργο, που αναδεικνύει την μελωδική ευρηματικότητα του συνθέτη, τη δεξιότητά του στην ενορχήστρωση και έμφαση στις ρυθμικές κορυφώσεις.
Aram Khachaturian : "The Valencian Widow, Suite":
Για τον Λόπε δε Βέγα μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ.
Ζωηρή, γιορταστική μουσική εναρμονισμένη στο ύφος και στον χαρακτήρα του λογοτεχνικού κειμένου αυτή η σύνθεση του Χατσατουριάν, Ελπίδα μου! Καταφέρνει να μεταφέρει όλο το πάθος, την ίντριγκα, την απαγορευμένη αγάπη μέσα από μελωδίες που παραπέμπουν σε Ισπανικά στοιχεία, μολονότι ο Χατσατουριάν δεν είναι Ισπανός. Κι εδώ βρίσκεται το μεγάλο του ταλέντο. Ευχαριστούμε πολύ, Ελπίδα μου αγαπημένη για την όμορφη ανάρτηση αφιερωμένη στον σπουδαίο κι ερωτύλο Ισπανό συγγραφέα Λόπε ντε Βέγκα. Καλό απόγευμα! ❤ReplyDelete Replies ELPIDA NOUSA25 November 2020 at 08:11
Καλησπερα, αγαπημενη μου Αζη! Ευχαριστω για την ανταπόκριση! Ετσι ειναι!Ζωηρό, κεφατο εργο και με στοιχεία που αντικατοπτρίζουν το φλογερό ταπεραμεντο του δημιουργού, το οποίο ταυτισε με τον ηρωα του Λοπε ντε Βεγκα, ο Χατσατουριάν αριστοτεχνικά ξεδιπλωνει τις μελωδικές και αρμονικες του ιδέες! Το ισπανικο στοιχειο ειναι εντονο, καθως χρειάζεται να δωσει το χρωμα της πόλης οπου διαδραματιζεται η υποθεση του θεατρικού, ομως δεν λείπουν και οι αρμένικες μουσικές νυξεις, κυριως στον κωμικο χορό..
H Aγία Καικιλία έζησε στη Ρώμη, μια Μάρτυρας της Χριστιανοσύνης που τιμάται σήμερα, 22 Νοεμβρίου, καθώς σαν σήμερα αποκεφαλίστηκε από τους διώκτες Ρωμαίους, δοξάζοντας τον Κύριο... Θεωρείται προστάτις των τυφλών και της μουσικής, γι' αυτό συχνά απεικονίζεται να παίζει όργανο.
Χρόνια Πολλά στην τέχνη της Μουσικής και όλους εκείνους, που την υπηρετούν με σεβασμό, δημιουργούς, εκτελεστές ή ακροατές! Xρόνια Πολλά στη διερμηνεύτρια κάθε υψηλής δημιουργίας, που διεισδύει στα μύχια της καρδιάς μας! Που ποιεί θαύματα ανεξήγητα και μυστηριώδεις, μη προσδιορίσιμες μεταμορφώσεις ψυχής!
"Η Αγία Καικιλία και ο Άγγελος", Orazio Gentileschi και Giovanni Lanfranco
Από την "Δύναμη της Μουσικής και την Αγία Καικιλία" είναι εμπνευσμένη και μια από τις οκτώ νουβέλες του γερμανού Χάινριχ φον Κλάιστ, ο οποίος στήνει μια ιστορία αισθητικής και ψυχολογίας κι έντονης διορατικότητας πάνω σε μεταφυσικά ζητήματα:
"Προς τα τέλη του δέκατου έκτου αιώνα, όταν μαινόταν η εικονομαχία στην Ολλανδία, τρία νεαρά αδέρφια, κι ένας ιεροκήρυκας συναντήθηκαν στο Άαχεν. Πλησίαζε η γιορτή της Αγίας Καικιλίας κι οι μοναχές του μοναστηριού της St Cecilia είχαν ετοιμασίες. Οι τέσσερεις άνδρες με φανατισμό αποφάσισαν να επιτεθούν και να καταστρέψουν τη μονή εκείνο το βράδυ της παραμονής...[...]
"H Aγία Καικιλία", Nicolas Poussin
Στα γυναικεία μοναστήρια είναι γνωστό ότι οι ίδιες οι μοναχές, που είναι καλά εξασκημένες σε κάποιο μουσικό όργανο, συγκροτούν τη δική τους ορχήστρα και παίζουν με ακρίβεια, συναίσθημα και ευφυία, που συχνά λείπει στις ορχήστρες από άνδρες, πιθανώς επειδή υπάρχει κάτι "θηλυκό" σε αυτή τη μυστηριώδη τέχνη. Η μαέστρος της ορχήστρας, η αδελφή Αντωνία, είχε αρρωστήσει με πυρετό πριν λίγες μέρες και ηγουμένη και μοναχές βρίσκονταν σε μεγάλη αναταραχή που θα έπρεπε να ερμηνεύσουν χωρίς καθοδήγηση, ακέφαλες. [...] Οι καλόγριες μόλις είχαν πάρει τις θέσεις τους στο όργανο, μοιράστηκαν τις παρτιτούρες με τα διάφορα μέρη της σύνθεσης...βιολιά, όμποε και μπασοβιόλια δοκιμάστηκαν και κουρδίστηκαν, όταν ξαφνικά μια γυναίκα με λίγο χλωμό πρόσωπο εμφανίστηκε από τις σκάλες. Είχε κάτω απ' τη μασχάλη της φύλλα μουσικής, μέρη μιας παλιάς ιταλικής Λειτουργίας... Στις ερωτήσεις των μοναχών, που ρωτούσαν με έκπληξη από πού ήρθε απάντησε: "Δεν πειράζει, αδερφές, δεν πειράζει!" . Μοίρασε τα μέρη και λάμποντας από ενθουσιασμό, κάθισε στο όργανο, για να αναλάβει τη διεύθυνση της εξαιρετικής σύνθεσης.
Μια θαυμάσια, παραδεισένια παρηγοριά στις καρδιές των ευσεβών κυριών κυριάρχησε και μια αγαλλίαση, όταν άρχισαν με τα όργανά τους να παίζουν. Ήταν σα να κουβαλούν πάνω σε φτερά τις ψυχές τους, σε όλο τον παράδεισο της αρμονίας. Το ορατόριο παιζόταν με μια μουσική μεγαλοπρέπεια του ευγενέστερου και υψηλότερου είδους. Ούτε μια ανάσα δεν ακούστηκε μέσα από τους πάγκους και τους διαδρόμους, και όταν ξεκίνησε το "Gloria in excelsis", ήταν σαν όλοι οι παρευρισκόμενοι στην αίθουσα να είναι νεκροί. [...] Οι τέσσερις άνδρες που φανατισμένοι είχαν έρθει να καταστρέψουν το μοναστήρι -σαν σε θαύμα- με μια ταυτόχρονη κίνηση και με τρόπο που εξέπληξε τους πάντες, ξαφνικά έβγαλαν τα καπέλα τους κυριευμένοι από βαθιά συγκίνηση, χαμήλωσαν τα πρόσωπά τους και τα κάλυψαν με τα χέρια τους. Γονάτισαν κι άρχισαν να προσεύχονται, ψάλλοντας μαζί με τις μοναχές το "Gloria in excelsis" ... [...] Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια ντυμένοι με μανδύες μοναχών ζουν στο άσυλο της πόλης κι όλοι τους θεωρούν τρελούς...
(Χάινριχ Κλάιστ: "Αγία Καικιλία ή η δύναμη της Μουσικής", μτφ. δική μου από το αγγλικό κείμενο)
***
Στο κείμενο του Κλάιστ αναφέρεται το "Gloria in excelsis Deo - Δόξα εν υψίστοις Θεώ", ένας χριστιανικός ύμνος, που αναφέρεται στην αναγγελία της Γέννησης του Χριστού στους ποιμένες(Λουκ. 2:14) και σχεδόν όλες οι πολυφωνικές ρυθμίσεις της Λειτουργίας, περιλαμβάνουν.
Έχει μελοποιηθεί από πληθώρα συνθετών διαφόρων εποχών... Βιβάλντι, Χαίντελ, Σαιν Σανς, Πουλένκ, Ράτερ, Τζένκινς ...
Το έχει επίσης ενσωματώσει και ο Γ. Σ. Μπαχ σε μια μικρή Λειτουργία του, BWV 191 που αφιέρωσε στον εκλέκτορα της Δρέσδης. Η σύνθεση δομείται σε πέντε μέρη, με χαρακτηριστική μεγαλόπρεπη ενορχήστρωση, όλο λαμπρότητα από τα νέα ηχοχρώματα που ευφυώς πρόσθεσε ο κάντορας στην ορχήστρα, όπως όμποε, φλάουτα και φαγκότα από τα ξύλινα και τρομπέτες από τα χάλκινα υπογραμμισμένα ρυθμικά από τα τύμπανα. Το γιορταστικό χορωδιακό φωτίζεται από λειτουργική ομορφιά κι ο μέγας Μπαχ σκαλίζει την πνευματική ιδέα, οδηγώντας τους ακροατές σε αγαλλιαστική έκσταση, γαλήνη κι ανυπέρβλητη ψυχική ηρεμία...
Bach: "Gloria in excelsis Deo, BWV 191" / Van Veldhoven:
Ένας από τους διασημότερους γάλλους ποιητές και θεατρικούς συγγραφείς στο δεύτερο μισό του 19ου αι. ήταν ο Maurice Bouchor, γνωστός ως "Ποιητής των συμβόλων". Γεννήθηκε σαν σήμερα, 18 Νοεμβρίου 1855 στο Παρίσι και διακρίθηκε για την αγάπη του στην γαλλική λαϊκή παράδοση και τα παραμύθια.
Τα παραμύθια του ήταν τα πρώτα βιβλία που διάβασε ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, ο οποίος με καμάρι δήλωνε:
"Δεν ήξερα ακόμη να διαβάζω αλλά ήμουν αρκετά ματαιόδοξος ώστε να απαιτώ να έχω δικά μου βιβλία. Ο παππούς μου πήγε στον κατεργάρη τον εκδότη του και πήρε "Τα παραμύθια του Maurice Bouchor", ιστορίες εμπνευσμένες από τη λαϊκή παράδοση και προσαρμοσμένες στις προτιμήσεις των παιδιών από έναν άνδρα που είχε διατηρήσει, όπως ισχυριζόταν ο ίδιος, το βλέμμα ενός παιδιού".
"Ένας άνδρας που είχε διατηρήσει το βλέμμα ενός παιδιού". Μπορούμε να καταλάβουμε τί εννοούσε, αν αναλογιστούμε πως ο ίδιος ο Μωρίς Μπουσόρ σχεδίαζε και κατασκεύαζε τους ήρωές του για το κουκλοθέατρο, γράφοντας συγχρόνως τους διαλόγους και τα τραγούδια που ερμηνεύονταν με τη δική του φωνή ή τη φωνή των φίλων του.
Καρδιακός φίλος του Μπουσόρ υπήρξε ο γάλλος μεταρομαντικός συνθέτης, Ernest Chausson.
Σε ποιήματα του γάλλου ποιητή βασίστηκε ο κύκλος τραγουδιών του: "Poème de l'amour et de la mer Οp.19 - Ποίημα της Αγάπης και της θάλασσας", μια σύνθεση που γράφτηκε τη δεκαετία 1882-1892.
Ένα ορχηστρικό ιντερμέδιο χωρίζει τον κύκλο σε δυο ενότητες:
Η πρώτη περιλαμβάνει το ποίημα του Μωρίς Μπουσόρ: "Το νερολούλουδο" και η δεύτερη εκείνο με τίτλο: "Θάνατος του έρωτα":
1. "Το νερολούλουδο":
Οσμή βαθιά κι ουράνια τον άνεμο γεμίζει,
καθώς στον φράχτη η πασχαλιά σκαρφαλωμένη ανθίζει,
των γυναικών μυρώνοντας την πλούσια κόμη.
Ήλιος καυτός τη θάλασσα τώρα θα πυρπολήσει,
ενώ την άμμο τη λεπτή έχει καταφιλήσει
κύμα γλυκό κι ολόχρυσο που σπάζει ακόμη.
Ω, ουρανέ, απ'τα μάτια της θα ' χεις βαφτεί, τραγούδια
θα πεις, ω αύρα ανάλαφρη, μες στα μαβιά λουλούδια
κι από αρώματα θα βγεις πλημμυρισμένη.
Ρυάκια, που νοτίσατε τη φορεσιά της, ω πράσινα δρομάκια,
όπου ριγούν στο βήμα της τερπνά τα χορταράκια,
φέρτε μπροστά μου εδώ την πολυαγαπημένη.
Καλοκαιριάτικο πρωί, και μ'έχει αναστατώσει
μικρό κορίτσι 'όμορφο στην άκρη της θαλάσσης,
κι είχε δυο μάτια καθαρά επάνω μου καρφώσει
γλυκά γελώντας κι άγρια, τόσο, που να τα χάσεις.
Εσύ, που σ'είχε ο Έρωτας, η Νιότη αναπλάσει,"
μπροστά μου φανερώθηκες, ψυχή βαθιά του κόσμου,
κοντά σου είχε πετάξει η καρδιά μου,
την άρπαξες για πάντα από την πλάση,
και ρόδα βρέχουν οι ουρανοί,
και θάμπωσε το φως μου.
***
Φριχτή καμπάνα και βαριά,
η ώρα του αντίο!
Το κύμα πάει στην αμμουδιά
μ'έναν ρυθμό αστείο,
έστω κι αν λέμε αντίο.
Περνούν χαρούμενα πουλιά
κι η άβυσσος γελάει,
και τα νερά πρασινωπά,
και η καρδιά μου σπάει
μπρος στα γαλάζια χάη.
Κι έτσι σπαράζω, τη ζωή
βλέποντας να μακραίνει,
μέσα στο πέλαγο η ψυχή
που μου' φυγε, χαμένη
κι οι θρήνοι μου σβησμένοι.
Αυτό το κύμα το σκληρό
πίσω θα μου τη φέρει;
Μένα τραγούδι ειρωνικό
με σκίζουν σα μαχαίρι
η θάλασσα, τ'αγέρι"
ΙΝΤΕΡΜΕΔΙΟ
2."Ο Θάνατος του έρωτα"
Οξιές ασημοκάπνιστες φιλούσε η σελήνη, θεόρατα φαντάσματα. Και μέσα στην καρδιά το αίμα μου επάγωνε καθώς έβλεπα Εκείνη, παράξενα κοιτώντας με, να μου χαμογελά.
Η όψη μας κατάχλωμη τον Χάρο λες κι εντύθη, και προς εκείνην γέρνοντας εδιάβασα βουβά στα δυο μεγάλα μάτια της φριχτά να γράφει: ΛΗΘΗ.
Έαρ του χρόνου ήμερο, φαιδρό, γαληνεμένο, που ΄ρθες πέρσι κι είχαμε στο φως σου ζεσταθεί, το άνθος της αγάπης ας για πάντα μαραμένο, απ'το φιλί σου ας ήτανε να νεκραναστηθεί.
Λοιπόν, τι κάνει; Πέταλο κανένα δεν ανοίγει μήτε λιακάδα ολόχαρη μήτε ίσκιος δροσερός! Των ρόδων και της πασχαλιάς οι μέρες έχουν φύγει, μαζί κι ο έρωτάς μας για πάντα είναι είναι νεκρός!
("Toυ έρωτα και της αγάπης -Ποιήματα από τη Σαπφώ μέχρι το Ρεμπώ", εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 107-110, επιλογή-επιμέλεια: Στρ. Πασχάλης)
Τον έρωτα στην πιο πλατιά του μορφή συναντάμε σε αυτά τα ποιήματα του Μπουσόρ. Την αγάπη στην πιο βαθιά εκδοχή της. Έρωτας μοναχικός, απελπισμένος, αγάπη ανολοκλήρωτη, ανικανοποίητη, που τυραννά. Αγάπη εξιδανικευμένη σαν όνειρο, μέσα σε οσμές πασχαλιάς που ερεθίζουν και γεννούν πόθους κι ηδονές αλλά και θλίψες και οδύνες βαθιές. Αντικείμενα, όπως η πασχαλιά συσχετίζονται με συναισθήματα, γίνονται σύμβολά τους, εκφράζοντας τις ψυχικές καταστάσεις.
Ο Ερνέστ Σωσόν εμπνέεται από την τρυφερή ποίηση του καρδιακού φίλου του, κοινωνεί και μεταλαμπαδεύει πληθώρα συναισθημάτων αναδεικνύοντας τον εσωστρεφή, δραματικό χαρακτήρα της ποιητικής δημιουργίας. Καταφέρνει με τις νότες και τις αρμονίες του να μεταφέρει τον πλούσιο σε συναισθηματικές εικόνες ποιητικό λόγο του Μπουσόρ, ο οποίος ξεχειλίζει μουσικότητα, μεταφυσική ανησυχία και μυστικιστική υποβολή...
Στη σύνθεση του Σωσόν υπάρχει διάχυτη η επιρροή του δασκάλου του, Ζυλ Μασνέ με έντονο δραματικό ύφος, που απορρέει κι από τις επαφές του συνθέτη με το καλλιτεχνικό περιβάλλον του, που εκτός του ποιητή Μπουσόρ περιελάμβανε και τους Μαλαρμέ, Τουργκένιεφ, Κλωντ Μονέ, όπως και συναδέλφους του μουσικούς, Ντεμπισί, Φορέ, Ντυπάρκ. Μάλιστα, στον τελευταίο Ανρί Ντυπάρκ αφιέρωσε και τη σύνθεση: "Ποίημα της Αγάπης και της θάλασσας".
Ernest Chausson:"Poème de l'amour et de la mer Οp.19" Ερμηνεύει η Janet Baker
Ο Πάουλ Χίντεμιτ θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Γερμανούς μουσικούς του 20ου αι. Εκτός από συνθέτης και μαέστρος, υπήρξε βιολιστής, βιολονίστας, μουσικοδιδάσκαλος και διαπρεπής μουσικολόγος.
Τα έργα του χαρακτηρίζονται "νεοκλασικά" κι είναι εμφανώς επηρεασμένα από την αντιστικτική γλώσσα του Μπαχ.
"Septet for Winds":
Ο Πάουλ Χίντεμιτ μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο μεταναστεύει στην Αμερική. Εκεί, και με διάθεση νοσταλγίας για την πατρίδα, όπως κάθε μετανάστης γράφει μια από τις δημοφιλέστερες της δημιουργικής του πορείας, σύνθεση, το "Σεπτέτο" του για σύνολο πνευστών.
Βρισκόταν στην Ταορμίνα στα πλαίσια μιας Ευρωπαϊκής περιοδείας τo 1948, όταν συνέθεσε το "Septet".
Ο ίδιος σημειώνει στο ημερολόγιό του:
"Αυτός ο κήπος της Ταορμίνα που βρίσκομαι, είναι πανέμορφος! Η θάλασσα βρίσκεται στα πόδια μου και πίσω υψώνεται η Αίτνα χιονισμένη... Αν κάποιος θεωρεί πως η ποιότητα μιας σύνθεσης επηρεάζεται από το περιβάλλον μας, τότε σίγουρα ο τόπος αυτός είναι ο ιδανικός ώστε να τού γεννηθούν οι ωραιότερες ιδέες!"
Rudolf Heinisch: "Ο Χίντεμιτ διευθύνει"
Το Σεπτέτο αναπτύσσεται σε 5 μέρη σχεδιασμένα ώστε να εκτελούνται ενιαία, όμως ως διακριτές ενότητες. Εκτελείται από σύνολο: φλάουτο-όμποε-κλαρινέτο-μπάσο κλαρινέτο-φαγκότο-κόρνο και τρομπέτα.
1.Lebhaft
2.Intermezzo, Sehr langsam, frei
3.Variationen, Mäßig schnell
4. Intermezzo, Sehr langsam
5. Fuge Alter Berner Marsch, Schnell
1. Το εναρκτήριο μέρος "Lebhaft-ζωηρά", εκτελείται από το σύνολο των ξύλινων πνευστών στα οποία ανατίθεται ένα σαρκαστικού ύφους βασικό θέμα, που θυμίζει μουσική συνοδεία σε ταινία κινουμένων σχεδίων.
2. Ακολουθεί το "Intermezzo: Sehr langsam, frei-πολύ αργά και ελεύθερα" με χαρακτήρα αυτοσχεδιαστικό.
3. Το 3ο μέρος περιλαμβάνει εννέα παραλλαγές μια μελωδίας έντονου λυρισμού, που καθεμία ξετυλίγεται πάνω σε ξεχωριστό ρυθμικό χαρακτήρα.
4. Το 4ο μέρος απαρτίζεται από ένα σύντομο δεύτερο ιντερμέτζο ρευστής μουσικής υφής, σε τέμπο Sehr langsam-πολύ αργά επίσης, το οποίο οδηγεί στο
5. φινάλε, όπου ο Χίντεμιτ μεγαλουργεί αντιστικτικά. Στα πλαίσια ενός ελεύθερα ατονικού, όμως οργανωμένου υλικού και σε μορφή διπλής φούγκας "ομολογεί" τις αισθητικές επιλογές του, που έχουν πυρήνα τους μεν τον εκφραστικό εξπρεσιονισμό , όμως με νύξεις και του υστερο-ρομαντικού ιδιώματος της πρώιμης περιόδου του Χίντεμιτ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κλείσιμο, όπου η τρομπέτα εμφανίζεται απρόσμενα εκτελώντας τη μελωδία του γνωστού εμβατηρίου:"Gruß an Bern", που "σβήνει" αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του ..
Αξίζει να σημειωθεί πως όταν το 1952 παρουσιάστηκε στις ΗΠΑ, το έργο είχε τεράστια επιτυχία!Μάλιστα βραβεύτηκε και χαρακτηρίστηκε απ΄τους μουσικοκριτικούς ως "το καλύτερο έργο μουσικής δωματίου της χρονιάς". Χαριτολογώντας, η σύζυγος του συνθέτη Γερτρούδη, έγραψε σε κάποιο φίλο του ζευγαριού, εκδότη:
"Δεν έχουμε ιδέα τι σημαίνει πραγματικά το βραβείο, αλλά τα συγχαρητήρια πέφτουν βροχή από όλες τις πλευρές. Ξαφνικά το "Σεπτέτο" βρέθηκε στα χείλη όλων των παντοπωλών και των ιχθυοπωλών, που μας έχουν δεχθεί -πλέον- στις τάξεις του εκλεκτού πελατολογίου τους!"
Paul Hindemith: "Septet for Winds":
[Ο Πάουλ Χίντεμιτ γεννήθηκε σαν σήμερα, 16 Νοεμβρίου 1895]
Τα ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ του γερμανού, Rudolf Heinisch, στενού φίλου και κουμπάρου του συνθέτη, φιλοτεχνήθηκαν την περίοδο σύνθεσης του Σεπτέτου.
Ο ζωγράφος ήταν και τσελίστας και υπήρξε μέλος του διάσημου την περίοδο του μεσοπολέμου, Amar Quartett, το οποίο μέχρι τη διάλυσή του εκπροσωπούνταν συχνά σε σχέδια σε εφημερίδες και περιοδικά από τον Heinisch]
Rudolf Heinisch: "Amar Quartett" (Ο Χίντεμιτ παίζοντας βιόλα κάτω αριστερά)
πηγές: www.umwindorchestra.com nyphil.org προσωπικές εκτιμήσεις μετά την ακρόαση
Οι προγονοί μας -ως γνωστόν- προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να ερμηνεύσουν όσα ανεξήγητα και ακατανόητα συνέβαιναν γύρω τους...Από φυσικά φαινόμενα ως τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Ανάμεσά τους και η αόρατη, κινητήρια δύναμη του έρωτα. Δύναμη που ασκεί τεράστια επιρροή πάνω σε όσους τον βιώνουν κι αποτελεί για κείνους, τουλαχιστον για όσο διάστημα υφίσταται, το βαθύτερο νόημα της ζωής. Σε αυτή τη σειρά αναρτήσεων κάθε Παρασκευή βράδυ θα αναφερόμαστε συνοπτικά σε δημοφιλή ζευγάρια της μυθολογίας, που ερωτεύτηκαν σφοδρά και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικά, καθώς η δύναμη του έρωτά τους τέθηκε εκτός ελέγχου.
Απόψε ένας έρωτας πάνω κι από το θάνατο…
"Καλλιρόη και Κόρεσος"
"Η θυσία του Κόρεσου για να σωθεί η Καλλιρόη", Jean-Honoré Fragonard, Λούβρο
Σύμφωνα με το μύθο, η Καλλιρόη ήταν μια πανέμορφη νεανίδα της Καλυδώνας.Στην Καλυδώνα ζούσε και ο Κόρεσος, που δεν φημιζόταν για την ομορφάδα του. Αδικημένος απ'τη φύση, όσον αφορά την εξωτερική του εμφάνιση, είχε και την ατυχία να ερωτευθεί την πανώρια Καλλιρόη, η οποία όμως τον περιφρονούσε, θεωρώντας την αγάπη του ως την μεγαλύτερη προσβολή που της είχε γίνει. Απογοητευμένος και θλιμμένος αποφάσισε να κρύψει την ασχήμια του κάτω από το χιτώνα των ιερέων του Διονύσου και αφοσιώθηκε στη λατρεία του θεού. Θεωρούσε πως με αυτή τη μεταμόρφωση θα μπορούσε τουλάχιστον να εμπνεύσει τον σεβασμό. Έτσι, μια μέρα, πήρε το θάρρος και πήγε στον πατέρα της Καλλιρόης για να τη ζητήσει σε γάμο. Φυσικά η όμορφη παρθένα αρνήθηκε! Η απελπισία και η θλίψη του νέου ήταν τόση, που γυρνώντας στο ναό του Διονύσου άρχισε να εκστομίζει κατάρες, ζητώντας από τον θεό εκδίκηση για την προσβολή που έγινε στον ιερέα του. Πάνω στoν παραλογισμό του καταράστηκε ακόμα και την πατρίδα του και τους κατοίκους της. Δεν πέρασε πολύς καιρός και στην Καλυδώνα ξέσπασε θανατηφόρα επιδημία!
Το μαντείο της Δωδώνης έδωσε χρησμό πως η επιδημία θα κατάπαυε μόνο εάν οι Καλυδώνιοι θυσίαζαν στον Διόνυσο την Καλλιρόη ή άν θυσιάζονταν κάποιος άλλος στην θέση της. Αφού, κανείς δεν προσφέρθηκε,η παρθένος οδηγήθηκε στον βωμό. Πιεζόμενος όμως ο Κόρεσος από τον έρωτά της προς αυτήν, και που ως ιερέας θα την έσφαζε ο ίδιος, σφάχτηκε εκείνος αντί αυτής.
Η κοπέλα βλέποντας νεκρό το νέο στα πόδια της κατάλαβε πόσο μεγάλη ήταν η αγάπη του για κείνη, καθώς προτίμησε να πεθάνει ο ίδιος για να την γλυτώσει. Τότε, βλέποντας την ευγένεια της ψυχής που καθρεπτιζόταν στη μορφή του νεκρού άνδρα και έδινε στο γαληνεμένο πρόσωπό του μια ομορφιά θεϊκή η νέα ένιωσε ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα: τον έρωτα! Μια ακατανίκητη δύναμη την έσπρωχνε κοντά του. Ντροπή, τύψεις μα και ο έρωτας, που είχε ξαφνικά γεννηθεί μέσα της την έκαναν να σφαχτεί και κείνη, στην πηγή της Καλυδώνας, που αργότερα οι άνθρωποι ονόμασαν Καλλιρόη από το όνομα της νέας.
Σας παραθέτω το τέλος από ένα παλιό σχετικό διήγημα του Σταματίου Βάλβη, που ανακάλυψα...
"...Η μήνις του Διονύσου εξιλεώθη...Η νόσος της πόλεως έπαυσεν αυθωρεί.Πάντες οι Καλυδώνιοι θρηνούσι τον θείον ιερέα...[...]Ολίγην ώρα μετά,την μάχαιραν του Κορέσου έλαβεν η Καλλιρόη προς ανάμνησιν της αυταπαρνήσεως εκείνου και την μάχαιραν ταύτν ενέπηξεν εις το στήθος αυτής!Την στιγμήν καθ' ην είδον πίπτοντα τον Κόρεσον,ηγάπησεν πρώτη φορά και η Καλλιρόη.Και ηγάπησε εκείνον, ον τοσούτον εμίσησεν!!Τοιαύτη η ανθρωπίνη καρδία!..."
Ο μύθος αυτός μάς φέρνει στο νου τόσες και τόσες περιπτώσεις έρωτα που δεν βρήκαν ανταπόκριση καθώς η εξωτερική εμφάνιση του ενός έπαιξε ρόλο ανασταλτικό ώστε να αναπτυχθεί το ερωτικό συναίσθημα. Όταν αποκαλύπτεται με πράξεις η εσωτερική ομορφιά κι ο πλούτος της ψυχής αυτού που απορρίψαμε, εκτός από τη συνειδητοποίηση της ουσίας της αγάπης, τα συναισθήματα μπορεί και ν' αλλάξουν...
Η τέχνη έχει αποτυπώσει θαυμάσια το μύθο, που μας διδάσκει την αυτοθυσία. Ένα υπέροχο δείγμα εικαστικής δημιουργίας υψηλής αισθητικής είναι του Jean-Honoré Fragonard, που κοσμεί τις αίθουσες του Λούβρου. Ο ζωγράφος με βάση την περιγραφή του Παυσανία αποτυπώνει την έντονης δραματικότητας σκηνή της θυσίας του ερωτευμένου Κόρεσου ώστε να σώσει την αγαπημένη του Καλλιρόη.
Andre Destouches
Επίσης το μύθο περιγράφει με τα μουσικά ηχοχρώματα στην ομώνυμη όπερά του ο Andre Destouches. Ο γάλλος συνθέτης εμπνεύστηκε από τον έρωτα του Κόρεσου προς την Καλλιρόη όπως την διέσωσε ο Παυσανίας στα Αχαϊκά του, την λυρική τραγωδία του "Callirhoé" με πρόλογο και πέντε πράξεις σε λιμπρέτο του Pierre-Charles Roy, που από τους συγχρόνους του θεωρήθηκε "ως το αριστούργημά του". Η πρεμιέρα της όπερας έγινε το 1712 στο Βασιλικό Θέατρο του Παρισιού. Ο συνθέτης βασίστηκε στο μοντέλο της λυρικής τραγωδίας του Lulli, συμβάλλοντας έτσι στην εξέλιξη του είδους αυτού υπογραμμίζοντας τη σύνδεση λόγου, μουσικής και κίνησης.
Χαρακτηριστικός είναι ο ρόλος που ανατίθεται στη χορωδία, η οποία όχι μόνο παρεμβαίνει ως μάρτυρας του δράματος, αλλά και συμμετέχει σε αυτό σχολιάζοντας. Η σύνθεση, μέσα από τα ηχοχρώματα των οργάνων και τη δυναμική δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα αναδεικνύοντας τέλεια τις ψυχολογικές περιγραφές των χαρακτήρων της τραγωδίας.
Ο λιμπρετίστας παραλλάσσει ελαφρώς το μύθο, με την Καλλιρόη να εξαναγκάζεται από τους γονείς της να παντρευτεί τον ιερέα Κόρεσο. Εκείνη, που είναι κρυφά ερωτευμένη με τον Αγήνορα, κατά τη διάρκεια της γαμήλιας τελετής λιποθυμά και ο νέος ομολογεί την αγάπη τους. Ο Κόρεσος οργισμένος για την ασέβεια προς το πρόσωπό του-ιερέα του Διονύσου, καταριέται το λαό της Καλυδώνας να τον βρουν πολλά δεινά, όπως και γίνεται. Η Καλλιρόη με τη μητέρα της συμβουλεύονται το Μαντείο κι ο χρησμός απαιτεί το αίμα της Καλλιρόης ή κάποιου που την αγαπά πραγματικά για να σωθεί το βασίλειο. Η κοπέλα παίρνει την απόφαση να θυσιαστεί , ενώ ο ερωτευμένος Αγήνωρ είναι πρόθυμος να πεθάνει στη θέση της, ώστε να σωθεί η αγαπημένη του. Ο Κόρεσος βλέπει πως αν θυσιαστεί ο Αγήνορας, η Καλλιρόη θα τον μισήσει για πάντα. Έτσι, μαχαιρώνεται εκπληρώνοντας τη θυσία που ζήτησε ο θεός, να χυθεί αίμα από κάποιον που αγαπούσε βαθιά την Καλλιρόη.
Θα ακούσουμε την εισαγωγή της λυρικής τραγωδίας και την άρια της Καλλιρόης από την Α' πράξη , όπου η κοπέλα θρηνεί τη μοίρα της, καθώς αντιλαμβάνεται πως χάνει το νέο που αγαπά. …Μέρος έντονης εκφραστικότητας, οδύνης και σπαραγμού..
Andre Destouches: "Callirhoé, Ouverture":
Andre Destouches: "Callirhoé, O nuit temoin de mes soupirs secrets":
"Ω, νύχτα, μάρτυρα των μυστικών μου στεναγμών. για πάντα έχασα το νέο π' αγαπώ!"
Η λυρική τραγωδία κλείνει με τις τελευταίες λέξεις που απευθύνει ο Κόρεσος στους εραστές:
"Πεθαίνοντας, μπορεί το χέρι μου να σας ενώσει…Να θυμάστε τον Κόρεσο…"
Έχει απεικονίσει τον "εύθραυστο" ποιητή καθισμένο, με πόδια λυγισμένα σε κατάσταση έμπνευσης να γράφει ακουμπισμένος σε ένα τραπεζάκι καφενείου. Είναι το Martinho da Arcada, το παλαιότερο λογοτεχνικό καφενείο της Λισαβώνας, όπου σύχναζαν τα μέλη του "Ορφέα". _-_Caf%C3%A9_Martinho_da_Arcada_-_Pessoa.JPG)
_-_The_Parting_of_Hero_and_Leander_-_from_the_Greek_of_Musaeus_-_NG521_-_National_Gallery.jpg)
