Μπακούνιν - Βάγκνερ...Τέχνη και Επανάσταση

"H oμιλία του Μπακούνιν", Rafael Farga Pellicer

Γεννήθηκε σαν σήμερα 30 Μαΐου του 1814 και θεωρείται η πλέον επαναστατική μορφή του 19ου αι.  Ο ρώσος Μιχαήλ Μπακούνιν αποτελεί σημείο αναφοράς στην ιστορία του αναρχισμού.

Παρών και στην εξέγερση της Δρέσδης το Μάιο του 1849, στέκεται επικεφαλής στους επαναστατικούς κύκλους της πόλης.
Εκείνη την περίοδο ταξίδευε από πόλη σε πόλη προσπαθώντας να κρατά αναμμένη τη φλόγα της επανάστασης στην Ευρώπη.

Στη Δρέσδη, γνωρίζει και τον Ρίχαρντ Βάγκνερ, ο οποίος είχε αναλάβει τη θέση του αρχιµουσικού στο Βασιλικό θέατρό της.
Συζητούν ατέλειωτες ώρες  και τελικά τον πείθει να αναλάβει δράση και να ξεσηκώσει τους μουσικούς ενάντια στον βασιλιά.

Ο νεαρός Βάγκνερ θαυμάζει κι εντυπωσιάζεται από τις ιδέες και το πάθος του Μπακούνιν.
Πείθεται και βγάζει έναν φλογερότατο λόγο, ενώπιον πολυμελούς ακροατηρίου ενάντια στην αριστοκρατία και τους ευγενείς.

Λίγο πριν, ο μέγας μουσουργός παρουσιάζει στον πατέρα του αναρχισμού κάποια έργα του, από τα οποία ο "Ιπτάµενος Ολλανδός" ενθουσίασε τον Μπακούνιν, ενώ εξέφρασε τον θαυµασµό του για την Eνάτη Συµφωνία του Μπετόβεν, όταν την άκουσε με τον Βάγκνερ στο πόντιουμ  στο θέατρο της Δρέσδης.

O Bάγκνερ την περίοδο της Δρέσδης,
Clementine Stockar-Escher

Λέγεται μάλιστα πως έσκυψε και τού είπε: "Ακόμα και τα πάντα να χαθούν,  ένα πράγµα θα παραµείνει αιώνιο: η Ενάτη Συµφωνία".

Την περίοδο εκείνη ο Ρίχαρντ Βάγκνερ δούλευε  το έργο του: "Ιησούς ο  Ναζωραίος" με θέμα της τις τελευταίες εβδομάδες του Χριστού πριν τη Σταύρωση...
Εμπνεόταν μέσα στο κλίμα της επανάστασης, ανάμεσα σε ριζοσπαστικούς στοχασμούς και σκέψεις. Δίνει δε απαντήσεις στον τρόπο με τον οποίο ο Βάγκνερ  αντανακλά τη δική του ιδεολογία  για κοινωνική επανάσταση μέσω της φιγούρας του Ιησού. Τον απεικονίζει ως κοινωνικό επαναστάτη που  επιτίθεται στους Φαρισαίους, την καταπίεση και την αδικία.
Ο Βάγκνερ τονίζει το  θάνατό του ως θυσία.

Ο Μπακούνιν τον συµβουλεύει να παρουσιάσει το Χριστό  σαν ασθενή ύπαρξη και να χρησιμοποιήσει µουσική υπόκρουση που να υποδηλώνει την φωτιά και τον θάνατο.

Τελικά, ο Βάγκνερ αποφασίζει να μην ολοκληρώσει το έργο, από το οποίο έμειναν σκίτσα του λιμπρέτου και κάποιες σημειώσεις μουσικής...
Όμως, πιστεύεται ότι μέρος της μουσικής που είχε κατά νου και πολλά από τα μοτίβα της χρησιμοποιήθηκαν αργότερα στο μεγαλειώδες μουσικόδραμά του: "Πάρσιφαλ", που πολλοί έχουν χαρακτηρίσει ως θρησκευτικό δράμα ή δράμα με θρησκευτικές ιδέες.

Παραδείγματος χάριν το όνομα του ιππότη Πάρσιφαλ που σημαίνει "αγνός και αγαθός" ταιριάζει στον "Ιησού το Ναζωραίο", ...ο θαυμάσιος Κήπος με τις λουλουδοκόρες αντιστοιχεί στον Κήπο της Εδέμ με τους πειρασμούς, στους οποίους όμως ο Πάρσιφαλ δεν ενδίδει,...αλλά και ο χαρακτήρας της  Kούντρι  παραλληλίζεται με  τη μορφή της Mαρίας της Μαγδαληνής στον "Ιησού από τη Ναζαρέτ"...Όπως η Μαγδαληνή, έτσι και η Κούντρι πλένει τα πόδια του Πάρσιφαλ, τα σκουπίζει με τα μαλλιά της, τον μυρώνει με αγίασμα, ενώ ο Γκούρνεματς τον αναγνωρίζει ως εκείνον για τον οποίο μιλούσαν οι προφητείες ως το νέο βασιλιά των Ιπποτών του Δισκοπότηρου.

"H εξέγερση της Δρέσδης, Μάιος 1849"

Πληροφοριακά να αναφέρουμε πως  και οι δυο -Μπακούνιν και Βάγκνερ- συμμετείχαν ενεργά στην αιματηρή εξέγερση της Δρέσδης το 1849. Στην προσπάθειά του να διαφύγει, ο πρώτος συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο,  καταδίκη που αργότερα μετατράπηκε σε ισόβια.

Ο Βάγκνερ κατάφερε να ξεφύγει με πλαστό διαβατήριο και  όνομα, μέσω της λίμνης Κωνστάτζας και να περάσει στην Ελβετία.
Από τότε η ζωή και το έργο του, αποκτούν πλέον άλλο νόηµα...

Χρόνια αργότερα θα γράψει το δοκίμιο: "Τέχνη και Επανάσταση"...


Παρακολουθούμε τη σκηνή από τον "Parsifal".
Η Κούντρυ πλένει  ταπεινά και στεγνώνει με τα μαλλιά της τα πόδια του. Ο Γκούρνεματς τον ευλογεί...

Τη Deutsche Staatsoper Orchestre διευθύνει ο Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ:

Νικολό Παγκανίνι, o "Yπηρέτης του Διαβόλου"...

(από: macabrematters)

Ο Παγκανίνι θεωρείται ο θεμελιωτής της σύγχρονης τεχνικής στο βιολί. Βιρτουόζος του οργάνου, άφηνε εκστασιαμένα τα πλήθη ακροατών, τόσο που γύρω από το όνομά του να πλεχτεί ο θρύλος πως το ταλέντο του οφειλόταν στο διάβολο και μια μυστική συμφωνία που ο καλλιτέχνης είχε κάνει μαζί του... Λέγεται πως ο Παγκανίνι υπήρξε μεγάλος γυναικάς! Μάλιστα, οι κακές γλώσσες υποστήριζαν πως είχε δολοφονήσει μια γυναίκα, της οποίας τα έντερα χρησιμοποίησε ως χορδές για το βιολί του, φυλακίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ψυχή της μέσα στο όργανο. Γι' αυτό παρομοίαζαν τον ήχο του βιολιού του με γυναικεία κραυγή! 
Το φαινομενικά υπερφυσικό κάνει την ανθρώπινη φαντασία να οργιάζει..Πάντως, ένα ήταν σίγουρο: η δεξιοτεχνία του Παγκανίνι στο βιολί ήταν απαράμιλλη. Το κοινό παραληρούσε στις συναυλίες του, όμως η λαϊκή προκατάληψη της εποχής που εξέλαβε το εκπληκτικό ταλέντο του ως σατανικό χάρισμα κόστισαν ακριβά στο βιρτουόζο καλλιτέχνη.

Ήδη από τις αρχές του έτους 1840 ήταν άρρωστος... Το Μάιο η κατάστασή του είχε φτάσει σε κρίσιμο σημείο, έτσι ο γιος του κάλεσε τον ιερέα για να τον μεταλάβει. Λέγεται πως ο  Παγκανίνι αρνήθηκε το μυστήριο ή άλλοι πως δεν κατάφερε την κατάποση της θείας κοινωνίας.  

Το απόγευμα της 27ης Μαΐου 1840 χτύπησε το ρολόι της εκκλησίας κι ο Παγκανίνι ανασηκώθηκε να κοιτάξει έξω... Έστρεψε το βλέμμα στο παράθυρο κι ύστερα στην πόρτα. Έκλεισε τα μάτια, έγειρε το κεφάλι προς το προσκέφαλο κι άφησε την τελευταία του πνοή. Ήταν 57 χρονών. 

Επειδή είχε αρνηθεί τις τελευταίες τελετουργίες και την ευρέως φημολογούμενη σχέση του με τον διάβολο, η Εκκλησία αρνήθηκε την ταφή στη Γένοβα.

Κανένας δεν δεχόταν να ενταφιάσει τον "υπηρέτη του Διαβόλου"...,παρότι είχε εγείρει άκρατο ενθουσιασμό με τις εκτελέσεις του, που είχαν κάτι καινούργιο, μια εντελώς προσωπική τεχνική, μακριά από την συνήθη των δεξιοτεχνών της εποχής του.

Έπαιζε σχεδόν "υπερφυσικά", κι αυτό οφειλόταν στο τεράστιο άνοιγμα των χεριών του, που έπιανε τρεις οκτάβες σε τέσσερις χορδές με μια έκταση του χεριού...Κάποιοι δε, υποστηρίζουν πως  πιθανώς αυτό σχετίζονταν με κάκωση γενετικής φύσεως ή διαταραχή του συνδετικού ιστού...

Για να πάρουμε μια ιδέα, ας δούμε μια από τις διασημότερες συνθέσεις του από την περίοδο της ωριμότητάς του: "24 Καπρίτσια για σόλο βιολί".

Ο Παγκανίνι συγχωνεύοντας τις έννοιες "καπρίτσιο" και "φαντασία" δημιουργεί το "Καπρίτσιο" ως έκφραση εξαιρετικής δεξιοτεχνίας, στην οποία εμφυσά την πνοή της ποίησης, τέλεια ευθυγραμμισμένη με τα αιτήματα του ρομαντισμού.

slickwhippet.tumblr

Τα "24 Καπρίτσια" του Παγκανίνι αποτελούν βασικό σταθμό της φιλολογίας του βιολιού, κάνοντας τους αναλυτές να τα χαρακτηρίσουν: "απόλυτη στιγμή της δημιουργίας του ιταλού συνθέτη και της εξαιρετικής βιολιστικής τέχνης όλων των εποχών λόγω της θαυμαστής ισορροπίας ανάμεσα στη συνθετική επινόηση, το μορφικό σχέδιο και την υλοποίηση της εκτέλεσης".

Παραδείγματος χάριν, το Ν.5, ένα είδος "moto perpetuo", δηλαδή σύνθεσης που αναπτύσσεται με μεγάλη ταχύτητα, πολύ δύσκολο εκτελεστικά, με νότες που ανεβοκατεβαίνουν τολμηρά και με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
To N.9 έχει το προσωνύμιο "Κυνήγι" και το βιολί μιμείται τον αυλό και το κόρνο, όργανα που σχετίζονται με το κυνήγι.
Το Ν.13 είναι σύντομης διάρκειας, έχει τον υπότιτλο "Καγχασμός ή το Σατανικό γέλιο" επειδή ακούγεται μια επαναλαμβανόμενη χρωματική κάθοδος από τρίτες, που μιμείται το εκρηκτικό γέλιο.
Ασυνήθιστα δεξιοτεχνικό είναι το Ν. 16 κι εντυπωσιάζει η συνεχής εκτέλεση από τον βιολονίστα χωρίς καμμία ανάπαυση.
Στο Ν. 20 το βιολί μιμείται μια ποιμενική μελωδία, "τραγουδώντας" την γκάιντα των βοσκών, που στη συνέχεια αντικαθίσταται από ένα αραβούργημα με έντονα πιτσικάτι στο αριστερό χέρι...
Γνωστότερο όλων είναι το Ν.24 , που έχει χρησιμοποιηθεί ως βάση για πολλές συνθέσεις άλλων συνθετών. Χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά γρήγορες κλίμακες, διασταυρώσεις χορδών και αρπίσματα.


Το χειροκρότημα ήταν κι απόψε παρατεταμένο.
Ο Νικολό είχε μαγέψει το ακροατήριο, που αφιονισμένο ζητωκραύγαζε  για τις απίστευτες εκτελέσεις του! Πόσο εντυπωσιακά αυτά τα εφέ του! 
Άφηνε τους πάντες να αναρωτιούνται αν πράγματι συνομιλούσαν οι δυο τους…
Αν πράγματι την ώρα της εκτέλεσης γινόταν ο παράτολμος, μυστικός διάλογος ανάμεσα στον ίδιο και το σατανικό πνεύμα;

Τα "24 Caprices for Solo Violin" γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν σε ομάδες των έξι, έξι και δώδεκα κομματιών το διάστημα 1802 - 1817.

Paganini: "24 Caprices for Solo Violin":

Η σορός του Παγκανίνι τάφηκε πολλά χρόνια αργότερα από το θάνατό του στο νεκροταφείο της Πάρμα. 

Το κείμενο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

Joachim Raff : "Ο χορός των Δρυάδων"...

"Dryad", Evelyn De Morgan

Οι "Δρυάδες" είναι πλάσματα που επινόησε η φαντασία του αρχαίου ανθρώπου, καθώς διψούσε να δώσει μια θεϊκή υπόσταση στα πανέμορφα φυσικά τοπία του κόσμου του...

Το θρόισμα των φύλλων των δένδρων, που διακόπτουν την ηρεμία και την ησυχία της φύσης, είχαν προσωποποιηθεί από τους προγόνους μας με τις Νύμφες αυτές, τις Δρυάδες.
Ήταν οι αθάνατες Νύμφες των δασών και θεωρούνταν οι ψυχές των δέντρων.
Παίρνουν το όνομά τους από τη βελανιδιά (δρυ).

Αέρινα πλάσματα, αγαπούσαν εκτός των δασών, τη μουσική και το χορό γι' αυτό και συχνά λικνίζονταν -λένε τα παραμύθια- στο ρυθμό της μουσικής που έπαιζε τ' αγέρι περνώντας μέσα από τις φυλλωσιές...

Το 1869, ο Joachim Raff γράφει την Τρίτη Συμφωνία του με τον προγραμματικό υπότιτλο: "Im Walde-Στο δάσος".

Λάτρης της φύσης, ο ρομαντικός συνθέτης δεν είναι η πρώτη φορά που αντλεί έμπνευση από τις ομορφιές της. Αρκεί να υπογραμμίσουμε πως έξι από τις εννιά συμφωνίες του έχουν ποιμενική θεματική.

Ο γερμανο-ελβετός Raff μπορεί να μην είναι γνωστός σε πολλούς, όμως στην εποχή του συναγωνίστηκε -και πολλές φορές υπερίσχυσε- του Μπραμς!
Η Συμφωνία αυτή λοιπόν, που αποτελεί την μουσική περιγραφή των εμπειριών και συναισθημάτων ενός "περιπλανώμενου" στο δάσος, είναι τετραμερής, με κάθε κίνηση να συνοδεύεται από σύντομους προγραμματικούς τίτλους:

"Xορος των Δρυάδων", Αγνώστου(16ος αι.)
(collections.mfa.org)

Ι: "Κατά τη διάρκεια της μέρας. Εντυπώσεις και συναισθήματα"
ΙΙ: "Στο λυκόφως. Όνειρο"
ΙΙΙ: "Χορός των Δρυάδων"
IV: "Κατά τη διάρκεια της Νύχτας. Η νυχτερινή ηρεμία στο δάσος. Άφιξη και αναχώρηση των κυνηγών"

• Στο 3ο μέρος, ένα Allegro Assai, περιγράφει τις Νύμφες του Δάσους και το χορό τους.
  Στο εναρκτήριο μέρος κυριαρχούν τα στακάτι των εγχόρδων σε ένα ρυθμικό σκέρτσο, στυλιστικά παρόμοιο με κείνα του Μέντελσον, που οδηγεί στο διάχυτο λυρισμού μεσαίο τμήμα, όπου δεσπόζουν τα φλάουτα και τα όμποε. Μέρος άκρως δεξιοτεχνικό, απαιτεί βιρτουζική προσέγγιση από τα ξύλινα πνευστά και έντονη εκφραστικότητα.
  
• Η μικρής διάρκειας γαλήνια κατάληξη του μεσαίου μέρους ακολουθείται από κοφτές ηχηρές φανφάρες που υπογραμμιζουν την "ανάλαφρη-παραμυθική" φύση της έμπνευσης. 
  
• Το αρχικό χορευτικό θεματικό υλικό επανέρχεται στολισμένο από περίτεχνες φιγούρες στο φλάουτο πλάθοντας την ονειρική εικόνα των αέρινων Δρυάδων, που χορεύουν στην καρδιά της φύσης. Των σαγηνευτικών πλασμάτων, που στροβιλίζονται στο θρόισμα του ανέμου...
  
  

  

  "Δρυάδες και Ναϊάδες", Walter Crane

  Αξίζει να σημειωθεί ότι η 3η Συμφωνία του Raff ενθουσίασε το κοινό και γρήγορα πέρασε τα σύνορα κι έγινε από τα πιο παιγμένα ορχηστρικά κομμάτια στον κόσμο στα τέλη του 19ου αι. σε Αγγλία και Αμερική. Ο Χανς φον Μπύλοβ περιέγραψε ως "τεράστια" την επιτυχία της πρεμιέρας, όπου παίχτηκε η 3η Συμφωνία ενώ κάποιος αμερικανός μουσικοκριτικός την χαρακτήρισε ως την "καλύτερη συμφωνία της σύγχρονης εποχής και μια από τις λίγες που αξίζει να μείνουν στους επόμενους δίπλα στα έργα του Μπετόβεν και του Σούμαν".
  Μπορεί αργότερα να έπεσε στη λήθη μαζί με τον ίδιο το δημιουργό της, όμως επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους ρομαντικούς συνθέτες συμπεριλαμβανομένου του Τσαϊκόφσκυ στην περίφημη "Παθητική" του, ενώ ήταν μια από τις αγαπημένες συμφωνίες του Αρτούρο Τοσκανίνι, ο οποίος την είχε συμπεριλάβει στο ρεπερτόριό του.

Joachim Raff : "Symphony no. 3, ΙΙΙ: Dance of the Dryads":

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τον πιανίστα, συνθέτη (σε μεγάλο βαθμό αυτοδίδακτο) και δάσκαλο, Joseph Joachim Raff, που γεννήθηκε στο Λάχεν της Ελβετίας στις 27 Μαΐου 1822.

Γκούσταβ Χολστ: "Choral Symphonie" ελληνικής έμπνευσης...

 (Στη μνήμη του Γκούσταβ Χολστ - 25 Μαΐου 1934)

Ο άγγλος Χολστ μάς είναι περισσότερο γνωστός για την ορχηστρική του Σουίτα: "Πλανήτες", απόσταγμα του έντονου ενδιαφέροντός του για την αστρονομία.
Είναι άδικο όμως να τον θυμόμαστε μόνο από αυτό το έργο, καθώς στις συνθέσεις του  υπάρχει πληθώρα αριστουργημάτων, ανάμεσά τους και έξοχα χορωδιακά!
Mην ξεχνάμε πως 17χρονος διετέλεσε οργανωτής της εκκλησιαστικής χορωδίας στο  Gloucestershire, ενώ για πολλά χρόνια κατείχε τη δ/νση μουσικής στο St Paul's Girls' School, στο Hammersmith, όπου απέκτησε πολύτιμη εμπειρία.

Το 1925 έγραψε την "Choral Symphony, Op. 41" για το  Φεστιβάλ του Λιντς, στην οποία χρησιμοποίησε ως λιμπρέτο ποιητικά αποσπάσματα από έργα του άγγλου ρομαντικού, Τζων Κητς, που διήγειραν τη μουσική του φαντασία.
Τα μέρη επιλέχθηκαν με κριτήριο την αρχαιοελληνική θεματική τους, και η μουσική του αντιστοιχεί στην αρχαία φύση τους.

Το χορωδιακό περιλαμβάνει στίχους από το ποίημα "Ενδυμίων", όπως επίκληση στον τραγοπόδαρο Πάνα, φράσεις από την "Ωδή στον Απόλλωνα", την "Ωδή στους βάρδους του πάθους", που περιλαμβάνει τα Βακχανάλια, και άλλα.

Στο 2ο μέρος της  "Choral Symphony" παρουσιάζεται ολόκληρο το διάσημο 50στιχο ποίημά του: "Ωδή σε Ελληνική Υδρία", όπου ο ποιητής διατρανώνει την πίστη του στην αρχαία ελληνική τέχνη ως ύψιστο φορέα ανθρωπιστικών αξιών.
Ο Κητς εμπνεύστηκε το ποίημα από την "Υδρία του Σωσιβίου", που εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο.Μάλιστα, ο ίδιος ο ποιητής έφτιαξε ένα σχέδιό της, που φέρει την υπογραφή του.

"Ω νύμφη, ακόμη ανέγγιχτη της ησυχίας!

και θρέμμα του καιρού που αργοκυλά και της σιωπής,

συ που μια λουλουδένιαν ιστορία

απ’ τους δικούς μας στίχους πιο γλυκά την τραγουδείς!

Ποιος με τη φουντωτή του φυλλωσιά σε ζώνει

θρύλος; Θεοί είναι αυτοί, θνητοί, για και τα δυο;

"Η Υδρία του Σωσιβίου", σχέδιο του Τζων Κητς

Στης Αρκαδίας μην είναι τα φαράγγια, ή μη στα Τέμπη;

Ποιοι νάναι; ποιες παρθένες αντιστέκονται; και ποιο

κυνήγημα τρελλό; Τί πάλαιμα για να ξεφύγουν;

Τί τύμπανα κι’ αυλοί; Και τί έκσταση άγρια είναι τούτη;

Γλυκές οι μελωδίες που ακούμε, όμως αυτές

οπού δεν ακουστήκαν, πιο γλυκές. Αυλοί απαλοί,

παίζετε, αλλά για τις αισθήσεις όχι. Με στροφές

που αχούν στο νου μας μοναχά, πολύ πιο αγαπητές.

Έφηβε ωραίε! Που το τραγούδι δε μπορείς ν’ αφήσεις

κάτω απ’ τα δέντρα, ουδέ κι’ αυτά τα φύλλα τους να χάσουν,

ποτέ φιλιά δε θα χαρείς, απότολμε εραστή!

Αν και σιμά φτασμένος στο σκοπό σου, δε θ’ αγγίξεις

την ευτυχία· μα μη λυπάσαι, δε θα μαραθεί

ποτέ! και πάντα θα την αγαπάς και θάναι ωραία.

[...]

Γραμμή αττική! γύροι λαμπροί οπού νησί και κόρες

σαν πλοκαμοί, στο μάρμαρο εργασμένοι τεχνικά,

σας τριγυρνούν, με πατημένα χόρτα και κλαδιά,

το στοχασμό μας ξεπερνά η σιωπηλή σου γλώσσα,

καθώς η αιωνιότητα. Ψυχρή γραφή

βουκολική! Τα χιόνια τούτη τη γενιά σα σβύσουν,

εσύ θε να σταθείς του ανθρώπου φίλη αληθινή,

μέσ’ στις μελλούμενες τις λύπες να του λες:

"Η ομορφιά είν’ αλήθεια, η αλήθεια είν’ ομορφιά."

Νά τί ’ναι που έμαθες στον κόσμο, τί χρωστάς να ξέρεις!"

(Παγκόσμια Ανθολογία Ποίησης, τ. Α, επιμ. Ρ. Μπούμη-Παπά & Ν. Παπάς, Εκδ.Παπαδημητρίου, μτφ. Ε. Γκίνη, σελ.282-284.)

Ο Χολστ στη Θεσσαλονίκη(helpholst)

Η σύνθεση του Χολστ χαρακτηρίζεται από βαθιά μουσική έκφραση, λεπτή φαντασία και ευαισθησία.
Ρυθμός αργός, νηφάλιος, σχεδόν υπνωτιστικός, που αγγίζει τα όρια της σιωπής...


Να θυμίσουμε πως ο συνθέτης  αγάπησε πολύ την Ελλάδα και τους Έλληνες όταν τους γνώρισε καλύτερα κατά την παραμονή του στη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου ως μουσικός διδάσκαλος στρατεύματος στην YMCA, Χριστιανική Αδελφότητα Νέων(ΧΑΝ).
Το κατάλυμα που διέμενε ήταν κοντά στο Λευκό Πύργο επί της οδού Ευζώνων.

Holst: "Choral Symphonie-Ode on a Grecian Urn-Ωδή σε Ελληνική Υδρία":

Ονορέ ντε Μπαλζάκ: "Ζηλεύω τον Μπετόβεν!"

 

Ο κορυφαίος Γάλλος λογοτέχνης, Ονορέ ντε Μπαλζάκ, είναι ένας από τους θεμελιωτές του ρεαλισμού, ένας από τους σπουδαιότερους της  ευρωπαϊκής λογοτεχνίας κι έμεινε στην ιστορία για τις περίτεχνες περιγραφές του της γαλλικής κοινωνίας της εποχής του.

Γεννήθηκε σαν σήμερα 20 Μαΐου του 1799 στην Τουρ, και ήταν γνωστός φιλόμουσος. Επέδειξε μεγάλο ενθουσιασμό για την τέχνη της μουσικής γιατί θεωρούσε πως η μουσική γλώσσα περιέχει και μπορεί να εκφράσει τα πάντα.
Προκειμένου, λοιπόν να τη γνωρίσει καλύτερα ως τέχνη, ερευνά, αναζητά στοιχεία της, και φυσικά ακούει πολλή μουσική!

Γνωρίζουμε πως ο Μπαλζάκ υπήρξε καταρχήν θαυμαστής και φίλος του Ροσίνι, όταν η ιταλική μουσική κυριαρχούσε στην Ευρώπη.
Σε παλαιότερο κείμενο μου σάς έχω μιλήσει για τη σχέση τους και το πόσο τον επαινεί στο βιβλίο του "Μασιμίλα Ντόνι".

Όμως, φαίνεται πως όταν άρχισε να ακούσει συστηματικά έργα του Λ.Β. Μπετόβεν, σαν νέο είδωλο αρχίζει να τού επιβάλλεται!

 Κι ενώ, στη "Μασιμίλα Ντόνι" εμφανώς "υπερασπίζεται" την ιταλική μουσική, στο βιβλίο του "Γκαμπαρά ή Η ανθρώπινη φωνή" μάλλον την καλεί σε δίκη.


Τον Απρίλη του 1834 ο Μπαλζάκ παρακολούθησε στο Παρίσι την εκτέλεση της 5ης Συμφωνίας του Μπετόβεν, γραμμένη στη ντο ελάσσονακαι σε μια περίοδο που ο μεγάλος μουσουργός βίωνε μαρτυρικά τη σταδιακή απώλεια της ακοής του.

Έτσι στον "Γκαμπαρά" δια στόματος ενός μαέστρου και φανατικού οπαδού του Μπετόβεν, ο Μπαλζάκ εκφέρει τις απόψεις του σε μια λεκτική διαμάχη περί ιταλικής και Μπετοβενικής μουσικής.

Aπό εικονογράφηση του "Γκαμπαρά",
η "διαμάχη των μουσικών"
(από: imaginaryinstruments)

Διαβάζουμε:

"Ανοίγοντας τη Συμφωνία σε ντο μινόρε του Μπετόβεν, ένας μουσικός μεταφέρεται στον κόσμο της φαντασίας πάνω στα φτερά του θέματος σε Σολ που επανέρχεται σε Μι από τα κόρνα. Βλέπει μια φύση που διαδοχικά φωτίζεται από εκθαμβωτικές δέσμες φωτός, συσκοτίζεται από μελαγχολικές συννεφιές και λαμπρύνεται από θεϊκά άσματα..."

Και συνεχίζει λίγο πιο κάτω ο ήρωας του Μπαλζάκ, δεινός θαυμαστής του τιτάνα:

"Συγκρίνετε τις ύψιστες δημιουργίες του συνθέτη με αυτό που ονομάζουμε ιταλική μουσική. Οποία αδυναμία ιδεών!Οποία πλαδαρότητα ύφους!
Αυτή η μονοτονία της έκφρασης, αυτές οι ατελείωτες φιοριτούρες [...] παράγουν ένα είδος ανόητης, φλύαρης, αποπνικτικής μουσικής...
Στον Μπετόβεν δεν υπάρχουν φευγαλέες εντυπώσεις. Οι εντυπώσεις σ'αυτόν είναι όπως τα συντάγματα. Για να κερδηθεί η μάχη τους υπακούουν σε εντολές, σ' ένα εκπληκτικής σύλληψης σχέδιο".

(Ονορέ ντε Μπαλζάκ: "Γκαμπαρά ή η ανθρώπινη φωνή", εκδ. Σμίλη, 

μτφ: Αν. Νεοφυτίδης, σελ. 9, 39, 40, 41, 134)

Όπως φαίνεται, φίλοι μου, για τον Μπαλζάκ, η γλώσσα της μουσικής διαθέτει μια αξιοθαύμαστη δύναμη! Τη δύναμη να βυθιστούμε βαθιά μέσα στον εαυτό μας. Είναι η μόνη να μετρήσει τα μυστηριώδη βάθη της ύπαρξής μας, να διεισδύσει στο άπειρο, που ενώ γνωρίζουμε πως υπάρχει έξω από μας, εν τούτοις το κουβαλάμε μέσα μας...

Η 5η Μπετοβενική Συμφωνία ή "Συμφωνία της Μοίρας" είναι γραμμένη σε μια κλίμακα, τη ντο ελάσσονα, που χρησιμοποιείτο σπάνια στην εποχή του συνθέτη.
Όμως, είναι η κλίμακα που ο Μπετόβεν είχε αδυναμία. Η κλίμακα, που γι'αυτόν αντιπροσώπευε τη δυνατή, συναισθηματική ανάγκη έκφρασης, την εσωτερική ταραχή, την ψυχική του θύελλα και δραματικότητα!
Θεωρούσε την ντο ελ."τονικότητα ηρωικής διάθεσης", κι ίσως αυτόν τον ηρωισμό και τη μεγαλοσύνη να αφουγκράστηκε κατά την ακρόασή της ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ...

Αρκετά είναι τα έργα που λέγεται ότι ενσαρκώνουν το Μπετοβενικό "C minor mood" ("Παθητική" σονάτα, το Τρίτο κονσέρτο για πιάνο, η 5η Σονάτα του), όμως η σύνθεση που το αντιπροσωπεύει στο έπακρο είναι η Συμφωνία που συγκίνησε και τον γάλλο συγγραφέα, η "Συμφωνία της Μοίρας".

Ένα έργο που φαίνεται να άνοιγε στον Μπαλζάκ τις πόρτες της πνευματικότητάς του, καθώς διαισθανόταν με την ακρόασή του της πόσο βαθιά "σκάβει" η μουσική τον ουρανό...

Γι' αυτό είχε εκμυστηρευτεί στην μετέπειτα σύζυγό του, Εβελίνα Χάνσακ πως ο "μόνος άνθρωπος που τον κάνει να αισθάνεται ζήλια, ήταν ο Μπετόβεν. Γιατί επιθυμούσε διακαώς να τού μοιάζει".

Σ'αυτόν διέκρινε μια ουράνια δύναμη, ένα χάρισμα που στον συγγραφέα δεν προσφέρει παρόμοια ικανοποίηση, γιατί αυτό που "ζωγραφίζουν" οι συγγραφείς είναι πεπερασμένο και συγκεκριμένο, ενώ αυτό που "αιωρείται" και φτάνει στον ακροατή από τον Μπετόβεν, είναι ατελεύτητο κι αχανές. Άπειρο, αιώνιο...
Είναι το "απροσδιόριστο" - όπως και οι σύγχρονοι αναλυτές έχουν συμφωνήσει- ο πιο σαγηνευτικός ήχος που εισχώρησε ποτέ στην ακοή του ανθρώπου...
Κι ίσως ο τιμώμενος σήμερα γάλλος συγγραφέας να σκαρφίστηκε την πασίγνωστη φράση του:
"Δεν υπάρχει αυτό που λένε μεγάλο ταλέντο χωρίς μεγάλη δύναμη θέλησης", όταν προσέγγισε τη Συμφωνία του Μπετόβεν...
Τι λέτε και σεις;

Beethoven: "Symphony No. 5" / Karajan:

Για τον Μπαλζάκ και τη σχέση του με τον Ροσίνι μπορείτε να διαβάσετε
παλαιότερο κείμενό μου εδώ.

Ένα tondo κι ένα magnificat για την Ημέρα των Μουσείων...

Botticelli: "Madonna del Magnificat"

(Με αφορμή την σημερινή Διεθνή ημέρα των Μουσείων)

Ένα από τα παλαιότερα μουσεία - πινακοθήκες στον κόσμο, είναι η Γκαλερί Ουφίτσι στη Φλωρεντία. Ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα, η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε το 1560 μετά από παραγγελία του Κόζιμο των Μεδίκων στον Τζόρτζιο Βαζάρι να σχεδιάσει ένα περίτεχνο παλάτι για την οικογένειά του. Χρειάστηκαν δυο δεκαετίες για να ολοκληρωθούν οι εργασίες, όμως το αποτέλεσμα ξεπέρασε κάθε προσδοκία.

Η Γκαλερί Ουφίτσι εκθέτει μία από τις σημαντικότερες συλλογές αναγεννησιακής τέχνης.

Ανάμεσά τους και ένα αριστούργημα θρησκευτικής θεματικής του Σάντρο Μποτιτσέλι, το οποίο διάλεξα να σάς παρουσιάσω: "Madonna del Magnificat".

Λεπτομέρεια του πίνακα με το κείμενο που δικαιολογεί και τον τίτλο του έργου

Το εικαστικό έργο είναι ένα "tondo" (σε κυκλικό σχήμα, από τη λατινική λέξη rondo), που δημιουργεί μια αίσθηση ηρεμίας, καθώς δεν υπάρχουν γωνίες. 

Απεικονίζει την Παναγία να κρατά στην αγκαλιά της το Χριστό, ενώ περιστοιχίζεται από πέντε αγγέλους. Οι δυο, κρατούν μια ολόχρυση κορώνα κι ετοιμάζονται να τη στεφανώσουν, ενώ οι άλλοι τρεις κρατούν ένα βιβλίο ανοιχτό στο οποίο με την καθοδήγηση του μικρού Ιησού η Παναγία γράφει ένα "Magnificat", όπως διαβάζουμε στο κείμενο της δεξιάς σελίδας και είναι το στοιχείο που δίνει και τον τίτλο στο εικαστικό.

Στο βάθος ο ζωγράφος σκιαγραφεί ένα τοπίο γαλήνιο και ήρεμο, ενώ Μητέρα και Υιός, στο χέρι κρατούν ένα ρόδι, σύμβολο γονιμότητας, αθανασίας και ανάστασης.

Πολλοί ιστορικοί τέχνης ισχυρίζονται ότι η Παναγία είναι ένα πορτρέτο της συζύγου του Δούκα των Μεδίκων, Λουκρητίας, ενώ οι δυο από τους αγγέλους, οι γιοι της. 

Το "Magnificat" είναι "Ωδή στην Παναγία", το κείμενο του οποίου προέρχεται από το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο και σχετίζεται με την επίσκεψη της Παρθένου Μαρίας στην ξαδέλφη της Ελισάβετ, η οποία κυοφορούσε επίσης τον Ιωάννη.
Όταν έφτασε, η Ελισάβετ καλοδέχτηκε την Μαρία και την επαίνεσε για την πίστη της, με κείνη να απαντά:

"Magnificat anima mea Dominum

Et exultavit spiritus meus στο Deo salutari meo,

Quia respexit humilitatem ancillae suae"

δηλαδή:

"Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριο,

και αγαλλίασε το πνεύμα μου για τον θεό, τον σωτήρα μου,

διότι κοίταξε ευνοϊκά την ταπείνωση της δούλης του"

Το κείμενο, που είναι γνωστό ως "Magnificat" μελοποίησαν πολλοί και διαφόρων περιόδων, συνθέτες.
Επιλέγω την προσέγγιση του γάλλου Marc Antoine Charpentier, συνθέτη της εποχής μπαρόκ, η συνεισφορά του οποίου, κυρίως στην εκκλησιαστική μουσική, έτυχε μεγάλης αναγνώρισης.
Ενα πολύ όμορφο Magnificat για 3 ανδρικές φωνές στο οποίο ο Σαρπαντιέ "μιμείται" το ιταλικό στυλ το οποίο σπούδασε μαθητεύοντας στη Ρώμη πλάι στον Τζάκομο Καρίσιμι.
Μοναδικής ομορφιάς σύνθεση, όπου ο μελωδικός πλούτος, η χρήση των παύσεων και της μετατροπίας, καθώς και το γούστο των χρωματισμών υπογραμμίζουν το ευλαβικό και κατανυκτικό ύφος του κειμένου.

Marc Antoine Charpentier: "Magnificat"
(Les Arts Florissant / William Christie)

Ο Κουμανταρέας και μια πλατεία, ο ομφαλός της Ελλαδίτσας...

 

efsyn

Σαν σήμερα, 17 Μαΐου 1931 γεννιέται ο Μένης Κουμανταρέας. Ένας από τους σπουδαιότερους μεταπολεμικούς Έλληνες συγγραφείς.
Το έργο του μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
Τα γραπτά του θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν κάτι ανάμεσα σε αυτοβιογραφία και δοκίμιο.

Ο Μένης Κουμανταρέας στο βιβλίο του "Τo show είναι των Ελλήνων" παρουσιάζει τρεις νουβέλες, η πρώτη από τις οποίες έχει τίτλο: "Μια μέρα απ’ τη ζωή τους",  και αφορά τη συνάντηση του ποιητή μας Κων. Καβάφη με το συνθέτη και μαέστρο, Δημήτρη Μητρόπουλο.

Βρισκόμαστε στα 1932. Η βραδιά έχει φτάσει στο τέλος της. Η περιβόητη συνάντηση των δυο σπουδαίων ανδρών έχει ολοκληρωθεί. Ο ένας καληνυχτίζει τον άλλο με περισσή εγκαρδιότητα. Ο σωφέρ έχει φέρει το αυτοκίνητο. Ο νεαρός τού ανοίγει την πόρτα. Ο Καβάφης μπαίνει και κάθεται στο πίσω κάθισμα.

Καθ' οδόν προς το ξενοδοχείο ρίχνει ματιές έξω απ' το παράθυρο. Περνούν από την Ομόνοια και ο ποιητής δυνατά εξωτερικεύει τις σκέψεις του στον οδηγό:


"Μια κόκκινη ρεκλάμα, στην ταράτσα γωνία Αγίου Κων/νου αναβοσβήνει. Τι κέρδισαν τώρα με τα ηλεκτρικά φώτα; Τουλάχιστον οι λάμπες του γκαζιού άφηναν να πλανιέται ένα φωτοστέφανο γύρω απ' τα αντικείμενα, πλούτιζαν με αχλύ την πεζή πραγματικότητα.[...]
Κόρες ανεβασμένες σε αρχαιοπρεπή βάθρα να παριστάνουν τις Μούσες. Οκτώ τον αριθμό, διότι η ένατη Μούσα, λόγω συμμετρίας, παρελήφθη. Μια καινοτομία της καινούργιας κυβερνήσεως. Ποιας απ' όλες;
Αφότου ήρθε εδώ την άνοιξη, οι κυβερνήσεις ανεβοκατεβαίνουν, άλλοτε έχουνε κυβέρνηση Βενιζέλου κι άλλοτε οικουμενική...Πολλά γίνονται κι είναι δύσκολο να τα προλάβει κανείς.
[...]
Και όπως κάνουν τη βόλτα της Ομονοίας, με τις Μούσες να περιστρέφονται άλλες χορευτικά και άλλες άδουσες, εκείνος σκέφτεται: Μήπως θα ήτο προτιμότερο, χίλιες φορές πιο ταιριαστό, αν στη θέση αυτών των κυριών τοποθετούσαν ένα Απόλλωνα, έναν Ερμή ή ακόμα ημίθεους όπως ο Αχιλλέας ή ο Μαρσύας ή ο Δάφνις. Κι ακόμα, γιατί όχι, νέους από τα γυμνάσια της πόλης με τα λαμπρά τους σώματα να δίνουν κάλλος στην άτυχη πλατεία.
Και τί κέρδισαν οι Αθηναίοι μ' αυτές τις τσιμεντένιες αρχαίες κόρες; Το μόνο που κατάφεραν να συνδέσουν το όνομα της Καλλιόπης, προστάτιδας του έπους και της λυρικής ποιήσεως με τα παρακείμενα ουρητήρια...
Ναι, όντως άτυχη πλατεία, αν σκεφτεί κανείς από πόσα στάδια πέρασε, άλλοτε με ανθοπωλεία ή φοίνικες κι άλλοτε μ' ένα σιντριβάνι λοξό.
Άλλοτε με δημοκρατία κι άλλοτε με στρατοκρατία. Πότε με συλλαλητήρια και πότε με ποδοσφαιρικές ιαχές, για να καταλήξει στο σημερινό, κολοβωμένο χάλι.
Ποια! μια πλατεία, ο ομφαλός της Ελλαδίτσας!"

(Μένης Κουμανταρέας: "Τo show είναι των Ελλήνων", εκδ, Κέδρος, σελ: 84-85-86)

Λες και ο Κουμανταρέας δια στόματος του Αλεξανδρινού κάνει το δικό του σχόλιο για την πολύπαθη πλατεία Ομονοίας, που μέχρι σήμερα ταλαιπωρείται με το ράβε-ξήλωνε της έκτασης και διαμόρφωσής της...
Μια πλατεία - σημείο αναφοράς, που έχει γνωρίσει τόσες και τόσες "μεταμορφώσεις". 

Πλατεία Ομονοίας τη δεκαετία του '30

Ένα τραγουδάκι μεταγενέστερων δεκαετιών από αυτές που περιγράφει ο συγγραφέας στο βιβλίο του θα θυμηθούμε.

Ενα τραγούδι σε ρυθμό βαλς, σε μουσική του Μενέλαου Θεοφανίδη γραμμένο για την επιθεώρηση: "Ομόνοια πλας - Το τραγούδι της Αθήνας".

Οι στίχοι πλάθουν εκπληκτικές εικόνες της πλατείας εκείνης της εποχής.
Το ακούμε από την πρώτη ερμηνεύτρια, Ρένα Βλαχοπούλου, κεφάτη, μπριόζα και καλλίφωνη, καθώς η αγαπημένη πρωταγωνίστρια ξεκίνησε την καριέρα της από την οπερέτα ως τραγουδίστρια..:

"Σαν την Πλας Πιγκάλ από χρόνια,

μια πλατεία πολύ κεντρική

στην Αθήνα μας είν' η Ομόνοια

που είν' η φήμη της ιστορική.

Σε κάθε γωνία επτά καφενεία

καρέκλες με κόσμο γεμάτες

και ταξί που ψαρεύουν πελάτες

Κομψοί και ωραίοι,

πολίσμαν, τροχαίοι

πεντ' έξι παλιές μπυραρίες

καυγαδάκια στις αφετηρίες

Καμπαρέ με τζαζ μπαντ και μπελ φαμ

με ταμπέλες που λένε γουελκάμ

τι ρυθμός και ζωή και κοσμοσυρροή

μέρα-νύχτα και ως το πρωί "

Ένα βιβλικό επεισόδιο γίνεται έμπνευση για την πρώτη μπαλετική σύνθεση του Ρ. Στράους...

"Ο Ιωσήφ και η γυναίκα του Πετεφρή", Γκουερτσίνο, Πινακοθήκη Ουάσινγκτον

"Ο δε Ιωσήφ οδηγήθηκε κάτω στην Αίγυπτο και κάποιος Αιγύπτιος που ονομαζόταν Πετεφρής, αυλικός του Φαραώ, τον αγόρασε από τους Ισμαηλίτες που τον είχαν φέρει εκεί..."

(Γένεση, 39)

Έτσι ξεκινά η ιστορία του Ιωσήφ, γιου του Ιακώβ, που τα αδέρφια του τον πούλησαν σε εμπόρους κι έτσι έφτασε στην Αίγυπτο..., όπως διαβάζουμε στο βιβλίο της Γένεσης της Παλαιάς Διαθήκης.
Λίγο έως πολύ είναι γνωστή η μετέπειτα ιστορία του με την εύστοχη ερμηνεία στα όνειρα του Φαραώ, που τού χάρισαν την ελευθερία του και την κοινωνική καταξίωσή του.


Εμείς, επικεντρωνόμαστε σε ένα επεισόδιο στο σπίτι του Πετεφρή..
Καλός και τίμιος ο Ιωσήφ κέρδισε την εύνοια και την εμπιστοσύνη του αφεντικού του. Όμως, καθώς ήταν νέος και όμορφος κέντρισε ερωτικά τη γυναίκα του Πετεφρή.  Ο Ιωσήφ, δεν υπάκουσε στις ερωτικές διαθέσεις της, αυτή τον συκοφάντησε κι ο Πετεφρής οργισμένος διέταξε να τον βάλουν στη φυλακή...

Μνημονεύουμε αυτή τη Βιβλική ιστορία, καθώς αποτελεί πυρήνα μιας μπαλετικής Σουίτας του Ρίχαρντ Στράους, που έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα, 14 Μαΐου 1914, στην όπερα του Παρισιού.

Πρόκειται για την πρώτη ολοκληρωμένη σύνθεση για  μπαλέτο του Στράους, σε λιμπρέτο του μόνιμου συνεργάτη του, Ούγκο Χοφμάνσταλ και συνετέθη κατά παραγγελία του Ντιάγκιλεφ.

Παρόλο που στη Βίβλο δεν υπάρχουν μεγάλες λεπτομέρειες για το επεισόδιο, συνθέτης και λιμπρετίστας μυθοπλαστικά αναδημιουργούν μια πληρέστατη ιστορία, στην οποία ο Στράους -αν και αθεϊστής- φωτίζει το πορτραίτο του Ιωσήφ, υπογραμμίζοντας την αθωότητα και αγνότητά του και μεταφέροντας ευρηματικά την οραματιστική πνευματικότητα που τον κατευθύνει.
Παρότι πολλά από τα στοιχεία παραπέμπουν στην "Σαλώμη" του, οι Βαγκνερικές επιρροές είναι εμφανείς στη μουσική του Στράους, με συμβολικά leitmotifs να ενισχύουν την ψυχολογική ανάπτυξη των προσώπων της ιστορίας.

Χορογραφικά, αποτελεί κράμα παντομιμικού μπαλέτου με μια μορφή πρωτόγονου τελετουργικού χορού, με συγκεκριμένα βήματα και άλματα, ιδιαίτερου ύφους, όπως το pas de deux μεταξύ Ιωσήφ και γυναίκας.

Η σύνθεση διακρίνεται για τον ενορχηστρωτικό πλούτο, τις ευφυείς αρμονίες, τα μελωδικά μοτίβα και την διαχείριση της δυναμικής.  Χαρακτηριστικά είναι τα σημεία που αναγγέλλονται οι είσοδοι των πρωταγωνιστών από τρομπέτες, τρομπόνια, κύμβαλα και πληθώρα κρουστών.

Leon Bakst: "Η γυναίκα του Πετεφρή"
Paris 1914

Πληροφοριακά να αναφέρουμε πως το μπαλέτο ολοκληρώνεται  με την γυναίκα του Πετεφρή να παρακολουθεί  ατάραχη την προετοιμασία για τα βασανιστήρια του Ιωσήφ...Οι κινήσεις, οι φιγούρες και οι μορφασμοί της αποτελούν κράμα εκδίκησης- μίσους κι έρχονται σε αντίθεση με την ήρεμη συμπεριφορά του Ιωσήφ, όταν ξαφνικά διατρέχει τη σκηνή μια λευκή ακτίνα φωτός. Ένας αρχάγγελος κατεβαίνει εξ ουρανού. Λύνει τον αλυσοδεμένο Ιωσήφ και τον οδηγεί μακριά. Η γυναίκα του Πετεφρή ντροπιασμένη αυτοστραγγαλίζεται με τα μαργαριτάρια της.

Αξιοσημείωτα είναι τα κοστούμια που είχε σχεδιάσει για την Παρισινή πρεμιέρα ο Λέον Μπακστ, ο οποίος κινήθηκε σε ιταλικό στυλ με έμπνευση από τα αναγεννησιακά έργα του Πάολο Βερονέζε.
Ο ίδιος ο Μπανκστ δήλωσε:
"Η πολυτέλεια των φανταχτερών ανατολίτικων χρωμάτων και υφών "περνούν" μέσα από το καλλιτεχνικό όραμα της αναγέννησης. Όπως ακριβώς ερμήνευσαν το γνωστό βιβλικό μύθο οι καλλιτέχνες του 16ου αι."

"Ο Ιωσήφ και η γυναίκα του Πετεφρή", Ρέμπραντ

Σχετικά με τα δυο εικαστικά:

Το διπλανό χαρακτικό είναι του Ρέμπραντ, και η παραπάνω ελαιογραφία του Γκουερτσίνο.

Και οι δυο καλλιτέχνες επικεντρώνονται στη δραματική παρουσίαση της στιγμής που η σύζυγος του Πετεφρή αρπάζει τον Ιωσήφ και προσπαθεί να τον κάνει να ενδώσει στις ερωτικές της ορέξεις.
Ο ενάρετος νεαρός στρέφει το πρόσωπό του να μη βλέπει το γυμνό σώμα της γυναίκας,  με τους καλλιτέχνες να αποτυπώνουν στο έπακρο τα ανθρώπινα συναισθήματα, το ξάφνιασμα του άνδρα, την αγωνία και την προσπάθειά του να φανεί εγκρατής από τη μια και την απόγνωση κι αισχύνη της γυναίκας του Πετεφρή από την άλλη...
Μοναδικό το  λεπτό παιχνίδισμα φωτός στο πρόσωπο της σαγηνευτικής γυναίκας!
Οι καλλιτέχνες αριστοτεχνικά και εύγλωττα αποδίδουν την ερωτική ομορφιά και επιθυμία που μετουσιώνονται σε προδοσία και κακία...

Θα ακούσουμε τη σύντομη συμφωνική σουίτα του μπαλέτου, που τιτλοφορείται:  

Richard Strauss: Symphonic Fragment Josephs-Legende, / Rudolf Kempe

Και η σκηνή της ερωτικής παρενόχλησης, το περίφημο  pas de deux μεταξύ Ιωσήφ και  της γυναίκας:

Λινα15 May 2020 at 23:43

Υπεροχο Ελπιδα μου το pas de deux..μπραβο για ολο το αρθρο❤ReplyDelete
Replies


ELPIDA NOUSA15 May 2020 at 23:54

Eυχαριστω πολύ, Λίνα μου!Ειναι όντως ενδιαφερουσα η καλλιτεχνική προσεγγιση στο θρυλο του Ιωσήφ και τρομερα εμπλουτισμένη!Στο συγκλονιστικό pas de deux διαφαινεται η συναισθηματική αντίθεση.Αξιζει κανείς ν παρακολουθησει ολόκληρο το μπαλέτο.Τοτε δημιουργείταιιδιαίτερη αίσθηση μεχρι σημειου να σκανδαλίζει με την τολμηρότητά του..., στοιχειο που γιάυτο μού θυμισε -οπως το γραφω- τη "Σαλωμη" του Στραους.
Delete


Reply


Ath Samaras17 May 2020 at 23:08

Συγχαρητήρια...
Προσωπικά ο Strauss με γοητεύει, και εννοώ μόνο Richard Strauss ...(προσωπικά)ReplyDelete
Replies

ELPIDA NOUSA18 May 2020 at 09:03

Xαχα...Ο Γιοχαν, παραπονειται, Θαναση...
Ευχαριστω για την προσοχη σου!
Delete

Ο Νταλί, το "υπερ-κυβικό σώμα" και μια καινοτόμα σύνθεση...

 

                            

S. Dali: ""Corpus hypercubus"

(Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Σαλβαντόρ Νταλί

Ο ιδιόρρυθμος και εκκεντρικός καλλιτέχνης γεννήθηκε στο Φιγκέρες, σαν σήμερα,
11 Μαΐου 1904)

                                                                                                                                  

16 Σεπτεμβρίου

"Με ξύπνησαν αργότερα απ' ότι συνήθως. Έβρεχε καταρρακτωδώς κι είχε τέτοια συννεφιά που μού ήταν αδύνατο να ζωγραφίσω. Δημιούργησα την τεχνική αποτυχία αυτού του Σεπτεμβρίου. Ενώ ζωγράφιζα τα ενδύματα καλύτερα από ποτέ, εντελώς αιφνίδια, από μια χιμαιρική παρόρμηση για μια απόλυτη τελειότητα, προσπάθησα να ζωγραφίσω σχεδόν χωρίς χρώμα τις κορεσμένες από ήλεκτρο επιφάνειες. Ήθελα να φτάσω στην πιο ολοκληρωμένη έκφραση της τέχνης μου, στο μάξιμουμ της πεμπτουσίας της υπο-υλοποίησης. Το αποτέλεσμα ήταν ολέθριο! Αρχικά η ζωγραφισμένη επιφάνεια ήταν πράγματι μεγαλειώδης, αλλά όταν στέγνωσε το ήλεκτρο έκανε "μπαλώματα", είχε απορροφήσει το χρώμα που ήταν από κάτω. Κι όλη η επιφάνεια πήρε μία απόχρωση σκούρου ήλεκτρου και γέμισε λεκέδες. Αυτή η συσκότιση του "Corpus hypercubus" φαίνεται πως συγχρονίστηκε με τη μολυβένια καταιγίδα της 16ης Σεπτεμβρίου. Για ένα απόγευμα σκοτείνιασε τη ζωή μου. Αλλά το βράδυ συνειδητοποίησα από πού πήγαζαν τα λάθη μου. Απολαμβάνω αυτά τα λάθη..."

(Dali: το ημερολόγιο μιας μεγαλοφυίας, εκδ. Εξάντας, Μτφ: Πλατής Ν.- Γιαμαλή Μ., Σελ. 119)

Ο μεγάλος Ισπανός καλλιτέχνης, Σαλβαντόρ Νταλί στο παραπάνω απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του αναφέρεται στην εικαστική δημιουργία του: "Corpus hypercubus", γνωστό ως  "Σταύρωση ή Υπερ-κυβικό σώμα", που σήμερα εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

Εχει  θέμα θρησκευτικό, τη "Σταύρωση", που όμως ο Νταλί πρωτοτυπεί για μια ακόμη φορά επιμένοντας στην συμβολική "αντιυλιστική" και "αντιμυστικιστική" άποψή του.


Στο σκουρόχρωμο  φόντο δεσπόζει ο Σταυρός, που αποτελείται από κύβους με αναφορές στην "τέταρτη διάσταση" που τόσο απασχολούσε το Νταλί.
Σταυρός και Ιησούς φαίνεται να αιωρούνται... 

Ο Υπερ-κύβος

Ο φωτισμός του έργου είναι υποβλητικός, εντείνοντας τη δραματικότητα της σκηνής. Ο Χριστός δεν φαίνεται να είναι καρφωμένος στο Σταυρό, όμως ο Νταλί "υπονοεί" τα καρφιά, καθώς τέσσερις μικροί κύβοι που αιωρούνται μπροστά, πιθανώς αποτελούν σύμβολά τους. 
Το σκιερό τοπίο με βουνά στο βάθος και το πάτωμα στρωμένο με ασπρόμαυρα πλακάκια συνδέονται απροσδιόριστα.

Αριστερά μια γυναικεία μορφή (μάλλον η Γκαλά) στέκει ευλαβικά μπρος στο θείο δράμα, θυμίζοντας τις γνωστές απεικονίσεις της σταύρωσης.

Το έργο έχει και μαθηματικό ενδιαφέρον, καθώς απεικονίζει την Σταύρωση του Ιησού πάνω στο ανάπτυγμα ενός υπερκύβου των τεσσάρων διαστάσεων που οι γήϊνες αντιληπτικές ικανότητες δεν μπορούν να συλλάβουν. Ιδιοφυής και ευρηματικός ο Νταλί, στο δικό του κώδικα λέει πως ο υλικός Ιησούς ταυτίζεται με το ανάπτυγμα της προβολής ενός τετραδιάστατου κύβου, που σημαίνει πως η πραγματική του υπόσταση, όπως και του υπερκύβου, είναι έξω από τη δυνατότητα των ανθρώπινων αισθήσεων.

Ο Νταλί, επηρεασμένος από τη φροϋδική θεωρία, καταγράφει με τόλμη την αβίαστη ροή της έμπνευσής του έξω από αισθητικές ή ηθικές ανησυχίες. 

Μπορεί ο ζωγράφος να κατέληξε ένας συντηρητικός καθολικός, όμως, ως καλλιτέχνης, τουλάχιστον στην αρχή της δράσης του, λειτούργησε πρωτοποριακά και επαναστατικά στη σύγχρονη τέχνη.

Σκέφτηκα πολύ μέχρι να αποφασίσω με ποιο έργο θα μπορούσα να συνοδεύσω αυτή την πρωτότυπη προσέγγιση του θέματος της Σταύρωσης από τον Νταλί.
Ο χώρος της κλασικής μουσικής έχει να μάς παρουσιάσει πλήθος αριστουργημάτων σχετικών με το θέμα....Stabat Mater, Ορατόρια, Καντάτες, Πάθη...

Όμως η επιθυμία μου να ταυτίζεται σε ύφος με την πρωτότυπη προσέγγιση του ζωγράφου δεν με οδηγούσε στα μεγαλεπήβολα ακούσματα των Μπαχ, Περγκολέζι, ντι Λάσσο, Περτ, ακόμα και των Πεντερέτσκι ή Γκουμπαϊντούλινα...

Osvaldo Golijov

Πιο κοντά θεώρησα -σύμφωνα με την ταπεινή μου άποψη- τη δημιουργία του αργεντίνου Osvaldo Golijov, έναν σύγχρονο-κλασικό συνθέτη που στις δημιουργίες του συνδυάζει αριστοτεχνικά τη Μπαχική αντίστιξη με μουσική κλέτσμερ, και το ρυθμικό τάνγκο νουέβο του Πιατσόλα.

Για τον εορτασμό των 250 χρόνων από το θάνατο του Μπαχ συνέθεσε το πιο γνωστό έργο του:  "La Pasión según San Marcos-Πάθη κατά Μάρκον'" στο οποίο συνδυάζει  στοιχεία Γρηγοριανού άσματος με αφρικανικά μουσικά στυλ. Φωνές λυρικών τραγουδιστών πλέκονται με αφροκουβανικά ηχοχρώματα, φιοριτούρες και ρυθμούς, φαινομενικά αταίριαστα, όμως ο Γκόλιχοφ ευρηματικός ως άλλος Νταλί χωρίς να απασχολείται για την παραδοσιακή ανάπτυξη του μουσικού είδους του "Πάθους" τολμά έξω από αισθητικές ανησυχίες να αναμίξει τα ετερώνυμα...

Καθώς ο Γκόλιχοφ ήταν Εβραίος, για να ανταποκριθεί μελέτησε την Καινή Διαθήκη και την Καθολική παράδοση στην οποία προσάρμοσε με ανατρεπτική διάθεση αφρικανικά ηχοχρώματα σε πληθώρα, όπως μαράκες, μπόνγκος, γκουίρος, καγιόν κλπ που προσθέτουν ως ηχητικά εφέ.

Αναμφισβήτητα, είναι καινοτόμος ο χαρακτήρας της σύνθεσης και παρόλο που  στην πρεμιέρα σόκαρε στην κυριολεξία το κοινό, μετά το πρώτο σοκ έγινε δεκτό με επευφημίες από κριτικούς και ακροατήριο. Το έργο χαρακτηρίστηκε "ιδιοφυές", και "η πρώτη μεγάλη σύνθεση του 21ου αιώνα".

Σίγουρα, αν την άκουγε ο Νταλί θα ενθουσιαζόταν, καθώς λάτρεψε και την ατμόσφαιρα της Αφρικής την οποία απεικόνισε χωρίς να έχει ποτέ επισκεφτεί την ήπειρο!

Osvaldo Golijov – La Pasión según San Marcos:

Golijov: La Pasión según San Marcos - 32. Crucifixión: