Oκτάβιο Παζ: "Μάτια του σκοτεινού νερού, μάτια νερού του ονείρου..."

"Εκείνο, που μάς βοηθάει να μη χάσουμε την ψυχή μας είναι μόνο η Τέχνη"
(Οκτάβιο Παζ)

Θεωρείται από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα και από τους σπουδαιότερους ισπανόφωνους ποιητές όλων των εποχών.
Ο Οκτάβιο Παζ γεννήθηκε σ' ένα προάστιο της Πόλης του Μεξικού στις 31 Μαρτίου 1914, εποχή που το Μεξικό σπαρασσόταν από την επανάσταση. 
Βραβευμένος με Νόμπελ δημιούργησε ποίηση κινούμενος από την άποψη πως η τέχνη των λέξεων συνιστά "μυστική θρησκεία".
Έγραψε, ακολουθώντας μια λεκτική ροή που σε παρασύρει να αφεθείς στα μυστικά της ποίησής του.

"Octavio Paz portrait", Arturo Espinosa 

"Η ποίηση είναι ερωτευμένη με τη στιγμή και επιζητεί να την επαναφέρει στη ζωή με το ποίημα", υποστηρίζει.
"Όταν προσπαθώντας να ακουμπήσεις, να γευτείς, να υμνήσεις το αντικείμενο του πόθου σου, όντας ήδη ερωτευμένος με τον τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων σου, τότε είσαι ολοκληρωμένος καλλιτέχνης".

Ο μεξικανός ποιητής, που θεωρούσε την ποίηση ως "την πιο ταπεινή μορφή της λογοτεχνίας και ως ένα εσώτερο δημιούργημα της ανθρώπινης ψυχής", καταγόμενος από μια χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, θρύλους και παραδόσεις, (εξάλλου στις φλέβες του κυκλοφορούσε και ινδιανικό αίμα, γεγονός που τον έκανε ιδιαιτέρως περήφανο), λάτρεψε τις μυθολογίες των λαών, απ' τις οποίες συχνά άντλησε έμπνευση.

Στις λαϊκές ιστορίες και μύθους,  το νερό ήταν στοιχείο εξαγνισμού, αναγέννησης και με μαγικές δυνάμεις...Το αέναο, συνεχές ρεύμα του είναι εκείνο που του προσδίδει αυτή τη μεταφυσική δύναμη...

"Η θλίψη των ματιών του αλόγου που τρέμουνε μέσα στη νύκτα.

Η θλίψη των ματιών του νερού στον κάμπο που κοιμάται,

Είναι μέσα στα μάτια σου του αλόγου που τρέμει,

Είναι μέσα στα μάτια σου του μυστικού νερού.

Μάτια του σκοτεινού νερού,

Μάτια νερού του πηγαδιού,

Μάτια νερού του ονείρου.

Η σιωπή και η μοναξιά,

μικρά ζωντανά που τα φεγγάρι οδηγεί,

Τρέμουνε σ ΄ αυτά τα μάτια,

τρέμουνε σ ΄ αυτά τα νερά.

Αν ανοίξεις τα μάτια,

Ανοίγει η νύκτα τις πόρτες των βρύων,

Ανοίγει το μυστικό βασίλειο του νερού

Που αναβλύζει απ ΄ το κέντρο της νύκτας.

Αν εσύ τα κλείσεις,

Ενας ποταμός, ένας χείμαρρος γλυκός και σιωπηλός,

Σε πλημμυρίζει εντός σου, προχωρεί, και σε νυκτώνει:

Η νύκτα υγραίνει τις αμμουδιές της ψυχής σου"

Ο Οκτάβιο Παζ στο παραπάνω ποίημά του που δημοσιεύτηκε το 1947 κι έχει τίτλο: "Agua nocturna", μάς καλεί να ακολουθήσουμε την ιερή, γάργαρη ροή του νερού, ν' αναζητήσουμε την καθαρτήρια δύναμή του που απομακρύνει κάθε κακό και δαιμόνιο...

Με έντονους τους συμβολισμούς, ο λόγος του Παζ αποτελεί έκφραση της ροής του αέναου κύκλου της αγάπης και την καθαρότητα που αποκτά η ψυχή όταν βιώσει το συναίσθημά της. Καθεμία από τις στροφές του ποιήματος  σκιαγραφεί διαφορετικές εικόνες προκαλώντας και διαφορετικές διαθέσεις. 

Το νερό αντιπροσωπεύει την αγάπη με τα κύματα, άλλοτε ήρεμο παφλασμό που χαϊδεύει το ακροθαλάσσι απαλά κι άλλοτε πελώρια, άγρια, τρικυμισμένα. Το νερό-αγάπη με τους κύκλους του, καθώς και τη δύναμή του να αλλάζει και να μεταμορφώνεται. Τα μάτια είναι το "παράθυρο της ψυχής" και συμβολίζουν την ολοκλήρωση που κερδίζει κανείς απ'το "αλισβερίσι" της αγάπης.

Βασισμένο πάνω στο ποιητικό κείμενο του Μεξικανού ποιητή δομεί τη χορωδιακή σύνθεσή του ο Έρικ Γουίτακερ.

Πρωτότυπη, λιτή κι εκφραστική η προσέγγισή του, μάς κάνει όσους ακολουθούμε, "περιηγητές" στην ομορφιά της πολυφωνίας του...

Η έμπνευση προήλθε άμα τη ακροάσει του ποιήματος μεταφρασμένο στα αγγλικά και η μελωδία κύλησε αβίαστα ως το "Νυχτερινό Νερό"...Είχε δε ολοκληρωθεί μέσα στο συντομότατο χρόνο των 45 λεπτών!

Ο Γουίτακερ την αφιέρωσε στον μέντορά του, μαέστρο χορωδιών, Bruce Mayhall...

Αναμφισβήτητα ο βραβευμένος με Grammy Award Αμερικανός, Έρικ Γουίτακερ, είναι ένας από τους πιο γνωστούς εν ζωή συνθέτες χορωδιακών έργων, από τα πρώτα ονόματα του είδους μαζί με τον Άρβο Περτ και λάτρης της ποίησης.
Κατά δήλωση του ταλαντούχου συνθέτη, ο Οκτάβιο Παζ είναι ο πολυαγαπημένος του ποιητής κι έχει βασίσει πολλά από τα έργα του σε ποιητικά θραύσματά του...
Το ποίημα "Agua nocturna" τον συγκίνησε βαθιά. Έτσι, το μελοποίησε σε μια προσέγγιση με απίστευτη τρυφερότητα στο ύφος του ποιητικού λόγου και τη θεματική του, σε μια σύνθεση που εξαγνίζει το ανώτερο συναίσθημα, που εγκωμιάζει τη μυστικιστική του δύναμη...

Eric Whitacre: "Water Night":

Από τον Βαν Γκογκ στο "Όνειρο του Βάγκνερ"...

Aυτοπροσωπογραφία

Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ γεννήθηκε σαν σήμερα 30 Μαρτίου 1853.

Μπορεί να μη γνώρισε επιτυχία κατά τη διάρκεια της ζωής του, όμως η φήμη του εκτοξεύτηκε αμέσως μετά το θάνατό του και σήμερα αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους όλων των εποχών, με καταλυτική την επίδρασή του σε μεταγενέστερα καλλιτεχνικά κινήματα.

Έκανε χρήση τεχνικών των ιμπρεσιονιστών, διαμορφώνοντας όμως ένα προσωπικό ύφος με ιδιαίτερους "στροβιλισμούς", καθώς με το πινέλο του προσδίδει κίνηση στα έργα του. Στις εικαστικές συνθέσεις του κυριαρχούν τα χρώματα του κίτρινου, πράσινου και μπλε.

Πολλοί τον χαρακτήρισαν "τρελό". Εύστοχα, μέσα από την τέχνη του και τον τρόπο ζωής του έδωσε απάντηση αποστομωτική:
"La normalité est une route pavée: il est agréable de marcher, mais aucune fleur n'y pousse - Η κανονικότητα είναι ένας πλακόστρωτος δρόμος. Άνετος να τον περπατάς αλλά δεν φυτρώνουν λουλούδια σ' αυτόν".

Δεν είναι ευρέως γνωστό πως ο αγαπημένος ζωγράφος ήταν δεινός φιλαναγνώστης. Λάτρευε τα βιβλία και όταν νύχτωνε που το λιγοστό φως δεν του επέτρεπε να ζωγραφίζει, άνοιγε τις σελίδες και αφηνόταν στις ιστορίες τους.
Αγαπούσε τις απλές αφηγήσεις, ιστορίες με ανθρώπους της καθημερινότητας, της υπαίθρου, όμως λάτρευε και τις ιστορίες της Βίβλου, τις οποίες προτιμούσε την περίοδο που σκεφτόταν να ακολουθήσει το ιερατικό σχήμα. 
Εξάλλου και την τέχνη του ο Βαν Γκογκ την αντιμετώπιζε ως θρησκεία...

"...Ο Βίνσεντ έχει ένα επάγγελμα, μια σταδιοδρομία στην οποία είναι προσηλωμένος κάθε στιγμή της ζωής του, λες κι έχει ασπαστεί με φανατισμό κάποια θρησκεία και υπηρετεί τον θεό με όλο του το είναι, έναν θεό ισχυρό, που απαιτεί από τους πιστούς να τον λατρεύουν με έναν λευκό καμβά τοποθετημένο στο καβαλέτο τους, κρατώντας διαρκώς την παλέτα και τα πινέλα τους σε ένδειξη πίστης..."

(Ζ.Μ. Γκενασιά: "Το βαλς των δένδρων και του ουρανού", εκδ. Πόλις, μτφ: Αποστολάκη Ειρ., σελ 147)

Αγαπημένοι συγγραφείς του Βαν Γκογκ ήταν ο Ντίκενς, ο Ζολά, ο Σαίξπηρ και ο Ουγκό…
Τον συνέπαιρναν τα παραμύθια του Άντερσεν, η ποίηση του Τζων Κητς, αλλά και η  "Madame Chrysanthème" του γάλλου Πιερ Λοτί, που τον ταξίδευε στα εξωτικά μέρη της Ανατολής κι αργότερα ενέπνευσε στον Πουτσίνι την όπερα "Μαντάμ Μπατερφλάυ". 

To ότι η μουσική και γενικά οι ήχοι έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στη ζωή του Βαν Γκογκ είναι γνωστό...
Ο ζωγράφος συγκινείτο από τους ψαλμούς και τους θρησκευτικούς ύμνους ως τα απλά κελαηδίσματα πουλιών ή τον ήχο της βροχής. Μάλιστα στο Νουένεν κοντά στο Αϊντχόβεν έζησε τη διετία 1884-85 όπου ζωγράφισε σκηνές αγροτική ζωής, ανάμεσά τους και τους περίφημους "Πατατοφάγους". Εκείνο το διάστημα αποφάσισε να πάρει μαθήματα πιάνου από τον οργανίστα της πόλης, όχι τόσο για να αποκτήσει επιδεξιότητα στην εκτέλεση, όσο να ανακαλύψει τον τρόπο που αναδύονται και μεταμορφώνονται τα ηχοχρώματα και οι τόνοι. 

Εκτός από τους ψαλμούς και τους θρησκευτικούς ύμνους, ο Βαν Γκογκ συγκινείτο και από τις όπερες του Βάγκνερ στις οποίες εντόπισε την απόλυτη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης.

Αυτοπροσωπογραφία ως Ιάπωνας μοναχός

Ο Βίνσεντ ήταν βαθειά πεπεισμένος πως "μιμούμενος" με τα πινέλα του τη μουσική,  θα μπορούσε μέσω της ζωγραφικής του να αρθρώσει βαθιές αλήθειες και να επιδράσει  συναισθηματικά στους φιλότεχνους θεατές.

Αυτή την ικανότητα της μουσικής να εμπνέει συναίσθημα θαύμαζε ο ζωγράφος, που συχνά ενσωμάτωνε  μουσικά θέματα,  τεχνικές ή ορολογίες στο έργο του,  όπως  τη σειρά με τα "Ηλιοτρόπια στο βάζο", την οποία περιέγραψε ως "Συμφωνία σε μπλε και κίτρινο"...

Λέγεται πως όταν ο Βαν Γκογκ έμαθε πως ο Βάγκνερ σχεδίαζε την όπερα του "Die Siegers", που η υπόθεσή της βασιζόταν πάνω σ' ένα βουδιστικό θρύλο για ένα κορίτσι που ερωτεύτηκε ένα μοναχό, ο ζωγράφος επηρεασμένος από τον αγαπημένο του συνθέτη φιλοτέχνησε μια αυτοπροσωπογραφία του με χαρακτηριστικά ιάπωνα μοναχού.
Το εικαστικό αυτό το δώρισε στο φίλο του Πωλ Γκωγκέν με τη σημείωση: "ως μοναχός που λατρεύει τον αιώνιο Βούδα".

Η όπερα του Βάγκνερ με τίτλο: "Die Sieger - Οι Νικητές", σχεδιάστηκε σε 3 πράξεις και συντάχθηκε τη διετία 1856-1858, περίοδο που ο Βάγκνερ ενδιαφέρθηκε για τις ανατολίτικες φιλοσοφίες και ειδικά για τον Βουδισμό.
Τότε σχεδίασε το λιμπρέτο της όπερας βασισμένη σε μία ιστορία από τη ζωή του Σιντάρτα Γκαουτάμα, πνευματικού δασκάλου και ιστορικού ιδρυτή του Βουδισμού, που ευρέως από τους βουδιστές αναγνωρίζεται ως ο Υπέρτατος Βούδας της εποχής μας. 

"Οι Νικητές", δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ, όμως τα θέματα τους αναπτύχθηκαν αργότερα στον "Πάρσιφαλ". Θέματα όπως η αυταπάρνηση, η μετενσάρκωση, η συμπόνια, ακόμα και οι αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες (π.χ οι κάστες στο "Die Sieger" μεταλλάσσονται σε Ιππότες του Δισκοπότηρου στον "Πάρσιφαλ").

Καθώς ο συνθέτης πέθανε αφήνοντας μόνο μουσικά σκίτσα της όπερας, ο Ολλανδός  συνθέτης Jonathan Harvey  πλέκοντας επεισόδια από τη ζωή του Βάγκνερ γράφει και παρουσιάζει το 2007 την όπερά του: "Wagner Dream" σε εννέα σκηνές με σολίστ, πρόζα, χορωδία και  ηλεκτρονικά μέσα έκφρασης.
Πυρήνας της είναι η σύγκρουση δύο πολιτισμών κι όπως δηλώνει ο δημιουργός:  "Το έργο είναι μια φαντασία, βασισμένη στην πραγματικότητα, ακολουθώντας το πέρα ​​από το φαινομενικό..."

Στην καρδιά αυτής της όπερας βρίσκεται η ένταση που δημιουργούν τα αντίθετα... Δύση και Ανατολή, θέληση για δύναμη και  παραίτηση.  Αντιτιθέμενες δυνάμεις, αντιφάσεις που συνυπάρχουν ακόμα και μέσα στον ίδιο χαρακτήρα, κι είναι στοιχεία που στοιχειώνουν και ολόκληρο το Βαγκνερικό έργο.

Wagner Dream: Interlude:

Η σαγήνη του πιάνου δια χειρός Μπρέντελ...

"Δεν είναι απαραίτητο να μάθεις πώς παράγονται οι ήχοι - ένα άγγιγμα του πλήκτρου αρκεί και αυτό θα αρχίσει να τραγουδά. Τόσο απλά. Το πιάνο έχει αυτή την ιδιαιτερότητα σε σχέση με τα υπόλοιπα όργανα. Τα ογδόντα-οκτώ του πλήκτρα, ορατά με μια ματιά, προσφέρονται για τους άπειρους πιθανούς συνδυασμούς του μέλλοντος και του παρελθόντος της δυτικής μουσικής. Αυτάρκες, επιβλητικό, μοναχικό...[...] Το πιάνο συναρπάζει...
[...]
Το πιάνο είναι ο τόπος που συντελείται μια "μεταμόρφωση". Μπορεί ο πιανίστας, αν το θέλει, με τον ήχο του να μάς θυμίσει το τραγούδισμα της ανθρώπινης φωνής, τη χροιά άλλων οργάνων ή της ορχήστρας, ένα ουράνιο τόξο, ακόμη και την αρμονία των σφαιρών. Η μεταμορφωτική αυτή ικανότητα και αλχημεία είναι ο πλούτος μας. [...] Τι χρειάζεται ένας απαιτητικός πιανίστας; ένα πιάνο που να ηχεί ομοιόμορφα, τόσο στο ηχόχρωμα όσο και στις δυναμικές. Ο ήχος να είναι καθαρός, ούτε πολύ ξερός, ούτε μεταλλικός. Οι νότες που παίζονται με σουρντίνα να είναι πλούσιες και γλυκές με μια δυναμική που να εκτείνεται από το πιανίσιμο στο μέτζοφόρτε..."

Αυτά σημειώνει ο σπουδαίος αυστριακός πιανίστας Αλφρεντ Μπρέντελ , βαθύς γνώστης της μουσικής, μα και της ποίησης και της ζωγραφικής  στο βιβλίο του: "Αλφαβητάρι ενός πιανίστα, το εγχειρίδιο ενός πιανομανούς".

("Η σαγήνη του πιάνου", ανθολογία Cecile Balavoine, εκδ. ΑΓΡΑ, Γ. Σιδέρης, σελ. 80-83 και οπισθόφυλλο)

***

Έχει 88 πλήκτρα με ..."ΨΥΧΗ", καθώς τα πατήματά τους μπορούν να προκαλέσουν δάκρυα, ξεχειλίσματα χαράς, ανακουφιστικής αγαλλίασης...

Happy Piano Day, φίλοι μου!

"ΗΜΕΡΑ του ΠΙΑΝΟΥ" σήμερα, η 88η μέρα του χρόνου, που καθιερώθηκε με σκεπτικό τα 88 μαγικά ασπρόμαυρα πλήκτρα του. Την έκτασή του δηλαδή που είναι 7 κ 1/3 οκτάβες ήτοι 88 πλήκτρα, (αν και ορισμένα πιάνα, όπως της Bοsendorfer έχουν έκταση 8 οκτάβων).

Από τα 88 πλήκτρα του οργάνου, τα 52 που αντιστοιχούν στους διατονικούς ήχους είναι άσπρα και κατασκευάζονται από ελεφαντόδοντο (ή στην εποχή μας από συνθετικό υλικό) και τα 36 που αντιστοιχούν στους χρωματικούς ήχους είναι από έβενο, άρα μαύρα, μικρότερα σε μέγεθος και ταξινομημένα σε ομάδες των τριών και δύο πλήκτρων εναλλάξ.

 

Bartolomeo Cristofori, το παλαιότερο πιάνο στον κόσμο

Ο πρώτος τύπος πιάνου επινοήθηκε από τον ιταλό οργανοποιό Μπαρτολομέο Κριστοφόρι, ο οποίος χρησιμοποίησε σφυράκια να κρούουν τις χορδές αντί της ακίδας, που υπήρχε στο τσέμπαλο και ο ήχος παραγόταν με νύξη, με αποτέλεσμα ο ήχος του νέου οργάνου να' χει την δυνατότητα να γίνεται απαλότερος (piano) ή εντονότερος (forte), ανάλογα με την πίεση που ασκούσε στα πλήκτρα ο εκτελεστής.

Όρθιο πιάνο

Αρχικά το νέο όργανο ονομάσθηκε pianoforte, αργότερα όμως επικράτησε η ονομασία πιάνο.

Απόγονος των κλειδοκυμβάλων, λοιπόν το πιάνο, χορδόφωνο και πληκτροφόρο (για κάποιους μελετητές και "κρουστό"), για μένα ο "βασιλιάς των οργάνων" με πλήθος δυνατοτήτων!


Τα πιάνα διακρίνονται σε "όρθια" και "πιάνα με ουρά".

Πιάνο με ουρά

Στα όρθια πιάνα, οι χορδές τοποθετούνται σε κάθετη διάταξη με το επίπεδο των πλήκτρων ενώ στα πιάνα με ουρά,  σε οριζόντια διάταξη.

Τα πιάνα με ουρά έχουν συνήθως μήκος ουράς που κυμαίνεται από 1,5 ως 3 μέτρα, ανάλoγα το είδος του οργάνου.

Στα όρθια πιάνα το ύψος κυμαίνεται μεταξύ 110 - 135 εκ. Το πλάτος τους είναι περίπου 155εκ. και το βάθος τους 60εκ., με το ύψος να αποτελεί την κύρια διαφορά μεταξύ των μοντέλων.

Mε τον σπουδαίο πιανίστα Alfred Brendel, γιορτάζουμε την Ημέρα του πιάνου! Ο Μπρέντελ θεωρείται σπεσιαλίστας στον Μπετόβεν, οπότε επιλέγουμε το λυρικότατο "Andante favori" του τιτάνα συνθέτη.

Πολλά και γνωστά είναι τα σχετικά με την "Αθάνατη αγαπημένη" του Μπετόβεν, η ταυτότητα της οποίας αποδίδεται σε διάφορα γυναικεία πρόσωπα. Ανάμεσά τους και η κοντέσσα Josephine Brunsvik που ο συνθέτης είχε γνωρίσει στις αρχές του 1800 και μεταξύ τους αναπτύχθηκε ένα τρυφερότατο ειδύλλιο.

Ο Μπετόβεν εμπνεύστηκε για την δεσποσύνη το "Andante favori", τίτλος που του δόθηκε λόγω της μεγάλης δημοτικότητάς του την εποχή εκείνη. Αρχικά αποτέλεσε μέρος της  "Waldstein" σονάτα, που όμως λόγω της έκτασής της αποσύρθηκε από το Μπετόβεν και αποτέλεσε έργο ανεξάρτητο.

Φαίνεται να είχε "ταλαιπωρήσει" η κοντεσίνα το συνθέτη, κάτι που μαρτυρούν οι "διαθέσεις" του κομματιού, αφού παρότι ομαλή η μελωδική γραμμή, η εναλλαγή των θεμάτων, της ρυθμικής αγωγής και της δυναμικής, αντικατοπτρίζουν την ουράνια έκσταση του έρωτα, αλλά και την ταραχή της απόρριψης ή τη θλίψη από την παραμέληση και αδιαφορία. Μελωδίες ολισθαίνουν σε μορφή παραλλαγών, άλλοτε παιχνιδιάρες, άλλοτε κοφτές και σκερτσόζες κι άλλοτε πάλι ν' αντηχούν ένα βαθύ συλλογισμό για το φόβο της άρνησης και αμφισβήτησης.

Ο Μπρέντελ, σαν ποιητής εκτός από μουσικός, μια προσωπικότητα με ευρεία ακαδημαϊκή μόρφωση προσεγγίζει το όργανο, που τιμά υπηρετώντας το μοναδικά τόσα χρόνια, μ'ένα πρωτόγνωρα βελούδινο άγγιγμα! 
Ο σπουδαίος πιανίστας πετυχαίνει να εκφράσει την πνευματική δύναμη του δημιουργού, και να την συνδυάσει με άφθαστο ερωτισμό. Ερμηνεία χρωματισμένη, παίξιμο με ευαισθησία με στόχο την αναζήτηση της μουσικής ψυχής...

Beethoven: "Andante Favori", Alfred Brendel

Το άρθρο δημοσιεύτηκε και στο ηλεκτρονικό περιοδικό iporta.gr

Η συνάντηση του Μπετόβεν με τον Μότσαρτ και οι επιδράσεις...

"Ο Μπετόβεν συναντά τον Μότσαρτ στη Βιέννη το 1787"
(americanbeethovensociety)

Ήταν περίπου δυόμισυ χρονών όταν πέθανε ο παππούς του. Τον έλεγαν και κείνον Lodewijk, δηλαδή Λούντβιχ Μπετόβεν.

Πάντα πίστευε πως το μουσικό ταλέντο το είχε κληρονομήσει από τον παππού, φλαμανδικής καταγωγής από το Μέχελεν, επιφανή μουσικό της εποχής του, διευθυντή στην Αυλή του Μαξιμιλιανού Φερδινάνδου της Βόννης.
Βέβαια και ο πατέρας του ο Γιόχαν είχε καλή φωνή τενόρου, ήταν μέλος της τοπικής χορωδίας και θα τον έλεγες μέτριο εκτελεστή κλαβεσέν και βιολιού...
Την περίοδο θανάτου του παππού, ο πατέρας Γιόχαν αντιμετώπιζε επαγγελματικά προβλήματα και ήλπιζε να τον διαδεχτεί στη θέση του Καπελμάιστερ. Μάταια όμως... Ετσι, μετά την αποτυχία να πάρει τη θέση, είχε γίνει εξαιρετικά ιδιότροπος, οξύθυμος, με την κατάσταση να επιδεινώνεται κι από την εξάρτησή του από το ποτό. Υπάρχουν μαρτυρίες πως ο Γιόχαν τρομοκρατούσε τον Λούντβιχ, τον ξυλοκοπούσε και συχνά υπό την επήρεια του αλκοόλ τον τραβολόγαγε μέσα στη νύχτα υποχρεώνοντάς τον να μελετά στο πληκτροφόρο, καθώς οραματιζόταν για το γιο του μια μουσική εξέλιξη όμοια με κείνη του Μότσαρτ...
Αν ο Λούντβιχ ήταν άλλο παιδί, σίγουρα αυτή η συμπεριφορά θα τον είχε απομακρύνει από την τέχνη της μουσικής...

Τουναντίον! Πολύ γρήγορα το ταλέντο του Λούντβιχ ξεδιπλώθηκε και ήταν σχεδόν επτά όταν έδωσε την πρώτη του συναυλία στο κλαβεσέν και συγχρόνως ξεκίνησε μαθήματα στο βιολί και τη βιόλα.

Ο μεγάλος Κρίστιαν Νέεφε είχε αναλάβει να τον εκπαιδεύσει και συχνά ο μικρός ταλαντούχος μαθητής τον αντικαθιστούσε παίζοντας εκκλησιαστικό όργανο στην Αυλή, όταν έπρεπε να απουσιάσει.
Ο Νέεφε, με κάθε ευκαιρία επαινούσε τον νεαρό προστατευόμενό του και μάλιστα με δική του προτροπή το 1783 δημοσιεύτηκε σε τοπικό μουσικό περιοδικό το εγκωμιαστικό σχόλιο:

"Πρόκειται για πολλά υποσχόμενο ταλέντο. Παίζει κλειδοκύμβαλο με αφάνταστη επιδεξιότητα, τεχνική και δύναμη και εκτελεί με αξιοθαύμαστη άνεση πρίμα-βίστα! Σίγουρα είναι μουσική ιδιοφυία και αξίζει μια επιχορήγηση. Αν συνεχίσει  έτσι, σε λίγο δεν θα έχει τίποτε να ζηλέψει από τον Μότσαρτ".

Ο Νέεφε ήταν άνθρωπος μορφωμένος, καλλιεργημένος κι ευγενής εκτός από πολυτάλαντος μουσικός και δάσκαλος. Έτσι θεωρούσε πως η μετάβαση του Μπετόβεν στη Βιέννη -μια πόλη όπου ξεχείλιζε το πάθος για τη μουσική-  θα επιδρούσε ευεργετικά με το κλίμα της βοηθώντας το ταλέντο του δεκαεξάχρονου Λούντβιχ να ωριμάσει. Ευελπιστούσε να μαθητεύσει δίπλα στο άλλοτε παιδί-θαύμα τον Βόλφγκαγκ Αμαντέους Μότσαρτ!

Την εποχή εκείνη ο Μότσαρτ είχε διάφορους μαθητές με πιο γνωστό τον κατά 4 χρόνια μικρότερο του Μπετόβεν, Χούμελ. Ίσως γι' αυτό ο Σαλτσβουργιανός -αν όντως έγινε η συνάντηση, καθώς κάποιοι αμφισβητούν το γεγονός- να μη δέχτηκε να διδάξει το νεαρό από τη Βόννη, όταν τον Απρίλη του 1787 κατάφερε να έρθει στην Αυστριακή πρωτεύουσα. Δέχτηκε όμως να τον ακούσει να ερμηνεύει...

-"Παίξτε λοιπόν! Εχετε ετοιμάσει κάτι, υποθέτω..." είπε ο Μότσαρτ..

Ο Μπετόβεν κάθισε στο πιάνο κι άρχισε να παίζει το Κονσέρτο του Μότσαρτ Ν.24 σε Ντο ελάσσονα... Η εκτέλεση του Λούντβιχ φάνηκε μάλλον αδιάφορη στον Μότσαρτ....

-"Θα προτιμούσα κάτι δικό σας και όχι δικό μου", του είπε...

Ο νεαρός με περισσή αυτοπεποίθηση τού ζήτησε να του δοθεί ένα θέμα πάνω στο οποίο θα μπορούσε να αυτοσχεδιάσει, όπως κι έγινε!
Ο Μότσαρτ εντυπωσιασμένος με την ευρηματικότητα  του νεαρού μουσικού και καθώς ο Μπετόβεν ήταν απορροφημένος με τον αυτοσχεδιασμό, βγήκε αθόρυβα από το δωμάτιο και ενθουσιασμένος φαίνεται να είπε σε όσους περίμεναν στη διπλανή αίθουσα: 

-"Να τον προσέχετε, κύριοι! Κάποια μέρα θα μιλάει ολάκερος ο κόσμος γι' αυτόν!"

"Ο Μπετόβεν συναντά τον Μότσαρτ στη Βιέννη το 1787"
(από: markalburgermusichistory )

Καθώς όμως η υγεία της μητέρας του Μπετόβεν είχε επιδεινωθεί, ο 17χρονος μουσικός επέστρεψε στη Βόννη εσπευσμένα. Παρέμεινε εκεί για μερικά ακόμη χρόνια ως το 1792...

Ο Μότσαρτ είχε -εν των μεταξύ- πεθάνει την προηγούμενη χρονιά. Είχε επίσης ξεσπάσει εδώ και τρία χρόνια η Γαλλική Επανάσταση με τις μετακινήσεις να μην είναι  πια αρκετά ασφαλείς.

Ωστόσο το ταξίδι στη Βιέννη είχε προγραμματιστεί κι η άμαξα περίμενε τον Μπετόβεν... 

Αρκετοί από τους φίλους του είχαν ευγενικά αφήσει σε ένα λεύκωμα τις ευχές τους για την νέα ζωή που ανοιγόταν μπροστά του.
Ανάμεσά τους ξεχώριζε εκείνη του αφοσιωμένου προστάτη του:

"Αγαπητέ Λούντβιχ,

Πηγαίνεις στη Βιέννη για να ικανοποιήσεις μια επιθυμία σου
που έμεινε ανεκπλήρωτη για πολύ χρόνο. Η μούσα του Μότσαρτ ακόμη θρηνεί για την απώλεια του μαθητή της. Η μαθητεία σου δίπλα στον Χάιντν και με σκληρή δουλειά και προσπάθεια σίγουρα θα λάβεις το πνεύμα του Μότσαρτ.

Ο πιστός σου φίλος, Βαλντστάιν"

Ο Μότσαρτ μπορεί να είχε πεθάνει, σίγουρα όμως η επιρροή που είχε ασκήσει στον Μπετόβεν ήταν ισχυρή και αυτό φαίνεται από έργα του τα οποία στήριξε πάνω σε Μοτσάρτεια θέματα. 

Ας θυμηθούμε  πως απότισε φόρο τιμής στο "είδωλό" του γράφοντας παραλλαγές πάνω σε άριες  από όπερες του Μότσαρτ: 

"La ci darem la mano"από το "Δον Ζουάν"..."Ein Mädchen oder Weibchen " και "Bei Männern welche Liebe fühlen" από το "Μαγικό Αυλό" ... ή την άρια "Se vuol ballare" από τους "Γάμους του Φίγκαρο"...

Επίσης μοντέλο για την "Παθητική Σονάτα" του Μπετόβεν αποτέλεσε η "Σονάτα για πιάνο  Ν.14" του Μότσαρτ. Και οι δυο είναι δομημένες πάνω στην αγαπημένη κλίμακα του Μπετόβεν τη ντο ελ, που όπως φαίνεται την προτιμούσε και ο Σαλτσβουργιανός.
Το ίδιο συμβαίνει και με το "Κονσέρτο για πιάνο Κ.491" του Μότσαρτ πάνω στο οποίο στηρίχτηκε το "3ο Κονσέρτο για πιάνο" του Μπετόβεν.

Όμως και στο τρίτο μέρος της περίφημης "Πέμπτης Συμφωνίας" του τιτάνα, εύκολα κανείς μπορεί να διακρίνει ψήγματα από την "40ή Συμφωνία" του Μότσαρτ.

Περιφημότερο όλων φυσικά η "Ωδή στη Χαρά" από την 9η Συμφωνία του τιτάνα, σε κείμενο του γερμανού Σίλλερ το οποίο ο Λούντβιχ είχε διαβάσει νεαρός. Το βασικό μοτίβο της εντοπίζει ο ακροατής στο τραγούδι  "Gegenliebe", που χρησιμοποίησε ο Μπετόβεν σε καντάτα που έγραψε το 1795, κατά τη διάρκεια σπουδών του δίπλα στον Χάυντν. 

 

Μια 20ετία όμως  νωρίτερα, όπως πληροφορεί σε επιστολή του προς τον Πάντρε Μαρτίνι,  κι ο Μότσαρτ είχε αξιοποιήσει  το ίδιο θέμα το οποίο επαναλαμβάνει αρκετές φορές στο θρησκευτικό του έργο: "Misericordias Domini Κ 222", που έγραψε στο Μόναχο.
Πρόκειται για  δημιουργία του 19χρονου Μότσαρτ, ένα Oφερτόριουμ για μικτή χορωδία, όμποε, κόρνα, σύνολο εγχόρδων και κοντίνουο κατόπιν παραγγελίας του εκλέκτορα της Βαυαρίας. 

Mozart: "Misericordias Domini Κ 222"

Το θέμα της  Μπετοβενικής "Ωδής στη Χαρά" μπορείτε να  διακρίνετε στο 0:56:

Ο Μπετόβεν έγραψε αρκετές Παραλλαγές, ακολουθώντας τη συμβουλή του δασκάλου Μότσαρτ.
Πάντα ο τιτάνας τον θυμόταν με νοσταλγία και συγκίνηση, όταν φεύγοντας μετά από κείνη την μία και μοναδική συνάντησή τους τον χτύπησε στον ώμο φιλικά και του είπε:

- Μη σταματήσεις να ασχολείσαι με την Παραλλαγή και τον αυτοσχεδιασμό, μικρέ! Η Παραλλαγή απελευθερώνει τη φαντασία του δημιουργού.  Να θυμάσαι ότι ως φόρμα, ενώ δίνει ελευθερία, συγχρόνως μάς περιορίζει σαν σε μικρό, στενό κλουβί.  

Τού χαμογέλασε και συμπλήρωσε:

- Είμαι σίγουρος πως κάποια στιγμή θα προσφέρεις σπουδαία πράγματα στην ανθρωπότητα!

"Masters of Classical Music. Mozart and Beethoven", The History Hour, henle.de, classicfm

Στης Λεβεντιάς τον άνεμο...

Ευγένιου Ντελακρουά: "Έλληνας πολεμιστής-λεβέντης" 

"Η λεβεντιά είναι μια πληγή

που πάντα αίμα τρέχει

Θε μου και πώς τηνε βαστά

εκείνος που την έχει!"

Μεθυσμένοι από τ’ αθάνατο κρασί του ‘21! Δόξα και τιμή σε εκείνους, που κάνουν όνειρα, έχουν όραμα, ιδανικά, θεοποιούν τη Λευτεριά! Δόξα και τιμή στους ήρωες-λεβέντες, που φύσηξαν "της λεβεντιάς τον άνεμο, της ομορφιάς την πούλια..."

Για την ετυμολογία της λέξης "ΛΕΒΕΝΤΙΑ", να πούμε πως προέρχεται από τον τούρκικο τύπο "levend" και το μετέπειτα ιταλικό "leventi" που δήλωνε ένα σώμα πυροβολητών του ναυτικού με πειρατές από την ανατολή.
Εξάλλου η ιταλική λέξη σημαίνει την "ανατολή".
Στη Μεσαιωνική εποχή η λέξη δήλωνε τον ατίθασο κι απείθαρχο νέο, το παράτολμο παλικάρι, με όλα εκείνα τα θαυμαστά χαρακτηριστικά της ανδρείας, της γενναιότητας, του ήθους, της ευψυχίας, του φιλότιμου!

Ο ιδρυτής της Εθνικής μας Σχολής, Μανώλης Καλομοίρης γράφει την περίφημη "1η Συμφωνία του.op 21", γνωστή ως "Συμφωνία της Λεβεντιάς", τίτλος που αποδόθηκε αφού ο συνθέτης προσπάθησε εμπνεόμενος από την πατρίδα να αποδώσει τη συγκίνηση που πηγάζει από την ελληνική λεβεντιά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, πολέμου, θανάτου, αγάπης…

Αυτό το μεγαλόπνοο και ρωμαλέο έργο για μεγάλη ορχήστρα και χορωδία, είναι ορόσημο όχι μόνο για τη δημιουργική πορεία του Καλομοίρη, αλλά και για όλη την Ελληνική μουσική. Ανήκει στην κατηγορία της προγραμματικής μουσικής, έργο ποτισμένο βαθιά τη ρομαντική αισθητική, όπου η ποιητική ιδέα μετουσιώνει τις δημοτικοφανείς μελωδίες σε συμφωνική φόρμα ηρωικού χαρακτήρα, με ορμή και ψυχικό σθένος!

Μπορεί να αποδοθούν στη σύνθεση Μπετοβενικές καταβολές…
Παράδειγμα το φινάλε, όπου ο Καλομοίρης ακολουθώντας τα πρότυπα του Μπετόβεν στην 9η, αναθέτει σε χορωδία να ψάλλει τον βυζαντινό ύμνο "Τη Υπερμάχω", όπου περίτεχνα η κατανυκτική μελωδία του πλέκεται με μουσικό υλικό που ο συνθέτης έχει παρουσιάσει στα προγενέστερα μέρη της σύνθεσης.

Η Συμφωνία αναπτύσσεται σε 4 μέρη που αντικατοπτρίζουν τη γνήσια πατριωτική συγκίνηση, το όραμα και τα ιδανικά του Έλληνα:

1. "Ηρωικά και Παθητικά" αποτυπώνει την ορμή της νιότης, τη χαρά της νίκης.
2. "Το κοιμητήρι της βουνοπλαγιάς" βασισμένο στο ομότιτλο ποίημα, σκιαγραφεί την απότιση φόρου τιμής στους πεσόντες λεβέντες ήρωες.
3. "Σκέρτσο", ο συνθέτης απεικονίζει μουσικά το γλέντι των παλικαριών σε μια ανάπαυλα μάχης
4. "Νικητήρια", το θριαμβευτικό φινάλε πάνω στο Βυζαντινό ύμνο.

Θα ακούσουμε το 3ο μέρος, όπου η λεβεντιά κυριαρχεί, τα παλικάρια με ψυχή αδούλωτη χαίρονται! Ένα μέρος που μεταφέρει τον παλμό της ηρωικής εποχής γιατί η ελληνική ψυχή δεν σκλαβώνεται, ούτε προσκυνά τυράννους!

Μ. Καλομοίρης: "Συμφωνία τη Λεβεντιάς-Σκέρτσο,
Το γλέντι των γενναίων παλικαριών":

Στο παραπάνω εικαστικό: "Έλληνας πολεμιστής-λεβέντης", του Ευγένιου Ντελακρουά, που εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη, ο ζωγράφος αποτυπώνει μια πολεμική σκηνή από τον ελληνικό πόλεμο της ανεξαρτησίας.
Ο Έλληνας αγωνιστής, λεβέντης πραγματικός μάχεται καβάλα στο άλογό του. Ο δημιουργός χρησιμοποιώντας θερμά και ψυχρά χρώματα τονίζει το αγέρωχο βλέμμα του ενώ σκιαγραφεί το άτι σχεδόν να αιωρείται κι όχι να πατά στο έδαφος. Τα μάτια του Έλληνα αγωνιστή, αλλά και του αλόγου είναι στραμμένα προς τον σκοτωμένο Τούρκο, αδιάφορα και υποτιμητικά....

Σολωμός - Καλομοίρης: "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι"

 

Θ. Βρυζάκης: "Ελλάς ευγνωμονούσα"

Μητέρα, μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα,

Κι αν στο κρυφό μυστήριο ζουν πάντα τα παιδιά σου

Με λογισμό και μ’ όνειρο, τι χάρ’ έχουν τα μάτια,

Τα μάτια τούτα, να σ’ ιδούν μες στο πανέρμο δάσος,

Που ξάφνου σου τριγύρισε τ’ αθάνατα ποδάρια

(Κοίτα) με φύλλα της Λαμπρής, με φύλλα του Βαϊώνε!

Το θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα, δεν είδα,

Ατάραχη σαν ουρανός μ’ όλα τα κάλλη πόχει,

Που μέρη τόσα φαίνονται και μέρη ‘ναι κρυμμένα·

Αλλά, Θεά, δεν ημπορώ ν’ ακούσω τη φωνή σου,    

Κι ευθύς εγώ τ’ Ελληνικού κόσμου να τη χαρίσω;

Δόξα ‘χ’ η μαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι".

(Δ. Σολωμός: "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Γ΄ Σχεδίασμα) 

Oι "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι"  είναι από τα κορυφαία έργα του Σολωμού και απασχόλησε τον ποιητή μας σε όλη τη διάρκεια της ώριμης ποιητικής του περιόδου.

Θέμα του είναι ο ηρωικός αγώνας των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία ως την απεγνωσμένη έξοδο, την παραμονή των Βαΐων. Ο ποιητής ξεκινώντας από το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ανάγεται στον αγώνα του ανθρώπου για την ηθική, την εσωτερική του ελευθερία.

Ο Διονύσιος Σολωμός στο Γ' Σχεδίασμα, που διαβάσαμε παραπάνω προσωποποιεί την Ελλάδα, την οποία προσφωνεί "Μητέρα", τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο τη βαθιά σχέση ανάμεσα σε Έλληνες και πατρίδα. Με "λογισμό και μ' όνειρο", δηλαδή συνειδητά ή όχι, ο Έλληνας διακατέχεται πάντα απ’ τον ασίγαστο πόθο για Λευτεριά! 

Το 1926 και για έναν μουσικό διαγωνισμό του Υπουργείου Στρατιωτικών με αφορμή την συμπλήρωση της  εκατονταετηρίδας από την Έξοδο του Μεσολογγίου, ο Μανώλης Καλομοίρης μελοποιεί το παραπάνω ποιητικό απόσπασμα του εθνικού μας ποιητή. 

Λίγο αργότερα, η σύνθεση εκτελείται στην Αθήνα από στρατιωτική μπάντα και χορωδία με τον Διονύσιο Λαυράγκα στο πόντιουμ, με τον τίτλο: "Επίκληση".
Σήμερα έχει καθιερωθεί με το όνομα του ποιήματος: "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι"

Ο πρωτεργάτης της Εθνικής μας σχολής χωρίζει τη σύνθεση σε 3 ενότητες. 

Η πρώτη ενότητα βασίζεται σε ένα μελωδικό βηματικό οστινάτο που εκτελείται από τα τοξοτά έγχορδα πάνω στο οποίο πατάει η υψίφωνος και συνδιαλέγεται με τη χορωδία. Η εναρμόνιση σκιαγραφεί μια απόκοσμη, μυστικιστική ατμόσφαιρα, ενός κόσμου άλλου. Ο ήχος της άρπας και της τσελέστας συμβάλλουν στο πλάσιμό του. Χωρίς διακοπή οι αρμονίες αλλάζουν. Η σύνθεση αποκτά μουσική λαμπρότητα, όταν ο Καλομοίρης χρησιμοποιώντας το ιδιαίτερο χρώμα των ιδιοφώνων κρουστών(τρίγωνα, κουδουνάκια) και του φλάουτου που ακούγεται σαν κελαηδισμός, προσπαθεί να αποδώσει  την υπερκόσμια υπόσταση της θεϊκής μορφής της Ελλάδας, που εμφανίζεται  με κλαδιά δάφνης όπως των Βαΐων (...τ’ αθάνατα ποδάρια με φύλλα του Βαϊώνε) που περιγράφει ο ποιητής.

Η δεύτερη ενότητα ολοκληρώνεται στον 9ο στίχο μεγαλόπρεπα με χτυπήματα κυμβάλων, χάλκινων και ρολαρίσματα από τα τύμπανα. Ακολουθεί ένα γαλήνιο μελωδικό μοτίβο, με την ορχήστρα να κινείται ήρεμα πάνω σε μελωδική γραμμή που στόχο έχει να συνοδεύσει διακριτικά τον περιγραφικό λόγο ο οποίος αποδίδει  την ομορφιά της θεϊκής, ουράνιας μορφής της Πατρίδας.

Η τρίτη ενότητα παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα πως η κίνηση της χορωδίας γίνεται σε μορφή φούγκας πάνω στη λέξη "Δόξα" του τελευταίου στίχου. Ευφάνταστη η σκέψη του Καλομοίρη, καθώς με αυτόν τον τρόπο  εντυπωσιακά  οδηγεί στο θριαμβευτικό φινάλε.

Μανώλης Καλομοίρης: "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι":

Παρότι η έμπνευση του Καλομοίρη προήλθε από το ιστορικό γεγονός της "Εξόδου του Μεσολογγίου", θεωρώ πως ως ακρόαμα η δημιουργία του ταιριάζει περισσότερο με το αριστουργηματικό έργο του Θ. Βρυζάκη: "Ελλάς ευγνωμονούσα", στο οποίο ο καλλιτέχνης απεικονίζει την Ελλάδα -Πατρίδα ως αρχαία κόρη με δάφνινο στεφάνι στα μαλλιά, ενώ πατά στις σπασμένες αλυσίδες…

Έργο με φανερό συμβολισμό, όπου κυριαρχεί η αγέρωχη Ελλάδα με ανοιχτά τα χέρια της -στάση συμβολική προστασίας- ν’ αγκαλιάζει οπλαρχηγούς κι όλα τα παλικάρια που με λεβεντιά, περηφάνια κι ατρόμητοι βοήθησαν στην απελευθέρωση του Γένους!

Κούντερα - Στραβίνσκυ: H απαράμιλλη ευτυχία της επινόησης...

Ο Μπαλανσίν με τον ελέφαντα, Μodoc, πρωταγωνιστή της παράστασης: "Circus Polka"
(από: forumangelcorella)

"Η ευτυχία θέλει καθημερινή εξάσκηση, όπως το βιολί", λέει ο Άγγλος πολιτικός και διανοούμενος, John Lubbock.
Συμφωνείτε;
Η ευτυχία δεν διδάσκεται, ούτε έχει μυστική συνταγή. Δεν είναι λεφτά, δόξα, επιτυχίες. Ευτυχία είναι στιγμές! Το γνωρίζουμε οι περισσότεροι. Στην απλότητα αυτών των στιγμών κρύβεται η ευτυχία κι ας πορευόμαστε σε πολύπλοκα μονοπάτια της καθημερινότητας...

20 Μάρτη: Διεθνής Ημέρα Ευτυχίας, σήμερα!

Έτσι ο χαιρετισμός μου έρχεται με μια εμπνευσμένη περί ευτυχίας αναφορά του Μίλαν Κούντερα, που πάντα εντυπωσιάζει με τη σαφήνεια και καθαρότητα του λόγου του, αλλά κυρίως με το σπινθηροβόλο χιούμορ του, που συχνά φθάνει ως τον σαρκασμό.

"Θυμάμαι την έκθεση Πικάσο στην Πράγα...Στη μνήμη μου έμεινε ένας πίνακας. Μια γυναίκα κι ένας άντρας τρώνε καρπούζι. Η γυναίκα είναι καθισμένη, ο άντρας είναι ξαπλωμένος κατάχαμα, με τα πόδια σηκωμένα ψηλά στον ουρανό, με μια κίνηση ανείπωτης χαράς. Κι όλα αυτά ζωγραφισμένα με απολαυστική ξεγνοιασιά, που μ' έκανε να σκεφτώ πως ο ζωγράφος, καθώς ζωγράφιζε τον πίνακα, θα ένιωσε την ίδια χαρά με τον άντρα που σηκώνει ψηλά τα πόδια. 

Η ευτυχία του ζωγράφου είναι διπλή ευτυχία. Είναι η ευτυχία να ατενίζεις με το χαμόγελο μια ευτυχία. Αυτό ακριβώς, το χαμόγελο.[...]

Στην ευτυχία του άντρα , ο ζωγράφος διακρίνει μια θαυμάσια σταγόνα κωμικού στοιχείου και αγάλλεται. Το χαμόγελό του ξυπνά μέσα του μια εύθυμη και ανεύθυνη φαντασία.[...]

Η ευτυχία για την οποία μιλώ, φέρει λοιπόν την σφραγίδα του χιούμορ..."

(Μίλαν Κούντερα: "Οι Προδομένες Διαθήκες", εκδ. Εστία, μτφ: Γιάννης Χάρης, σελ. 100-102)

Ο Μίλαν Κούντερα αναφέρεται προφανώς στο εικαστικό έργο: "Mangeuse de pastèque et homme écrivant-Τρώγοντας καρπούζι και άνθρωπος που γράφει" του Πικάσο που μπορείτε να δείτε εδώ.

Ο Κούντερα όπως θα γνωρίζετε, λάτρεψε τη μουσική του Ιγκόρ Στραβίνσκυ και συχνά μέσα από δοκίμιά του έσπευσε να τον υπερασπιστεί έναντι όσων τον κατηγόρησαν για λογής θέματα..

Έτσι, στο ίδιο Δοκίμιο, στο κεφ. "Ευτυχία και Έκσταση" και σαν απάντηση στον Τεοντόρ Αντόρνο που υποστήριξε πως ποτέ δεν αισθάνθηκε την παραμικρή απόλαυση ακούγοντας μουσική του Στραβίνσκυ, παραθέτει επιχειρήματα προκειμένου να αποδείξει την "ευτυχία, που ακτινοβολεί η μουσική του ρώσου συνθέτη".

Παράλληλα λοιπόν με την ανάμνηση του εικαστικού έργου του Πάμπλο Πικάσο με τον "ευτυχισμένο άνδρα", ο Κούντερα παραβάλλει κάτι από Στραβίνσκυ. 

Συνεχίζει:

"Τα ρόντο και τα μενουέτα των κλασικών συμφωνιών είναι πρόσκληση για χορό, αλλά η ευτυχία για την οποία μιλώ, δεν θέλει να εμφανιστεί σαν ευτυχία μέσα από την κίνηση ενός χορού.
Γι' αυτό και καμμιά πόλκα δεν μού προξενεί ευτυχία, εκτός από την "Circus Polka" του Στραβίνσκυ, που δεν γράφτηκε για να τη χορεύουμε, αλλά για να την ακούμε με τα πόδια ψηλά στον ουρανό.
Γιατί υπάρχουν και έργα που αποκάλυψαν την απαράμιλλη  ευτυχία του είναι, την ευτυχία που εκδηλώνεται με το να υπονοείς, να αιφνιδιάζεις, ακόμη και να σκανδαλίζεις, με μια επινόηση".

O πλήρης τίτλος της σύνθεσης του Στραβίνσκι που μνημονεύει ο Κούντερα και συνετέθη μετά από παρότρυνση του Μπαλανσίν είναι: "Circus Polka: For a Young Elephant", προορισμένη να  χορευτεί από 50 ελέφαντες με αμφίεση μπαλαρίνας και 50 μπαλαρίνες .

Ο ρώσος ιμπρεσάριος βρήκε ασυνήθιστη την πρόταση του τσίρκου Barnum & Bailey  της Ν.Υόρκης, που τού πρότεινε να χορογραφήσει ένα μπαλέτο για τον εξαιρετικά ευλύγιστο ελέφαντά τους, Μodoc. Πρόταση-πρόκληση την οποία και δέχτηκε. Αμέσως για την μουσική επένδυση της χορογραφίας σκέφτηκε τον Στραβίνσκυ, που πάντα ήταν ανοιχτός σε καινοτομίες και νεωτερισμούς. 

Την εποχή εκείνη ο Στραβίνσκυ βρισκόταν στο Παρίσι. Έτσι η επικοινωνία τους έγινε τηλεφωνικά κι ο χιουμορίστας συνθέτης δήλωσε πως θα δεχόταν να γράψει μουσική "μόνο για νεαρούς, παιχνιδιάρηδες  ελέφαντες..."

Ο Στραβίνσκυ ολοκλήρωσε τη σύνθεση μέσα σε ελάχιστες μέρες και πληρώθηκε με ένα υπέρογκο ποσό για τη δουλειά του. Η πρεμιέρα με τους ελέφαντες χορευτές να φορούν τις ροζ αέρινες tutu τους και τον νεαρό ελέφαντα Μodoc να πρωταγωνιστεί, έγινε το 1942 με τους παρευρισκόμενους αρχικά να αγωνιούν  και ανησυχούν μήπως τα ζώα πανικοβληθούν στην ακρόαση της μουσικής, όμως τελικά ήταν τόσο καλά εκπαιδευμένα που ανταποκρίθηκαν σχεδόν άψογα (εκτός από μια μικρή ρυθμική τους καθυστέρηση σε ορισμένα σημεία) και το πρωτότυπο show ενθουσίασε τους πάντες! 

Χαρακτηριστικό της χιουμοριστικής σύνθεσης είναι οι συχνές ρυθμικές εναλλαγές, χωρίς η φαντασία του Στραβίνσκυ  να περιορίζεται στο ρυθμό της πόλκας του τίτλου.  Στην ενορχήστρωσή του ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί συχνά ήχους από χαριτωμένα πίκολι και ρολαρίσματα ταμπούρλων, που παραπέμπουν εμπνευσμένα σε ήχους του τσίρκου, ενώ δίνεται έμφαση στα χάλκινα, λαμπροί, βηματικοί ήχοι που ταιριάζουν με την εικόνα του υπερμεγέθη ελέφαντα με το χαριτωμένο πλην ογκώδες παρουσιαστικό, που τον καθιστούν βαρύποδο και δυσκίνητο.

Ο δημιουργός χαρακτήρισε τη σύνθεση "μουσικοχορευτική  σάτιρα, ένα μουσικό ισοδύναμο με τα εικαστικά του Τουλούζ Λοτρέκ".

Αίσθηση κεφιού, ευθυμίας, απόλαυσης και ζωντάνιας απορρέει από την ακρόαση  και στο φινάλε μια ρυθμική πόλκα βασισμένη μελωδικά στο βασικό θέμα από το "Marche Militaire, Νο 1"  του Σούμπερτ, ξαφνιάζει ευχάριστα(3:12). Μια παραλλαγή-επινόηση που αιφνιδιάζει, προκαλεί ευφορική διάθεση, αποκαλύπτει ίσως την απαράμιλλη ευτυχία που εκδηλώνεται όταν ακομπλεξάριστα ένας δημιουργός "γελοιογραφεί" ή "παρωδεί" καταστάσεις...

Την ενορχήστρωση  για τη μπάντα του τσίρκου είχε κάνει ο David Raskin, και λίγο αργότερα ο συνθέτης έδωσε και μια εκδοχή για μεγάλη ορχήστρα, την οποία απολαμβάνουμε.

Stravinsky: "Circus Polka":

Τελικά, ουδείς αμφισβητεί πως ευτυχία είναι χιούμορ, είναι χαμόγελο...Χαμόγελο κι ελαφρότητα στις στιγμές...Είναι λίγες νότες από τον αγαπημένο μας συνθέτη, μια πινελιά του ζωγράφου που θαυμάζουμε...
Κάποιες φορές όμως ξεχνάμε πως κρύβεται στη στιγμή, που είναι μοναδική και κυνηγάμε άπληστα τα ύψη, κι ό,τι λάμπει...
Περίπλοκος και με πολλές ερμηνείες ο ορισμός της ευτυχίας...Τι να πω;......Για μένα είναι ηρεμία και γαλήνη ψυχής, είναι ησυχία συνείδησης πως πάλεψα για προσωπική, μα συγχρόνως και την ευτυχία του συνόλου, του οποίου είμαι μέρος...Αυτό, με κάνει ευτυχισμένη, με κάνει και χαμογελώ...
Ας μετράμε τη ζωή με τα χαμόγελα ..Είναι κάπως παρηγορητικό...

Για την Ημέρα Ευτυχίας μπορείτε να διαβάσετε κι ένα παλαιότερο άρθρο εδώ.

"Mlada", η όπερα-μπαλέτο του Ρίμσκυ-Κόρσακωφ

  (Με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Κόρσακωφ, 18 Μαρτίου 1844)

"Mlada", 1892
(από: mariinsky)

Μπορεί ο Ρίμσκυ-Κόρσακωφ να καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια, όμως η γιαγιά του ήταν γυναίκα του λαού κι από χωριό. Απ' αυτήν και τη μητέρα του έμαθε να αγαπάει την παραδοσιακή μουσική του τόπου του. Λάτρεψε όμως τη θάλασσα και το Γκλίνκα...Μέλος των "Πέντε", πασχίζει για την ανάδειξη της ρωσικής μουσικής και των δημιουργών της.
Αν και "ερασιτέχνης" συνθέτης (ήταν αξιωματικός του ναυτικού) άφησε τη σφραγίδα του στην εξέλιξη της Ρωσικής Μουσικής Σχολής, ιδιαίτερα ως λαμπρός ενορχηστρωτής.

Τιμητικά, λόγω της γενέθλιας επετείου του "παραμυθεύουμε" σήμερα ακούγοντας ένα έργο του που δεν κοινοποιείται συχνά...

Η όπερά του, "Μlada" είναι μια μυθολογική όπερα-μπαλέτο, όπου εμφανίζονται λογής φιγούρες: σλάβες πριγκίπισσες, ανατολίτες, ειδωλολάτρες ιερείς, η θεά του Κάτω Κόσμου, πνεύματα, σκιέςκαι κακιές μάγισσες...Μια ακόμη όπερα που μαρτυρά το ενδιαφέρον του Κόρσακωφ για τις παγανιστικές τελετές και τις παραδόσεις των λαών.

Η "Μλάντα" αποτελεί ένα πολύχρωμο κράμα ρομαντικής μουσικής με περιπλανώμενες ψυχές, ένα σλάβικο Σάββατο μαγισσών με ένα όραμα της ξελογιάστρας Κλεοπάτρας. Οι επιρροές από "Ρούσλαν και Λουντμίλα", όπως και τη "Νύχτα στο Φαλακρό βουνό" είναι εμφανείς. Όμως εκείνο που εντυπωσιάζει περισσότερο είναι η σχέση του με το Βάγκνερ.

Ο Κόρσακωφ θαύμαζε τον Βάγκνερ! Αν και ανεπιθύμητος ο γερμανός στην Ομάδα των Πέντε, ο Κόρσακωφ είχε παρακολουθήσει από πλανόδιο θίασο τον "Κύκλο του Δαχτυλιδιού" στην Αγία Πετρούπολη και μελετώντας την παρτιτούρα είχε μείνει έκπληκτος με την εκφραστική δύναμη και τον χειρισμό της ορχήστρας! Ετσι, ενορχήστρωσε τη "Μλάντα" σε Βαγκνερικό πνεύμα.
Σε αυτή τη συναρπαστική όπερα-μπαλέτο,  η μουσική ζωγραφίζει πλούσιες σε χρώμα και εξωτισμό, εικόνες! Εξαιρετικά ελκυστικές οι φράσεις και τα μοτίβα, αντίστοιχα των Βαγκνερικών λάιτμοτίβς, διαμορφώνουν την θαυμαστή, ηχητική εμπειρία.
Πέρα από την ενορχήστρωση και τη δομή του έργου, υπάρχουν και μουσικοαναλυτές, που υποστηρίζουν την ύπαρξη μελωδικών παραλληλισμών, όπως μεταξύ του πρελούδιου του "Χρυσού του Ρήνου" και την εισαγωγή της 3ης πράξης της "Μλάντα".

O συνθέτης

Η υπόθεση της "Μλάντα" διαδραματίζεται στα μέρη της Βαλτικής τον 9ο αι.
Ο βασιλιάς της Ρήτρας δηλητηριάζει την Μλάντα, αρραβωνιαστικιά του Γιαρομίρ, προκειμένου να τον παντρέψει με την κόρη του Βοϊσλάβα και να ενωθούν τα βασίλειά τους.  Η πριγκίπισσα ζητά από τη Μορένα, θεά του σκότους(με στοιχεία παρόμοια με της Ρουσάλκα των σλαβικών λαών) να βοηθήσει ώστε ο Γιαρομίρ να λησμονήσει την πρώην αγαπημένη του. Το πετυχαίνει, και  στη συνέχεια επιχειρεί να τον γοητεύσει. Όμως ο Γιαρομίρ βλέπει συχνά στα όνειρά του τη δολοφονία της Μλάντα. Είναι το πνεύμα της που με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να τον βάλει σε σκέψεις...Κατά τη διάρκεια της Γιορτής του Μεσοκαλόκαιρου στο όρος Tριγκλάβ, όπου συγκεντρώνονται οι νεκροί με τις Μάγισσες, η Βοϊσλάβα προσπαθεί να αποπλανήσει τον χαμένο ανάμεσα σε παρελθόν και παρόν, νέο, απ' όπου τον προστατεύει το πνεύμα της Μλάντα, συμπεριλαμβάνοντας και το φάντασμα της σαγηνευτικής Κλεοπάτρας. 

Κλεοπάτρα (Mariinsky Theatre, 1892)

Ο Γιαρομίρ ζητά συμβουλές απ' το θεό του ήλιου και τα πνεύματα, που τού αποκαλύπτουν την ενοχή της πριγκίπισσας. Ο Γιαρομίρ τη σκοτώνει κι η θεά Μορένα  την οδηγεί στην Κόλαση, ενώ εξοργισμένη με την πράξη του, καθώς η πριγκίπισσα είχε κάνει συμφωνία μαζί της, καταστρέφει το ναό και ολόκληρη την πόλη. Ο Γιαρομίρ με το θάνατό του καταφέρνει να ενωθεί με την αγαπημένη του Μλάντα και να ζήσουν την αιώνια αγάπη τους στον παράδεισο.

Ο ρόλος του τίτλου είναι βουβός (η Μλάντα έχει δολοφονηθεί πριν την έναρξη της όπερας-μπαλέτου) κι ανατίθεται σε μπαλαρίνα. Η σκηνή στο όρος Τριγκλάβ (Πράξη 3η, σκηνή ΙV) που εμφανίζεται η σκιά της Αιγύπτιας βασίλισσας Κλεοπάτρας είναι άφθαστου αισθησιασμού.
Ο Κόρσακοφ δήλωσε πως εμπνεύστηκε μουσικά τη σκηνή όταν βρισκόταν στο Παρίσι  για την Παγκόσμια Έκθεση του 1889. Εκεί άκουσε μια ουγγρική ορχήστρα που εκτελούσε φολκλορικές μελωδίες με ξύλινα πνευστά, όμοια με τις αρχαίες φλογέρες  των Ρως, τις καμωμένες από σημύδα που οι θρύλοι έλεγαν πως παίζονταν απ' τη θεά της Αγάπης. Αυτοί οι ήχοι τού έδωσαν την ιδέα να χρησιμοποιήσει κάτι παρόμοιο στον εξωτικό, αισθησιακό χορό  της Κλεοπάτρας συνοδεία ιδιόφωνων κρουστών που χτυπούν  ρυθμικά οστινάτι, τυμπάνων και γκονγκ .

Rimsky-Korsakov: Mlada, Act III- Scene 4: "Cleopatra's dance":

Η όπερα-μπαλέτο ολοκληρωμένη:

Μουσικές ανταύγειες στο θρύλο της Λορελάι...

 

"Lorelei", Philipp Foltz

Μπορεί το γνωστότερο έργο του να είναι το "Radetzky March", εν τούτοις, ο ηγέτης της Δυναστείας των Στράους, Γιόχαν πατήρ, το διασημότερο βαλς του το εμπνεύστηκε από τη Λορελάι, ένα γερμανικό θρύλο που θα σάς διηγηθώ μόλις!

Ποιά είναι η περιβόητη Λορελάι;

Ο μύθος την περιγράφει σαν μια πανέμορφη κοπέλα, που ζει σε μια κωμόπολη στις όχθες του ποταμού Ρήνου.
Η κοπέλα θέλει ν ’αυτοκτονήσει γιατί ανακαλύπτει πως ο αγαπημένος της είναι άπιστος.

 
Όμως ο επίσκοπος της περιοχής, μαγεμένος από την ομορφιά της, την πηγαίνει σ’ ένα μοναστήρι.

Η αλλοπαρμένη Λορελάϊ κάθεται σ' έναν βράχο και χτενίζει τα μακριά χρυσαφένια μαλλιά της, τραγουδά με τη θεσπέσια φωνή της, μαγεύοντας τους ναυτικούς, που εξ αιτίας της συντρίβουν τα πλοία τους στα απόκρημνα βράχια του Ρήνου!

Κάποια μέρα, ο γιος ενός πλούσιου κόμη, που άκουσε το γλυκό τραγούδι της Λορελάι, αποφάσισε να πάει να την κλέψει. Μπήκε στη βάρκα του και κοντοζύγωσε στο βράχο. Ένα τεράστιο κύμα ήρθε κι αναποδογύρισε τη βάρκα... Πήρε και το νέο στα βάθη του ποταμού.

Ο πατέρας του ζητώντας εκδίκηση ζήτησε από τους στρατιώτες του ν' αναζητήσουν την αιτία του κακού, τη μάγισσα Λορελάι και να τη φέρουν μπρος του να την τιμωρήσει. Οι στρατιώτες κίνησαν για το βράχο...Πολλοί πνίγηκαν στην ποτάμια διαδρομή. Μόνο ένας κατάφερε να φτάσει και να σκαρφαλώσει στην κορυφή του. Με εκδικητική μανία έπιασε τη Λορελάι. Τότε εκείνη φυλακισμένη στα δυνατά του χέρια και μη μπορώντας να κάνει κάτι για να ξεφύγει ζήτησε τη βοήθεια του ποταμού:

- Ρήνε, Ρήνε, σώσε με, βοήθεια!

Τότε ο ποταμός άρχισε να φουσκώνει. Τα νερά του κόχλαζαν κι ορμητικά κύματα θέριευαν. Ο στρατιώτης παρασύρθηκε στη δίνη. Κοντά του όμως χάθηκε κι η μάγισσα. Εξαφανίστηκε κι αυτή κάτω από τα νερά. Ποτέ κανείς δεν την ξανάειδε...Από τότε οι βαρκάρηδες του Ρήνου όποτε περνούν από κείνο το σημείο του ψηλού βράχου είναι τόσο λυπημένοι...
Λένε πως κάποια δειλινά, όταν οι ηλιαχτίδες αντιφεγγίζουν το χρυσαφί τους στα νερά του ποταμού, μοιάζει η επιφάνειά του με τα χρυσόξανθα μαλλιά της μάγισσας Λορελάι...Και κάποιοι παίρνουν όρκο πως ακούγεται  κι η δροσερή φωνή της...

Την εικόνα αυτή ενσωμάτωσε και ο Χάινριχ Χάϊνε στο διάσημο ποίημά του "Λορελάι":

"Loreley", Emil Krupa-Krupinski 

"Δεν ξέρω ποια να είναι η αιτία,
κι είναι το στήθος μου τόσο βαρύ.
Μια παλαιά, αρχαία ιστορία
από το νου μου νά’βγει δεν μπορεί.
Κρύα βραδιά και σκοτεινοί οι κάμποι
και το ποτάμι ήσυχο περνά,
και του βουνού ψηλά η ράχη λάμπει
απ’ τα φιλιά του ήλιου τα στερνά.
Στην κορυφή απάνω καθισμένη
λάμπει πεντάμορφη μια κοπελιά.
Αστράφτει όλη χρυσοστολισμένη,
χτενίζει τα χρυσά της τα μαλλιά.

Ολόχρυσο κρατεί στα χέρια χτένι
κι ένα τραγούδι αγάλια τραγουδεί…
τραγούδι που τ’ ακούς και σε τρελαίνει
και λησμονάς και μάνα και παιδί.
Ο ναύτης με την βάρκα του περνάει
τ’ ακούει, μαγεύεται, χάνει το νου,
τους βράχους πού’ναι εμπρός του δεν κοιτάει
και στην κορφή κοιτάει του βουνού.
Ψηλά κοιτάει… τον τραβά το κύμα
και τάφο του ανοίγει παρακεί,
και φταίει η πεντάμορφη –τι κρίμα!–
και η φωνή της η μαγευτική".

(Μτφ: Άγγελος Βλάχος, peopleandideas.gr)

Η Λορελάϊ, φίλοι μου, είναι η Γοργόνα στη γερμανική της έκδοση ή μια Σειρήνα απ’ την Οδύσσεια του Ομήρου, που ξέφυγε και βρέθηκε στον Ρήνο;...Τί λέτε;

Όπως και να'χει, οι μύθοι και οι παραδόσεις των λαών "συνομιλούν' μεταξύ τους.
Ετσι, χωρίς προβληματισμό, ας απολαύσουμε και το υπέροχο Βαλς του ηγέτη της τρανής δυναστείας, Γ. Στράους πατρός: "Loreley, η νύμφη του Ρήνου" , που έκανε πρεμιέρα το καλοκαίρι του 1843.

Johann Strauss I: "Loreley-Rhein-Klänge Walzer, Op. 154":

2. To παραπάνω ποίημα του Χάινε, που αφηγείται το μύθο της Λορελάι δίνει έμπνευση στον Φραντς Λιστ,  να συνθέσει τη δική του εκδοχή. Η "Die Loreley" του πληθωρική. Δυο πιανιστικές και μια φωνητική εκδοχή με αρκετά δεξιοτεχνικά περάσματα, αντιληπτά από την έναρξη της σύνθεσης να δηλώνει καθαρά τη δραματικότητά της.
O Λιστ μέσα από τη δική του ιδιαίτερη τέχνη αναδεικνύει γενναιόδωρα τον κορυφαίο ποιητικό λόγο του Χάινε μεταφέροντας με τις νότες και τις αρμονίες του τις εικόνες που πλάθει ο ποιητής...

Ακούμε την πιανιστική version σε piano roll από τον εκπληκτικό Rudolph Ganz:

3. Μια μεγάλης κλίμακας ρομαντική όπερα με τίτλο "Lurline" δίνει ο William Vincent Wallace-έμπνευση μετά το ταξίδι του στο Ρήνο.

Η όπερα έκανε πρεμιέρα το 1860 στο Λονδίνο και είχε θριαμβευτική υποδοχή, τόσο από το κοινό όσο και από τους κριτικούς, οι οποίοι εγκωμίασαν τον δημιουργό χαρακτηρίζοντας την όπερα "chef d'oeuvre του συνθέτη, που συγκρινόμενη με άλλες δημιουργίες θριαμβεύει ανάμεσα σ'όλες, ως η καλύτερη και αρτιότερη από τα γερμανικά, ιταλικά ή γαλλικά μελοδράματα της εποχής!"


Μετά την πρεμιέρα της, πολλές από τις άριες και τα ντουέτα της "Lurline" διασκευάστηκαν για πιάνο, ενώ αρκετοί ήταν οι συνθέτες  που έδωσαν "Φαντασίες και Χορούς" πάνω σε επιλεγμένες μελωδίες της. 

William Vincent Wallace - Lurline - Ouverture:

4. Aπλοϊκής μελωδικής γραμμής, αλλά ιδιαιτέρως αγαπητή η σύνθεση του Φρήντριχ Σίλχερ, του γερμανού συνθέτη, γνωστού κυρίως για τη συλλογή παραδοσιακών τραγουδιών της πατρίδας του, αλλά και για τα λήντερ του. Μαθητής των Χούμελ και Κρόυτσερ, ασχολήθηκε με τη μουσική μετά από παρότρυνση του Βέμπερ.  Η αγάπη του για τη γερμανική μυθολογία μαρτυράται στο ληντ του: "Die Lorelei", πάνω στην ποιητικό κείμενο του Χάινριχ Χάινε.

Ευγενική φυσιογνωμία ο Σίλχερ, σε αυτή την δημιουργία του αποδεικνύει περίτρανα το μέγιστο πάθος του για την λαογραφία και την ανάδειξη του κάλλους της.

Προτιμάται η χορωδιακή επεξεργασία του ληντ:

 "Die Lorelei", Friedrich Silcher - Heinrich Heine:

5. Στο γερμανικό μύθο βασίζεται η ομώνυμη ρομαντική όπερα του Αλφρέντο Καταλάνι, σύνθεση του 1890 σε 3 πράξεις.

Η υπόθεσή της διαδραματίζεται το 1500 και αποτελεί αναθεώρηση της προηγούμενης και πολύ επιτυχημένης όπεράς του, "Elda". Η διαφορά είναι πως τα γεγονότα ξετυλίγονται στον ποταμό Ρήνο και όχι στη Βαλτική.


Ο νεαρός και αρραβωνιασμένος κόμης Βάλτερ συναντά κι ερωτεύεται μια νύχτα στις όχθες του Ρήνου την ορφανή Λορελάι. Βρίσκεται σε δίλημμα ανάμεσα σε δυο αγάπες... Τελικά αποφασίζει να προχωρήσει στο γάμο με την Άννα. Αυτό, προκαλεί την οργή της Λορελάι που ορκίζεται να εκδικηθεί. Ζητά τη συνδρομή του ποτάμιου θεού κι άρχοντα των καταιγίδων,  Ρήνου. Εκείνος δέχεται με αντάλλαγμα να τού μείνει αιώνια πιστή.

Την ημέρα της γαμήλιας τελετής, στον ουρανό λαμπυρίζει ένα μυστηριώδες φως. Και τη στιγμή που φθάνει η Άννα κι ετοιμάζεται να πέσει στην αγκαλιά του Βάλτερ εμφανίζεται η Λορελάι. Σπρώχνει και ρίχνει τη νύφη στο ποτάμι. Ο Βάλτερ θλιμμένος για το χαμό της αγαπημένης του λιποθυμά.
Όταν συνέρχεται, αντικρύζει τη Λορελάι να παίζει με την άρπα της και να τού τραγουδά με τη γλυκιά φωνή της το "Τραγούδι της Αγάπης - Amor celeste ebbrezza". Η κοπέλα ετοιμάζεται να τον αγκαλιάσει όλο συμπόνοια, όταν από τα βάθη του ποταμού ακούγονται στριγγές, απειλητικές φωνές που τής υπενθυμίζουν τον όρκο της για αιώνια πίστη στο Ρήνο. Φεύγει μακριά κι ο Βάλτερ σε κατάσταση τρέλας πέφτει στα κρύα νερά του ποταμού και πνίγεται.

Η νύμφη Λορελάι συνεχίζει το τραγούδι της μέχρι σήμερα...

"Amor celeste ebbrezza", το Τραγούδι αγάπης" της Λορελάι στην αιωνιότητα, θα ακούσουμε από την 2η Πράξη της όπερας του Καταλάνι, που να θυμίσουμε αρεσκόταν στου θρύλους και τις παραδόσεις των λαών. Ο συνθέτης υπήρξε φίλος του Τοσκανίνι, ο οποίος δήλωνε και φανατικός οπαδός των οπερών και εν γένει του ταλέντου του.

Catalani: "Lorelei-Amor celeste ebbrezza" / Magda Olivero:

Επίσης από την όπερα, ο Τοσκανίνι ηχογράφησε το "Χορό των Νυμφών του νερού" με τη Συμφωνική Ορχήστρα του NBC.

 Catalani: "Loreley, Dance of the water nymphs" :

6.Πάνω στο γερμανικό θρύλο και σε στίχους του αδερφού του Ira, ο Τζωρτζ Γκέρσουιν τη δεκαετία του '30 γράφει ένα τραγούδι όπου μουσικά αναμιγνύεται το στυλ καμπαρέ με τζαζ πινελιές.

Kάποτε, πίσω στων ιπποτών τα χρόνια

ζούσε μια μάγισσα γητεύτρα

Νύμφη του Ρήνου

φιγούρα θεϊκή

Τους ναύτες, όλους, μάγευε! 

Ψαράδες και βαρκάρηδες και κωπηλάτες,

απ'τη σαγήνη της δεν γλύτωνε, κανείς  

Λορελάι, το όνομά της...

Το απολαμβάνουμε από την Ρενέ Φλέμινγκ:

George Gershwin: "The Lorelei", Renée Fleming - Christian Thielemann:

Carl Joseph Begas, "Lοrelei"

7. Tέλος, ο ταλαντούχος Φέλιξ Μέντελσον είχε ασχοληθεί με το γερμανικό μύθο και είχε ξεκινήσει μια σχετική όπερα σε λιμπρέτο που είχε γράψει ο γερμανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, Emanuel Geibel. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο προοριζόταν να υποδυθεί η ταλαντούχα και αγαπημένη φίλη του Μέντελσον, Jenny Lind, γνωστή για την εμβληματική φωνή της, που γι' αυτό τής είχε αποδοθεί το προσωνύμιο: "Aηδόνι της Σουηδίας".
Όμως η όπερα δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, καθώς τον γερμανό πολυτάλαντο συνθέτη πρόλαβε ο θάνατος.

Ακούμε αποσπάσματα της όπερας:

Mendelssohn: "Loreley Op. 98": 

Μέρος του κειμένου έχει δημοσιευτεί και στη κοινότητα The Mythologists

Επίσης δημοσιεύτηκε και στο Μουσικό Περιοδικό: TAR