"Το δακτυλίδι του Πολυκράτη", η όπερα ενός δεκαεπτάχρονου...

 

Ο Έριχ Kόρνγκολντ υπήρξε παιδί-θαύμα στο πιάνο, χαρακτηρισμός που τού αποδόθηκε από τον Γκ.Μάλερ, ενώ Ρ. Στράους και Τσεμλίνσκυ(δάσκαλός του στο πιάνο) εγκωμίασαν το πρώιμο ταλέντο του.
Έντεκα χρονών συνέθεσε την 1η Σονάτα του για πιάνο επεξεργαζόμενος ένα θέμα του δασκάλου του, με Μάλερ και Στράους να διατυπώνουν ένθερμα σχόλια για την πρωτότυπη αρμονική δομή, τις εναλλαγές δυναμικότητας και το κυρίαρχο, προσωπικό ύφος του νεαρού συνθέτη.
Δυο χρόνια αργότερα, γράφει τη 2η Σονάτα για πιάνο σε Μι μείζονα, αρκετά μεγάλης κλίμακας, δομημένη σε 4 μέρη και με τεράστιες δεξιοτεχνικές απαιτήσεις. Η σύνθεση προκάλεσε το ενδιαφέρον του Αρτουρ Σνάμπελ που εκθειάζοντας τη μoυσική ιδιοφυία του Κόρνγκoλντ εντάσσει το έργο του 13χρονoυ στο μόνιμο ρεπερτόριό του.

Ο Κόρνγκολντ ήταν μόλις δέκα χρονών όταν διάβασε το "Δακτυλίδι του Πολυκράτη", τη μπαλάντα του Φρήντριχ Σίλλερ, βασισμένη στο γνωστό μύθο που διέσωσε ο Ηρόδοτος και διασκευασμένη σε θεατρικό από τον Heinrich Teweles…
Μπορεί να ήταν μικρό παιδί, όμως είχε κατά νου να ασχοληθεί με το είδος της όπερας και η ιστορία αυτή τού έδινε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία. Η μονόπρακτη όπερά του ολοκληρώθηκε τo 1914.

"Σήμερα η τύχη σου είναι στα καλά της,
μα η τύχη παίζει, έχε το νου σου εσύ...[...]

Σε κρίνω - πώς αλλιώς; - ευτυχισμένον,
μα τρέμω αν θα μπορέσεις να σωθείς.
Οι θεοί φθονούν, κι αυτό ’ναι που φοβούμαι
ανόθευτη χαρά απ’ αυτούς στον κόσμο
ποτέ θνητός δεν έλαβε κανείς...[...]
Δεν ξέρω εγώ θνητό που να του δώσαν
τα δώρα τους οι ουράνιοι απλόχερα όλα
και να ’χει φτάσει σε καλά στερνά.
Οι θεοί αν αυτή τη χάρη δε σου κάνουν,
τη συμφορά προκάλεσέ την ο ίδιος.
Άκου με που σα φίλος σου μιλώ
κι απ’ τ’ αγαθά σου αυτό που το ’χεις πρώτο
και την καρδιά σου πιότερο σου ευφραίνει
πάρ’ το και ρίχ’ το ο ίδιος στο γιαλό...[...]

(αποσπάσματα από: "Το δαχτυλίδι του Πολυκράτη", Φρήντριχ Σίλλερ, βιβλίο Λογοτεχνίας Β΄ Λυκείου)



Με υλικό από την μπαλάντα του Σίλλερ, ο λιμπρετίστας διαμορφώνει και μεταφέρει την ιστορία στην σύγχρονη εποχή, με στοιχεία παρωδίας.
Ένας μουσικός, ο Βίλχελμ, καυχιέται για την τέλεια ζωή του, που ξεχειλίζει από ευτυχία. Είναι παντρεμένος με τη Λάουρα, μια νεαρή πανέμορφη γυναίκα που τον λατρεύει...έχει μόλις διοριστεί ως αρχιμουσικός στην ορχήστρα της πόλης και πρόσφατα κληρονόμησε την πλούσια θεία του!
Το μόνο μελανό σημείο πως ο παιδικός του φίλος, έχει εξαφανιστεί. Αν επέστρεφε, θα συμπλήρωνε ολοκληρωτικά την ευτυχία του!
Κάποια μέρα ο φίλος Βόγκελ εμφανίζεται, αλλά βλέποντας την τόσο καλά στημένη ζωή του Βίλχελμ, ζηλεύει…Ιδιαίτερα, φθονεί την αγάπη μεταξύ του ζευγαριού.
Συμβουλεύει τον Βίλχελμ πως -όπως αναφέρεται και στην μπαλάντα του Σίλλερ- πρέπει να θυσιάσει κάτι  για να μην προκαλέσει τη Μοίρα η τόση ευτυχία του…, καθώς οι αρχαίοι πίστευαν πως το "θείον" είναι φθονερό και οι θεοί δεν ανέχονται να έχουν οι άνθρωποι μια άδολη ευτυχία....
 Του προτείνει -λοιπόν- να προκαλέσει ο ίδιος μια "συμφορά" στον εαυτό του, στερώντας τον από κάτι που τού είναι αγαπητό, όπως να σκαλίσει το ερωτικό παρελθόν της συζύγου του, να φιλονικήσει μαζί της και να την χωρίσει...
Ο Βίλχελμ μπορεί να είναι αφελής, όμως η Λάουρα δεν πέφτει στην παγίδα του φθονερού Βόγκελ και πείθει το σύζυγό της πως αυτός που απαιτείται να "θυσιαστεί" είναι ο "φίλος", που προσπαθεί να καταστρέψει την ευτυχία τους και τελικά τον βγάζουν από τη ζωή τους.

Πρόκειται για ένα υπέροχο δείγμα όπερας μπούφα του νεαρού Κόρνγκολντ, που θαυμάστηκε από τον Ρίχαρντ Στράους για τα υψηλά καλλιτεχνικά της στοιχεία!

Προτείνω να ακούσουμε ένα ποτ-πουρί από τις δημοφιλέστερες άριες της όπερας μεταγραμμένες για πιάνο:

Der Ring des Polykrates, Op. 7. / piano:

Στο παρακάτω βίντεο η όπερα ολοκληρωμένη:

Erich Wolfgang Korngold: "Der Ring des Polykrates" 

Με την άνοδο του ναζιστικού καθεστώτος, ο Kόρνγκολντ εγκατέλειψε την Ευρώπη και μετανάστευσε στην Αμερική, όπου ασχολήθηκε με τη σύνθεση κινηματογραφικής μουσικής με τεράστια επιτυχία.
Θεωρείται ο πρώτος -επιτυχημένος διεθνώς- συνθέτης ταινιών στο Χόλυγουντ, θαυμάστηκε για τη μελωδική του ευρηματικότητα και είναι από τους πρώτους που ανύψωσε τη μουσική στον κινηματογράφο σε ουσιαστικό δευτεραγωνιστή.Τιμήθηκε δύο φορές με Όσκαρ για τις συνθέσεις του στις ταινίες: "The Adventures of Robin Hood" και "Anthony Adverse".
Αποτέλεσε πρότυπο του Ένιο Μορικόνε.

Ο Έριχ Βόλφγκανγκ Κόρνγκολντ πέθανε στα εξήντα του μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο σαν σήμερα 29 Νοεμβρίου του 1957 και είναι θαμμένος στο κοιμητήριο του Λος Άντζελες.
Το κείμενο αφιερώνεται στη μνήμη του...


Παλαιότερη δημοσίευση για τον Κόρνγκολντ μπορείτε να διαβάσετε εδώ

Maharaja Expresss2 December 2019 at 23:23

Great knowledge, do anyone mind merely reference back to it. Good Luck for his future ahead! Maharaja ExpressReplyDelete



Azy Gouziou (Άζη Γουζίου)10 November 2020 at 08:27

Διδακτική η ιστορία του Πολυκράτη, Ελπίδα μου! Πολλές φορές - σίγουρα το έχουμε βιώσει λίγο ή πολύ - άνθρωποι που θεωρούσαμε φίλους αγαπημένους και πιστούς να μας ζηλέψουν ή να μας φθονήσουν για χίλιες δυο αιτίες και να νιώσουμε τα αποτελέσματα αυτών των συναισθημάτων. Όταν έχουμε δίπλα μας, όμως ανθρώπους που μας αγαπούν, καταφέρνουμε να ξεπεράσουμε το πρόβλημα και να δούμε την πραγματικότητα κατάματα.
Ο νεαρός Κόρνγκολντ έφτιαξε ένα αριστούργημα χρησιμοποιώντας τα ιστορικά στοιχεία του Ηρόδοτου αλλά κι ένα λογοτεχνικό κόσμημα του Σίλλερ, που τιμάς την γέννησή του σήμερα, Ελπίδα μου! Σπουδαίος ο Σίλλερ, εκπρόσωπος του ρομαντισμού στην λογοτεχνία, τι να πω γι' αυτήν την λαμπερή προσωπικότητα με το τόσο ογκώδες έργο του σε όλα τα λογοτεχνικά είδη: ποίηση, θέατρο, φιλοσοφία, μεταφράσεις. Και μόνο η Ωδή της Χαράς, αυτό το κόσμημα που χρησιμοποίησε ο Μπετόβεν στην 9η Συμφωνία του, είναι αρκετό για να υποκλινόμαστε!
Ο δε Κόρνγκολντ έγραψε κι ένα υπέροχο κοντσέρτο για βιολί, το πρώτο του έργο όταν μετά την ήττα του Χίτλερ αποφάσισε να αφήσει τις κινηματογραφικές μουσικές επενδύσεις και να επιστρέψει στην κλασική μουσική.
Ευχαριστούμε πολύ, Ελπίδα μου για το όμορφο αυτό άρθρο που βρίθει μιας σπάνιας ομορφιάς ποίηση απ' την Μπαλάντα του Σίλλερ συνδεδεμένη με την μουσική ιδιοφυία του Κόρνγκολντ. Φιλιά γλυκιά μου φίλη! ❤ReplyDelete

Alfred Schnittke: "A Paganini for solo violin"

 

"Πορτρέτο Σνίτκε", Reginald Gray(1972)

Ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες του 20ου αιώνα, γεννήθηκε σαν σήμερα, 24 Νοεμβρίου 1934. Ο Άλφρεντ Σνίτκε, με βαθιά επιρροή στην αβάντ γκαρντ αλλά και στη μουσική δωματίου, αφιέρωσε τη ζωή του στην προσπάθεια "να ενοποιήσει τη σοβαρή με την ελαφριά μουσική, ακόμη και αν χρειαστεί να σπάσει τον λαιμό του σε αυτή την απόπειρα".

Ανέπτυξε ένα προσωπικό ύφος που χαρακτηρίστηκε "πολυστιλιστικό", επέδρασε στο έργο του Σοστακόβιτς, συνέθεσε συμφωνίες, μουσική δωματίου, αλλά και κινηματογραφικά soundtracks. 

Σοβιετικός πολίτης γερμανικής καταγωγής, ο Alfred Schnittke, στην πατρίδα του κατηγορήθηκε για "μοντερνισμό" στον τρόπο γραφής του και υπέστη περιορισμούς και απαγορεύσεις, ενώ στην Ευρώπη και την Αμερική τα έργα του παίζονταν αποσπώντας ενθουσιώδη υποδοχή από το κοινό και διθυραμβικές κριτικές.

Η πολυστιλιστική και πολυρυθμική μουσική του είναι βαθιά ειλικρινής και δεν διστάζει να αγγίξει και να εμπλακεί με τα σκοτεινά και αγκάθινα συναισθήματα του πόνου και της απόγνωσης, αλλά και την ήρεμη θλίψη που κάποιες φορές οδηγεί στο κενό. Μέσα από τους ήχους του εκφράζονται οι υπαρξιακές αγωνίες του ανθρώπου, κατά στιγμές ωστόσο ανατρέπει αυτές τις αγωνίες με ήχους παιδικής αθωότητας, τρυφερότητας, φωτεινότητας, χιούμορ αλλά και ακινησίας.

Σήμερα, ημέρα των γενεθλίων του προτείνω να ακούσουμε τη σύνθεση του για σόλο βιολί: "Α' Paganini". 

Eίναι σύνθεση του 1982 και η συμβολική αφιέρωση δηλώνει  την υφολογική αφετηρία, από την οποία αντλούνται τόσο εκτελεστικές τεχνικές όσο και μουσικά παραθέματα.  Βασίζεται χαλαρά στο γνωστό θέμα από το "Caprice Op. 1, No. 24 του Παγκανίνι".

Ι. Στην πρώτη ενότητα "Andante" γίνονται πειραματισμοί με μικροδιαστήματα πάνω από κρατημένους φθόγγους και τρίλλιες, ενώ προοδευτικά η ρυθμική κίνηση πυκνώνει καταλήγοντας σε μιαν υψηλή επίδειξη δεξιοτεχνίας. Στο σημείο αυτό κάνει την εμφάνισή της η "Cadenza I", στην οποία “σπαράγματα” από καπρίτσια του Paganini διακόπτονται από βίαιες συγχορδίες. 

ΙΙ. Η ακόλουθη δεύτερη βασική ενότητα "Andante" του κομματιού παρουσιάζει παρόμοια επιταχυνόμενη ρυθμική εξέλιξη με την πρώτη αλλά και επιπρόσθετες – χαρακτηριστικές της τεχνοτροπίας του Paganini – βιολιστικές τεχνικές· ως συνέχεια και κορύφωσή της, εξ άλλου, ακολουθεί η σύντομη "Cadenza II", όπου ο ήχος του βιολιού μετατοπίζεται πλέον προς την ύψιστη ηχητική περιοχή του και τελικά εξαφανίζεται στο άπειρο! 

ΙΙΙ. Το κομμάτι του Schnittke ολοκληρώνεται κυκλικά, με μιαν υπόμνηση της "στοχαστικής"  έναρξής του (που εμφανίζεται ωστόσο αποδεσμευμένη από το "ενεργητικό" στοιχείο της τρίλλιας), ενώ σε μιαν ύστατη καταληκτική χειρονομία η βαθύτερη χορδή του βιολιού ξεκουρδίζεται και ο ήχος σβήνει.

Alfred Schnittke - A Paganini for violin solo:

Ακούμε και το  "Caprice Op. 1, No. 24" του Παγκανίνι" στο οποίο βασίζεται χαλαρά η σύνθεση του Σνίτκε:

Πηγές: dimitria.thessaloniki.gr, stellasview.gr, users.uoa.gr- Ι.Φούλιας

Καρλ Μαρία φον Βέμπερ: "Ευρυάνθη, μια αλυσίδα από πολύτιμους λίθους"

Γεννήθηκε σαν σήμερα, 18 Νοεμβρίου 1786 και θεωρείται ο δημιουργός της ρομαντικής γερμανικής όπερας και προάγγελος του Ρίχαρντ Βάγκνερ.

Ο Καρλ Μαρία Φον Βέμπερ, που τιμάμε σήμερα υπήρξε ένας θεατράνθρωπος, καθώς μεγάλωσε σε περιβάλλον  "θεατρικού μπουλουκιού". Η μητέρα του ήταν τραγουδίστρια και ο πατέρας του έπαιζε βιολί και ηγείτο ενός μικρού, επαρχιακού θεατρικού θιάσου, με αποτέλεσμα ο Βέμπερ να αποκτήσει εξαιρετική γνώση της σκηνής που αργότερα θα του φαινόταν εξαιρετικά χρήσιμη...Στοιχείο της ζωής του, που ταυτίζεται με αντίστοιχο του Βάγκνερ.

Λόγω της φύσης του επαγγέλματος της οικογένειας, τα ταξίδια ήταν συνεχή, όμως αυτό δεν εμπόδισε τον Καρλ Μαρία να μελετά μουσική και μάλιστα στην ηλικία των 11 ετών να θεωρείται  εξαιρετικός  βιρτουόζος του πιάνου.

Σπούδασε επίσης μονωδία και σύνθεση με τον αδερφό του Χάυντν, Μίχαελ, ο οποίος τον έφερε κοντά στο ρεύμα "Θύελλα και ορμή".

Το πρώτο έργο του ήταν μια σονάτα για πιάνο που παρουσίασε στα δώδεκα, ενώ  το πρώτο του μελόδραμα ανέβηκε όταν ο Βέμπερ ήταν δεκατεσσάρων ετών. 

Αναζητώντας τρόπους ώστε να δημιουργήσει μια λαϊκή-εθνική όπερα, ο Βέμπερ στράφηκε στην γερμανική λογοτεχνία και τους θρύλους της χώρας του.  

Αξιοποιεί κάθε στοιχείο που συλλέγει...Δραματικές - ερωτικές  ιστορίες,  φανταστικό στοιχείο, σύνδεση των στοιχείων της φύσης και τον κόσμο των υπεργήινων πνευμάτων με τα ανθρώπινα συναισθήματα. Προβάλλει την ιδέα της λύτρωσης, τις αντιθέσεις φωτός και σκότους, καθώς και σκηνές λαϊκών ομάδων που εκπροσωπούσαν και το επιζητούμενο λαϊκό πολιτισμικό αγαθό της γερμανικής παράδοσης.

Ο τρόπος έκφρασής του είναι άφθαστης ομορφιάς, διακρίνεται για τη μελωδικότητά του και εμφανίζει έναν πρωτόγνωρο πατριωτισμό, που με την πρωτοφανή δεινότητά του στην ενορχήστρωση  τον καθιστούν εθνική μορφή της Γερμανίας κι αποκτά ασύλληπτη φήμη και δόξα. 

Σήμερα θα ασχοληθούμε με τη δεύτερη κατά σειρά όπερά του, την "Ευρυάνθη".

Πρόκειται για ρομαντική όπερα, το  λιμπρέτο  της οποίας γραμμένο από την  γερμανίδα ποιήτρια και θεατρική συγγραφέα, Χελμίνα φον Τσέζι, βασίστηκε σε θρύλο  του 13ου αι. σχετικά με τον  ιππότη  Gerard και την ενάρετη πριγκίπισσα Eυρυάνθη, ανάμικτη με στοιχεία από έργα του Βοκκάκιου και του Σαίξπηρ.

Ο συνθέτης μουσικά κινείται στην παράδοση του ζίνγκσπιλ*, στο οποίο κατ΄ουσίαν αναμόρφωσε  τα μουσικοδραματουργικά στοιχεία του.

[*Ζίνγκσπιλ είναι είδος που  χαρακτηρίζεται από προφορικό διάλογο που εναλλάσσεται με μουσικά σύνολα, (τραγούδια, μπαλάντες, άριες), κωμικού ή ρομαντικού χαρακτήρα και συχνά περιλάμβανε φανταστικά πλάσματα ή στοιχεία μαγείας]

Καθώς παραπάνω αναφέραμε πως ο Βέμπερ θεωρείται προάγγελος του Βάγκνερ, θα πρέπει να επισημάνουμε πως στην  "Ευρυάνθη" του  βασίστηκε ο δεύτερος για τη σύνθεσή του: "Λόενγκριν". Συχνή είναι η χρήση του λάιτ-μοτίβ και από τον Βέμπερ , ενώ πολλοί μουσικολόγοι θεωρούν την Ευρυάνθη "ανώτερη" υφολογικά και μουσικά από τον αντίστοιχο Βαγκνερικό "Λόενγκριν".

Μουσικά η όπερα του Βέμπερ θεωρείται εξαιρετική, παρότι  το λιμπρέτο χαρακτηρίζεται αβαθές.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ:

Οι δυο πρίγκιπες,  Aντολάρ και Λυσιάρτ, στοιχηματίζουν γα την αρετή της Ευρυάνθης, αρραβωνιαστικιάς του πρώτου.  Η Eγκλαντίνη, που είναι ερωτευμένη με τον Aντολάρ σχεδιάζει με τη βοήθεια του Λυσιάρτ να συκοφαντήσει την Ευρυάνθη. Γνωρίζει το μυστικό σχετικά με την αυτοκτονία της αδελφής του Aντολάρ, Έμμας η οποία  όταν έχασε στον πόλεμο τον αγαπημένο της, αυτοκτόνησε πίνοντας δηλητήριο που περιείχε το δαχτυλίδι της, με το οποίο έχει ταφεί.
Η ψυχή της δεν μπορεί να αναπαυτεί, εκτός αν  το δαχτυλίδι πλυθεί με τα δάκρυα ενός  αγνού κοριτσιού.  Οι δυο δολοπλόκοι εκμεταλλεύονται το μυστικό. Πηγαίνουν στον τάφο, παίρνουν το δακτυλίδι, που αποτελεί για τον  Aντολάρ πειστήριο πως η αγαπημένη του τον απάτησε...
Αποφασίζει να σκοτώσει την άπιστη Ευρυάνθη, όμως δεν έχει το κουράγιο...
Όταν αποκαλύπτεται η αλήθεια, οι δυο ερωτευμένοι νέοι πέφτουν ο ένας στην αγκαλιά του άλλου και συγχρόνως η ψυχή της Έμμας γαληνεύει, καθώς τα δάκρυα χαράς της Ευρυάνθης βρέχουν το δαχτυλίδι...

Πρόκειται για θαυμάσια όπερα ιπποτικού χαρακτήρα, που όμως δεν έλαβε λόγω του αδύναμου λιμπρέτου της την αναγνώριση που έπρεπε για την αξία της μουσικής του Βέμπερ. Αξιοσημείωτος είναι ο χαρακτηρισμός του Σούμαν που έκρινε την όπερα ως "αλυσίδα από πολύτιμους λίθους που ξετυλίγεται από την αρχή ως το τέλος. Όλα ηχούν πνευματώδη και ευρηματικά".

1. Η Ουβερτούρα, που δομείται πάνω σε θέματα της όπερας που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένους χαρακτήρες ή καταστάσεις, (τεχνική που θα εξελίξει αργότερα ο Βάγκνερ), θεωρείται αριστούργημα και είναι το πλέον εκτελούμενο μέρος της σύνθεσης... Εδώ συμπυκνώνεται η όλη ατμόσφαιρα της όπερας, άλλοτε ειδυλλιακή κι άλλοτε δαιμονική. 

Weber: "Euryanthe - Overture" / Erich Kleiber:

2. Τη μουσική του Βέμπερ και συγκεκριμένα την "Ευρυάνθη" του θαύμαζε κι ο Βίκτωρ Ουγκώ...Μάλιστα, στους "Αθλίους" του αναφέρεται επαινετικά στην όπερα:

"...Ο Αγιάννης έφυγε, δίνοντας υπόσχεση πως θα επέστρεφε σε μερικές μέρες. Η Κοζέτ πέρασε τη νύχτα μόνη στο σαλόνι. Για να σπάσει τη μονοτονία, έκατσε στο πιάνο.Έπαιξε και τραγούδησε το χορωδιακό "Κυνηγοί περιπλανώνται στο δάσος" από την όπερα "Ευρυάνθη" του Βέμπερ, ίσως το ομορφότερο μουσικό μέρος που έχει συνθέσει!..."

(Βίκτωρ Ουγκό: "Οι Άθλιοι", σελ 799)

Weber: Euryanthe,  Hunters’ Chorus:

3. Ο Sigismond Thalberg υπήρξε συνθέτης και ένας από τους πιο διακεκριμένους βιρτουόζους πιανίστες του 19ου αι. ισαξιος των Σοπέν και Λιστ.
Συχνά έγραφε παραλλαγές πάνω σε θέματα αγαπημένων μελοδραμάτων. Έτσι, το 1828 και πάνω σε μοτίβα απο την "Ευρυάνθη" του Βέμπερ δημοσίευσε το έργο του "Op. 1", με τίτλο: "Fantaisie et Variations sur des différens Motifs de l'opéra Euryanthe", που θα ακούσουμε στην εκδοχή για πιάνο με 4 χερια:

Thalberg: "Fantasie et Variations sur Euryanthe de Weber" :

Για τον Βέμπερ μπορείτε να διαβάσετε και παλιότερο κείμενο εδώ.

Λινα6 June 2019 at 03:21

Υπεροχο Ελπιδα μου... θα το αναρτησω παραυτα.. !!

Replies


ELPIDA NOUSA6 June 2019 at 04:31

Με τιμάς, Λινα μου!Σ'ευχαριστω!
Πρόκειται για εμβληματικότατη όπερα, και είναι δίκαιος ο χαρακτηρισμός που τής αποδόθηκε πως σηματοδοτεί τη γέννηση της Γερμανικής ρομαντικής όπερας!Delete

"Daniel Barenboim: η γνωριμία μου με τον Pierre Boulez"

 

Φωτο από:  theguardian

Ήταν Απρίλης ή Μάης του '63 και είχα αποφασίσει πια πως θα πάω στη Γερμανία να παίξω με την Φιλαρμονική του Βερολίνου, όπως μού είχε προτείνει ο Φουρτβένγκλερ πριν χρόνια και οι γονείς μου είχαν αρνηθεί.Όμως όλα τα προγράμματα για την επόμενη σεζόν ήταν συμπληρωμένα. Υπήρχε μόνο ένα, στο οποίο δεν είχε εξαγγελθεί ακόμη ο σολίστας, ενταγμένο σε μια σειρά μουσικής του 20ου αι.
Ενας νεαρός γάλλος συνθέτης που τελευταία διηύθυνε κιόλας, ονόματι Πιερ Μπουλέζ, θα διηύθυνε το 1ο Κονσέρτο για πιάνο του Μπάρτοκ.

-Μα, δεν εχω ακούσει ποτέ αυτό το κονσέρτο, τούς είπα...
-Αν θέλετε να παίξετε με τη Φιλαρμονική, μόνο αυτό υπάρχει, απάντησαν.

Βρήκα το έργο, το μελέτησα και πρέπει να πω πως το ΕΡΩΤΕΥΤΗΚΑ!!, παρόλο που μου φάνηκε -όπως και συνεχίζει να μού φαίνεται- διαβολεμένα δύσκολο!

Πρέπει να παραδεχτώ πως δεν είχα ακούσει το όνομα του Μπουλέζ νωρίτερα, κάτι που δεν αποτελεί ψόγο γι'αυτόν, αλλά για τη δική μου άγνοια.
Η συναυλία ήταν μια αξέχαστη εμπειρία!...

Αυτή ήταν η αρχή μιας πολύ στενής συνεργασίας , αλλά και μιας πολύ στενής  και σημαντικής για μένα προσωπικής και καλλιτεχνικής  φιλίας με τον Μπουλέζ που διαρκεί πάνω από σαράντα χρόνια...
Μια φιλία που ξεκίνησε με το δύσκολο κονσέρτο για πιάνο του Μπέλα Μπάρτοκ..."

(Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, από μαρτυρίες του καταγεγραμμένες στο βιβλίο του: "Η μουσική κινεί το χρόνο", σελ. 145-146-147, δοσμένες με δικό μου, ελεύθερο τρόπο)


Nα θυμίσουμε πως κατά δήλωση του ίδιου του Μπάρτοκ  το 1ο κονσέρτο το συνέθεσε σε μια εποχή όπου μουσικά είχε μεταστραφεί στον Μπαχ, συνδυαστικά με επιρροές από το κοντσέρτο για πιάνο του Στραβίνσκι. Λιτή μελωδική γραμμή, συνεκτική φόρμα με εμφανή τα στοιχεία εξπρεσιονισμού.

Η ερμηνεία του Πρώτου Κοντσέρτου του Μπάρτοκ με τον Πιερ Μπουλέζ ήταν μια αξέχαστη εμπειρία για τον Μπαρενμπόιμ, που τον γοήτευσε απόλυτα η μουσική προσωπικότητα του μαέστρου, αλλά και η δυσκολία της σύνθεσης. Γι' αυτό δεν είχε εκτελεστεί τόσα χρόνια από το 1926. Δεν ήταν κομμάτι ρεπερτορίου. Κανείς άλλος, πλην του "ημίθεου" ουγγροελβετού, Geza Anda, δεν το είχε αποτολμήσει.

Bartok: "Piano concerto N.1, Mov.I" / Barenboim-Boulez:

Ακούμε το Κονσέρτο ολοκληρωμένο από τον εκπληκτικό Γκέζα Άντα, στον οποίον αναφέρεται και ο Μπαρενμπόιμ. Έναν πιανίστα εκπληκτικής τεχνικής και ανυπέρβλητης εκφραστικότητας, που ο Φουρτβαίνγκλερ αποκάλεσε "τροβαδούρο του πιάνου" και ερμηνευτικά διέπρεψε σε Μότσαρτ, Μπετόβεν, Σοπέν, αλλά και Μπραμς ή Μπάρτοκ, που όμως χάθηκε πρόωρα...

Géza Anda: Bartók - Piano Concerto No. 1:

Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τα σημερινά γενέθλια του μεγάλου πιανίστα, μαέστρου, συγγραφέα και ειρηνιστή Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ(15 Noέμβρη 1942).

Σχετικά άρθρα μπορείτε να διαβάσετε εδώ, εδώ και εδώ.

Schiller - Verdi: "Οι Ληστές"

 

(με αφορμή τη γενέθλια επέτειο του Σίλλερ, γερμανού θεατρικού συγγραφέα και ποιητή 
10 Νοέμβρη 1759)

Ο Φρίντριχ φον Σίλλερ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους ποιητές και δραματικούς συγγραφείς της Γερμανίας.

«Ο Σίλερ απαγγέλλοντας στους φίλους του
τους «ΛΗΣΤΕΣ» (wiki)

Ήταν μόλις 22 ετών όταν έγραψε το έργο «Die Rauber-Οι Ληστές», το 1781, το οποίο προκάλεσε μια εθνική αίσθηση και έκανε τον Σίλερ ξαφνικά διάσημο!
O Σίλλερ εκφράζει με πάθος τη διαμαρτυρία του κατά της εξουσίας και παρά το συμβιβαστικό τέλος, το έργο στην πορεία θεωρήθηκε μαχητικό και επαναστατικό.
Ευτύχησε να το δει να ανεβαίνει στη σκηνή του θεάτρου Μάνχαϊμ, το 1782, με μεγάλη επιτυχία. Το έργο θεωρήθηκε «καθρέφτης» του λογοτεχνικού κινήματος «Θύελλα και Ορμή» που αναπτύχθηκε στη Γερμανία στα μέσα του 18ου αιώνα.

Ο Σίλλερ δεν έγραψε μία κι έξω τους «Ληστές» του. Πριν το ολοκληρώσει σ' ένα ενιαίο σύνολο, δούλευε διάφορες σκηνές και μονολόγους, τους οποίους απήγγελε στους φίλους του κατά τους περιπάτους τους στα γύρω δάση.

Το 1780 έχει ολοκληρώσει το έργο έτοιμο για έκδοση.
"Θα δημιουργήσουμε ένα βιβλίο που θα κάνει τον δήμιο να το κάψει ολόκληρο", λέει στους φίλους του, όταν τους διαβάζει αποσπάσματα.
Όμως δεν είναι κανένας εκδότης πρόθυμος να το εκδώσει. Έτσι, δανείζεται 150 χρυσά νομίσματα και το εκδίδει ο ίδιος ανώνυμα τον Ιούνιο του 1781, σε 800 αντίτυπα.

«Ο Σίλερ απαγγέλλοντας στους φίλους του
τους «ΛΗΣΤΕΣ»(wiki)

«…όποιος έθεσε σκοπό του να διώξει τη διαφθορά και να εκδικηθεί για τη θρησκεία, την ηθική και τους αστικούς νόμους τους εχθρούς τους, πρέπει να αποκαλύψει τη διαφθορά, γυμνή και αποκρουστική και να παρουσιάσει το κολοσσιαίο μέγεθός της μπροστά στα βλέμματα της ανθρωπότητας. Η διαφθορά ξετυλίγει εδώ όλο τον εσωτερικό της μηχανισμό. Για όποιον κατόρθωσε να αναπτύξει τη λογική του σε βάρος της καρδιάς του, γι' αυτόν το ιερό δεν είναι πια ιερό- γι' αυτόν δεν αξίζει τίποτα η ανθρωπότητα και η θεότητα- και οι δυο κόσμοι δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα στα μάτια του.
Προσπάθησα να κατασκευάσω ένα χαρακτηριστικό ζωντανό ομοίωμα ενός τέτοιου είδους παλιανθρώπου, να δείξω ολόκληρο το μηχανισμό της διαφθοράς του και να εξετάσω τη δύναμή του, με γνώμονα την αλήθεια» 

(Φ. Σίλερ, Απόσπασμα από τον τυπωμένο πρόλογο της πρώτης έκδοσης 1781).


Οι Ληστές  στηρίζονται σε αληθινά γεγονότα. Όταν ο Σίλλερ ήταν μικρός, μια περίφημη συμμορία ληστών δρούσε στην Βυρτεμβέργη. Ο αρχηγός τους, Karl Moor, ήταν ένας ευγενικής καταγωγής κακοποιός, που αποκληρώθηκε από ένα κακόβουλο αδελφό. Στόχος του ήταν να βοηθήσει τους τίμιους φτωχούς και να καταδιώξει τους άδικους πλούσιους. Όμως δεν μπορούσε να εμποδίσει τους συντρόφους του να πράττουν βιαιότητες. Καταδικάστηκε από τον νόμο, αντιστάθηκε με επιτυχία, όμως στο τέλος τον καταδίκασε η ίδια του η συνείδηση. Η τελευταία του πράξη ήταν μια πράξη αρετής, βοηθώντας έναν φτωχό κατάδικο.

Μουσικές προσεγγίσεις του θεατρικού του Σίλλερ:

Ι. Στο θεατρικό του Φ.Σίλλερ στηρίχτηκε ο Βέρντι για να συνθέσει την όπερα του «I Masnadieri-Οι Ληστές» για την περιοδεία του στη Βρετανία. Το λιμπρέτο έγραψε ο Αντρέα Μαφφέι και η τετράπρακτη όπερα είχε ενθουσιώδη υποδοχή στο Her Majesty's Theater  το 1847.
Τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Αμαλίας είχε υποδυθεί η κορυφαία κολορατούρα της εποχής, Jenny Lind, το «αηδόνι της Σουηδίας», ενώ την παράσταση παρακολούθησαν οι φιλότεχνοι: βασίλισσα Βικτόρια και πρίγκιπας Αλβέρτος.

Ακούμε την επιβλητική όσο και έντονης δραματικότητας, εισαγωγή:

Verdi: «I Masnadieri – Overture»

Ο Βέρντι έχοντας ισχυρό λογοτεχνικό θεμέλιο αποτυπώνει μοναδικά τις ιδέες και τα μηνύματα του επιφανούς εκπροσώπου του Διαφωτισμού, Σίλλερ, που τιμάμε σήμερα!
Aγαπημένη μου είναι και η καβατίνα "O mio castel paterno", της Α΄πράξης οπου ο μάστορας συνθέτης στήνοντας την μελωδία πάνω στον κυλαριστό ρυθμό των 6/8 προσδίδει έντονη μουσικότητα στον ποιητικό λόγο:

O Σίλλερ στα έργα του ύμνησε πάντα ιδεώδη, όπως η Ελευθερία. Στους "Ληστές" κάνει συχνά αναφoρές στο πνεύμα των αρχαίων Αθηναίων, τη ρώμη και τη γενναιότητα των Σπαρτιατών, χρησιμοποιεί φράσεις από τον Πλούταρχο κλπ...
Ο Βέρντι καταφέρνει να σταθεί στο ύψος του συμβολιστικού λόγου, όπως στο ντουέτο(Aμαλίας-Κάρλο) της τελικής  πράξης:
"Οι αιώνες περνούν, μαραίνονται οι κόσμοι, μόνο η αγάπη παραμένει άφθαρτη στην ψυχή μας"!

Στο 1:56:26:

ΙΙ. Οι «Ληστές» του Σίλερ είχαν εμπνεύσει λίγο νωρίτερα και την όπερα του S. Mercadante: «I briganti», που όμως δεν είχε και τόση επιτυχία στην παρουσίασή της.

Περιηγηθείτε στο μπλογκ. Υπάρχουν πολλά κείμενα σχετικά με τον Σίλλερ.

Πηγές: Αρχείο ΕΡΤ, press.ert.gr/, politeianet.gr, repository.kallipos.gr

Απολλιναίρ-Πουλένκ: "Οι μαστοί του Τειρεσία"

 

Γκιγιώμ Απολλιναίρ

Έφυγε σαν σήμερα 9 Νοέμβρη 1918...Ο Γκιγιώμ Απολλιναίρ, είναι βασικός δημιουργός της Σχολής του Παρισιού, πρωτοποριακός ποιητής και πρόδρομος του σουρεαλισμού. Υπήρξε στενός φίλος του Πικάσο και οπαδός των νέων ρευμάτων της Τέχνης. Παραμένει ως σήμερα ο διασημότερος εκπρόσωπος μιας εποχής που είχε στόχο της την ανανέωση του ποιητικού λόγου και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Από το θεατρικό του Απολλιναίρ: "Οι μαστοί του Τειρεσία", εμπνέεται ο Φρανσίς Πουλένκ την ομότιτλη, κωμική του όπερα.

Από τη Μυθολογία γνωρίζουμε τον Τειρεσία κυρίως ως διάσημο μάντη. Μια εκδοχή αναφέρει πως  κάποτε είδε δύο φίδια κι όταν τα χτύπησε,  άλλαξε φύλο  από άνδρας σε γυναίκα.
Όταν ξαναείδε τα ίδια φίδια να ερωτοτροπούν, ξανάγινε άνδρας.
Φυσικά, η ιστορία αυτής της μεταμόρφωσης δεν άφησε αδιάφορο ούτε τον Οβίδιο, ούτε τον Λουκιανό, αλλά και συγχρόνους, αφού υπήρξε αφορμή για προβληματισμούς σχετικά με το φύλο αλλά και για άλλα ζητήματα, όπως στην περίπτωση του Απολλιναίρ, που εμπνεύστηκε το θεατρικό του: "Les Mamelles de Tirésias".

Στους "Μαστούς τον Τειρεσία", όπου χρησιμοποιείται για πρώτη φορά ο όρος "σουρεαλισμός" , ο δημιουργός συγχωνεύει διάφορες θεατρικές τεχνικές, συχνά αντίρροπες μεταξύ τους για να εκφράσει τις θέσεις του  για το μοντέρνο θέατρο.
Μεταφέρει στο σανίδι το νεωτεριστικό, καινοτόμο  πνεύμα που είχε ήδη θεσπιστεί στην ποίηση και τη ζωγραφική.Πέρα από την ψυχαγωγία του κοινού στοχεύει να προκαλέσει το ενδιαφέρον του για μια πληθώρα θεμάτων, όπως η καταπίεση της γυναίκας(άμεση σχέση με την αλλαγή φύλου του Τειρεσία), ο φεμινισμός, ο πόλεμος, η άνιση κατανομή πλούτου, η υπογεννητικότητα και οι συνέπειές της.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ του έργου:

Η Τερέζα αποφασίζει να κάνει την επανάσταση της ενάντια στην κυριαρχία των αντρών. Μεταμορφώνεται σε άντρα , παλεύει με τον σύζυγο της, τον νικάει, φοράει τα ρούχα του, τον ντύνει με τα δικά της και φεύγει. Φλερτάρει, ερωτεύεται και φιλοδοξεί να κατακτήσει το σύμπαν!

(public)

Ο Απολλιναίρ, εμπνεόμενος από τον μύθο του μάντη Τειρεσία, χρησιμοποιεί καταστάσεις, γεγονότα, και τις σχέσεις του με τους φίλους του καλλιτέχνες Πικάσο, Ματίς, Ζακόμπ και Μπρακ, που συμβαίνουν  σε μια φανταστική , εξωτική χώρα, τη Ζανζιβάρη (μια χώρα που στερείται παιδιών, αλληγορία της Γαλλίας στον πόλεμο), όπου η Τερέζα μεταμορφώνεται σε Τειρεσία.


"Αλλά μού φαίνεται πως βγάζω γένεια
το στήθος μου πως ξεκολλά
κι όχι τα γένεια μου φυτρώνουν μόνο[...]
Νοιώθω διαολεμένα σερνικιά
απ'την κορφή ως τα νύχια επιβήτορας
Ταύρος σωστός..."

Η ΜΟΥΣΙΚΗ του Πουλένκ:

Πάνω σε αυτό το καλούπι χτίζει την κωμική του όπερα ο Πουλένκ. Διαρθρωμένη σε δυο πράξεις με πρόλογο περνά το μήνυμα: την ανάγκη αναδημιουργίας και αναγέννησης μιας χώρας και του λαού της μετά τον πόλεμο. Κι ενώ συχνά περιγράφει μουσικά τη φρίκη και τον αποτροπιασμό , αφήνει χώρο για  αισιοδοξία, παρηγοριά, χώρο να ανθίσει η ελπίδα.

Φ.Πουλένκ

Αλλάζει τον τόπο και το χρόνο. Τα δρώμενα τοποθετούνται στις πρώτες περιόδους καθιέρωσης του κυβισμού και η Ζανζιβάρη μεταφέρεται στο Μόντε Κάρλο, για να αποφευχθεί το εξωτικό χρώμα. Εξάλλου το διάσημο θέρετρο του Μονακό ήταν τόπος που ο Πουλένκ, λάτρεψε, αλλά και ο Απολλιναίρ έμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η μουσική εντυπωσιάζει τον ακροατή με τη χρήση  τολμηρών αρμονιών,  θαυμαστά σμιξίματα μελωδιών και ρυθμών, κι αναπάντεχες συγχορδίες που διαδέχονται η μια την άλλη.
Συνεχής η  ροή μικρών φράσεων και χορευτικών μοτίβων από βαλς και πόλκες, καθώς  και pastiches από άλλες  μουσικές άλλων κωμικών οπερών.Οι μουσικοί αντίλαλοι είναι εμφανείς, ιδιαίτερα των "L'étoile" του Chabrier και του "L’heure espagnole" του Ravel.

Οι  βαθείς στοχασμοί των δημιουργών πάλλονται από την ασύγκριτη δύναμη της έμπνευσης, που στοχεύει στο πέρασμα στους Γάλλους του τρανού μηνύματος της αναγέννησης και επανασύστασης, που όλοι μαζί στο φινάλε προτρέπουν:

"Ακούσατε, ω Γάλλοι, το μάθημα του πολέμου:

Γενννήσετε παιδιά!"

Ecoutez, ô Français, les leçons de la guerre

Et faites des enfants!"

Apollinaire-Poulenc:  "Les mamelles de Tirésias:

["Οι μαστοί του Τειρεσία", περιοδικό Διαβάζω, Τεύχος 231,  www.apollinaire.ulg.ac.be/, www.koyinta.gr]

Η συγκομιδή των βελανιδιών και μια τρόικα στο παραμύθι του Νοέμβρη...

"November", από το χειρόγραφο βιβλίο των εποχών 
Très Riches Heures du Duc de Berry

Καλό πρωινό, το πρώτο του Νοέμβρη!
Καλό μήνα, φίλοι μου, με τις αισθήσεις σε επιφυλακή...προετοιμασία για το χειμώνα, που κοντεύει! 

Λέγεται ότι στο παραμύθι του ο Νοέμβριος ήταν ένας ψαράς που ΄χε δυό γυναίκες !
Την μια, πέρα από τη θάλασσα, όμως λόγω κακοκαιρίας δεν μπορούσε να πάει να τη δει, και την άλλη,που ήταν στη στεριά μαζί του.
Όπως ήταν φυσικό δεν της δινόταν απόλυτα γιατί μονίμως σκεπτόταν την άλλη τη ... μακρινή και που φυσικά όταν καλυτέρευε ο καιρός την εγκατέλειπε για εκείνη .
Την μιά την κοντινή την έβλεπε όλο και λιγότερο όσο δηλαδή κρατούσε η μέρα που καθημερινά μίκραινε σε χρονική διάρκεια ..
ενώ την άλλη την μακρινή την ονειρεύονταν ξύπνιος στις ατέλειωτες νύχτες του ..
Ετσι αυτός ο μήνας θεωρείται παραπλανητικός και ερωτιάρης που μονίμως ψάχνεται μέσα του στα ατέλειωτα βράδια της εσωτερικής του μοναξιάς και της αναζήτησης ...

Σ΄αυτό το εσωτερικό ταξίδι προς την αναζήτηση της όποιας χαράς, που τυχόν καταφέρουμε ν΄αντλήσουμε από "τη θάλασσα μέσα μας " μας καλεί ο Νοέμβρης ...

Στο ιστορημένο χειρόγραφο βιβλίο των εποχών-καλεντάρι, "Οι πιο πλούσιες Ώρες του Δούκα του Μπερύ" (Très Riches Heures du Duc de Berry) με εικονογραφήσεις για κάθε μήνα, στη μινιατούρα για το Νοέμβριο παρουσιάζεται μια παραδοσιακή αγροτική σκηνή του φθινοπώρου: η συγκομιδή των βελανιδιών.

Σε πρώτο πλάνο βλέπουμε το χοιροβοσκό σε ένα δάσος με βελανιδιές να βόσκει το κοπάδι του. Με το μπαστούνι του χτυπάει τα κλαδιά για να ρίξει τα βελανίδια, ενώ δύο άλλοι αγρότες κτυπούν κι αυτοί.

Η συγκομιδή βελανιδιών ήταν ένα παλιό έθιμο: ένα δικαίωμα που παρέχονταν στους αγρότες αυτή την εποχή, να συλλέγουν τα βελανίδια, ως τροφή για τα ζώα τους.

Το τοπίο θυμίζει Σαβοϊα, καθώς στο βάθος ο εικονογράφος έχει σχεδιάσει πάνω στα βραχια ένα κάστρο κι ένα ποτάμι που κυλάει ανάμεσα στα βουνά .
Στο πάνω μέρος της μινιατούρας παρατηρούμε τα αστρολογικά σύμβολα του μήνα Νοεμβρίου: το Σκορπιό και τον Τοξότη.

Ο Πιοτρ Ίλιτς Τσαικόφσκυ στην πιανιστική σουίτα του "Seasons - Εποχές" απεικονίζει μέσα από νότες και μοτίβα στιγμιότυπα κάθε μήνα.
Πρόκειται για μουσικό ημερολόγιο από δώδεκα μικρές μινιατούρες με απλή φόρμα και σεμνές δυναμικές. Ο συνθέτης μέσα από αυτές τις σύντομες -μία για κάθε μήνα- συνθέσεις, αναδεικνύει με τρόπο μοναδικό και ανεπανάληπτο τα έθιμα του λαού του και κυρίως το Ρωσικό Μέλος.
Το έργο που πήρε το γενικό τίτλο: "The Seasons op.37b" συντέθηκε μεταξύ Δεκεμβρίου 1875 και Μαΐου 1876 (σχεδόν σύγχρονα με το μπαλέτο "Λίμνη των Κύκνων"), κατόπιν παραγγελίας του εκδότη του μηνιαίου μουσικού περιοδικού Nuvellist.

Κάθε μινιατούρα συνοδεύεται από ένα ποιητικό επίγραμμα που επιλέχτηκε από τον εκδότη του Τσαϊκόφσκυ για τις ανάγκες της δημοσίευσης.

Ο "Νοέμβριος" έχει τον υπότιτλο "Τρόικα"(όνομα που αποδίδεται στο ρωσικό έλκηθρο επειδή σύρεται από τρία άλογα) και υπήρξε το αγαπημένο encore του Σεργκέι Ραχμάνινοφ.

"Στη μοναξιά σου μην κοιτάς το δρόμο,

και μη βιάζεσαι μετά την τρόικα.

Καταχώνιασε για πάντα

το φόβο της λαχτάρας στην καρδιά σου"

( Νικολάι Νεκράσοφ )

Tchaikovsky: "The Seasons, November"

Στο πιάνο ο Sviatoslav Richter:

Το έργο διασκευάστηκε για ορχήστρα, πολλάκις.
Ακούμε την πρώτη εκδοχή για συμφωνική που έγινε το 1942 από τον σπουδαίο ρώσο, Aleksandr Gauk.
Διευθύνει ο Neeme Jarvi:

Tchaikovsky: "The Seasons, November"