"Στρίνα, Κάλαντα Κάτω Ιταλίας"

Με τον όρο "καλένδες" οι Ρωμαίοι ονόμαζαν τις πρώτες μέρες κάθε μήνα.
Την πρωτομηνιά ο Ύπατος ανέβαινε στο Καπιτώλιο, απ'όπου ανήγγειλε την έναρξη του μήνα με τη φράση: "Calo Juno novella".(Calo = καλώ, ονομάζω= Καλένδες).

Περίφημες ήταν οι Καλένδες του Ιανουαρίου επειδή γιορτάζονταν η έλευση του νέου χρόνου.
Η αρχιμηνιά και δη του Ιανουαρίου θεωρείτο ιερή. Εκείνη τη μέρα πανηγύριζαν και γενικά προσπαθούσαν να την περνούν ευχάριστα, αφού σύμφωνα με την πίστη των παλαιοτέρων "όπως βίωναν την πρωτοχρονιά έτσι θα κυλούσε κι όλο το έτος".

"Θεά του νέου έτους" των Ρωμαίων ήταν η Στρένια ή Στρίνα.
H θεά της ελπίδας, της δύναμης και της αντοχής.
Προς τιμήν της γίνονταν τελετές κατά τις οποίες οι Ρωμαίοι έκαναν ανταλλαγή δώρων σύμβολα καλών οιωνών και ευημερίας.
Συνήθως τα δώρα ήταν σύκα, χουρμάδες και μέλι, καθώς και κλαδιά δάφνης δεμένα μεταξύ τους με κόκκινες κλωστές.
Κάθε κλαδί έπρεπε να έχει επτά φύλλα , τα οποία στη συνέχεια καίγονταν ως θυμίαμα για τη θεά Στρένα με προσευχές για καλή υγεία, ευπορία και καλή σοδειά.

Στη διάρκεια αυτών των τελετών υπήρχε η συνήθεια να τραγουδούν συγκεκριμένα άσματα εξευμενισμού, κάτι σαν κάλαντα της πρωτοχρονιάς και οι καλαντιστές να παίρνουν ως φιλοδώρημα, νομίσματα που έφεραν το όνομα της θεάς "Στρίνα" από το λατινικό strena (αίσιος οιωνός, αλλά και δώρο της πρωτοχρονιάς...αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν "επινομίς-μποναμάς").

Το έθιμο επικράτησε στο πέρασμα του χρόνου.
Συντηρήθηκε από τους κατοίκους της Μεγάλης Ελλάδας και τονώθηκε ιδίως από το ελληνικό στοιχείο της Σικελίας και της μεσημβρινής Ιταλίας.

Η "στρίνα", που στα βυζαντινά χρόνια λεγόταν ευαρχισμός ή στρένια εκτελείται μέχρι τις μέρες μας.
Παρέες εκτελεστών τριγυρνούν από γειτονιά σε γειτονιά, από κατώφλι σε κατώφλι τραγουδώντας ...για να ευλογηθεί η γη, το σπίτι, και ο ιδιοκτήτης του, ο "τζενεράλης"!
Όποια παρέα πρωτοτραγουδήσει τα κάλαντα, θεωρείται πως φέρνει γούρι και παίρνει μεγαλύτερη στρίνα (φιλοδώρημα, μποναμά).
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας η ονομασία "στρίνα" έχει διασωθεί μέχρι σήμερα.
(π.χ στα Δωδεκάνησα ο μποναμάς των καλαντιστών λέγεται μπουλιστρίνα, από το bona strena-καλή στρίνα και στην Κύπρο πουλουστρίνα).

Αυτό το θρησκευτικό, αρχαἰο, παγανιστικό, τραγούδι εξευμενισμού, ακουγόταν στη διάρκεια του δωδεκαήμερου σε μια παραδοσιακή διάλεκτο, την "κουσαντίνα", με συνοδεία ενός εξαφανισμένου σήμερα οργάνου, στον τύπο του λαούτου με μακρύ μανίκι με το όνομα "κολασκιούνι".

Σήμερα στο Σαλέντο της Κάτω Ιταλίας τραγουδιέται ακόμα η "Στρίνα", που θα την απολαύσουμε στην ιδιαίτερη διάλεκτο από τη Σαββίνα Γιαννάτου.

"Στρίνα"

Άρτε που εστά(έφθασα) στην ώρια(ωραία) μασσαρία(αγρόκτημα)

Βλοώ(ευλογώ) την πόρτα με το λιμπιδάρι(κατώφλι)

Βλοώ τη μάνα μ΄όλο τα παιδία

Κι απόι(ύστερα) το τσούρη(πατέρας) που ΄ναι o τζενεράλη(αφέντης-ιδιοκτήτης)

Κι απόι το τσούρη που ΄ναι o τζενεράλη

Ήρταμο να σας φέρμε την Α-στρίνα(κάλαντα)

Κορλιάνα που τη μάτε σε τολό,

Ε να μας δώκει πρέστο μα το πρίμα

Ήρταμο να σας φέρμε την Αστρίνα

Απόι(ύστερα) ‘γω βλοώ και το μερτσάλι(τσαπί)

Την κάτσα(σουρωτήρι), την σκουντέδα(σκάλα), το ροδούλι(χτυπητήρι τυριού)

Και τη σβαρτή, βαρτή μερτσήν αγάλη(χωρίς γάλα)

Ήρταμα να της κάμαν αλλεγκρία(χαρά).

Όπως βλέπουμε η βάση των καλάντων είναι κοινή: αφού λένε για τη γιορτή, περνάνε στα παινέματα ...πρώτα για το νοικοκύρη, κι έπειτα για την κυρά...συνεχίζουν με ευχές για πλούτο και αφθονία ...με στίχους που είναι ένας ποταμός από εικόνες εκπληκτικής ομορφιάς!

Καλή κι ευλογημένη η μέρα σας!

Σνεγκούροτσκα: Η Κόρη του χιονιού...

"Παππούς Παγετός και Σνεγκούροτσκα"
(pinterest)

"Novy God" αποκαλούν οι Ρώσοι την Πρωτοχρονιά. Ο ερχομός του νέου έτους και το ξεκίνημα του εορτασμού σηματοδοτείται από το ρολόι του Κρεμλίνου που χτυπά δώδεκα φορές... Είναι η ώρα που σύμφωνα με την παράδοση ο Παππούς Παγετός φέρνει τα δώρα στα καλά παιδιά και τούς τα μοιράζει ως τις πρώτες πρωινές ώρες της Πρωτομηνιάς του Νέου Χρόνου... Βοηθό του σε αυτό το μοίρασμα χαράς έχει την εγγονή του, τη Νεράιδα του Χιονιού ή όπως την λένε οι σλαβικές φυλές, Σνεγκούροτσκα...

"Σνεγκούροτσκα", Victor Vasnetsov

Καλή κι ευοίωνη η νέα χρονιά, αγαπημένοι φίλοι, με υγεία για όλους, χαρά, ελπίδα και χαμόγελο! Οι δείχτες του ρολογιού της ας μετρούν ρυθμικά ένα ατέρμονο ταξίδι ευτυχίας, εσωτερικής αρμονίας και αγάπης!
Κυρίως αγάπης, που πλημμυρίζει και ζεσταίνει με τον ήλιο της κάθε παγωμένη καρδιά και βοηθά όλα τα λουλούδια και τις μυρωδιές της άνοιξης, να φωλιάσουν μέσα μας!


Πρώτη μέρα του χρόνου σήμερα και σάς έχω ιστορία πασπαλισμένη λευκό, απαλό και λαμπυρίζον χιόνι. Παραμυθοτάξιδο για μικρούς και μεγάλους που ακόμα ονειρεύονται, μια ιστορία, που μας έρχεται από το μακρινό βορρά...


Μια φορά κι ένα καιρό στη μακρινή, παγωμένη Ρωσία ζούσε ο Παγετός με τη γυναίκα του την Άνοιξη.
Περνούσαν τα χρόνια, μα δεν είχαν αποκτήσει παιδιά... Μια μέρα λοιπόν, βγήκαν στο χιόνι κι έφτιαξαν ένα μικρό χιονανθρωπάκι. Του έβαλαν ξανθά μαλλιά και του' βαψαν ρόδινα τα μάγουλα!
Τη βάφτισαν Σνεγκούροτσκα, που στα ρώσικα σημαίνει "Κόρη του χιονιού"!

"Σνεγκούροτσκα", Boris Zvorykin

Το κοριτσάκι μεγάλωνε κι επιθυμούσε τη συντροφιά των κοινών θνητών! Μια μέρα γνώρισε τον Λελ, ένα βοσκό, που της άρεσε πολύ, αλλά η καρδιά της που δεν ήταν ανθρώπινη, δεν μπορούσε ν' αγαπήσει...
Η μητέρα της την λυπήθηκε και της έδωσε αυτή τη δυνατότητα. Έτσι, η κόρη του χιονιού άρχισε να νιώθει την καρδιά της να σκιρτά από αγάπη και να ζεσταίνεται...Ταυτόχρονα όμως άρχισε να λιώνει και να εξατμίζεται σε ένα μικρό σύννεφο...


Για αυτούς, που αγαπούν τα happy ends υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, όπου η Σνεγκούροτσκα όταν ερωτεύεται δεν πεθαίνει, αλλά γίνεται θνητή!
Μια ιστορία που διδάσκει πως η πραγματική ζωή βρίσκεται εκεί που φωλιάζει κι η Αγάπη. Εκεί που ο ήλιος της βλασταίνει καλοσύνες και φωτίζει κάθε ύπαρξη. Εκεί που υπάρχουν άνθρωποι με επιθυμίες, φόβους και ανάγκες. Κυρίως ανάγκη για αγάπη και περιπέτεια με όποιο κόστος, ανάγκη για επικοινωνία και συντροφικότητα...

Η Σνεγκούροτσκα είναι χαρακτήρας πολλών λαϊκών ιστοριών πρωτοχρονιάτικης θεματολογίας (παρόλες τις αναφορές στην τελευταία χειμωνιάτικη νύχτα και την έναρξη της άνοιξης), μια θηλυκή φιγούρα που εμφανίζεται συχνά στη σλάβικη παγανιστική παράδοση κι έχει εμπνεύσει και μουσικούς καλλιτέχνες.

Ανάμεσά τους, τους ρώσους Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι και Ρίμσκι-Κόρσακωφ.

Ι. Ήταν άνοιξη του 1873, που το Θέατρο Μaly της Μόσχας έκλεισε για επισκευές κι αποφασίστηκε οι εμφανίσεις να γίνουν στο Θέατρο Μπολσόι. Για την έναρξη των παραστάσεων η επιτροπή ανέθεσε στο ρώσο συγγραφέα, Αλεξάντρ Οστρόφσκι, να γράψει ένα κατάλληλο έργο, τη μουσική για το οποίο, κατόπιν αιτήματος του συγγραφέα, θα έγραφε ο Τσαϊκόφσκυ. Τόσο ο δραματουργός όσο και ο συνθέτης εργάστηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό δίνοντας ένα αριστουργηματικό αποτέλεσμα.

Σε μια επιστολή του προς τη Ναντέζντα φον Μεκ γράφει ο συνθέτης:
"Τόσο πολύ μου αρέσει το έργο του Οστρόφσκι, που ολοκλήρωσα τη μουσική μέσα σε τρεις εβδομάδες, χωρίς να χρειάζεται να καταβάλω ιδιαίτερη προσπάθεια..."
Η πρεμιέρα είχε θριαμβευτική επιτυχία και οι ερμηνείες απέσπασαν διθυραμβικές κριτικές, όπως και η καθοδήγηση του Νικολάι Ρουμπινστάιν.

Η "Σνεγκούροτσκα" ήταν από τα πολύ αγαπημένα έργα του ρώσου μουσουργού. Σε άλλη επιστολή του προς τη βαρώνη φον Μεκ το υπογραμμίζει:
"Η Κόρη του Χιονιού" είναι ίσως το πιο αγαπημένο μου παιδί...Ήταν άνοιξη, υπέροχη εποχή, όταν το συνέθετα κι ήμουν σε πολύ καλή διάθεση. Πλησίαζε βλέπετε, το καλοκαίρι κι η περίοδος ξεγνοιασιάς. Νομίζω ότι η μουσική μου είναι ποτισμένη με τις χαρές της άνοιξης που βίωνα τότε.."

Tchaikovsky - The Snow Maiden:

ΙΙ. Στο έργο του Αλεξάντρ Οστρόφκι στηρίζεται και το λιμπρέτο της ομώνυμης τετράπρακτης όπερας που έγραψε ο Ρίμσκυ-Κόρσακωφ οκτώ χρόνια αργότερα και πρωτοπαρουσιάστηκε στο Θέατρο Μαριίνσκι της Αγίας Πετρούπολης.
Καθώς το παραμυθικό σενάριο πραγματεύεται την αντίθεση των αιώνιων δυνάμεων της φύσης και περιλαμβάνει αλληλεπιδράσεις μυθολογικών χαρακτήρων (Παγετού, Άνοιξης, Πνευμάτων του δάσους...) με πραγματικούς(άνθρωποι, Λελ) ή και φανταστικούς χαρακτήρες(Κόρη του χιονιού..) ο συνθέτης προσπάθησε να διακρίνει κάθε ομάδα με συγκεκριμένα μουσικά θέματα.
Παραδείγματος χάριν συνδέει τους κατοίκους της πόλης με μοτίβα από ρωσικά λαϊκά τραγούδια.

Σνεγκούροτσκα και Λελ (κοστούμια,Victor Vasnetsov) 

Σύμφωνα με τον αδερφό του Τσαϊκόφσκυ, Μόδεστο, ο Τσαϊκόφσκι είχε στεναχωρηθεί πάρα πολύ όταν έμαθε πως ο Κόρσακωφ είχε ασχοληθεί με το ίδιο έργο και τού έγραψε:
"Πάω να σκάσω! Το θέμα είναι καθαρά κλεμμένο από το δικό μας. Θλίβομαι βαθιά όταν σκέφτομαι πως ο Λελ στο τραγούδι του τραγουδάει τα ίδια λόγια πάνω σε διαφορετική μουσική. Νοιώθω, λες και με το ζόρι έχουν αρπάξει κάτι δικό μου και αγαπημένο μου και το παρουσιάζουν στο κοινό με νέα λαμπερά ρούχα και μου' ρχεται να κλάψω!"


Το "Τραγούδι του Λελ", που αναφέρει ο Τσαϊκόφσκυ είναι η μελωδία που σαγηνεύει την Σνεγκούροτσκα και τής προξενεί την επιθυμία να γίνει και κείνη σαν τους θνητούς με καρδιά που ν' αγαπά..."...μπορώ ν'ακούω τα τραγούδια του βοσκού μέρες και νύχτες. Ακούς και λιώνεις..."

Το ακούμε από τη μεγάλη ρωσίδα άλτο, Irina Arkhipova, καθώς αύριο θα γιόρταζε και τα γενέθλιά της.

Rimsky-Korsakov: "The Snow Maiden - Lel's Song":

Στην τελευταία Πράξη της όπερας όλοι συγκεντρώνονται να γιορτάσουν την Ημέρα του Ήλιου(Yarilo). Η Σνεγκούροτσκα και ο θνητός Μιζγκίρ δηλώνουν την αγάπη τους, όταν εμφανίζεται μια λαμπερή αχτίδα ηλιακού φωτός και η Κόρη του χιονιού αρχίζει να λιώνει.
Η δύναμη να αγαπάς είναι η πηγή του θανάτου της.

Κοστούμια για την όπερα, Victor Vasnetsov

Ο Τσάρος ηρεμεί τους πανικόβλητους κατοίκους θυμίζοντάς τους πως αυτός ο θάνατος, αυτό το τέλος σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας, χαρμόσυνης, φωτεινής αρχής.

Ο χορός υμνεί το βασιλιά Ήλιο Γιαρίλο και του ζητά να ζεστάνει τις ανθρώπινες καρδιές με την αγάπη:

"Θαύμα περίεργο και μυστηριώδες!

Φως και δύναμη και αγάπη!

Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο

πιο όμορφο από το λαμπερό ήλιο!

Τον ήλιο της αγάπης!

Ω Γιαρίλο! Θεέ του φωτός,

Γέμισε τις καρδιές μας καλοκαίρι,

Φως και Δύναμη κι Αγάπη!"

Ο Κόρσακωφ κάποτε δήλωσε: "Όποιος δεν αγαπά τη "Σνεγκούροτσκά" μου δεν κατανοεί την τέχνη μου, άρα δεν κατανοεί και μένα..."

Μέρος του κειμένου δημοσιεύτηκε και στην Κοινότητα The Mythologists.