Η Γυναίκα του ψαρά προκαλεί αισθήσεις με την άρια του χταποδιού!

 

Κατσουσίκα Χοκουσάι: "Το όνειρο της γυναίκας του ψαρά"

Η αποθέωση της ερωτικής απόλαυσης, ο απόλυτος αισθησιασμός με περισσή προκλητική διάθεση έρχεται απόψε μέσα από ένα έργο του ιάπωνα Κατσουσίκα Χοκουσάι.

Ο Χοκουσάι ( 31 Οκτωβρίου 1760  – 10 Μαΐου 1849)υπήρξε κορυφαίος καλλιτέχνης, σκιτσογράφος, χαράκτης, καλλιγράφος και ζωγράφος.
Κυρίως όμως, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ουκίγιο-ε, ένα είδος ξυλογραφίας και ζωγραφικής που άνθισε τον 17ο αιώνα στην Ιαπωνία, μια τεχνική με μελάνι και συνεχείς εκτυπώσεις σε χαρτί, ανάλογα τα χρώματα.

Ένας από τους διασημότερους πίνακές του είναι "Το όνειρο της γυναίκας του ψαρά", όπου απεικονίζει μια γυναίκα σε ιδιαίτερες ερωτικές περιπτύξεις με ένα ....χταπόδι!

Το έργο ανήκει σε μια σειρά δημιουργιών αφιερωμένη στην ερωτική τέχνη, γνωστών με το όνομα Shunga.
Η «γυναίκα του ψαρά» αφημένη στα χάδια του χταποδιού, τα πλοκάμια του οποίου την έχουν αρπάξει, εντυπωσιάζει με την ηδονική της έκφραση!

Δεν θα κάνω περισσότερη ανάλυση, μη θεωρηθεί η ανάρτηση πορνογραφικού περιεχομένου, αλλά βλέποντας τον πίνακα δεν χρειάζεται και πολλή φαντασία να κατανοήσει κανείς «τι θέλει να πει ο ποιητής...».
Σίγουρα πάντως, το όνειρο της γυναίκας του ψαρά, θα ήταν για τον ψαρά φοβερός εφιάλτης...

Και επειδή η Μουσική δεν αφήνει τίποτα ασχολίαστο, απόψε απολαμβάνουμε βεριστή Πιέτρο Μασκάνι και την άριά του «Un di ero piccina» από την όπερα «Iris».
Μια άρια, που λέγεται πως εμπνεύστηκε από αυτόν τον πίνακα!
Στην άρια αυτή, που έχει τον υπότιτλο: «Octopus aria», η Ίρις περιγράφει μια εικόνα από ένα βουδιστικό ναό, που απεικονίζει ένα χταπόδι να αγκαλιάζει με τα πλοκάμια του μια νεαρή γυναίκα!...

Una gran piovra intanto....

I viscidi tentacoli...

Moveva il mostro, e per le gambe,

Pei reni e per le spalle,Poi per le chiome...

E il fronte e gli occhi,E il petto esile ansante...

Ένα μεγάλο χταπόδι στο μεταξύ ...

με γλοιώδη πλοκάμια 

γλίστρησε στα πόδια και στους ώμους

στα μαλλιά,στο μέτωπο,στα μάτια και στο στρογγυλεμένο στήθος!

Βλέπουμε πως ο Χοκουσάι, όντως προχωρημένος, είχε την τόλμη να γυρίσει την πλάτη στα ταμπού και στις προκαταλήψεις της εποχής του, στοιχείο που ταυτίζεται απόλυτα με το πνεύμα του Βερισμού, που υπηρέτησε πιστά ο Μασκάνι!
Ο συγκερασμός φαντασίας, ενστίκτου και οξύνοιας δίνει τα καλύτερα αποτελέσματα στην τέχνη, φίλοι μου και δω ο πρωτοπόρος Χοκουσάι φαίνεται να τα διαθέτει σε υπέρογκη ποσότητα, ενώ ο Μασκάνι με την αιχμηρή του ματιά εντοπίζει την «ουσία του πίνακα» και μετουσιώνει την εικόνα του σ' ένα εκπληκτικής διάστασης ηχητικό δημιούργημα!

Ελπίζω μετά την ανάγνωση-ακρόαση, τα γεννήματα του νου, σκέψεις, προβληματισμοί, αλλά και η ανταπόκριση όλων σας, να αποδείξουν τελικώς πως οι άνθρωποι που ασχολούμαστε και αγαπάμε τη μουσική είμαστε ανοιχτόμυαλοι και χωρίς βαρίδια να κρατούν το νου και το πνεύμα μας στα συντηρητικά, πουριτανικά πλαίσια! Tα πεδία της τέχνης δεν έχουν σύνορα!

Un di ero piccina-Μια μέρα,ήμουν παιδί...

Σε μια αριστουργηματική εκτέλεση από την Magda Olivero, με την μεγαλοπρεπή, γεμάτη αλλά ταυτόχρονα διάφανη φωνή της!

Για το περίφημο "Μεγάλο Κύμα" του Χοκουσάι και τη σχέση του με τον Κλωντ Ντεμπισί, μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Azy Gouziou (Άζη Γουζίου)31 October 2020 at 01:37

Πραγματικά πολύ μπροστά απ' τα κατεστημένα της εποχής του ο Χοκουσάι, Ελπίδα μου! Ακόμη και σήμερα, δύσκολα αποδέχεται η κοινωνία τέτοιου είδους ερωτικές συνευρέσεις, όμως μια τέτοια κατάσταση στην αρχαιότητα με τις διάφορες συνευρέσεις των θεών ήταν κάτι πολύ συνηθισμένο. Εξαιρετικός ο πίνακας και πολύ ταιριαστή η μουσική του βεριστή Μασκάνι.
Ευχαριστούμε πολύ, καλή μου φίλη και καλό Σαββατοκύριακο! ❤ReplyDelete
Replies

ELPIDA NOUSA31 October 2020 at 02:14

Τολμηροτατες καλλιτεχνικες προτασεις, για προχωρημενους και με ευρυ νου, αποδεκτες!
Ο πινακας ιδιαιτερος, και μενα μου αρεσει πολύ, Αζη μου και φυσικά ο Μασκανι στα πλαισια του βερισμου που υπηρετησε, αξιοποιησε δεοντως!
Καλι γω ευχαριστω! Καλημερα και καλο Σαββατοκύριακο, γλυκια μου φιλη!Delete

Έγκον Σίλε: σε πόζα αδέξια, ανάμεσα σε απειλή και ερωτισμό...

 

Egon Schiele: Self portrait grimacing

H καληνύχτα μου απόψε έρχεται με μια μεγάλη καλλιτεχνική προσωπικότητα, ένα ζωγράφο που τα έργα του χαρακτηρίζονται από πυρετώδη ένταση και ερωτισμό!

Ο Έγκον Σίλε έφυγε σαν σήμερα 31 Οκτωβρίου 1918.
Η ζωή του πολύ σύντομη, έχασε τη μάχη με το θάνατο μόλις στα 28 του, τέσσερεις μέρες μετά από την απώλεια της γυναίκας του Ήντιθ , που κυοφορούσε το παιδί τους.
Και οι δυο, έπεσαν θύματα της ισπανικής γρίπης που θέριζε την Ευρώπη εκείνη την εποχή.
Ο Εγκον Σίλε είναι ένας ζωγράφος για τον οποίο αμέσως έδειξα ενδιαφέρον. Έχει κάτι το υπερβολικά ευαίσθητο στους πίνακες του, καθώς και μια τρομερή ιστορία ως καλλιτέχνης, λόγω της καταπίεσης που του ασκούσε καθημερινά ο περίγυρός του.

Γυναίκα με πράσινες κάλτσες

Σαν καλλιτέχνης βάζει τη γυναίκα στο επίκεντρο της δημιουργίας του, με τη σεξουαλική ενέργειά της να αποτελεί τη μεγαλύτερη έμπνευσή του, τόσο, που να στιγματιστεί για πορνογραφία.
Αλλόκοτη η ζωή του κατηγορήθηκε και φυλακίστηκε για αποπλάνηση ανηλίκων, παράλληλες σχέσεις...κλπ...

Οι φιγούρες του συχνά είναι τραχιές, δύσκαμπτες, αποστεομένες, σχεδόν αποτρόπαιες.
Στο έργο του συναντάς την ερωτική εκδοχή ενός σκληρού πεπρωμένου.
Ιδιαίτερος, εκκεντρικός, απογυμνώνει την ομορφιά από κάθε τι εξωραϊστικό, με τρόπο αριστοτεχνικά βέβηλο!
Ωμή  η τεχνοτροπία του, με φιγούρες καχεκτικές και νευρώδεις.
Ειδικά στις αυτοπροσωπογραφίες του φαίνεται να ποζάρει με έντονη θεατρικότητα, με στόχο να μας αποκαλυφθεί κάνοντας γκριμάτσες, μορφασμούς και δημιουργώντας έντονες συσπάσεις μυών.

Self portrait MΕΤ
(από: Μet Μuseum)

Ένα έργο του που με συγκλόνισε καθόλη την διάρκεια της επεξεργασίας του, όταν το κοιτούσα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Ν.Υόρκης είναι μια αυτοπροσωπογραφία του που θα τη χαρακτήριζα εικόνα ψυχολογικά σύνθετη, σχεδόν αποπνικτική.

Η φιγούρα του καλλιτέχνη ισχνή πάλι, με τραχιές γωνίες και την εσωτερική ένταση εμφανή αν παρατηρήσεις τις τρεμάμενες γραμμές του μολυβιού...
Βιαστικές ντυμένες αγωνία και ταραχή.
Ο Σίλε κοιτάζει άγρια με τα μεγάλα, σκούρα μάτια του κραυγαλέα απειλητικά, το στόμα ανοιχτό και τα μαλλιά του ηλεκτρισμένα!
Η πόζα αδέξια κι άκαμπτη, ενώ η χρωματική παλέτα περιορίζεται σε αποχρώσεις του καφέ, εκτός ενός "σκοτωμένου" κόκκινου σε κάποια σημεία όπως το στόμα, οι θηλές, ο ομφαλός, και τα γεννητικά όργανα, σημεία σεξουαλικού ενδιαφέροντος για τον καλλιτέχνη κι ένα λευκό, τεθλασμένης υπόνοιας, περίγραμμα στο σώμα να τονίζει τον ηλεκτρισμό του, εγκλωβισμένος μέσα σε ένα κορμί, που λες πως δεν του ανήκει...

Self portrait

Rachel's : "Music for Egon Schiele"

Γραμμένη για ένα χοροθέατρο είναι η μουσική που προτείνω γι'απόψε, εμπνευσμένη από την τραγική ζωή του αυστριακού καλλιτέχνη.

Ένα ορχηστρικό έργο των Rachel's, ενός μουσικού συνόλου που στην προκειμένη περίπτωση υπηρετεί το είδος της "Σύγχρονης Μουσικής Δωματίου".


Το έργο έχει τίτλο "Music for Egon Schiele", ξετυλίγεται σε 12 μουσικά επεισόδια και προσπαθεί να σκιαγραφήσει διακριτικά την προσωπικότητα και τη ζωή του ζωγράφου, υφαίνοντας μια αραχνοΰφαντη, λεπτεπίλεπτη μελωδική γραμμμή, να τυλίξει με αγάπη τον τραγικό δημιουργό.

Το πιάνο μεταφέρει συγκλονιστικά την αίσθηση του δράματος με βαθιές συγχορδίες σε ένα επίμονο οστινάτο κατά το μεγαλύτερο μέρος της σύνθεσης, ενώ το τσέλο με το  μελαγχολικό ηχόχρωμα, σε μια αέναη κίνηση του δοξαριού ταυτίζεται πιστά με την θλίψη του θεατή-ακροατή.


Με τη δυναμική συγκρατημένη και την ένταση να απελευθερώνεται σπάνια, εκτός από κάποια σημεία κορύφωσης της τραγικότητας, όπου πυκνώνει η υφή για να αποδώσει το απεγνωσμένο και βασανιστικό.
Η κίνηση της μελωδίας από το πιάνο συνεχής, ακούραστη,  ατέρμονη λαχτάρα για δημιουργία και πειραματισμό, στο 3ο  και 5ο επεισόδιο , όπου περιγράφει την ανάγκη του για έκφραση εικαστική μέσα από τις αυτοπροσωπογραφίες του.

Συγκοπτόμενοι ρυθμοί σε μινιμαλιστικό ύφος η απόδοση της σχέσης του με την Mime Van Osen, αρτίστας της παντομίμας.
Από τα pizzicati η έκφραση των αλλόκοτων, νευρωδών  χαρακτηριστικών στα γυμνά σώματά του.
Κρυστάλλινες πινελιές στη υψηλή περιοχή του πιάνου, η ανάσα κι η λατρεία του για την Ήντιθ...

Το έργο ολοκληρώνεται αφού επανέλθει στο αρχικό θέμα σε μια μονότονη αρμονική αλυσίδα, που κόβεται απότομα αφήνοντας ατελή την πτώση,  μετέωρη την αισθηση της "αναμονής της λύσης".

Rachel's : "Music for Egon Schiele":

"Συζάν Μανέ:Σήμερα αυτοσχεδιάζει με ...Σαμπριέ"

 

Ε.Μanet: "Suzanne Manet à piano"

Γεννημένη σαν σήμερα 30 Οκτώβρη του 1829, η Ολλανδή Συζάν Λίνχοφ υπήρξε άριστη πιανίστα στην εποχή της, όμως τη γνωρίζουμε περισσότερο με την ιδιότητά της ως γυναίκα του διάσημου ζωγράφου Εντουάρ Μανέ, του οποίου υπήρξε και μοντέλο.
Οι δυο τους γνωρίστηκαν όταν η Συζάν προσλήφθηκε από τον πατέρα του Μανέ(του οποίου οι κακές γλώσσες έλεγαν πως υπήρξε ερωμένη)προκειμένου να διδάξει πιάνο στον Εντουάρ και τα αδέρφια του.
Παντρεύτηκαν όταν πέθανε ο πατέρας του ζωγράφου, μετά από μυστική, πολύχρονη σχέση.
Ανάμεσα στους πίνακες που φιλοτέχνησε ο Μανέ , πολλοί απεικονίζουν την Συζάν, όπως κι αυτός που συνοδεύω σήμερα την ανάρτησή μου.

Η Συζάν Λίνχοφ-Μανέ, καθισμένη στο πιάνο,  απορροφημένη και δοσμένη ολοκληρωτικά στην ερμηνεία της …

-Τι να παίζει άραγε;

-Θα ρισκάρω και θα πω πως παίζει Σαμπριέ…

Ναι, θα ρισκάρω, παρότι το εικαστικό φιλοτεχνήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1860 με σκοπό ο ζωγράφος να αναδείξει το άφθαστο ταλέντο της γυναίκας του στο πιάνο, που την περίοδο εκείνη έπαιζε ώρες ατέλειωτες αποσπάσματα από έργα Βάγκνερ κυρίως, προκειμένου να γλυκάνει με τη μουσική του τις στιγμές στο νοσοκομείο μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο του φίλου τους ποιητή, Μπωντλέρ.

[Είναι γνωστή η αδυναμία του ποιητή στο γερμανό δημιουργό, κάτι που φαίνεται και σε σχετικό δοκίμιό του, όπου ο   Μπωντλέρ σκιαγραφεί λεπτομερώς την αισθητική του έργου του Βάγκνερ και τη συμβολή του στο Γερμανικό Ρομαντισμό].

Tο επιχείρημά μου για το...ρίσκο της επιλογής:

Πορτραίτο του Σαμπριέ
φιλοτεχνημένο από τον φίλο του, Εντουάρ Μανέ

Ο Εμμανυέλ Σαμπριέ, λάτρης της εικαστικής τέχνης και συλλέκτης μεγάλου αριθμού ζωγραφικών πινάκων υπήρξε καρδιακός φίλος του ζευγαριού (μάλιστα ο συνθέτης άφησε την τελευταία του πνοή στα χέρια του ζωγράφου) και οι συζητήσεις του με τη Συζάν ήταν πολύωρες καθώς τους ένωνε η κοινή τους αγάπη, το πιάνο.

Ας υποθέσουμε λοιπόν πως η Συζάν Μανέ εκτελεί την ολόγλυκη  «impromptu», μιας και ο Σαμπριέ, όταν την συνέθεσε έσπευσε να τής την αφιερώσει!

To έργο, που δημοσιεύθηκε το 1873, ήταν το πρώτο σημαντικό έργο του γάλλου συνθέτη και σε αντίθεση με πολλούς συναδέλφους του, των οποίων τα πρώιμα έργα προδίδουν απολύτως δικαιολογημένες επιρροές άλλων, ο Σαμπριέ αφήνει στην πρώτη απόπειρα σύνθεσης την προσωπική του μουσική σφραγίδα.

Η Impromptu αναπτύσσεται σε τρία μέρη, και καταλήγει με μια coda, με χαρακτηριστικό τον ιδιότυπο ρυθμό του, όμοιος με κείνον της εισαγωγής.
Το πρώτο θέμα, ένα χαριτωμένο βαλς που σε κάποια σημεία εκπλήσσει ευχάριστα με τις τυπικές Σαμπριεκικές «ιδιαιτερότητες», που φανερώνουν τις άφθαστες δεξιότητες και την πλούσια φαντασία του συνθέτη…
Το δεύτερο μέρος  γοητευτικό και νωχελικό, όχι όμως φορτωμένο με συναισθηματική υπερβολή.
Το φινάλε λυρικό, σχεδόν ποιητικό, απαιτεί ενισχυμένη εκφραστικότητα, καθώς ο συνθέτης υποδεικνύει τον τρόπο εκτέλεσης: «με περισσή γλυκύτητα».
Ένα λεπτοφυές άρπισμα, που θυμίζει κωμική πιρουέτα μιας χορευτικής ύπαρξης, κλείνει την αυτοσχέδια μουσική ιδέα με τα εκθαμβωτικά αρμονικά χρώματα, που ενώνουν σχεδόν σαρκαστικά τον αντιρομαντισμό με την αισθητική ελαφρότητα.

H νεανική συνθετική σκέψη του Σαμπριέ αποκαλύπτεται άκρως ενδιαφέρουσα, με τον αυτοσχέδιο χαρακτήρα που υποδηλώνεται με τον τίτλο «impromptu», να εκδηλώνεται από τους καλλωπιστικούς αυτούς αρπισμούς σε ένα εμφαντικό κλείσιμο.

Το έργο, που ήταν από τα αγαπημένα της Συζάν Μανέ (γι’αυτό το εκτελούσε συχνά στις παρέες τους), πρωτοπαρουσιάστηκε το 1877 από τον Καμίλ Σαιν Σανς.

Το ακούμε σε εκτέλεση της αγαπημένης πιανίστα της «Ομάδας των Έξι»,  Marcelle Meyer, η οποία ως λεπτολόγος και δεινή δεξιοτέχνης, ανιχνεύει τα διάφανα χρώματα της πρωτότυπης σύνθεσης και αναδεικνύει όλες τις λεπτές αποχρώσεις της.
Μια μελωδία αυτοσχέδια, πλήρης από μυρωδιές φθινοπώρου παράλογα μελαγχολικού...

Eric Satie: "Les trois Gymnopédies", μια διαφορετική έμπνευση...

 

Puvis de Chavannes: "Νεαρά κορίτσια δίπλα στη θάλασσα"

"Σκύψε αν μπορείς στη θάλασσα τη σκοτεινή ξεχνώντας

τον ήχο μιας φλογέρας πάνω σε πόδια γυμνά

που πάτησαν τον ύπνο σου στην άλλη ζωή τη βυθισμένη.

Γράψε αν μπορείς στο τελευταίο σου όστρακο

τη μέρα τ' όνομα τον τόπο

και ρίξε το στη θάλασσα για να βουλιάξει.

Bρεθήκαμε γυμνοί πάνω στην αλαφρόπετρα..."

Ένα μικρό απόσπασμα από την αγαπημένη "Γυμνοπαιδία Α΄-Σαντορίνη" του Γ. Σεφέρη είναι το παραπάνω...
Μια συλλογή, που ο ποιητής μας έγραψε το 1935 μετά την γνωριμία του με το ομότιτλο πιανιστικό έργο του Ερίκ Σατί: "Les trois Gymnopédies".

Erik Satie, την περίοδο σύνθεσης των "Gymnopedies"

Ήταν μόλις 22 χρονών ο Σατί, όταν συνέθεσε τις "3 Gymnopédies" εμπνεόμενος -λένε- από την ετήσια γιορτή των Σπαρτιατών, όπου γυμνοί έφηβοι χόρευαν και τελούσαν γυμναστικές ασκήσεις προς τιμήν του Απόλλωνα και αφιερωμένες στη μνήμη των πεσόντων στη μάχη της Θυρέας.

Άλλοι υποστηρίζουν πως το ερέθισμα σχετίζεται με την όμορφη ιέρεια της Καρχηδόνας, Σαλαμπό, καθώς ο Σατί όταν συνέθετε τις "Γυμνοπαιδίες" διάβαζε το ομότιτλο βιβλίο του Φλωμπέρ, οπότε δεν αποκλείεται να εμπνεύστηκε τον τίτλο από τα γυμνά της, καλλίγραμμα πόδια...



Άλλοι τοποθετούν την πηγή έμπνευσης σε ποίημα του  σύγχρονού του, De Latour στο οποίο υπάρχουν οι στίχοι:
"...εκεί που τα κεχριμπαρένια σώματα, φωτιά πυροδοτούν, σμίγοντας τη σαραμπάντα με τη γυμνοπαιδία..."



Μια εκδοχή λιγότερο γνωστή θα μάς απασχολήσει σήμερα...

 Puvis de Chavannes

Προέρχεται από  εικαστικό του συμβολιστή ζωγράφου, Πυβί ντε Σαβάν με τίτλο: "Νεαρά κορίτσια δίπλα στη θάλασσα ", που ήταν και ο πλέον αγαπημένος πίνακας του γάλλου συνθέτη.

Ο Πυβί ντε Σαβάν, γάλλος κι αυτός, γεννήθηκε 24 Οκτώβρη 1824 και θεωρείται ζωγράφος τοιχογραφιών, σπουδαίος δάσκαλος μιας καθαρά προσωπικής ζωγραφικής με ιδεαλιστικές τάσεις.

Στο συγκεκριμένο πίνακα, ο καλλιτέχνης πλάθει μια ονειρική ατμόσφαιρα με τρεις γυναικείες γυμνές φιγούρες σε παράκτια τοποθεσία.
Χρησιμοποιεί το ίδιο μοντέλο και για τις τρεις γυναίκες, δίνοντας διαφορετικό χρώμα στα μαλλιά τους. Καστανή, ξανθιά και κοκκινομάλλα.
Επιθυμεί να απεικονίσει την ίδια γυναίκα σε τρεις διαφορετικές θέσεις. Δεν θέλει ούτε να σοκάρει, ούτε να αποπλανήσει. Επιδιώκει τη νηφαλιότητα, τη γαλήνη της ομορφιάς.
Η γυναίκα του κέντρου με γυρισμένη την πλάτη στον θεατή ατενίζει τη θάλασσα χτενίζοντας τα μαλλιά της...
Η άλλη στα δεξιά φαίνεται χαμένη στις σκέψεις της, ενώ η τρίτη με διάθεση στοχαστικής μελαγχολίας.
Ο ουρανός αχνός. Μπογιατισμένος απαλά από τα χρώματα ενός ήρεμου δειλινού...
Σχεδόν ακύμαντη και η θάλασσα, στιλπνό μετάξι, ενισχύει το αίσθημα της ερημιάς και την ονειροπόληση. Ένας μόνο γλάρος "γλιστρά" πάνω από το γλυκόστρωτο νερό...

Η σύνθεση, η οποία διακρίνεται για την απλότητά της και τη μειωμένη χρωματική ένταση, αντιπαραβάλει  τη φαντασία, το όνειρο και την πνευματικότητα ως αναπόσπαστο μέρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας και εκτείνεται πέραν του αισθητού, στον κόσμο της παραίσθησης και του μυστηρίου.

Μια ατμόσφαιρα που κανείς δεν αμφισβητεί πως πλάθεται με τις νότες του Σατί στις "Γυμνοπαιδίες" του, γι' αυτό κι έκανε πολλούς ειδικούς να ισχυρίζονται πως το εικαστικό του Πυβί ντε Σαβάν έδωσε στο συνθέτη το ερέθισμα για τη δημιουργία του.

Ένα έργο που αποτελεί την πρώιμη εισαγωγή στη μουσική του 20ού αιώνα και με το οποίο κάθε ακροατής "αφήνεται".
Ένα ιδεώδες ακρόαμα, που ερεθίζει τη φαντασία, ανακαλεί μνήμες, βοηθά το νου να τρέχει και ταυτόχρονα να γαληνεύει...
Ένα ατμοσφαιρικό τρίπτυχο σε ρυθμό 3/4:

1. Lent et douloureux
2. Lent et triste
3. Lent et grave

Satie: "Trois Gymnopedies" / Aldo Ciccolini

Φραντς Λιστ: ο μεγαλομανής "άνθρωπος-ορχήστρα"

 

"Ο Λιστ με πολλά χέρια σαν ανατολίτικη θεότητα", καρικατούρα
(πηγή: thetimes.)

Υπήρξε μια περίοδος στη ζωή του Φραντς Λιστ -μετά το χωρισμό του από την κόμισσα ντ' Ανκού- που ενδίδει στη μεγαλομανία του,  σχεδόν αγγίζει την αγυρτεία.

Βάζει να του κατασκευάσουν μια τεράστια άμαξα, εξοπλισμένη με πιάνο, που τη σέρνουν άσπρα άλογα. Εφοδιάζεται με μια πριγκιπική γκαρνταρόμπα. Χρησιμοποιεί ρούχα, πλούσια στολισμένα με πολύτιμους λίθους κι έχει μια συλλογή από 365 φουλάρια για το λαιμό, ένα για κάθε μέρα του χρόνου!

Οι συναυλίες του υπακούουν σε μια παραγωγή στηριγμένη επιδέξια στη θεαματικότητα:
Φτάνει στη σκηνή με το ρούχο καλυμμένο από διακοσμήσεις. Τα μαλλιά του κατεβαίνουν μέχρι τους ώμους. Κοιτάζει με ηρεμία το κοινό, με βλέμμα μαγνητικό.
Βγάζει αργά τα γάντια(συνήθως από ζαρκάδι), αφήνοντάς τα να πέσουν στο πάτωμα. Κάθεται στο πιάνο, ενώ η σιγή  έχει πυκνώσει και η προσμονή για τις πρώτες νότες είναι σπασμωδική.
Έπειτα επιτίθεται στο πιάνο, το τραντάζει, το κάνει να τραγουδήσει, τού αποσπά ασυνήθιστες κι απίστευτες ηχητικότητες...

Δεν είναι τυχαίο που του αρέσει να μεταγράφει για το πιάνο συνθέσεις άλλων μουσικών για ορχήστρα.
Θεωρείται εξάλλου ο "άνθρωπος-ορχήστρα" και οι γελοιογράφοι διασκεδάζουν να τον απεικονίζουν με το κωνικό καπέλο του μάγου ή με πολλά χέρια σαν ανατολίτικη θεότητα.

Τα προγράμματά του σχεδιάζονται με σκοπό την επιτυχία.
Ενα από τα τεχνάσματά του ήταν να βάζει στο πρόγραμμα την "Marche au supplice-Πορεία προς το Μαρτύριο" του Μπερλιόζ, που εκτελείται από ορχήστρα κι αμέσως μετά τη δική του μεταγραφή για πιάνο του ίδιου κομματιού παιγμένη εντυπωσιακά ώστε να ξεπερνά την ορχήστρα προκαλώντας απίστευτο ενθουσιασμό!

Ο ίδιος ο Λιστ αποκαλούσε αυτά τα κονσέρτα "Μονολόγους", φτάνοντας να βεβαιώνει:
"Le concert c'est moi=Το κονσέρτο είμαι εγώ"!

 Άλλωστε κάποτε και ο Μπερλιόζ τού είχε γράψει:
"Μπορεις να διαβεβαιώσεις άνετα: Η ορχήστρα είμαι ΕΓΩ!Η χορωδία είμαι ΕΓΩ!Ο μαέστρος είμαι πάλι  ΕΓΩ!"

Ίσως εδώ είναι η κατάλληλη στιγμή να προσθέσουμε πως ο Μπερλιόζ  μύησε τον Λιστ στο να αντιμετωπίζει το πιάνο σαν ορχήστρα, που εν τέλει οδήγησε στη φόρμα του συμφωνικού ποιήματος, που καθιέρωσε ο Φραντς Λιστ.

Aκούμε το μέρος από την ορχήστρα:

Μπερλιόζ: "Marche au supplice,Symphonie Fantastique 

Και την εντυπωσιακή μεταγραφή του για πιάνο από τον Λιστ:

Φραντς Λιστ: Marche au supplice, Symphonie Fantastique:

Ο Λιστ γεννήθηκε σαν σήμερα, 22 Οκτωβρίου 1811, αγαπημένοι φίλοι...
Είναι από τους λατρεμένους συνθέτες, που στην εποχή του αντιμετωπίστηκε σαν είδωλο, κάτι παρόμοιο με έναν ρόκ σταρ της εποχής μας. Μην ξεχνάμε πως είχε πρότυπο τον Παγκανίνι...
Αναμφισβήτητα αξιολάτρευτος, πολυτάλαντος και χαρισματικός, γι'αυτό τού συγχωρούμε το "ατόπημα" της μεγαλομανίας που κάποια περίοδο της ζωής του, εξέφρασε...
Μια περίοδο που φώτιζε σε σημείο υπερβολής τη ναρκισσιστική του φύση. Είπαμε, είχε χωρίσει από την χρόνια σύντροφό του και μητέρα των παιδιών του, Μαρί ντ'Ανκού...
Ισως και όλο αυτό να αντικατοπτρίζει μια επώδυνη συναισθηματική πείνα. Δεν του φτάνει πόσο τον αγαπάνε, πάντα θέλει περισσότερο και θέλει να είναι ο καλύτερος όλων...
Ζει μια κατάσταση, όπου ο ίδιος δεν μπορεί να ελέγξει, δε μπορεί να καλμάρει ...




(Το κείμενο περιλαμβάνει και στοιχεία από το βιβλίο του Ροδόλφο Βεντίτι: "Μικρός οδηγός στη μεγάλη μουσική, τόμος Γ΄, σελ.128-129)

"Όταν ο ενδεκάχρονος Λιστ συνάντησε τον Μπετόβεν..."

Rudolf Lipus: "Ο ασπασμός του Μπετόβεν στον Λιστ"

Καθοριστικό γεγονός στη ζωή του κορυφαίου Φραντς Λιστ αποτέλεσε η γνωριμία του με τον Μπετόβεν.  Μέχρι τα βαθιά γηρατειά του, ο Λιστ αναφερόταν στον κορυφαίο συνθέτη ως το μεγάλο του ιδεώδες, τον πρωτεργάτη του καλλιτεχνικού του σύμπαντος. Ιστορικής σημασίας σύμπραξη, πραγματικά, παρότι οι ερευνητές θεωρούν αναληθή τα στοιχεία-αποκύημα της φαντασίας του Λιστ- και αμφισβητούν τη συνάντηση των δυο κορυφαίων μουσικών.

[Για τα γενέθλια του Φραντς Λιστ, σαν σήμερα 22 Οκτωβρίου 1811]

"Ήμουν περίπου στα  έντεκα όταν ο σεβαστός μου δάσκαλος Τσέρνυ με παρουσίασε στον Μπετόβεν. Ήδη, πολύ καιρό πριν τού είχε μιλήσει για μένα και επέμενε σε μια ακρόαση, την οποία απέφευγε ο τιτάνας, καθώς αποστρεφόταν τα παιδιά-θαύματα. Τελικά ο επίμονος Τσέρνυ, τον έπεισε...
Ήταν περίπου δέκα το πρωί όταν μπήκαμε στο Schwarzspanierhaus με τα δυο μικρά δωμάτια, όπου ζούσε τότε ο Μπετόβεν. Ήμουν πολύ ντροπαλός και σε αμηχανία, όμως ο δάσκαλός μου με ενθάρρυνε να προχωρήσω. Ο Μπετόβεν καθόταν στο μακρύ τραπέζι κοντά στο παράθυρο και δούλευε. Μάς κοίταξε με αυστηρότητα, συνομίλησε λίγο με τον Τσέρνυ, ο οποίος μου ζήτησε να καθίσω στο πιάνο και να παίξω.  Εκτέλεσα ένα σύντομο κομμάτι του μαθητή του Μπετόβεν,  Ries. Όταν τελείωσα, ο Μπετόβεν με ρώτησε αν μπορούσα να παίξω μια φούγκα από τον Μπαχ. Επέλεξα τη φούγκα σε ντο ελάσσονα από το "Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο. 
-"Θα μπορούσες τώρα να την μεταφέρεις σε άλλη κλίμακα;", με ρώτησε. 
Ευτυχώς, μπορούσα!Όταν πάτησα και την τελευταία συγχορδία στο πιάνο σήκωσα τα μάτια μου και είδα το βαθιά διεισδυτικό βλέμμα του Μπετόβεν. Σχεδόν αμέσως έφερε το χέρι του στο κεφάλι μου και χάιδεψε τα μαλλιά μου.
-"Είσαι ένας μικρός διαβολάκος, το ξέρεις;", μού είπε.
Πήρα θάρρος και τον ρώτησα: 
-"Μπορώ να παίξω κάτι δικό σας τώρα;''
Εκείνος συμφώνησε κι έπαιξα το πρώτο μέρος από το κονσέρτο του για πιάνο. Όταν τελείωσα, ο Μπετόβεν έπιασε τα δυο χέρια μου, με φίλησε στο μέτωπο και μου είπε: 
-"Είσαι ευλογημένος γιατί θα δώσεις χαρά και  ευτυχία σε πολλούς  ανθρώπους και δεν υπάρχει τίποτα σπουδαιότερο απ'αυτό!"
-"Αυτή η συνάντηση με τον Μπετόβεν παρέμεινε η μεγαλύτερη περηφάνια μου σε όλη την καλλιτεχνική μου πορεία!"

(Πηγή: Michael Hamburger: "Beethoven: Letters, Journals and Conversations", μτφ. δική μου)



Το περιστατικό-συνάντηση συνέβη τον Απρίλη του 1823.

Από γκραβούρα ανωνύμου απεικονίζεται η συνάντηση Λιστ -Μπετόβεν 
(όχι ιδιωτικά αλλά σε συναυλία του μικρού βιρτουόζου με πλήθος ακροατών)

Όλοι γνωρίζουμε πως ο Λιστ εκτός από βιρτουόζος του πιάνου και μεγαλοφυής συνθέτης υπήρξε και άφθαστος στις "μεταγραφές" του, οι οποίες αποτελούν από μονες τους μοναδικό μάθημα στην Ιστορία της μουσικής.Το ρεπερτόριό του με έργα προγενέστερων μεταγραμμένα για σόλο πιάνο, είναι απίστευτο. Από λαϊκές, απλές μελωδίες, φαντασίες, άριες μέχρι ολόκληρες όπερες και συμφωνίες!

Ο Λιστ πειραματιζόμενος πάνω στις Μπετοβενικές Συμφωνίες, δίνει στο σύνολό τους την πιανιστική τους μεταγραφή, ένα έργο που αποτελεί διαμάντι της πιανιστικής φιλολογίας!Εκμεταλλευόμενος τις δυνατότητες του οργάνου επιτυγχάνει την απόδοση στο έπακρο της αρμονικής δύναμης των συμφωνιών και αναπαράγει όλους εκείνους τους ηχοχρωματικούς συνδυασμούς της ορχήστρας!
Όπως χαρακτηριστικά έχει πει σε συνέντευξή του ο Βλαντμίρ Χόροβιτς:
"...λυπάμαι βαθιά που δεν ερμήνευσα ποτέ σε κοινό αυτό το έργο, που το θεωρώ ένα από τα δυνατότερα του πιανιστικού ρεπερτορίου, καθώς δεν λείπει καμμιά από τις νότες του Μπετοβενικού έργου στα πατήματα που ο Λιστ υποδεικνύει για το πληκτρολόγιο, στον πιανίστα..."

Ο Λιστ αφιέρωσε τις μεταγραφές στον φον Μπύλοβ, έναν από τους πιο αγαπημένους και καλύτερους μαθητές του.
Είναι απαιτητικότατες σε ερμηνεία μεταγραφές , και βρίσκονται στην υψηλή κορυφή αυτού που ονομάζουμε "δύσκολο πιανιστικό ρεπερτόριο", γι'αυτό και ο Γκλεν Γκουλντ τις ονόμαζε "Super Sonatas", με απίστευτη τεχνική, και εκφραστικότητα.

Ηχογράφηση και των εννέα συμφωνιών, έχει γίνει από ελάχιστους πιανίστες, ανάμεσά τους και ο κύπριος βιρτουόζος Κυπριανός Κατσαρής, απ΄τον οποίο θα ακούσουμε πιανιστική μεταγραφή της  υπέροχης αλλά συγχρόνως τόσο αδικημένης 4ης Συμφωνίας.Κατά τον μουσικολόγο Γκίλμαν είναι "όμοια με την Σταχτοπούτα", γιατί ενώ έχει τόσα θέλγητρα, δεν είναι ευρύτερα αποδεκτή, όπως οι αδερφές της...την αμέσως δηλαδή μεγαλύτερή της 3η(Ηρωική) και τη μικρότερή της 5η(της Μοίρας), παρότι η σύνθεση είναι γεμάτη ευθυμία, χιούμορ, τρυφερότητα, χάρη και ομορφιά...

Beethoven/Liszt - Symphony No. 4 :

Στο Σοπέν η αφορμή για τη "Φθινοπωρινή σονάτα..."

 

Σχέση μάνας και κόρης...Τι σχέση, αλήθεια!
Συγκρουσιακή, απότομη, εριστική,...πολλές φορές άγρια, γεμάτη επιθετικότητα και βία...

Ποτέ δεν το είχα δει έτσι γιατί με τη μητέρα μου, ακόμα και οι διαφωνίες μας ντύνονταν ένα πέπλο αγάπης και τρυφερότητας...

Οι προβληματισμοί εμφανίστηκαν όταν έγινα μάνα δυο κοριτσιών και αγωνιούσα για το θεμέλιο που πάνω του θα έχτιζα τη σχέση μας κι αφορμή θυμάμαι είχε δώσει η παρακολούθηση της ταινίας του Μπέργκμαν: "Φθινοπωρινή Σονάτα".

Δεν ήθελα ο ρόλος που με είχε ευλογήσει η ζωή να παίξω, να είναι επιδερμικός, αλλά ουσιαστικός...και η ταινία αυτή με είχε ταλανίσει...
Φόβοι, μήπως και χτίσω μια ζωή "πετυχημένη" μεν, όμως ακυρωμένης συναισθηματικά...

Πιστεύω όλοι έχουμε δει το κινηματογραφικό αυτό αριστούργημα.
Η μάνα είναι διάσημη πιανίστα, αφιερωμένη στην καριέρα της που έχει την πρώτη θέση στη ζωή της με την οικογένεια να βρίσκεται στο περιθώριο.
Ταλαντούχα και δυναμική, μα εγωπαθής, με κυρίαρχο μέλημά της την καλλιτεχνική της δουλειά.

Η σχέση με τις κόρες της, ιδίως με τη μια, την ευαίσθητη, άβουλη, και ευάλωτη κόρη, που και κείνη ασχολείται με τη μουσική, (μ' έναν βεβαίως διαφορετικό τρόπο), επώδυνη γιατί πώς ένα παιδί να αντέξει ότι η γυναίκα που του έδωσε τη ζωή προτιμά την τέχνη της από κείνο;

Και κει τίθεται το ερώτημα: Την οικογένεια ή την τέχνη μου;
Κι αν σκεφτείς..."έχω χρόνο...ας κοιτάξω την καριέρα και η οικογένεια μπορεί να περιμένει"...
Φτάνει ο καιρός, που δεν μπορεί να κερδηθεί ο χαμένος χρόνος...και πώς να ζητήσεις συγχώρεση όταν γνωρίζεις πως εσύ και μόνο είσαι ο φταίχτης, γιατί στέρησες στο σπλάχνο σου την ανάσα για να ζήσει κανείς, την αγάπη; Τον πολύτιμο χρόνο να δείξεις στον άλλον πόσο τον νοιάζεσαι, πόσο ανεκτίμητος είναι για σένα;
Πώς να στήσεις γέφυρες σ' ένα κόσμο καμωμένο από συγκρούσεις...
Που το θάλπος του καλοκαιρινού ήλιου το μετέτρεψες σε  φθινοπωρινή σταγόνα, και τη νηνεμία της θάλασσας στην συνεχή  τρικυμία της με τ' άγρια κύματα να ξεσκίζουν την ψυχή σου;

Σίγουρα, σκέφτεστε γιατί τα γράφω όλα αυτά...

Οι φίλοι μου γνωρίζετε πως ο Σοπέν είναι ο χαϊδεμένος μου!!!
Το πιανιστικό του στυλ, οι συνθετικές του ιδέες με συνεπαίρνουν!
Αυτόν τον συνδυασμό συναισθηματικής εκφραστικότητας, ρομαντικής ευαισθησίας με πνευματικότητα, νομίζω δεν τον βρίσκω σε κανέναν άλλο από τους ρομαντικούς!!!

Έφυγε νέος, μόλις στα τριανταεννιά του, σαν σήμερα μια φθινοπωρινή, μελαγχολική μέρα του Οκτώβρη...
Πρόλαβε όμως μέσα από τις ονειρικές εμπνεύσεις του να "φωνάξει" την αγάπη, την τρυφερότητα, το ολοκληρωτικό δόσιμο της ψυχής...να δείξει πώς ένα αδέξιο χέρι αγάπης μ' απαλές κινήσεις χαϊδεύει τα πλήκτρα και γεννιέται  γλυκό τραγούδι, ικανό να ξεπλύνει την ψυχή από τις σκόνες της...

Στην ταινία που έχει τον τίτλο "Φθινοπωρινή Σονάτα" ένα πιανιστικό έργο-διαμάχη μεταξύ μάνας και κόρης για τον τρόπο εκτέλεσής του, είναι το "Πρελούδιο αρ.28 Ν.2".

"H τεχνική σου δεν είναι κακή, αν και θα μπορούσε να' ναι καλύτερη ακολουθώντας τους δακτυλισμούς του Κορτό...

Ο Σοπέν ήταν συναισθηματικός, αλλά δεν ήταν άνοστος. 

Το αίσθημα είναι πολύ μακριά από τη συναισθηματικότητα. 

Το πρελούδιο μιλάει για πόνο, δεν είναι ονειροπόληση. 

Θα πρέπει να είσαι ήρεμη, διαυγής και πειθαρχημένη. 

Ας δούμε τα πρώτα μέτρα...Πονά, μα δεν το φανερώνει. 

Στη συνέχεια, μια σύντομη ανακούφιση...μα, εξατμίζεται με τη μία κι ο πόνος παραμένει ίδιος!Αυτοσυγκράτηση!

Ο Σοπέν ήταν περήφανος, ευαίσθητος, βασανισμένος και γενναίος. Δεν ήταν ανόητη γριά!

Αυτό το πρελούδιο πρέπει να ακούγεται σχεδόν θυμωμένο και δεν ζητά επιείκεια.

Να ηχεί σχεδόν λανθασμένα.

Πρέπει να πολεμήσεις και να θριαμβεύσεις! Έτσι, δες...", 

αναλύει η πιανίστα μητέρα τον τρόπο ερμηνείας του μεγάλου ρομαντικού:

Το στιγμιότυπο από την ταινία:

Στο αργό τέμπο του Πρελούδιου περικλείεται όλη η μελαγχολία, η αγωνία αποδοχής, το ζητιάνεμα της αλήθειας και της αγνότητας των συναισθημάτων ...

Ο μεγάλος Σοπενίστας πιανίστας, Αλφρέ Κορτό, το όνομα του οποίου αναφέρεται στη σκηνη, το είχε ονομάσει:
"Επώδυνο διαλογισμό στη μακρινή, έρημη θάλασσα ...",
κι ο Χανς φον Μπύλοβ, λάτρης της μουσικής του Σοπέν, που έδωσε επίθετα σε όλα τα Πρελούδιά του:
"Σταγόνες μελαγχολίας, προαίσθημα θανάτου"...



Το ακούμε από τον Ivo Pogorelich, έναν από τους σημαντικότερους κροάτες καλλιτέχνες, εντυπωσιακός, αντισυμβατικός, ανατρεπτικός και απρόβλεπτος!
Χαρακτηριστικά, που ταιριάζουν στην σχέση μάνας-κόρης της ταινίας...
Έναν  πιανίστα που δίχασε το κοινό γιατί οι ερμηνείες του παρεκκλίνουν των παραδοσιακών ερμηνειών, αφού δεν υπάρχουν κανόνες και νόμοι στον τρόπο εκτέλεσης για τον προικισμένο εκτελεστή.
Αποδοχή και απόρριψη σε μια λεπτή διαχωριστική γραμμή, οι ερμηνείες του.

Σ' αυτό το πρελούδιο, αν και η εκτέλεση είναι γρηγορότερη από κείνη που συνήθως αποδίδεται από τους περισσότερους, βρίσκω βαθιά και μυστηριώδη την ποιότητα στο παίξιμό του, που εκπέμπει αινιγματισμό και γοητεία μιας μυστικιστικής αύρας...

Θυμίζω πως το 1980 ξέσπασε σκάνδαλο όταν στο διαγωνισμό Σοπέν της Βαρσοβίας η Μάρτα Άργκεριχ αντιδρώντας στην απόφαση της επιτροπής να τον απορρίψει στον τρίτο κύκλο, εκείνη τον αποκαλεί "πιανιστική μεγαλοφυΐα", τον υπερασπίζεται με πείσμα, και φεύγει τελικά από την επιτροπή εκφράζοντας με αυτή την κίνηση την απογοήτευσή της.
Η συνέχεια της καριέρας του, νομίζω τη δικαίωσε...

Τα φθινοπωρινά, κίτρινα φύλλα στήνουν μελαγχολικό χορό πάνω στο κινηματογραφικό πανί του μεγάλου δραματουργού Μπέργκμαν, και το εντός ολάκερο μετατρέπεται μέσα από τη μουσική του Σοπέν σε ύστατη κραυγή μιας ψυχής πού έχει φτάσει στα έσχατα όριά της.

Prelude op.28 N.2, F.Chopin-Ivo Pogorelich:

"Α. φον Τσεμλίνσκι: ο έρωτας με την Άλμα Σίντλερ-Μάλερ"

 (Μια "Γοργόνα", αντίδοτο στην ερωτική απογοήτευση του συνθέτη)

***

"...Στην καρδιά της Άλμα, τον Κλιμτ θα διαδεχτεί ο Αλεξάντερ φον Τσεμλίνσκι. Αυτόν τον ξετρέλανε πραγματικά.[...] Είναι ο δάσκαλός της στη μουσική.Η ασκήμια του είναι αξιοσημείωτη -"ένας απαίσιος νάνος", κατά την Άλμα, όμως τα μάτια του αστράφτουν από εξυπνάδα και όπως όλοι όσοι άγγιξε με τη φτερούγα της, διαθέτει μια προσωπικότητα εξαιρετική! Στα 25 του με το φωτοστέφανο των ενθαρρύνσεων που τού φόρεσε ο γέρο-Μπραμς έχει ήδη γράψει δυο όπερες, είναι ένας ταλαντούχος συνθέτης κι ένας ασύγκριτος παιδαγωγός. Γίνεται καθηγητής της στη σύνθεση...[...]
Από τις επιστολές τους αποκαλύπτεται μια ταραχώδης σχέση, όπου η Άλμα εναλλάσσει τις πιο ζωηρές διαθέσεις με τις πιο παγερές κρίσεις.Και τότε ο νεαρός απελπίζεται.
"Κανένας δεν αγαπά κάποιον , όπως εγώ εσένα", τής εκμυστηρεύεται.[...]
Εκείνη τον καταδυναστεύει. Τού αναγγέλει οτι αποφάσισε να μην παντρευτεί ποτέ της. Εκείνος ταπεινώνεται μπρος της:
"Θέλω να γονατίσω, να φιλήσω το φόρεμά σου, να σε σέβομαι ως κάτι ιερό!"
Γράφει η Άλμα στο ημερολόγιό της για κείνον: 
"Ποθώ τρελά τα φιλιά και τα χάδια του, ένας χείμαρος από φλόγες!Μαζί του βρίσκομαι στον έβδομο ουρανό!"
[...](Λίγο αργότερα γνωρίζει τον Γκούσταβ Μάλερ)
"Πρέπει να ξεσυνηθίσω σιγά σιγά τον Άλεξ. Βρίσκομαι σ'ένα τρομερό δίλημμα. Ψιθυρίζω στον Γκούσταβ "πολυαγαπημένε μου" κι ύστερα προσθέτω :"Άλεξ"...
[...]
Αποφασίζει να τα πει όλα στον Τσεμλίνσκι, σε μια επιστολή, όπου τού προτείνει να μείνουν φίλοι...Φίλοι με έναν άντρα ο οποίος ανασαίνει μόνο για κείνη..."

(Φρανσουάζ Ζιρού: "Αλμα Μάλερ, η τέχνη να σ'ερωτεύονται" εκδ.Ζαχαρόπουλος, επιλεκτικά σελ. 39-60)


Ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες, μαέστρους και παιδαγωγούς της εποχής του, ο γεννημένος σαν σήμερα 14 Οκτωβρίου 1871, Αλεξάντερ φον Τσεμλίνσκι, σα νέος -όπως είδαμε- μπλέχτηκε στα δίχτυα της γυναίκας που τυράννησε πολλούς διάσημους, καθώς γνώριζε καλά την "τέχνη να σ' ερωτεύονται".

Ο Τσεμλίνσκυ γνωρίστηκε με την Άλμα Σίντλερ σε κάποιο βιεννέζικο χορό. Σχετίστηκε μαζί της, όμως εκείνη τον άφησε για τον Γκούσταβ Μάλερ...

Για να ξεπεράσει την Άλμα, ο Τσεμλίνσκυ πέφτει με τα μούτρα στη σύνθεση.

Το συμφωνικό του ποίημα "Die Seejungfrau-Η Γοργόνα" βασίζεται στο ομότιτλο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και αναφέρεται σε μια γοργόνα που αποφασίζει για χάρη του έρωτα να θυσιάσει τη φύση της και να αποκτήσει ανθρώπινη ψυχή. Παρατά τη ζωή της στη θάλασσα, αλλά και την ταυτότητά της ως γοργόνα.

Ο Δανός παραμυθάς έγραφε ερωτικά, τρυφερά  γράμματα σε άντρες και γυναίκες με χαρακτηριστική την επιστολή προς τον νεαρό φίλο του, Edvard Collin. 

"Η φιλία μας αποτελεί ανεξήγητο μυστήριο.  Λαχταρώ να σε δω σαν να ήσουν ένα πανέμορφο κορίτσι από την Καλαβρία".

Το γεγονός ότι η "Γοργόνα", που στο τέλος χάνει τον πρίγκιπά της, γράφτηκε την εποχή που ο Collin αποφάσισε να παντρευτεί, κάνει πολλούς να πιστεύουν πως αυτός ο ανεκπλήρωτος έρωτας στάθηκε η έμπνευση για την ιστορία.
Γράφοντας τη "Μικρή Γοργόνα" θέλησε να εκφράσει αφ’ ενός τη χωρίς ανταπόκριση αγάπη του για τον νεαρό, το ασύμβατο του έρωτα, αλλά και να δείξει πως η αγάπη, ακόμα και η ανεκπλήρωτη, μπορεί να λυτρώσει τον άνθρωπο.

(από εικονογράφηση του παραμυθιού
του Άντερσεν)

Σ'αυτή τη λύτρωση προσδοκούσε και ο Τσεμλίνσκυ, μετά  την απογοήτευση που ένιωσε όταν η Άλμα προτίμησε τον Μάλερ, αντί εκείνου...


Το συμφωνικό ποίημα έχει υπότιτλο "Φαντασία για Ορχήστρα" και αποτελείται από τρία μέρη:

1. "Sehr mässig bewegt", (μέτριας ρυθμικής αγωγής) Στα βάθη του ωκεανού, η γοργόνα παίζει με τα άλλα   θαλάσσια πλάσματα, όταν ξεσπά καταιγίδα και  ναυαγεί το καράβι του πρίγκιπα. Η Γοργόνα τον σώζει και τον βγάζει στη στεριά.

2. "Sehr bewegt, rauschend" (μετρίως γρήγορο, βιαστικό)Ο πρίγκιπας συνέρχεται και αντικρίζει τις γυναίκες δίπλα του, νομίζοντας πως κάποια από αυτές ήταν η σωτήρας του.Τρέφει φιλικά και μόνο αισθήματα για τη γοργόνα.

3. "Sehr gedehnt, mit schmerzvollem Ausdruck" (με θλιμμένο ύφος). Η ερωτευμένη Γοργόνα επισκέπτεται τη μάγισσα της Θάλασσας, να τής ζητήσει να την κάνει αθάνατη όπως οι άνθρωποι. Όμως ο πρίγκιπας παντρεύεται την αγαπημένη του και η θλιμμένη γοργόνα τελικά μεταμορφώνεται σε αέρινο πνεύμα, πετυχαίνοντας μέσω της αγάπης την αθανασία που τόσο επιθυμούσε.

Alexander von Zemlinsky: "Die Seejungfrau-Η Γοργόνα" 

(Royal Concertgebouw Orchestra, Riccardo Chailly):

"Σιάτλ: Τέχνη με σχιστά μάτια"

 

"Είναι σαν τη Μόνα Λίζα", είχε σκεφτεί όταν πρωταντίκρυσε τα σχιστά μάτια της...
Έρωτας με το πρώτο συναπάντημα των βλεμμάτων;..
Μάλλον, αφού βαφτίστηκε καθολικός για να τελεστεί ο γάμος...
Η βάφτιση έγινε στο Σιάτλ, την αμερικανική πόλη της Δυτικής ακτής όπου γνώρισε και διέμενε η Μπερναντέτ...
Πήρε το όνομα Παύλος...Από τα μικρά ονόματα του Σεζάν και του Πικάσο, που θαύμαζε τόσο!

Μάστορας του κολάζ, ο Paul Horiuchi, μού συστήθηκε μέσω μιας μεγάλων διαστάσεων τοιχογραφίας, που εκτίθεται δημόσια στο κέντρο του Σιάτλ...

Ο Πολ Οριούτσι, ιάπωνας μετανάστης στην Αμερική μού κίνησε αμέσως την περιέργεια να τον ψάξω...Αναζήτησα σχετικά βιβλία και όλο αυτό το διάστημα μελετούσα με περίσσιο ενδιαφέρον!
Οι σελίδες πολλές... και παρότι γραμμένες στα αγγλικά. ούτε που καταλάβαινα το γοργό ρυθμό που η ολοκλήρωση των γραμμών τους με ανάγκαζαν ν' ακολουθώ...

Ο Οριούτσι παίρνει έμπνευση από  ο,τιδήποτε...Κι η έμπνευση μοιάζει με αναλαμπή, με ηλεκτρισμό που διαρρέει με ρεύμα συνεχές τον καλλιτέχνη, όταν συνήθως βρίσκεται βυθισμένος σε ποιητικές αράδες, στους ήχους μιας γαλήνιας μουσικής ή σε μια θεατρική σκηνή, όπως εκείνο το δρώμενο, το βασισμένο σε νουβέλα σχετική με την καταστροφή του γκέτο της Βαρσοβίας από τους Ναζί...
Η σκληρότητά της τού ενέπνευσαν το 1961 το "The Wall", (εκτίθεται στο Seattle Αrt Μuseum...απαγορευόταν η φωτογράφιση)..., ενώ το '62 τού έγινε πρόταση να δημιουργήσει μια υπαίθρια τοιχογραφία στα πλαίσια διοργάνωσης της Παγκόσμιας έκθεσης στο Σιάτλ...

Βρίσκομαι μπροστά της και την παρατηρώ...

Τεράστια τοιχογραφία, λειτουργεί ως φόντο μιας θεατρικής σκηνής στο κέντρο της πόλης, στη βάση της "Διαστημικής Βελόνας",  του πανύψηλου Space Needdle, του πιο αναγνωρίσιμου μνημείου του Σιάτλ.

Μοντέρνας, μάλλον φουτουριστικού ύφους με επιρροή από κυβισμό, με τα γεωμετρικά σχήματα να πρωταγωνιστούν.

Τα χρώματα έντονα...
Δημιουργούν αντιθέσεις, προκαλώντας ευχάριστα συναισθήματα στον παρατηρητή...

Ανεβαίνω στην εξέδρα να περιεργαστώ καλύτερα...


Όσο πλησιάζω, τόσο λαμπυρίζουν και σπινθηροβολούν σχέδια και γραμμές, με τον ήλιο που αντανακλάται πάνω στο γιγάντιο ταμπλό να συμμετέχει στο παιχνίδισμα με μεγάλη προθυμία...
Στήνομαι φυσικά για μια φωτογραφία!

Το mural είναι φτιαγμένο ολάκερο από γυαλί!!!Ένα ψηφιδωτό από γυαλί, υλικό που επιλέχτηκε μάλλον για να αντέχει στις εξωτερικές συνθήκες.
Πράσινο των βαθύσκιωτων δασών, λευκό της αρμονίας, γκρίζο του στοχασμού, κίτρινο του ηλίανθου,  καφέ του πηλού, τυρκουάζ του ωκεανού, πορφυρό της καρδιάς...

Ένα ανασηκωμένο, κάθετο στο έδαφος επίπεδο γυάλινο κολάζ, απόηχοι κατακερματισμένων μηνυμάτων, διαβρωμένων αναμνήσεων απ'το κύλισμα του χρόνου...
Στις άκρες του υπάρχουν φθορές...
Σπασμένο γυαλί... απώλεια, τραυματισμός ψυχής,..."Νόστος", σκέφτομαι...
Πολύ μακριά απ'την εικαστική σύλληψη του καλλιτέχνη η δική μου ιδέα, αλλά η φαντασία είναι σχετική κι υποκειμενική, δε νοιάζεται να ταυτιστεί με τα μονοπάτια των άλλων...Έτσι δεν είναι;

Ο Οριούτσι, ξεκινώντας σαν κολάζ από πολύχρωμα σχισμένα χαρτιά, επαναδιατύπωσε το σχέδιο σε δεκάδες έντονα χρώματα από βενετσιάνικο γυαλί.
Χρησιμοποιώντας  τις χρωματικές παραλλαγές του γυαλιού, κατάφερε να αναπαραστήσει τη φυσική ομορφιά και τη χρωματική ποικιλία της Δυτικής Ακτής από το σμαραγδί πράσινο των αειθαλών κωνοφόρων, που αφθονούν στον τόπο τούτο, ως τις σκούρες μπλε αποχρώσεις του βαθυστέναχτου Ειρηνικού.
Έμπνευσή του η φύση κι εκφράζει την ομορφιά του τοπίου της σε αφηρημένη μορφή.

Ωστόσο, η λέξη που χαρακτηρίζει εν συνόλω το έργο αυτό είναι η λέξη: "κομψότητα".
Πόσο μυστηριώδης αυτή η καλλιτεχνική στιγμή!
Η μετουσίωση μιας πνευματικής αναλαμπής και σύλληψης, σε εικαστική ιδέα.
Οι γραμμές των σχημάτων κατ' αντιστοιχία με τον ορίζοντα, ακολουθούν λες, το νόμο της φύσης και της αρμονίας της, μοιάζουν να αιωρούνται κινούμενες από αύρες, που οι δυνάμεις τους συναντιούνται και εξουδετερώνονται...Αύρες της Ανατολής και της Δύσης.

H υπογραφή του φτιαγμένη κι αυτή με γυάλινες ψηφίδες.Το ίδιο και η ημερομηνία κατασκευής του έργου: '62.


Ο Paul Horiuchi γεννήθηκε το 1906, χρονιά (το έψαξα επί τούτου)του  Aλόγου στον ασιατικό ζωδιακό κύκλο. Ίσως εκεί να οφείλεται και η συγκεκριμένη διαδρομή του καλλιτέχνη και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.
Οι άνθρωποι που έχουν γεννηθεί τη "Χρονιά του Αλόγου", λένε,  θεωρούνται εκφραστικοί, ενεργητικοί και δραστήριοι. Επίμονοι, σταθεροί στις αρχές τους, με τάση να παλεύουν για τα ιδανικά τους, μα κυρίως ντελικάτοι, ευαίσθητοι, κομψοί, κι ευγενικοί.

Το γιαπωνέζικο όνομά του ήταν Τσικαμάσα κι ο πατέρας του υπήρξε τραγουδιστής του Καμπούκι* ...Ίσως, συλλογίζομαι, πέρα από την επίδραση που άσκησαν  τα άστρα πάνω του, απ' αυτόν να  κληρονόμησε την καλλιτεχνική ευαισθησία, το άγγιγμα της ψυχής από τη μουσική και το συνδυασμό της με τις υπόλοιπες τέχνες...
Το DNA του όμως είχε κι άλλα χρωμοσώματα καλλιτεχνικής φύσης να αναπτύξει.
Όταν ο πατέρας έφυγε για την Αμερική, ο Τσικαμάσα ήταν μωρό.Τη φροντίδα του ανέλαβε ο παππούς, ένας άνθρωπος καλλιεργημένος, συλλέκτης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης.
Απ' αυτόν, θεωρώ, έμαθε  να αναγνωρίζει ο,τιδήποτε αξίας, να εκτιμά τα πολύτιμα, να τα ταξινομεί με ευλάβεια, ν' αφουγκράζεται την ποιότητα της έμπνευσης, να αντιμετωπίζει την Τέχνη σαν κάτι υψηλό και εύθραυστο, σαν κομψή εκμυστήρευση μοναδικής γλυκύτητας και θελγήτρων!

Κάτι που μου έκανε εντύπωση και θα'θελα να το μοιραστώ μαζί σας, είναι πως παράλληλα, ως έφηβος ασχολήθηκε και με τον αθλητισμό..Ναι, ο Οριούτσι ήταν παίκτης του μπέιζμπολ, αλλά και δρομέας στα εκατό μέτρα. Μάλιστα είχε πιάσει και το Ολυμπιακό ρεκόρ και ίσως να συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες, όμως σταμάτησε να τρέχει, όταν διαγνώστηκε με διευρυμένη καρδιά.

Από νωρίς η  ζωή τού έστελνε οιωνούς για κάτι μεγάλο!Κάτι δυνατό ετοίμαζε γι'αυτόν...Έπρεπε μόνο να έχει υπομονή να γευτεί όσα οι θεοί της Ανατολής είχαν κατά νου για το μικρό Τσικαμάσα...

Ήρθε στην Αμερική. Σπούδασε ιαπωνική και αγγλική λογοτεχνία. Μετέφρασε Σαίξπηρ στα ιαπωνικά.
Αγαπούσε τις μοτοσυκλέτες...
Για κάτι που περηφανευόταν ήταν όταν νεαρός στην ιαπωνική κοινότητα θα διοργάνωναν μια παραδοσιακή γιορτή, ο ίδιος έγραψε το κείμενο μιας παράστασης Καμπούκι, στην οποία πρωταγωνίστησε κιόλας, ενώ σχεδίασε τα κοστούμια και έκανε και το μακιγιάζ!
Nα θυμίσω πως στο θέατρο Καμπούκι το μακιγιάζ επειδή αντικαθιστά τα προσωπεία άλλων θεατρικών ειδών, είναι εντυπωσιακότατο!Οπότε, μπορούμε να καταλάβουμε τη λεπτομέρεια και την ακρίβεια που απαιτείται, καθώς καλύπτει ολόκληρο το πρόσωπο με ζωηρότατα χρώματα, προκειμένου να αποδοθούν οι μορφές και οι τύποι (αγαθοί, θεϊκοί, δαιμονικοί ή ζωώδεις)...
Η απόδοση και υπογράμμιση αυτών των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών, ήταν μια δοκιμασία πάνω στην τέχνη της ζωγραφικής, κάτι σαν εξετάσεις τις οποίες απ'ότι φαίνεται πέρασε επιτυχώς.

"Είναι σαν τη Μόνα Λίζα...", σκέφτηκε...
Ναι, η Μπερναντέτ ήταν ο έρωτας της ζωής του...Ήταν ικανός να εμπνευστεί τα πιο παθιασμένα χαϊκού για το χατίρι της.
Παντρεύτηκαν το 1935. Έγιναν οι πρώτοι Ιάπωνες καθολικοί που οι γάμοι τους τελέστηκαν στο Σιάτλ, αφού βαφτίστηκε καθολικός, όπως η αγαπημένη του, παίρνοντας όπως ανέφερα το όνομα Παύλος, προς τιμήν των δυο ινδαλμάτων του ζωγράφων, Πωλ Σεζάν και Πάμπλο Πικάσο...
Παύλο βάφτισε και τον πρώτο γιο του, ενώ ο δεύτερος πήρε το όνομα Βίνσεντ, φόρος τιμής στον Βαν Γκογκ...

Η θυρωρός του Μουσείου τέχνης με είδε με το βιβλίο του Οριούτσι στο χέρι και πιάσαμε την κουβέντα...Με ενημέρωσε πως στη διπλανή γωνία θα μπορούσα να θαυμάσω ένα ακόμη διάσημο έργο του, που κοσμεί το λόμπι του ξενοδοχείου Fοur Seasons...
Μπορούσα να χάσω την ευκαιρία;..
Βγήκα από την κεντρική είσοδο στην Πρώτη Λεωφόρο και έστριψα δεξιά.Πριν το τέρμα του μπλοκ και στη συνάντηση του δρόμου με τη Union υψωνόταν ένας τεράστιος ουρανοξύστης που είχε είσοδο μετά τη στροφή.
Απ'έξω, ένα κάρο λιμουζίνες, ο θυρωρός με στολή εποχής και ημίψηλο καπέλο ανοιγόκλεινε τις πόρτες των αυτοκινήτων γεμάτος ευγένεια...
Κοίταξα τον εαυτό μου μέσα στην τεράστια τζαμαρία...Φορούσα ένα ξεπλυμένο τζην και μια ριχτή, άνετη μπλούζα, ενδυματολογικό σύνολο, απόστασης παρασάγγας από τη σικάτη ένδυση όσων μπαινόβγαιναν στο πολυτελές ξενοδοχείο...
-Πώς να μπω;...και το κυριότερο: πώς να φωτογραφήσω έτσι, εν ψυχρώ;...
Η αλήθεια είναι πως ντρεπόμουν λιγάκι, όμως οπλίστηκα με θάρρος γιατί το λάφυρο, αν τα κατάφερνα, ήταν "αξίας"...
Χαμογέλασα στον θυρωρό, που μου άνοιξε την πόρτα σπρώχνοντας το χρυσό πόμολό της...
Έπρεπε να διασχίσω το μακρύ διάδρομο για να φτάσω στη ρεσεψιόν.

"Massive Silence", στο Ξενοδοχείο Four Seasons Seattle 
(φωτο ΕΝ)

Φαινομενικά απτόητη, προχώρησα.
Φόρεσα ένα διάπλατο χαμόγελο γεμάτο αυτοπεποίθηση και...συστήθηκα:

"Καλησπέρα σας! Είμαι από την Ελλάδα και θαυμάστρια του καλλιτέχνη Οριούτσι.

Μήπως θα μπορούσα να φωτογραφήσω το έργο του τοίχου, εδώ στη ρεσεψιόν;"

Η κοπέλα μού γέλασε και κοίταξε δίπλα της τον ψηλό, έγχρωμο κύριο με το μπλε κοστούμι.Θα πρέπει να ήταν ο μάνατζέρ της, υπεύθυνος επί της υποδοχής.
Πριν ολοκληρώσω τη σκέψη μου και ταυτόχρονα με τη λάμψη από τα ολόλευκα δόντια του που άστραψε στο άνοιγμα του στόματός του καθώς γέλασε αληθινά, πήρα την απάντηση:

"Of course madam!It's our pleasure!"

Χωρίς να καθυστερήσω φυσικά, άρχισα τα κλικ! Έδωσα την ψηφιακή στον άντρα μου να απαθανατίσει και μένα δίπλα στο εικαστικό, που σίγουρα, γυρνώντας στο σπίτι, είχε να μου πει πολλά...
Ευχαρίστησα ευγενικά και βγήκα...Η παλέτα του Οριούτσι στο "Βαριά σιωπή", έτσι λεγόταν το έργο, ήταν σε γήινες αποχρώσεις...Δεν επέτρεψα στο μυαλό να πλανηθεί σε μονοπάτια ανάλυσης, έτσι τού άλλαξα πορεία και το έστρεψα πάλι στο γυάλινο μωσαϊκό του καλλιτέχνη που χτες είχα θαυμάσει στο κέντρο της πόλης...

Εντόπισα τις αποχρώσεις του πράσινου...
Απ' το αχνό των λιβαδιών ως το ζεστό του λαδιού κι απ'το ζουμερό λαχανί, χρωματικό δεσπότη των μποστανιών, ως τη μελαγχολία και το πένθος των κυπαρισσιών...

Και κάνω μια σκέψη...Μήπως αυτή η κατ'αναλογία εντονότερη  χρωματική προτίμηση έχει να κάνει με μια άλλη μεγάλη αγάπη του...Εκείνη για τα δέντρα μπονσάι;

Είχε ένα τεράστιο κήπο στο σπίτι του με νανάκια δενδρίλια, τα μπονσάι, που ο ίδιος καλλιεργούσε, περιποιείτο και κλάδευε, ακόμα και τις στιγμές αναλαμπής την περίοδο του αλτσχάιμερ που τον είχε χτυπήσει το τελευταίο διάστημα της ζωής του...(Προς τιμήν του ένα πάρκο της πόλης έχει πάρει το όνομα του. Ίσως καταφέρω να το επισκεφτώ).

Είχε πάθος για τα μπονσάι του, στα οποία έδινε σχήμα αγάπης, όπως έλεγε...Ήταν οι "γλυκές του ερωμένες", κατά την Μπεναντέτ, εκείνος όμως αρεσκόταν να τα ονομάζει "σιωπηλούς φίλους, που ποτέ δεν του αντιμιλούσαν...".
Φίλους, που ανταπέδιδαν την αγάπη και τη φροντίδα, που τούς πρόσφερε, με τη σιωπή της σοφίας...Με την ουρανόφερτη ομορφιά τους, που σκόρπιζαν στο χώρο ανασασμού του.

Πόσες ιστορίες έπλασα...Γεννήματα  της φαντασίας μου, απ'το κολάζ ενός γιαπωνέζου, που ήρθε μετανάστης από την άλλη άκρη της γης για να μιλήσει με τη γλώσσα της ψυχής του, να καταθέσει τις σκέψεις και τα αισθήματά του με γυάλινες ψηφίδες πάνω σ'ένα ταμπλό...πάνω στην επιφάνεια ενός βράχου...ξύλου ή πηλού...
Ποίηση της εικόνας, η γεωμετρία του!...με τα περιγράμματα των σχημάτων του να εγκλωβίζουν τη ρευστότητα του νερού, την τραχύτητα της θέλησης, όλη τη δύναμη του βράχου, τη συμπαντική αρμονία, τα αγέρωχα μηνύματα των συμβόλων, την ευγένεια και τη λεπτότητα μιας αγαθής ψυχής...

Αφημένος στην εσωτερική του φωνή, ετοίμασε τελετουργικό στην απλότητα, με μορφές λιτές, που όμως διατηρούν την αίσθηση του μέτρου και της πειθαρχίας, κάτι που ξεκινά από την τεχνική σούμι, που πρωτοδιδάχτηκε παιδάκι στην πατρίδα του...
Μια παραδοσιακή τεχνική της Ανατολής με δύο απλά υλικά: μελάνι και πινέλο. Σούμι είναι το μελάνι, που προέρχεται από τρίψιμο ορυκτών κι ο καλλιτέχνης με μια πινελιά πρέπει να δώσει τόνους από το κατάμαυρο ως το απαλό γκρίζο, χωρίς όμως να επέμβει για να διορθώσει το έργο του...
Τόσο απλό...τόσο δύσκολο, συνάμα...Όσο πιο βαθύ το ποτάμι, τόσο πιο σιωπηλή η ροή του...Γιατί η ομορφιά βρίσκεται στο απλό, ανεξάρτητα αν στις μέρες μας την ψάχνουμε στα σύνθετα και πολύπλοκα...
Σαν μια πρόταση καμωμένη μόνο από ουσιαστικά....εκεί που απουσιάζουν τα επίθετα κι έτσι  το ουσιαστικό αποκτά μεγαλύτερη ένταση...ικανό να αποδώσει τον  κραδασμό της καρδιάς, το βαθύ νόημά της...Ήρεμη ενέργεια, αν θέλετε...
Η αληθινή ομορφιά είναι απλή και ατάραχη, αγαπάει τη σιγή και την ηρεμία...Το απλό έχει τη σφραγίδα της σοφίας, δεν σπαταλιέται σε ανούσιες λεπτομέρειες...

Φιλοσοφίες της Ανατολής δοσμένες από πινέλα ενός καλλιτέχνη που το Σιάτλ τον αγκάλιασε σαν αληθινά δικό του γέννημα και θρέμα. Ένα δημιουργό, μοναδικής καλλιτεχνικής υπόστασης, που στο έργο του αντανακλάται η ιδιότυπη αισθητική του αντίληψη.

"Χάρηκα για τη γνωριμία, αγαπητέ κ.Οριούτσι!"

*****

*Καμπούκι = Παραδοσιακό Ιαπωνικό θέατρο, που βασίζεται στην ικανότητα(Κι) στο τραγούδι(Κα) και το χορό(Μπου). Ξεδιπλώνει μια τραγουδιστή αφήγηση με τη μουσική (κρουστή, ρυθμική και σκληρή) να τονίζει τη δράση.

"Κol Nidrei: μουσική ευλάβειας, ελέου και χάρης"

 

Kol Nidrei: Προσευχή στο Γιομ Κιπούρ , Maurycy Gottlieb

Από το ηλιοβασίλεμα της παραμονής ως το σούρουπο της κύριας μέρας του μήνα Τισρί είναι για τους Εβραίους μια ιερή, μεγάλη μέρα, γνωστή ως Γιομ Κιπούρ. 

Μιας μέρας νηστεία, που μέσω αυτής ζητούν συγχώρεση από το Θεό και συμφιλίωση με τους συνανθρώπους τους.

Είναι η «Μέρα της Εξιλέωσης», (Yom =ημέρα και Kippour=εξιλέωση). 

Η αίσθηση της εξομολόγησης του αμαρτήματος και της εξιλέωσης από την ενοχή είναι ξεκάθαρη στο Γιομ Κιπούρ.

Η αμαρτία και οι ενοχές αποτελούν δεινά που μαστίζουν τον άνθρωπο από εμφανίσεώς του γι’αυτό και σε πολλούς πολιτισμούς ξόρκιζαν με διάφορες τελετουργίες το κακό που μόλυνε τις ψυχές τους.

Εξιλαστική τελετή και η Γιομ Κιπούρ, που όπως περιγράφεται και στη Βίβλο περιλάμβανε τη θυσία ενός τράγου που έπαιρνε πάνω του όλες τις αμαρτίες, γνωστός ως  «αποδιοπομπαίος τράγος».

Το Γιομ Κιπούρ είναι κινητή γιορτή, επειδή το εβραϊκό ημερολόγιο είναι σεληνοηλιακό.

Έτσι, φέτος η ιερή εβραϊκή γιορτή ξεκινά σήμερα 11 Οκτώβρη μετά τη δύση του ηλίου.

Είναι η στιγμή που στη Συναγωγή τελείται το Kol Nidrei (που σημαίνει: Όλες οι υποσχέσεις- Όλοι οι όρκοι), ένα είδος προσευχής, γραμμένης στα Αραμαϊκά, που ακούγεται τρεις φορές κατά τη διάρκεια της λειτουργίας  και μέσω της προσευχής αυτής οι πιστοί ζητούν συγχώρεση από τον Θεό για την αδυναμία τους να εκπληρώσουν όρκους που Του έχουν κάνει.

Μια μοναδική στιγμή, ευκαιρία για ανασκόπηση, αναστοχασμό, μετάνοια, και παράκληση συγχώρεσης.

Από το «Kol Nidrei» ο Μαξ Μπρουχ εμπνέεται το ομώνυμο έργο του «Kol Nidrei, Op. 47» για βιολοντσέλο και ορχήστρα. 
Ένα έργο υποβλητικό και πλούσιο ηχητικά, που συνέθεσε όταν διατελούσε Διευθυντής της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Λίβερπουλ και του είχε ανατεθεί από την εβραϊκή κοινότητα της πόλης.

Η σύνθεση που έχει και το δεύτερο τίτλο «Adagio on Hebrew Melodies for Violoncello and Orchestra» πλην της εβραϊκής μελωδίας του Κολ Νιντρέ εμπνέεται και από τη συλλογή που εκδόθηκε το 1815 των  Εβραϊκών μελωδιών του Isaac Nathan[βρετανού συνθέτη που γνώριζε τη μουσική της συναγωγής από τον χαζάν(ψάλτη) πατέρα του] σε ποίηση του Λόρδου Βύρωνα.

Πολλοί μελετητές τοποθετήθηκαν σχετικά λέγοντας πως ο Μπρουχ δεν συνέθεσε Εβραϊκή μουσική, αλλά ένα λαμπρό κοσμικό κονσέρτο. Πράγματι, ο ίδιος ο συνθέτης δίνει την απάντηση λέγοντας γι’ αυτή τη σύνθεση πως είναι μια ανάμεσα στις τόσες, που έχουν ως βάση την παραδοσιακή μουσική των λαών, που τόσο είχε αγαπήσει και μελετήσει.

Την μουσική των Εβραίων ο Μπρουχ είχε κυρίως συναντήσει μέσω του ούγγρου, σημιτικής καταγωγής φίλου του βιολιστή, Γιόζεφ Γιοακίμ.

Το εναρκτήριο θέμα είναι αργό και ελεγειακού ύφους, λιτό στην αρμονική του δομή, με το μεσαίο μέρος να αναδύει το λαμπρό μήνυμα της εξιλέωσης μέσα από το ηχόχρωμα του τσέλου που κινείται σε μια διακριτική μελωδική γραμμή ανυπέρβλητης κατανυκτικότητας, μεγαλοπρεπούς ταπεινότητας και λυρισμού.

H playlist της μουσικής στην ταινία «Knight of Cups» του Τέρενς Μάλικ περιλαμβάνει και το έξοχο αυτό έργο του Bruch.

Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ της Jacqueline Du Pré:

Από τις καλύτερες εκτελέσεις θεωρείται αυτή με την χαρισματική και λαμπερή, μα πρόωρα χαμένη τσελίστρια, Jacqueline Du Pré, και στο πόντιουμ τον Daniel Barenboim, που καθοδηγεί την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ.

Η ερμηνεία της Ντι Πρε χαρακτηρίζεται από έντονη εκφραστικότητα και μέριμνα για κάθε λεπτομέρεια. 

Πλάθει ατμόσφαιρα τελετουργική με εμφανέστατη τη γοητεία μιας μουσικής ανάγνωσης με σεβασμό και ευσέβεια, με τη διάπλαση των φράσεων να γίνεται ευλαβώς και χωρίς υπερβολές. 

Οι δοξαριές της αναδύουν όλη την αίσθηση άφεσης, ελέου και χάρης, µεταγγίζοντας µουσικότητα και προτρέποντας σε βαθύ στοχασµό, όπως απαιτεί μια γιορτή αγάπης, μεταμέλειας και συγχώρεσης.

Τέλος, οι καμπύλες στη δυναμική από μεριάς Μπαρενμπόιμ και δ/νσης ορχήστρας, διατηρούν την επισημότητα που προϋποθέτει ο χαρακτήρας του δημοφιλούς, εμβληματικού αυτού έργου του γερμανού συνθέτη, του εμπνευσμένου από μια γιορτή ανθρωπιάς και διανόησης.

Max Bruch: «Kol Nidrei, Op. 47»-Jacqueline Du Pré, Daniel Barenboim

"Στον Παράδεισο θ'ακούω!...Όταν η οδύνη μιας Διαθήκης μεταβάλλεται σε χαρά δημιουργίας!"

"Ω εσείς άνθρωποι, που με θεωρείτε εχθρικό, ισχυρογνώμονα ή μισάνθρωπο, 

πόσο πολύ με αδικείτε. 

Δεν γνωρίζετε τον κρυφό λόγο που με κάνει να δείχνω έτσι..."

Η Διαθήκη του Μπετόβεν

Το 1802, υπήρξε μια χρονιά καταραμένη για το Μπετόβεν καθώς η κατάσταση της ακοής του διαγνώστηκε ανίατη με προοπτικές επιδείνωσης.
Κατάσταση που είχε δημιουργήσει τεράστια μελαγχολία και θλίψη στον τιτάνα της Μουσικής, τόσο που αποκαρδιωμένος είχε απομονωθεί στο Χάιλιγκενσταντ, ένα προάστιο της Βιέννης, μακριά από οποιονδήποτε...
Σαν σήμερα 6 Οκτώβρη εκείνης της χρονιάς είναι που συνέταξε την περίφημη  Διαθήκη του...

Στη Διαθήκη του Χάιλιγκενσταντ καταγράφονται τα ψυχολογικά τραύματα που του δημιουργούσε η έλλειψη της ακοής, της πιο πολύτιμης αίσθησης ενός συνθέτη!
Μια επιστολή, που μοιάζει με σημείωμα αυτοκτονίας...
Και  συνεχίζει:

 "Από την παιδική μου ηλικία, η καρδιά και η ψυχή μου ήταν γεμάτες από ευγενικά αισθήματα και καλή διάθεση, και ανυπομονούσα να δημιουργήσω σπουδαία πράγματα. 

Σκεφθείτε όμως, ότι εδώ και έξι χρόνια, ταλαιπωρούμαι χωρίς ελπίδα...

[...]

Αν και γεννήθηκα με φλογερό, έντονο ταμπεραμέντο, και διάθεση για διασκέδαση και κοινωνικές συναναστροφές, σύντομα αναγκάστηκα να απομονωθώ, να ζήσω μοναχικά. 

Κι αν μερικές φορές προσπάθησα να ξεχαστώ, ω, πόσο σκληρά με επανέφερε στην πραγματικότητα η αναμφισβήτητα θλιβερή εμπειρία της κακής ακοής μου. 

Γιατί μου ήταν αδύνατον να λέω στους ανθρώπους: 

"Μιλήστε πιο δυνατά, φωνάξτε, γιατί είμαι κουφός!"...

Η Διαθήκη συμπληρώθηκε λίγες μέρες αργότερα και φυλάχτηκε σε ένα μυστικό συρτάρι του γραφείου του, όπου βρέθηκε μετά το θάνατο του κορυφαίου συνθέτη.
Η κατάθλιψη γι'αυτή την αναπηρία του, εκφράζεται στις αράδες αυτής της επιστολής...
Σ'αυτήν αποκαλύπτεται  στην ανθρωπότητα το μυστικό του, η ολέθρια γι'αυτόν ασθένειά του κι εκφράζονται οι χαμένες ελπίδες του,  ο πόνος και η οδύνη του!

"Σας αφήνω λοιπόν, με λύπη... 

Μαζί με τα φύλλα του φθινοπώρου που πέφτουν και μαραίνονται, έσβησαν και οι ελπίδες μου. 

Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που πραγματική χαρά αντήχησε στην ψυχή μου. 

Πότε; Ω, Θεέ, πότε θα ξανανιώσω αυτό το συναίσθημα; 

Ποτέ; Ω, όχι! Αυτό θα ήταν τόσο σκληρό!"

Το σπίτι του Μπετόβεν στο Χάιλιγκενσταντ

Ο Μπετόβεν είχε πάει στο Χάιλιγκενσταντ κατόπιν συμβουλής του γιατρού του, προκειμένου να ξεπεράσει δίπλα στη φύση που τόσο αγαπούσε τα ψυχολογικά προβλήματα που τού είχε δημιουργήσει η απώλεια της ακοής του.

Παράλληλα με την  σύνταξη της  Διαθήκης, ο συνθέτης  ολοκλήρωσε και τη Δεύτερη Συμφωνία του op.26 σε Ρε μείζονα.
Η φύση και οι απέραντοι περίπατοι του είχαν  φτιάξει κάπως το κέφι, με τη χαρούμενη διάθεση και την ψυχική ευφορία να  αντανακλώνται σπασμωδικά στα μέρη της Συμφωνίας και να εναλλάσσονται με τη μελαγχολία, την απελπισία, την κατήφεια  και τη σκυθρωπότητά του.

Το έργο δομείται σε 4 κινήσεις: 

Adagio molto-Allegro con Brio,

Larghetto, 

Σκέρτσο 

και  

Allegro molto.

Το Σκέρτσο που αντικαθιστά το σύνηθες μέχρι τότε μινουέτο του Μπετόβεν προσθέτει στη σύνθεση μεγαλύτερη ζωντάνια και ενεργητικότητα.

Είναι θαυμαστό πώς σε στιγμές απόλυτης οδύνης σκιαγράφησε και ολοκλήρωσε ένα έργο που αντικατοπτρίζει χιούμορ, ζωτικότητα και ενέργεια!

Εφημερίδες της εποχής παρομοίασαν τη Συμφωνία αυτή με "τραυματισμένο δράκο που ενώ σφαδάζει από τον πόνο στις πληγές του, αρνείται να παραδώσει τα όπλα στο θάνατο".

Στο δε "Allegro molto", πολλοί παραβάλλουν τα εξαιρετικά γρήγορα περάσματα των εγχόρδων στην εισαγωγή του με λόξιγκα, ρέψιμο ή μετεωρισμό , που ακολουθείται από  βογκητό πόνου, κάτι που συνδέθηκε με τη δυσφορία που του προκαλούσαν τα γαστρικά προβλήματα, που αντιμετώπιζε ο Μπετόβεν, ιδιαίτερα σε περιόδους μεγάλης ψυχικής πίεσης και άγχους, όπως τον περιβόητο εκείνο Οκτώβρη του 1802, που έφτασε στο σημείο ταυτόχρονα με τη Συμφωνία να συντάξει τη θρυλική Διαθήκη του-Επιστολή στην ανθρωπότητα!

Eπέλεξα να ακούσουμε το μέρος αυτό από την London Symphony Orchestra σε δ/νση μιας θρυλικής μπαγκέτας, του αυστριακού Γιόζεφ Κριπς, μιας και αυτόν τον Οκτώβρη ολοκληρώνονται τέσσερις δεκαετίες από το θάνατό του.

Beethoven: Symphony No. 2,  4th Mov./Josef Krips 

Ο Μπετόβεν βρήκε τη δύναμη, ακόμα και με ολοκληρωτική απώλεια της ακοής του να συνεχίσει για ακόμα 25 χρόνια...
Λέγεται πως τα τελευταία λόγια πριν το θάνατό του το 1827, που ψέλισε ο συνθέτης και αποτελούν μυστήριο ήταν η λατινική φράση :

"Plaudite, amici, comedia finita est-Χειροκροτήστε φίλοι μου, η παράσταση τελείωσε!"

Άλλοι πάλι βιογράφοι του υποστηρίζουν  πως απογοητευμένος, που τόσα χρόνια ζούσε με χαμένη την ακοή του, ψιθύρισε την πρόταση:

"Στον Παράδεισο θ'ακούω!"

Ath Samaras6 October 2016 at 14:04

Ποτέ δεν είχα δώσει την δέουσα προσοχή σε αυτό το μέρος της συμφωνίας.
Ευχαριστώ Ελπίδα, για όλο το άρθρο.ReplyDelete