"Θά 'θελα αυτήν την μνήμη να την πω...", Καβάφης - Μητρόπουλος

«Ποιητή, με λύπη σ’ αποχαιρετά η πατρίδα και η Αλεξάνδρεια που σε χάνει»

Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, την ημέρα της κηδείας του Κων/νου Καβάφη «έκανε ζέστη και ο κόσμος ήταν λιγοστός. Ο ποιητής οδηγήθηκε στο νεκροταφείο με την απλότητα και τον λακωνισμό που άφησαν τ’ αχνάρια τους και πάνω στη ζωή του».
Θάφτηκε στο ελληνικό κοιμητήριο, στον οικογενειακό τάφο των Καβάφηδων, και στην πλάκα του τάφου του γράφτηκε, όπως είχε γραφτεί και στο τελευταίο του διαβατήριο, η μοναδική ιδιότητα με την οποία θα τον θυμάται ολόκληρη η ανθρωπότητα:

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

ΠΟΙΗΤΗΣ

ΘΑΝΩΝ ΕΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΤΗΝ 29ΗΝ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1933

Νεκρική μάσκα Κ. Καβάφη

Όπως περιγράφει σε επιστολή του ο Γ. Α. Παπουτσάκης, ο Αλεξανδρινός ποιητής «πέθανε στο Ελληνικό Νοσοκομείο, στας 2 και 5. Οι τελευταίες του ώρες ήταν πολύ ήσυχες. Από το πρωί έχασε τας αισθήσεις του, αλλά μέχρι της τελευταίας του στιγμής σχεδόν είχε πού και πού στιγμές πολύ lucides. Το βράδυ, περί τα 9 σκεφθήκαμε να φέρωμε ιερέα να τον κοινωνήση...[...] Όταν ήλθεν ο ιερεύς, ερωτήθη: «Ήλθεν ο ιερεύς να σας κοινωνήση. Θέλετε;» Εκείνος που μέχρι της στιγμής εκείνης, καθισμένος στην πολυθρόνα του, μόλις μπορούσε να σαλέψη τα χέρια του, έγνεψε μ’ ευχαρίστησι καταφατικά. Ο ιερεύς του έψαλε τα σχετικά και ακολούθως του έδωσε θεία μετάδοσι. Τότε ο Καβάφης εσήκωσε τα χέρια του ψηλά όσο μπορούσε ικανοποιημένος. Δεν ξέρω αν ήταν σημείο αγαλλιάσεως ή αν εζητούσε συγχώρησι από τον Θεόν που επίστευε. Φαντάζομαι ότι θα πέθανε αισθανόμενος τον εαυτό του ευτυχισμένο. Στο κρεββάτι δεν ήθελε να πλαγιάσει παρά λίγες ώρες πριν ξεψυχήσει. Ήτανε θάνατος αξιοπρεπούς ανθρώπου, αληθινά αξιοπρεπούς.»
(odikosmaskavafis)

"Καβάφης, Μακριά", Γ, Ψυχοπαίδης

"Θά 'θελα αυτήν την μνήμη να την πω...
Μα έτσι εσβύσθη πια... σαν τίποτε δεν απομένει –
γιατί μακρυά, στα πρώτα εφηβικά μου χρόνια κείται.


Δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί...
Εκείνη του Αυγούστου – Αύγουστος ήταν; – η βραδιά...
Μόλις θυμούμαι πια τα μάτια∙ ήσαν, θαρρώ, μαβιά...
Α ναί, μαβιά∙ ένα σαπφείρινο μαβί"

Ελάχιστες είναι οι ψηφίδες που έχουν διασωθεί σαν ανάμνηση του ποιητή. Η βίωση της εμπειρίας χάνεται στη θολούρα του χρόνου. Όμως, η οσμή της απόλαυσης που είχε νοιώσει είναι δυνατή και ικανή να σμιλεύσει τη μνήμη και στη συνέχεια να τη μετουσιώσει σε ποίημα...

Ο  πρώτος έλληνας συνθέτης που μελοποίησε Καβάφη ήταν ο μεγάλος  Δ.Μητρόπουλος, που δεν έμεινε ασυγκίνητος από τον ερωτικό Καβαφικό λόγο και με την αξεπέραστη συνθετική του ματιά πλάθει το 1925 τις περίφημες "14 Inventions"  για φωνή και πιάνο σε ποίηση Κ. Καβάφη.

Παίρνει ποιήματά του ερωτικά, τολμηρά, ρεαλιστικά, ελευθερωμένα από δεσμεύσεις και κοινωνικές προκαταλήψεις τα οποία προτρέπουν, εμπνέουν , οδηγούν τον Μητρόπουλο σε συνθετικούς νεωτερισμούς.

Οι Inventions ποιητικά και μουσικά βρίσκονται μπροστά από την εποχή τους, ένα έργο ρεαλιστικό, με πηγαίο αισθησιασμό και ποικίλες μουσικές καινοτομίες.

Η εκτίμηση, που έτρεφε ο συνθέτης προς τον ποιητή είναι εμφανής και καταγράφεται σε δυο επιστολές, που του είχε στείλει προκειμένου να του γνωστοποιήσει  τη μεγάλη απήχηση και εξαιρετική υποδοχή από τους ακροατές, των ποιημάτων του!

Τα ποιήματα της συλλογής αυτής με τον άκρατο ερωτισμό τους ξεχειλίζουν συναίσθημα και αλήθειες...
Ρεαλιστικά στο λόγο, πρωτοπόρα στη μουσική τους δομή, απελευθερωμένα από κάθε είδους προκατάληψη και δέσμευση.

"Μακρυά", Γεύσω Παπαδάκη

Το παραπάνω εικαστικό της Γεύσως Παπαδάκη με τίτλο "Μακρυά" είναι έμπνευση από το ομώνυμο ποίημα του Κων. Καβάφη.

Το έργο ανήκει στη σειρά της: "α...όπως αγάπη", με έργα εμπνευσμένα από στίχους ποιητών μας με θέμα τον έρωτα.
Υπαρξιακής αναζήτησης το Καβαφικό ποίημα οδηγεί σε παρόμοιες ατραπούς και την καλλιτέχνιδα όπου με αφαίρεση και παραστατικότητα αγγίζει τα όρια μιας ψευδαισθητικής αντίληψης του ψυχικού βιώματος. Σκαλίζει τρυφερά τα σπλάχνα του ποιητή, αφουγκράζεται στα ψιθυριστά του λόγια τις πρώτες ερωτικές του μνήμες, την ερωτική επιθυμία του για να στήσει με τα πινέλα της ένα διάλογο μαζί του...



Ακούμε το ποίημα "Μακρυά" σε δυο εκδοχές:
1. Για σοπράνο και πιάνο με τη Λίλα Αδαμάκη
και
2. για βαρύτονο και πιάνο με τον Σπύρο Σακκά.

Δ.Μητρόπουλος: "Μακρυά", ποίηση Καβάφη

Δ.Μητρόπουλος: "Μακρυά", ποίηση Καβάφη

Παλαιότερα κείμενα για τον Καβάφη μπορείτε να διαβάσετε  εδώ και εδώ.

Sibelius - "Kullervo": απόλυτο χάος ή ηφαιστειακή έκρηξη;

 

"Ο Κουλέρβο ρωτά το σπαθί του",
Carl Eneas Sjöstrand

28 Απριλίου του 1892 κάνει πρεμιέρα το συμφωνικό ποίημα του Ζαν Σιμπέλιους: "Kullervo", κάνοντας τον 26χρονο συνθέτη που το διηύθυνε κιόλας, δημοφιλή στην πατρίδα του τη Φινλανδία σχεδόν εν μία νυκτί...

Ο Σιμπέλιους την εποχή σύνθεσης του "Kullervo"

Αναφέρεται σε έναν ήρωα του αριστουργηματικού έπους "Καλεβάλα", που γράφτηκε από τον γλωσσολόγο και λαογράφο Elias Lönnrot το διάστημα 1828-1845, πλέκοντας μύθους, μπαλάντες και λαϊκά άσματα που συγκέντρωσε στα ταξίδια του στην Καρελία.

Το συμφωνικό ποίημα: "Κουλέρβο", που είναι για μεσόφωνο, βαρύτονο, χορωδία και ορχήστρα, μετά την πρεμιέρα του είχε -όπως είπαμε- τεράστια επιτυχία και επέτρεψε στον συνθέτη να παντρευτεί την αγαπημένη του Άινο, καθώς απέδειξε στους δικούς της πως ασχολούμενος με τη σύνθεση μπορούσε να συντηρήσει την οικογένειά τους.

Η σύνθεση του Σιμπέλιους δομείται  σε πέντε μέρη, καθένα από τα οποία παρουσιάζει κι ένα κομμάτι της ζωής του Kουλέρβο:

1. Εισαγωγή
2. Τα νεανικά χρόνια του Κουλέρβο
3. Ο Κουλέρβο και η αδερφή του 
4. Ο Κουλέρβο στη μάχη 
5. Ο θάνατος του Κουλέρβο 

ΥΠΟΘΕΣΗ:

Ο Κουλέρβο είναι ο μόνος επιζών μετά τη σφαγή των μελών της φυλής του.

Ως παιδί βασανίζεται οικτρά, πωλείται ως σκλάβος και χλευάζεται. Δραπετεύει και αποπλανά και βιάζει μια κοπέλα, που αποδεικνύεται η χαμένη του αδερφή.

Εκείνη όταν  συνειδητοποιεί τη σχέση τους, αυτοκτονεί και ο Κουλέρβο παραφρονεί.

Επιστρέφει στην χώρα του ζητώντας εκδίκηση και καταστρέφει  τους φταίχτες χρησιμοποιώντας τις μαγικές του δυνάμεις.

Απευθυνόμενος στο σπαθί του ρωτά: "Είσαι πρόθυμο να πιείς το ένοχο αίμα μου;" και δίνει τέλος στη ζωή του, μπήγοντας το ξίφος στην κοιλιά του.

"O Koυλέρβο στον πόλεμο",Akseli Gallen-Kallela

Παρόλη την επιτυχία, η σύνθεση αποδοκιμάστηκε από ορισμένους, ιδιαίτερα τους Σουηδούς εθνικιστές, που χαρακτήρισαν τον Σιμπέλιους "αποστάτη" γιατί μελοποίησε κείμενο στη Φινλανδική γλώσσα.
(Μην ξεχνάμε πως  η μητρική γλώσσα του συνθέτη  ήταν η Σουηδική).
Έτσι, το έργο παίχτηκε ελάχιστες φορές κατά τη διάρκεια της ζωής του δημιουργού, ο οποίος αρνήθηκε και να το δημοσιεύσει ακόμη. Έδωσε όμως την άδειά του να εκδοθεί μετά το θάνατό του.

Κατά γενική ομολογία, συγκλονιστικότερο και απίστευτης δυναμικής μέρος είναι το τρίτο, στο οποίο ερμηνευτικά ο Σιμπέλιους επέλεξε ανδρική χορωδία, καθώς υποστήριξε πως  αφού σχολιάζει την ερωτική επαφή μεταξύ των πρωταγωνιστών  θα έφερνε σε δύσκολη θέση γυναίκες χορωδούς. Οι ανδρικές φωνές ηχούν σαν ωμή κραυγή, που φέρνει μούδιασμα στο σώμα, στο μυαλό... Ατέρμονη θλίψη, απόγνωση και αδιέξοδο...

Kullervo Op. 7,  Mov. III: "Kullervo and his sister":

Στην πρεμιέρα ο συνθέτης ήταν κατάχλωμος και τα χέρια του έτρεμαν κατά τη διάρκεια της διεύθυνσης. Παρότι υπήρξαν ακροατές που θεώρησαν "απόλυτο χάος" τη σύνθεση, ένα μεγάλο μέρος του κοινού έπιασε τον παλμό του έργου και πολλοί χαρακτήρισαν τη διαδικασία ακρόασης "όμοια με ηφαιστειακή έκρηξη".
Ο Σιμπέλιους χαλάρωσε μόνο στο τέλος, όταν του δόθηκε η συγχαρητήρια ανθοδέσμη και το ακροατήριο ξέσπασε σε ξέφρενα χειροκροτήματα...

Ακούμε τη σύνθεση ολοκληρωμένη. Από την Εισαγωγή -όπως έγραψαν οι μουσικοκριτικοί- ο συνθέτης "ζωγραφίζει με πλατιές πινελιές το σκοτεινό, δυσοίωνο φόντο του δράματος του τραγικού ήρωα, Κουλέρβο".

Τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Σουηδίας διευθύνει ο Paavo Jarvi:

Η πορεία προς το Γολγοθά...

(discogs)

"Τι είναι η βοή στο Γολγοθά, που ο κόσμος τρέχει επάνω;

Πηγαίνουν να σταυρώσουν δύο με κάποιον πλάνο.

[...]

Φως η ζωή, χαρά το φως!Ας πάω να δω τον πλάνο 

που θα καρφώσουν στο Σταυρό κατά το λόφο επάνω, 

κόσμος, χαλάσματα, περιγελάσματα κι οχλοβοή κι αντάρα, 

χίλιες φωνές σαν μία κι όλες σαν μια κατάρα. 

Που πάει; Σπρώχνει και σπρώχνεται και πνίγεται και πνίγει, 

και σταματά προσμένοντας. Παράμερα ξανοίγει

τρεις μαυροφόρες που κρατούν μια λιποθυμισμένη. 

Θε να' ναι μάνα η δύστυχη!

(απόσπασμα από το ποίημα του Ι.Πολέμη: "Ο τυφλός προ του Σταυρού")

"Via Crucis-Η πορεία προς το Γολγοθά" είναι έργο του Φραντς Λιστ  για μικτή χορωδία, σολίστ και εκκλησιαστικό όργανο, ενώ  αργότερα ο συνθέτης το μετέγραψε και για πιάνο.

Είναι έργο της ωριμότητας του Λιστ, που γράφτηκε στην Ιταλία την περίοδο 1878-1879 και λέγεται πως ο μουσουργός το εμπνεύστηκε από την σειρά υδατογραφιών του  Johann Friedrich Overbeck που απεικονίζει τις στάσεις που σύμφωνα με την θρησκευτική παράδοση έκανε ο Ιησούς στην διαδρομή του προς το Γολγοθά.
Το έργο συνδυάζει Λουθηρανικά χορικά με μελωδίες εμπνευσμένες από χορικά του Μπαχ, ενώ κατανυκτικότατα είναι και τα μέρη με σόλο όργανο, όπου ακολουθώντας  λιτή αρμονική γραμμή ο Λιστ καταφέρνει να  αποδώσει τα 14 στάσιμα της  πορείας, όπως καταγράφονται  στα Ευαγγέλια , συμπληρωμένα από έναν εισαγωγικό ύμνο.
Η Οδός του Μαρτυρίου(Via Dolorosa) που και σήμερα αναπαρίσταται τελετουργικά, είναι η διαδρομή με τις 14 ενδιάμεσες στάσεις  από το Πραιτώριο προς το σημείο της Σταύρωσης.
Το έργο  καθηλώνει με την πνευματικότητά του κι αποπνέει συγκλονιστική γαλήνη, θεϊκή ηρεμία , με τα μουσικά εκφραστικά μέσα δυναμικής και αρμονίας να δηλώνουν  την επίγνωση της αποστολής του  Υιού του Θεού.
Απόλυτα λιτή και με εσωτερικότητα η Λιστ-ική γραφή, εκφράζει αλληγορικά τον ψυχικό Γολγοθά τον οποίο διανύει κάθε άνθρωπος κουβαλώντας το δικό του Σταυρό.

Προκειται για έργο εξαιρετικό και είναι κρίμα που ο Λιστ δεν το είδε ποτέ δημοσιευμένο ή δεν το άκουσε να εκτελείται, αφού παρουσιάστηκε για πρώτη φορά την Μεγάλη Παρασκευή του 1929 στη Βουδαπέστη, δηλαδή 50 χρόνια από την σύνθεσή του.

Τρεις από τις ακουαρέλες του Overbeck, που ενέπνευσαν τον Λιστ:

1. "Via Crucis-στάση 5η", o Σίμων o Kυρηναίος βοηθά τον Ιησού να μεταφέρει το Σταυρό. 

J.F Overbeck: "Via Crucis-στάση 5η"
(vatican)

Στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον, ο Ιησούς φέρεται να κουβαλάει το σταυρό ολομόναχος, όμως οι υπόλοιποι Ευαγγελιστές αναφέρονται σε έναν άντρα από την Κυρήνη( ελληνική αποικία στη Βόρεια Αφρική) που όταν σκόνταψε ο Ιησούς εξαναγκάστηκε από τους Ρωμαίους να κουβαλήσει το Σταυρό του.

"Αγγαρεύουν τότε έναν περαστικό που γυρνούσε από το χωράφι του, για να σηκώσει το σταυρό του Ιησού. Ήταν ο Σίμων ο Κυρηναίος, ο πατέρας του Αλέξανδρου και του Ρούφου."
(Κατά Μάρκο 15:21)

Ο Λιστ  αναπαριστά το επεισόδιο με μεγαλόπρεπο, επιβλητικό σόλο το πληκτροφόρο όργανο:

 Liszt: "Via Crucis - Station V: Simon von Kyrene"

J.F Overbeck: "Via Crucis-στάση 6η"
(veronicaroute)

2. "Via Crucis - 6η στάση", όπου σύμφωνα με την παράδοση μια γυναίκα σκούπισε το πρόσωπο του Χριστού μ' ένα μεταξωτό μαντήλι. 

Το σπίτι της ήταν εκεί κοντά και τ' όνομά της, Βερονίκη. Στο μαντήλι της αποτυπώθηκαν θαυματουργικά τα χαρακτηριστικά του Ιησού και σήμερα βρίσκεται στη Ρώμη, γνωστό ως  "Μανδήλιο της Βερονίκης".

To σόλο πληκτροφόρο εισάγει το μυσταγωγικό χορωδιακό: "O Haupt voll Blut und Wunden - Ω κεφαλή, γεμάτη αίμα και πληγές," σε κείμενο του γερμανού θεολόγου και υμνωδού της μπαρόκ περιόδου, Paul Gerhardt, βασισμένου σε μεσαιωνικό, λατινικό ύμνο.

"Ω, κεφαλή γεμάτη αίμα και πληγές,

γεμάτη πόνο και όλο περιφρόνηση,

Ω, κεφαλή, χλευαστικά στεφανωμένη 

με ακάνθινο στεφάνι βασιλέα..."

Liszt: "Via Crucis - Station VI - Sancta Veronica:

3. "Via Crucis - 8η στάση", όπου ο Ιησούς συναντά και παρηγορεί τις γυναίκες της Ιερουσαλήμ. 

J.F Overbeck: "Via Crucis-στάση 8η"
(vatican)

"Γυναίκες της Ιερουσαλήμ, μην κλαίτε για μένα...-  Nolite flere super me ...",
τραγουδά ο βαρύτονος.

Αν και υπέφερε μεγάλο πόνο και προσωπικό εξευτελισμό, το ενδιαφέρον του Ιησού δεν ήταν ο εαυτός Του, αλλά οι ζωές και οι ψυχές εκείνων που αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο της αιώνιας καταδίκης εξαιτίας της αμαρτίας.

"Τον ακολουθούσε πολύς κόσμος και πολλές γυναίκες, που τον θρηνούσαν χτυπώντας τα στήθη τους. Ο Ιησούς γύρισε σ’ αυτές και τους είπε: "Γυναίκες της Ιερουσαλήμ, μην κλαίτε για μένα· κλάψτε μάλλον για τον εαυτό σας, και για τα παιδιά σας, γιατί έρχονται μέρες που θα λένε: “καλότυχες οι άτεκνες, όσες δε γέννησαν κι όσες δε θήλασαν παιδιά"
(Λουκάν 23, 27-29)

Liszt: "Via Crucis - Station VIII- Women of Jerusalem"

Φίλοι μου, οι ψυχές όλων μας συμπάσχουν και ακολουθούν τον Θεάνθρωπο στο μαρτυρικό Γολγοθά.
Με ευλάβεια ας ανοίξουμε τις ψυχές μας για να αποδεχθούμε την αγάπη και την ελπίδα που απορρέει από την κορυφαία απόδειξη της χριστιανικής πίστης, τη Σταύρωση και την Ανάσταση!

Franz Liszt - "Via Crucis", oλοκληρωμένο:

Kύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή...

"Η αμαρτωλή γυναίκα αλείφει με μύρο τα πόδια του Ιησού"
λεπτομέρεια, Jacob Beschey 

 Το Τροπάριο της Κασσιανής με την έντονη δραματικότητά του μιλά στην ευαίσθητη ψυχή όλων.

Ουδείς αναμάρτητος και ο αγώνας συνεχής για την εξιλέωση.

Μια υπαρξιακή τοποθέτηση, οι στίχοι της ευσεβούς, λόγιας ποιήτριας του Βυζαντίου, μια εκ βαθέων συγκλονιστική εξομολόγηση...

"Κύριε, η γυναίκα που έπεσε, σε τόσες αµαρτίες,

σαν άκουσε, σαν ένοιωσε τη θεϊκή σου Χάρη

σαν µυροφόρας ένδυµα, στα κλάµατα πνιγµένη

µύρα προ του θανάτου Σου,εντάφια σου φέρνει,

και ωιµέ, στενάζει, κλαίει και θρηνεί 

πολλή µε δέρνει νύχτα

ασέληνη και σκοτεινή έρως της αµαρτίας

νύχτα που φλέγει και κεντά πόθους ακολασίας.

Δέξου Χριστέ, τα δάκρυα τα πύρινα που χύνω

Συ, που στα σύννεφα τραβάς της θάλασσας το κύµα.

Γύρισε την συµπόνια Σου, στους στεναγµούς µου,

Συ πώγυρες τους ουρανούς στην θεία γέννησή Σου.

Τα πόδια σου τα άγια, άφησε να φιλήσω

και να σκουπίσω άφησε µε τα ξανθά µαλλιά µου

Τα πόδια, που σαν άκουσε τον κρότο τους η Εύα

το δειλινό µεσ” στην Εδέµ κρύφθηκε από φόβο.

Τις τόσες αµαρτίες µου και τη βαθιά Σου κρίση

ποιος να µετρήσει ηµπορεί Χριστέ µου, ψυχοσώστη

Μη µε αφήνεις έρηµη και ταπεινή σου δούλη Σου,

όπου έχεις, ως Θεός άπειρη καλοσύνη".

("Τροπάριον της Κασσιανής", απόδοση από τον Κωστή Παλαμά)

Η Κασσιανή έγραψε το Τροπάριο στο μοναστήρι, όπου κατέφυγε μετά το γνωστό περιστατικό με τον αυτοκράτορα, Θεόφιλο. Εκεί στο ήρεμο και υποβλητικό περιβάλλον ξεδίπλωσε το καλλιτεχνικό της ταλέντο, που σε συνδυασμό με τη βαθιά πίστη και το απαράμιλλο θρησκευτικό της συναίσθημα έγραψε υμνωδίες και τροπάρια.
Το κείμενό της αναφέρεται στην αμαρτωλή γυναίκα, που ο Χριστός έσωσε από λιθοβολισμό και πολλοί ταυτίζουν με τη Μαρία Μαγδαληνή.

Από τη γνωστή και κατανυκτικότατη μελωδία του Τροπαρίου εμπνεύστηκαν κι άλλοι συνθέτες.

1. Ο Κερκυραίος συνθέτης Νικόλαος Μάντζαρος, βασικός εκπρόσωπος της Επτανησιακής μας Σχολής μελοποίησε το Τροπάριο της Κασσιανής για τετράφωνη ανδρική χορωδία.

2. Η σύνθεση του Μίκη Θεοδωράκη: "Troparion" ανήκει στα πρώιμα έργα του συνθέτη.
Γράφτηκε ων έφηβος και σπουδαστής ακόμη του Ωδείου. Ο Μίκης βασίζεται στα μοτίβα του εκκλησιαστικού ύμνου, χρωματίζοντάς τα με δυτικές αρμονίες.
To "Τroparion" εκτελείται από τετράφωνη μικτή χορωδία και ορχήστρα.

"Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες, σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά

πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:

Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,

η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.

Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,

εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.

Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,

εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.

Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,

και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου

αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε, από το φόβο της κρύφτηκε.

Των αμαρτιών μου τα πλήθη και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση, ψυχοσώστη Σωτήρα μου;

Μην καταφρονέσης τη δούλη σου, εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος"

("Τροπάριον της Κασσιανής", απόδοση από τον Φ.Κόντογλου)

3. Έμπνευση από την Κασσιανή είναι και η σύνθεση του Χρήστου Χατζή.
Όπως δηλώνει ο ίδιος:
"Έχω χωρίσει το κείμενο σε πέντε ενότητες: το πρώτο και το τελευταίο είναι λατρευτικό και εξομολογητικό. Το δεύτερο είναι σκοτεινό (Magdalen: περιγράφει την έλξη που έχει η αμαρτία και το σκοτάδι), το τρίτο είναι γεμάτο κοσμικό μεγαλείο, ενώ το τέταρτο είναι μια σύντομη περιγραφή της αρχικής πτώσης στον Παράδεισο.
Τα μέρη της σύνθεσης βασίζονται σε βυζαντινά, δυτικοευρωπαϊκά στοιχεία αλλά και στοιχεία ρομαντισμού, μινιμαλισμού και μπλουζ. Το έργο έχει σχεδιαστεί για να ευδοκιμεί σε ένα μεγάλο ακουστικό χώρο". 

4. Ο Ivan Moody, μουσικολόγος, θεολόγος και ιερωμένος, μαθήτευσε στο πλευρό του Τζων Τάβενερ, και το ανατολικό λειτουργικό άσμα είχε μεγάλη επιρροή στη μουσική του.
Το έργο του: "Troparion of Kassiani" είναι για γυναικείες φωνές και δομείται σε τρία μέρη.

Για τη σύνθεση "Κασσιανή" του Δ. Μητρόπουλου σε απόδοση του Τροπαρίου από τον Παλαμά μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

(www.naxos.com, ektimotheou.blogspot.com)

Ρακίνας - Μότσαρτ: Μιθριδάτης, ο βασιλιάς του Πόντου...

 

Ένας από  τους σημαντικότερους Γάλλους κλασικούς συγγραφείς είναι ο Ρακίνας. 
Θεωρείται ο πρώτος που συνέθεσε αξιόλογες τραγωδίες μετά τους Έλληνες κλασικούς.
Πηγή έμπνευσης των έργων του υπήρξαν οι τραγωδίες των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων.
Στη μνήμη του (έφυγε σαν σήμερα 21 Απριλίου 1699) αναφερόμαστε στο έργο του "Μιθριδάτης".

Λέγεται πως ο Ρακίνας, τελειοποίησε το κλασικό θέατρο, ένα εκφραστικό όργανο αναπαραγωγής των μύθων, για να εξετάσει από κοντά τα πρόσωπα των ηρώων του και να διαπιστώσει την ατελή τους φύση.

Ετσι στο θεατρικό του, έμπνευση από τον  επιφανή Βασιλιά του Πόντου ο οποίος  είχε κατακλύσει τα έθνη, όρθιος ακόμα και όταν ηττάται, τον παρουσιάζει ηγετική φωνή, που απειλεί την ίδια τη Ρώμη.
Τον μεταφέρει κατ' ευθείαν από τη σκηνή της Ιστορίας στο θέατρο, όπου ο ηρωισμός συνυφαίνεται με τον έρωτα και με τα πιο βίαια πάθη.

Σκηνή από τον "Μιθριδάτη", Ρακίνα

εικονογράφηση-ΜΕΤ

"Άρπαγες διψαλέοι του πλούτου των εθνών
που όλους εδώ τους φέρνει η φήμη θησαυρών.
Συρρέουν κατά μάζες. Φθόνοι τους τριβελίζουν.
Τη γη τους παρατούνε, τη γη μας πλημμυρίζουν. 

Ολέθρια συμπάθεια που έδωσα και πήρα!
Ένωση τόσο τέλεια που ματαιώνει η μοίρα!
Αχ! Με τι ορμή παράφορη  έσμιξαν οι ουρανοί
καρδιές που δεν προόριζαν  να ζήσουνε μαζί! "

(Ρακίνας: "Μιθριδάτης, ο βασιλιάς του Πόντου")


Ο Μιθριδάτης Στ' ο Ευπάτορας αντιστάθηκε σθεναρά στους Ρωμαίους. Ο Ρακίνας παρουσιάζει αρκετά επεισόδια της ζωής του Μιθριδάτη και, ως συνήθως, δίνει μεγάλη σημασία στις ερωτικές ίντριγκες.
Ο Μιθριδάτης ήταν η αγαπημένη τραγωδία του Λουδοβίκου XIV.

Σκηνή από τον "Μιθριδάτη", Ρακίνα
εικονογράφηση-ΜΕΤ

Πυρήνας, η σύγκρουση µεταξύ δύο αδελφών (του Ξιφάρη και του Φαρνάκη) που αγαπούν την ίδια γυναίκα. Ο Ρακίνας με το θέμα του Μιθριδάτη "έπληξε" τους Αψβούργους.

Βασισμένος στο κείμενο του Ρακίνα ο 14χρονος  Β.Α. Μότσαρτ θα συνθέσει την ομότιτλη ιστορική όπερα seria σε 3 πράξεις.
Ηταν το έργο, με το οποίο έδειξε σε όλους το ταλέντο του στη σκηνική μουσική ξεπετάχτηκε στο χώρο της όπερας. Το λιμπρέτο ακολουθεί μεν το Ρακίνα, όπου ο βασιλιάς εκτός από ηγέτης παρουσιάζεται και παθολογικά ζηλιάρης, όμως υπάρχει και μια "αντιστροφή ρόλων" με τον θεατρικό συγγραφέα, καθώς ο Μότσαρτ έπαιρνε την εκδίκησή του ταυτίζοντας τους νικητές Ρωμαίους με την Αυστροουγγρική αυτοκρατορία.

Η πολιτική διάσταση του έργου έγκειται στην καταγωγή του συνθέτη από το Σάλτσµπουργκ της Αυστρίας, στην αυτοκρατορία της οποίας ανήκε τότε η περιοχή του Μιλάνο, όπου ανέβηκε η όπερα μετά την παραγγελία από τον Αυστριακό διοικητή της πόλης.
Ενώ στο γαλλικό πρότυπο οι Ρωμαίοι στρατηγοί δεν εμφανίζονται, στο λιμπρέτο του Μότσαρτ κανουν έντονη την παρουσία τους.

"O 14χρονος Μότσαρτ στην Ιταλία",
Giambettino Cignaroli 

Οι μικρές αλλαγές στην Μοτσάρτια όπερα θέλουν ως αγαπημένη του Μιθριδάτη την Ασπασία, ενώ παραμένουν οι Ξιφάρης, Φαρνάκης και Ισμήνη, πριγκίπισσα των Πάρθων.

Η όπερα είχε τεράστια επιτυχία, καθώς ανέβηκε 21 φορές, παρά τις αμφιβολίες για το νεαρό της ηλικίας του Μότσαρτ.

Η όπερα μπορεί να διαθέτει μόνο δυο ensembles, καθώς  διακρίνεται για τις δεξιοτεχνικότατες άριες των βασικών ρόλων, όμως και τα δυο είναι ξεχωριστά και αξιοσημείωτα.

Πρόκειται για το ντουέτο με τους  Ξιφάρη, (γιου του Μιθριδάτη) και Ασπασία και το  κουιντέτο του φινάλε,  χαρακτηριστικό της μπαρόκ opera seria να ολοκληρώνεται με ένα σύντομο χορωδιακό ή tutti. Εδώ είναι μόλις ενός λεπτού. Ερμηνεύεται από τους Ξιφάρη, Ασπασία, Φαρνάκη, Ισμήνη και Αρμπάτη, οι οποίοι υπόσχονται στον Μιθριδάτη πως θα απελευθερώσουν το λαό από τους Ρωμαίους λίγο πριν ο βασιλιάς του Πόντου αυτοκτονήσει προκειμένου να αποφύγει την αιχμαλωσία.


Τα ακούμε και τα δυο μαζί με την ουβερτούρα:

1. "Se viver non degg’io", Duet:

2. "Non si ceda", Quintett:

"Δεν παραδινόμαστε στο Καπιτώλιο,

αντιστεκόμαστε με περηφάνεια.

Ποτέ πόλεμος και πάντα ειρήνη 

σ' ολόκληρο τον κόσμο

να χαρίσουμε την ελευθερία."

3. Η Ουβερτούρα:

(Το κείμενο έχει βασιστεί σε στοιχεία από:  homouniversalis, academia. edu, newsville)

Ο Σαρλώ που πάντα συγκινεί...

(από: pinterest)

"— Και τούτος εδώ με το μπαστουνάκι;

— Αυτός είναι ο Σαρλός. Αυτόν θα δούμε σήμερα.

— Είναι εδώ; Ήρθε στην Άρτα;

— Όχι, μωρέ…

— Τότε πώς θα τον δούμε;

— Περίμενε, ντε…

— Στη φωτογραφία θα ’ναι;

— Ναι. Αλλά θα κουνιέται, θα περπατάει, θα τρέχει.
[...]
Τότε ο Σαρλός πήγε κατά τα σκουπίδια. Τον έβλεπε να περπατάει έτσι παρτσακλά, με το καπελάκι του το στρογγυλό, το στενό του το σακάκι, το αστείο του το μουστάκι, τα φαρδιά του τα παντελόνια, τα χοντρά του τρύπια παπούτσια και το μπαστουνάκι του κι ένιωσε την καρδιά του να ξαλαφρώνει λίγο.
[...]
Ήταν τόσο γλυκούλης και τόσο καλός ετούτος ο παράξενος αλητάκος."

(Ντίνος Δημόπουλος, "Τα δελφινάκια του Αμβρακικού", Κείμενα Ν.Ε Λογοτεχνίας)

Παρακολουθείστε ολόκληρη την ταινία στο παρακάτω βίντεο. Η συγκινητική σκηνή "στον κινηματόγραφο" με το Σαρλό στο 31:36:

Ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο γλυκούλης, παράξενος αλητάκος, που μιλούσε με τα μάτια και που η σιωπή του έλεγε περισσότερα από τα λόγια του, εκτός από ηθοποιός και σκηνοθέτης ασχολήθηκε και με τη μουσική, μια τέχνη στην οποία ήταν αυτοδίδακτος. 

Δεν γνώριζε να διαβάζει ή να γράφει παρτιτούρες και εμπειρικά έπαιζε βιολί, πιάνο και βιολοντσέλο. Έτσι, συνέθεσε αρκετές μουσικές για ταινίες του αλλά και υπέροχα τραγούδια!

Είχε πολλούς φίλους μουσικούς, που τούς ρώταγε ώστε να τού λύνουν οποιαδήποτε απορία περί μουσικής. 

Λάτρευε την κλασική μουσική και κυρίως το λαϊκότροπο στυλ των Ουγγρικών χορών του Μπραμς, το ιμπρεσιονιστικό ύφος του Ντεμπισί, την ανάλαφρη χορευτική μουσική του Τσαϊκόφσκι, τις παραμυθικές, ζωηρές μελωδίες του Κόρσακωφ, τα τρυφερά μουσικά αρώματα του Σοπέν, μα κυρίως λάτρευε την αισθητική, έντονης δραματικότητας, Βαγκνερική μουσική.

Συναναστρεφόταν με βιρτουόζους και τραγουδιστές της εποχής, όπως και συνθέτες, που μαζί τους συχνά ερμήνευε μουσικά έργα...Μενουχίν, Καζάλς, Χάσκιλ, Σαλιάπιν, Ρουμπινστάιν, Μενουχίν, Μπερνστάιν ή Ραχμάνινοφ.

(από: pinterest)

Oι συνθέσεις του δεν διακρίνονται από ιδιαίτερα ή πρωτότυπα μουσικά χαρακτηριστικά, όμως αναδύουν την ευαισθησία του Τσάπλιν, που με στόχο την έκφραση της αλήθειας ξεκινούσε με αφετηρία την καρδιά και το ένστικτό του. 

Μουσικές όλο ρομαντισμό και κομψότητα, μελωδίες του τσίρκου, των βαριετέ,  των μιούζικ χωλ ή των καμπαρέ αναμιγνύονται με κλασικού ύφους  μοτίβα και περιγράφουν τον κόσμο του Σαρλό, που σκορπά γέλιο και συγκίνηση.

Η πρώτη ταινία για την οποία συνέθεσε μουσική ήταν η "City Lights"  του 1931. 

Επίσης, για τη σύνθεση στην ταινία "Τα φώτα της ράμπας"  κέρδισε και το Όσκαρ. Το εισαγωγικό μουσικό θέμα της, που εχει τίτλο "The Terry Theme", είναι από τα δημοφιλέστερα και πιο αγαπητά, γι' αυτό και διασκευάστηκε πολλάκις.

Chaplin: "The Terry Theme"

Η διασκευή για βιολί και πιάνο:

Mε φωνή:

Ο σερ Τσαρλς Σπένσερ Τσάπλιν είναι η πρώτη παγκόσμια αναγνωρίσιμη φιγούρα της κινηματογραφικής τέχνης κι ήρθε στον κόσμο σαν σήμερα, 16 Απριλίου 1889.

Καθήμενος επί πώλου και ως "λάμψη του πρωινού άστρου"....

 

"Την Άνοιξη δεν τη βρήκα τόσο στους αγρούς, ή έστω,

σ’ έναν Μποτιτσέλλι, όσο σε μια μικρή Βαϊφόρο κόκκινη..."

(Οδυσσέας Ελύτης)

'Βαϊφόρος', από pixabay

Χρόνια Πολλά, φίλοι μου!
Πάντα προκαλούν δέος οι θρησκευτικές απεικονίσεις και ιδιαίτερα μια "Βαϊφόρος", που προτρέπει σε στοχασμούς για την εύρεση της Άνοιξης εντός μας..., όπως γράφει στο παραπάνω απόσπασμα και ο τρανός μας ποιητής.
"Βαϊφόρος" ονομάζεται κάθε απεικόνιση του Χριστού που "καθήμενος επί πώλου όνου" εισέρχεται θριαμβευτής στα Ιεροσόλυμα.

Στην ΕΙΚΟΝΑ, ο Χριστός εισέρχεται στα Ιεροσόλυμα καθισμένος σε υποζύγιο, ενώ οι μαθητές ακολουθούν με επικεφαλής τον Πέτρο. Στην πύλη της πόλης τον αναμένει πλήθος κόσμου με χαρούμενα κι ενθουσιώδη πρόσωπα. Ο γέροντας κρατά κλαδί βαγιάς, σύμφωνα με τη συνήθεια στους Ιουδαίους να κρατούν στα χέρια τους τέτοιους κλάδους όταν υποδέχονταν επίσημα πρόσωπα. Τα "βαΐα των φοινίκων" τα συναντούμε ως σύμβολα της πεποίθησης των πρώτων χριστιανών για τη νίκη της πίστης τους.Πίσω από τον Ιησού, απεικονίζεται βραχώδες τοπίο. Ο αγιογράφος με αυτόν τον τρόπο προσδιορίζει την ακτίνα πορείας του  Χριστού.
Η σκηνή αποκτά και μια χαριτωμένη διάσταση με τον καλλιτέχνη να απεικονίζει μικρά παιδιά που γελαστά τοποθετούν κλαδιά στο δρόμο που θα περάσει ο "Βασιλιάς της Δόξης".


Μοναδική είναι η θέση που κατέχει στην καρδιά του Ελύτη η Βυζαντινή τέχνη, στοιχεία της οποίας, όπως γνωρίζουμε, χρησιμοποίησε και στα κολάζ του.
Ο ποιητής μας απεχθανόταν τη δυτικότροπη απεικόνιση, γι'αυτό και η επιλογή μου μιας "Βαϊφόρου" -λόγω ημέρας- από τη Βυζαντινή εικονογραφία.
Αντίθετα με τα εικαστικά, ο Ελύτης αγαπούσε την Μουσική της Δύσης, με μια ιδιαίτερη αδυναμία στον Μότσαρτ(βρίσκουμε αναφορές σε ποιήματά του) και τον Μπαχ.

Η ΚΑΝΤΑΤΑ του ΜΠΑΧ:

Έτσι, επιλέγω να συνοδεύσω μουσικά τη "Βαϊφόρο" του, με την καντάτα του Bach: "Wie schön leuchtet der Morgenstern (Το όμορφο πρωινό αστέρι λάμπει), BWV  1".

Είναι  καντάτα που έγραψε στα χρόνια της Λειψίας.
Συγκεκριμένα, τη συνέθεσε το 1725 για την γιορτή του Ευαγγελισμού που εκείνη την χρονιά όμως συνέπεσε με την Κυριακή των Βαΐων κι από τότε καθιερώθηκε να εκτελείται και αυτή τη μέρα χωρίς αλλαγή του λιμπρέτου, που βασίζεται σε ύμνο του Philipp Nicolai.

Εντυπωσιακότατος ο τρόπος που ο νεαρός Μπαχ καταφέρνει να εστιάσει στην έννοια του κειμένου, με μια ποικιλία μουσικών-αρμονικών μέσων και εκπληκτικά χορωδιακά μέρη.
Ο συνθέτης εναρμονίζει με απλό τρόπο στις χορωδιακές φωνές και διαχωρίζει την μία από την άλλη με ενδιάμεσες παύσεις.
Η ενορχήστρωση είναι πλούσια κι η  "λάμψη του πρωινού άστρου" απεικονίζεται από δύο σόλο βιολιά.
Το ύφος καθίσταται ιδιαιτέρως λαμπρό και μεγαλοπρεπές με τις  μελωδικές φιγούρες των χαλκίνων. Η καντάτα είναι γραμμένη στη φα μείζονα, που οι μουσικολόγοι έχουν αποκαλέσει κλίμακα "προσωπικής χαράς και στοχασμού" για τον μεγάλο κάντορα.

Bach: Cantata BWV 1:"Wie schön leuchtet der Morgenstern":