Balanchine - Bizet: ραντεβού σ'ένα Κρυστάλλινο Παλάτι...

 

Καλησπέρα με μια τιμητική ανάρτηση στο μεγαλύτερο ίσως χορογράφο του 20ου αιώνα...
Αναφέρομαι στον ρωσικής καταγωγής, Τζωρτζ Μπαλανσίν, που πρωτοεμφανίστηκε με τα "Ρωσικά Μπαλέτα".
Ο Μπαλανσίν πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 30 Απριλίου 1983.

Η συμβολή του Μπαλανσίν στο χορό καθιερώνεται με την ίδρυση του μεγαλύτερου χορευτικού συγκροτήματος των ΗΠΑ, του "NYCB-New York City Ballet", του οποίου ήταν διευθυντής για πολλά χρόνια.
Οι χορογραφίες του Μπαλανσίν στηρίζονται στην κληρονομιά του αυθεντικού ακαδημαϊκού μπαλετικού χορού του 19ου αι., εμπλουτισμένου με έντονα καλλιτεχνικά στοιχεία με βάση το λαϊκό φολκλόρ. Τα μπαλέτα του Μπαλανσίν ξεχωρίζουν για τον μινιμαλισμό τoυς, και την στόχευση του καλλιτέχνη στη μουσική ως πρωταρχική επιρροή στη χορογραφία, σε αντίθεση με την αφήγηση. Έτσι, τα μπαλέτα του δεν είναι τόσο αφηγηματικά, όσο απεικονιστικά, πλούσια σε χορογραφική φαντασία.

Από τα πιο πολυερμηνευμένα μπαλέτα του είναι το "Κρυστάλλινο Παλάτι", που πατάει μουσικά στη "Συμφωνία σε Ντο Μείζονα" του Ζωρζ Μπιζέ.

Η μουσική του Μπιζέ:

Είναι έργο της νεότητας του γάλλου συνθέτη, λίγο πριν συμπληρώσει τα δεκαεπτά του χρόνια, γραμμένο την περίοδο που φοιτούσε στο Ωδείο του Παρισιού στην τάξη σύνθεσης του Σαρλ Γκουνώ.
Αν και πρώιμη σύνθεση, αποκαλύπτει τη μελωδική ευρηματικότητα του νεαρού Μπιζέ και την ικανότητά του στην ενορχήστρωση.
Προφανώς, αποτελεί μαθητική εργασία, στην οποία οι στυλιστικές, ορχηστρικές, μελωδικές και αρμονικές ομοιότητες με τις συμφωνίες του Γκουνώ είναι πολυάριθμες και καθιστούν σαφές ότι ο Μπιζέ αναφέρεται άμεσα στον δάσκαλό του.
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρουν οι μουσικολόγοι, οι ομοιότητες εστιάζουν στη Συμφωνία σε Ρε του Γκουνό, που είχε ολοκληρωθεί λίγο πριν ο Μπιζέ καταπιαστεί με τη δική του συμφωνία.
Ίσως γι'αυτό δεν παίχτηκε ποτέ ενόσω ζούσε ο συνθέτης, με την παρτιτούρα να χάνεται ανάμεσα στα αμέτρητα χειρόγραφα της βιβλιοθήκης.

Ο Μπαλανσίν με την χορεύτρια-μούσα του, Suzanne Farrel
(pinterest)

Ήταν το 1933, όταν ανακαλύφθηκε το έργο και εκτελέστηκε.
Κάποια χρόνια αργότερα ο Στραβίνσκυ(συνεργάτης του Μπαλανσίν σε 40 μπαλέτα) ενημέρωσε και πρότεινε στον Μπαλανσίν να το χορογραφήσει. Εκείνος, όταν άκουσε τη μουσική του Μπιζέ, ενθουσιασμένος εμπνεύστηκε ένα υπέροχο μπαλέτο, το οποίο έτυχε των περισσοτέρων αναβιώσεων παγκοσμίως!

Το τιτλοφορούμενο, "Κρυστάλλινο Παλάτι", μπαλέτο, είναι απέριττο μεν στην όψη, εντυπωσιάζει δε, με την άψογη αρχιτεκτονική του και ενθουσιάζει με τις δυναμικές, πολύπλοκες αθλητικές του απαιτήσεις.
Είναι μπαλέτο σε τέσσερις πράξεις που αρχικά συνδέθηκαν με τα χρώματα τεσσάρων πολύτιμων λίθων. Στη συνέχεια μετονομάστηκε σε "Symphony in C".

Το "Κρυστάλλινο Παλάτι ή Συμφωνία σε Ντο" ήταν και το μπαλέτο που ερμηνεύτηκε από το NYCB, τη νύχτα του θανάτου του μεγάλου χορογράφου, το 1983, στο Lincoln Center της Ν.Υόρκης.


Στη φωτογραφία δεξιά βλέπετε τον Μπαλανσίν με την χορεύτρια-μούσα του, Suzanne Farrell, στα παρασκήνια της παράστασης του "Le palais de cristal" το 1968, μπαλέτο που όπως έλεγε η ίδια: "όταν το πρωτοείδε, πήρε την απόφαση να γίνει μπαλαρίνα..."

Balanchine - Bizet: "Le palais de cristal - Symphony in C", ΝYCB

(πρίμα μπαλαρίνα η Susan Hendl)

Στραβίνσκι, η ταύτιση με τον Απόλλωνα της αρχαίας Ελλάδας...

 

"Apollo and the Muses", John Singer Sargent-1921
Μουσείο Καλών Τεχνών -Βοστώνη

Είναι γνωστό το ενδιαφέρον του Ιγκόρ Στραβίνσκι για την κλασική αρχαιότητα, την ελληνική μυθολογία και αρχαία τραγωδία.Αρκετές είναι ο φορές που εμπνεύστηκε από το μεγαλείο του αρχαίου μύθου γράφοντας μεγαλειώδεις, επιβλητικές συνθέσεις.
Από τις μυθολογικές μορφές που ξεχώριζε και θα λέγαμε ταυτιζόταν, ήταν ο Απόλλωνας, θεός του Ήλιου και της Μουσικής.


Το μπαλέτο του: "Απόλλων Μουσηγέτης" σε 2 σκηνές για ορχήστρα εγχόρδων έκανε πρεμιέρα σαν σήμερα, 27 Απριλίου 1928 στην Ουάσιγκτον και ακολούθησε η ευρωπαϊκή πρεμιέρα δύο μήνες αργότερα  στο Παρίσι.


Το μπαλέτο αυτό γράφτηκε  κατόπιν παραγγελίας της Αμερικανίδας Elisabeth Coolidge, προστάτιδας των τεχνών.

"Στον κλασικό χορό βλέπω τον θρίαμβο της τάξης πάνω στο τυχαίο.…την τέλεια έκφραση της απολλωνικής αρχής", δηλώνει ο Στραβίνσκι για τη μπαλετική τέχνη.


Ο Στραβίνσκυ εμπνέεται από το θεό της Μουσικής Απόλλωνα, που αποτελεί και την κεντρική φυσιογνωμία του έργου, ενώ περιορίζει σε τρεις, τις εννέα Μούσες: Καλλιόπη (προστάτιδα της επικής ποίησης), Πολύμνια (προστάτιδα της ιερής ποίησης και της ευγλωττίας) και Τερψιχόρη (προστάτιδα του χορού).

Πρόκειται για έργο, που το χαρακτηρίζει γαλήνη, ηρεμία και μελωδικότητα. Μακριά από τον ξέφρενο ηχοχρωματικό ενθουσιασμό των προηγούμενων μπαλέτων του, "το Πουλί της Φωτιάς" ή την "Ιεροτελεστία της Ανοιξης".


Ο Στραβίνσκι γράφει, όμως και το έξοχο λιμπρέτο...

Ο Απόλλωνας, ο θεός του ήλιου και θεός της μουσικής, συνδέεται με τον  ιερό αριθμό "7", που αντιστοιχεί στον διατονικό γένος της μουσικής, που φαίνεται να είχε στο μυαλό του ο συνθέτης.
Ο Απόλλωνας  αντιπροσωπεύει για τον Στραβίνσκι την ενότητα μουσικής, χορού, εικαστικής και ποιητικής τέχνης σύμφωνα με την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων, όπως αυτή εκφράστηκε μέσω του γαλλικού κλασικισμού του 17ου αι. με τους Ρακίνα, Λυλλί, Πουσέν...

Είναι επίσης πιθανό ο Στραβίνσκι να θεώρησε το θέμα ως αλληγορία της θρησκείας του: ο Απόλλωνας, μια φιγούρα ανθρώπου-θεού. Γεννιέται σαν άνθρωπος και ανατάσσεται ως θεός...Και ο Χριστός όταν γεννήθηκε, όπως ο Απόλλωνας τυλίχτηκε σε "αγνό, λευκοϋφασμένο ρούχο"...
Οι παραλληλισμοί για τον Στραβίνσκυ δεν σταματούν εδώ...
Επιλέγει να φωτίσει και το "3", τον άλλο ιερό αριθμό....
Τρεις οι Μούσες, όσοι και οι Μάγοι, και η τριαδική αρμονία.

The Birth of Apollo in Delos", Giulio Romano 

Ο ρώσος συνθέτης εμπνεύστηκε την αρχική σκηνή της γέννησης του Απόλλωνα όταν διάβασε τη γαλλική μετάφραση του "Δήλιου Ύμνου", απόσπασμα του οποίου σημείωσε και στην πρώτη σελίδα των παρτιτούρων της σύνθεσης:

"...στη Δήλο η μαμή πλησίαζε, η Ειλίθυια

οι πόνοι τη μάνα σφίξανε κι ήτανε να γεννήσει

Αγκάλιασε το φοίνικα

το γόνα στήριξε στο μαλακό χορτάρι

μειδίασε η γης από κάτω

Βγήκε τότε εκείνος προς  το φως

κι όλες μαζί ολόλυξαν οι θεές.

Σε λούσαν Φοίβε μου λαμπρέ με γάργαρο νερό

αγνά και καθαρά σε νέο ύφασμα λευκό και καθαρό, λευκοϋφασμένο.

σε σπαργανώσαν οι θεές και σε χρυσή φασκιά τυλίξαν.

κι ούτε που θήλασε η μάνα τον χρυσάρματο Απόλλωνα

μόνο η Θέμις νέκταρ κι αμβροσία θεϊκιά

με χέρια αθάνατα του πρόσφερε..."

(Εις Απόλλωνα Ύμνος, εκδ. Καθρέφτης, μτφ. Γ.Τριτσιμπίδα, στ. 105-125)

Stravinsky και Diaghilev

Όταν ο Σεργκέι Ντιάγκιλεφ, χορογράφος και δημιουργός των περίφημων Ρωσικών Μπαλέτων άκουσε τη μουσική για πρώτη φορά παιγμένη στο πιάνο από τον Ιγκόρ ενθουσιάστηκε, χαρακτηρίζοντάς το:

"καταπληκτικό, εξαιρετικά ήρεμο και με μουσική σαφήνεια,  διάφανα, ξεκάθαρα μοτίβα, όλα γραμμένα σε μείζονα κλίμακα...Μουσική, που δεν ανήκει στον κόσμο ετούτο, μα σε κάποιον άλλο, άνωθεν..."



Το μπαλέτο ολοκληρώθηκε το 1928 και παρουσιάστηκε λίγες μέρες αργότερα.

Μετά την εισαγωγή, (στο ύφος της γαλλικής ουβερτούρας του 17ου αι.) ανοίγει η Α΄ Σκηνή και παρουσιάζει τη γέννηση του θεού της μυθολογίας μας, ενώ στη Β΄ Σκηνή γίνεται η συνάντησή του με τις 3 προστάτιδες των τεχνών, που τον εκπαιδεύουν στην επική ποίηση, το χορό και τη ρητορική τέχνη.

"Apotheosis of Apollo", James Thornhill 

Συγκεκριμένα η εξέλιξη της υπόθεσης λαμβάνει χώρα σε 10  σκηνές:


    1. Πρόλογος: Η Γέννηση του Απόλλωνα
    2. Variation του Απόλλωνα
    3. Pas d’action: Ο Απόλλωνας και οι Μούσες
    4. Variation της Καλλιόπης
    5. Variation της Πολύμνιας
    6. Variation της Τερψιχόρης
    7. Variation του Απόλλωνα
    8. Pas de deux: Απόλλωνας και Τερψιχόρη
    9. Coda: Aπόλλων και Μούσες
    10. Αποθέωση: Απόλλων και οι Μούσες



Εντύπωση προκαλεί η coda, η πιο "οδυνηρή" σκηνή του μπαλέτου, όπου όταν αποχωρούν ο Απόλλωνας και οι Μούσες, αφήνοντας τους ανθρώπους στη θνητότητά τους, η μουσική ενώ καθ'όλη τη διάρκεια του μπαλέτου ακούγονταν σε μείζονα τρόπο, αλλάζει σε ελάσσονα, για να αποδώσει το συναίσθημα του κενού από τη συνειδητοποίηση της μηδαμινότητας των ανθρώπων...
Ο μείζων τρόπος επανέρχεται στην τελική "Apotheosis".

Stravinsky: "Apollon musagète" / Herbert von Karajan-Berlin Philharmonic Orchestra:

Μουσικές αναφορές στον "Κοριολανό"...

 

"O άγγλος ηθοποιός John Philip Kemble
στο ρόλο του Κοριολανού του Σαίξπηρ"
Sir Thomas Lawrence

"Αουφίδιος: 

Δεν σε γνωρίζω: πώς ονομάζεσαι;

Κοριολανός: 

Είμαι ο Γάιος Μάρκιος, αυτός που μεγάλες συμφορές και δυστυχήματα προξενήσε -σε σένα ιδίως- και σ' όλους τους Ουλούσκους.
Μάρτυρας όσων λέγω, το παρωνύμιό μου: "Κοριολανός".
Οι πολύπονες  υπηρεσίες μου, οι έσχατοι κίνδυνοι και το υπέρ της αγνώμονος πατρίδος μου χυθέν  αίμα.
[...] 
μόνον αυτό το όνομα μ' απέμεινε.
Ο φθόνος και η σκληρότητα του λαού, εξαφάνισαν όλα τα υπόλοιπα.
Ανέχτηκαν να εκδιωχθώ απ' τη Ρώμη  μετά συριγμών.
Προσέρχομαι στην εστία σου, όχι γιατί φοβάμαι το θάνατο, αλλ' απ' το μίσος και την επιθυμία να εκδικηθώ αυτούς που μ' εξορίσαν..."


(Σαίξπηρ:"Κοριολανός", Πράξη IV, Σκηνή 5η-, μτφ: Μ. Δαμιράλης, εκδ.Παρνασσού, σελ. 69-70)




Σαν σήμερα 26 Απριλίου 1564, τρεις μέρες από τη γέννησή του, βαφτίστηκε ο Σαίξπηρ και μάς δίνει αφορμή για μερικά αποσπάσματα από τον "Κοριολανό" του.

"H μητέρα και άλλοι συγγενείς εκλιπαρώντας τον Κοριολανό",
Nicolas Poussin

Ο άγγλος δραματουργός αφηγείται την ιστορία του Κοριολανού, ενός Ρωμαίου στρατιωτικού με το όνομα Γάιος Μάρκιος.
Πήρε όμως το παρατσούκλι  "Κοριολανός" λόγω της εξαιρετικής ανδρείας του, όταν κυρίευσε τα Κορίολα,  πόλη των Ουόλσκων, το 493 π.Χ.
Όταν κινήθηκε εναντίον της γενέτειράς του, Ρώμης με σκοπό να την αφανίσει, αναφέρεται το επεισόδιο με τις Βολουμνία και Βιργιλία, μητέρα και σύζυγό του αντίστοιχα, που έπεσαν στα γόνατά του ζητώντας του να σταματήσει γιατί δεν θα άντεχαν να γίνει καταστροφέας της πατρίδας του.

"H Boλουμνία εκλιπαρεί τον Κοριολανό",
Richard Westall

Και περιγράφει ο Σαίξπηρ τη συγκινητική σκηνή:

"Κοριολανός: 
"Ω, μήτερ, μήτερ! Ιδέ!οι ουρανοί ανοίγονται, ω, μήτερ, ήρασον νίκη ευτυχή μεν για τη Ρώμη, αλλά για τον υιόν σου, πιστεψέ το, η νίκη αυτή θ'αποβεί καταστροφική ως θανάσιμος. 
Αλλ'ας συμβεί ό,τι συμβεί. 
(γυρνώντας προς τον Αουφίδιο):
Αουφίδιε, αδυνατώ να εξακολουθήσω τον πόλεμο. Πες μου φίλτατε, εσύ αντί εμού, θ'άκουγες τη μητέρα σου λιγότερο;"


(Σαίξπηρ:"Κοριολανός", Πράξη V, Σκηνή 2η-, μτφ: Μ. Δαμιράλης, εκδ.Παρνασσού, σελ. 88-89)




Mια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ο Κοριολανός, παράτολμος, θυελλώδης και παρορμητικός στο έπακρο, ο Πλούταρχος στους "Παράλληλους Βίους" του τον παραλληλίζει με τον Αλκιβιάδη.



Οι ΜΟΥΣΙΚΕΣ αναφορές:



1) L.V. Beethoven:  "Εισαγωγή Κοριολανός, έργο 62". 

Γράφτηκε και παρουσιάστηκε στη Βιέννη το 1807. Παρότι ο Μπετόβεν θαύμαζε τον Σαιξπηρικό λόγο, η Εισαγωγή του "Κοριολανός" δεν γράφτηκε από το δράμα του Σαίξπηρ, αλλά από το ομώνυμο δράμα του αυστριακού θεατρικού συγγραφέα Χάινριχ Γιόζεφ φον Κόλιν. Ο Κόλιν στηρίχτηκε στις περιγραφές του Πλούταρχου σε γερμανική μετάφραση, ενώ ο Σαίξπηρ είχε βασιστεί στον Πλούταρχο επίσης, αλλά στην αγγλική μετάφραση του 1579 από τον Sir Thomas North.

Ετσι εξηγείται και η χαρακτηριστική διαφοροποίηση στο τέλος του δράματος. Στον Σαίξπηρ ο Κοριολανός δολοφονείται,  ενώ στον φον Κόλιν αυτοκτονεί. Ένας τραγικός ήρωας, στο πλαίσιο των γερμανικών ρομαντικών ιδεών.
Ο Σαίξπηρ προτιμά τη δολοφονία του ήρωα από συνωμότες, καταδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο την αποστροφή του για το ανώνυμο πλήθος, αυτή την "πρόστυχη μάζα", όπως την αποκαλούσε.

O Mπετόβεν αναπτύσσει τα θέματα του στη ντο ελάσσονα, κλίμακα με την οποία επιθυμεί να εκφράσει τη μαχητικότητα του Κοριολανού, ενώ στη συνέχεια μεταφέρεται στην τρυφερής αύρας μι ύφ., εκφράζοντας τις εκκλήσεις της μητέρας του να σταματήσει.

Θα ακούσουμε την Εισαγωγή υπό την μπαγκέτα του Αρτούρο Τοσκανίνι, καθώς ήταν έργο που ανήκε στο βασικό του ρεπερτόριο και ηχογράφησε αρκετές φορές.

 Beethoven:" Coriolan Overture", Toscanini

2) Αntonio Caldara: 

Περίπου έναν αιώνα νωρίτερα στη Βιέννη επίσης, ο λαμπρός Ιταλός μουσικοσυνθέτης γράφει για τα γενέθλια της αυτοκράτειρας το:  "Marzio Coriolano", μια θριαμβευτικού ύφους όπερα, όπου συνδυάζονται  η ιταλική μελοδραματική εκφραστικότητα με τη γερμανική αντιστικτική αυστηρότητα… Διακρίνεται για την λαμπρή ενορχηστρωτικά, εισαγωγή της με τα μοτίβα να μοιράζονται σάλπιγγες και όμποε και θορυβώδη κρουστά να υπογραμμίζουν το ρυθμό χαρακτηριστικά.

 Antonio Caldara: "Marzio Coriolano, Introduzione":

3) Giacomo Puccini Sr :

Πρόκειται για τον συνονόματο προπάππο του αγαπημένου συνθέτη, Τζάκοπο από την Τοσκανική Λούκα. Ήταν ο πρώτος από τιςπέντε "γενιές συνθετών Πουτσίνι" με τελευταίο τον περίφημο βεριστή.
Ο προπάππος Giacomo ήταν δημοφιλής -στην εποχή του- οργανίστας και αγαπητός κυρίως για τα εκκλησιαστικής μουσικής, έργα του. Ομως, διακρίθηκε και για τις κοσμικές συνθέσεις του, στις οποίες ενσωματώνει στοιχεία τόσο της μπαρόκ όσο και της πρώιμης κλασικής περιόδου.

Από τον "Κοριολανό" του Σαίξπηρ είναι εμπνευσμένη η: "Marzio Coriolano Sinfonia".

4) Tη δεκαετία του '70 ο Σλοβάκος συνθέτης σύγχρονης-κλασικής, Jan Cikker γράφει την τρίπρακτη όπερα "Κοριολανός" σε λιμπρέτο βασισμένο στην ομώνυμη τραγωδία του Σαίξπηρ και τσέχικη  μετάφραση.

Σοστακόβιτς: "Το ποδόσφαιρο είναι το μπαλέτο των μαζών"

 

Ο Σοστακόβιτς στο γήπεδο παρακολουθώντας την αγαπημένη του Ζενίτ
(φωτο από francemusique.fr)

Τα τελευταία χρόνια η 25η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως "Παγκόσμια Ημέρα Ποδοσφαίρου και Φιλίας". Στο πλαίσιο του εορτασμού πραγματοποιούνται φιλικοί ποδοσφαιρικοί αγώνες οι οποίοι ξεκινούν με την ανταλλαγή των συμβολικών "Βραχιολιών της Φιλίας".
Τα Βραχιόλια είναι φτιαγμένα από κορδέλες πράσινου και μπλε χρώματος, όπου το πράσινο συμβολίζει τον χλοοτάπητα και το γαλάζιο του χρώμα του ουρανού.


Έτσι, σήμερα αναφερόμαστε σε έναν ποδοσφαιρόφιλο συνθέτη, δεινό οπαδο της στρογγυλής θεάς. Ντμίτρι Σοστακόβιτς..Ο ρώσος συνθέτης δεν λάτρευε -όπως φαίνεται- μόνο τη μουσική, μα και το ποδόσφαιρο. Μάλιστα υποστήριζε θερμά την ομάδα της  Ζενίτ Αγίας Πετρούπολης(τότε Λένιγκραντ), την οποία ακολουθούσε στα εντός συνήθως έδρας, παιχνίδια της.
Συχνά δε, αρθρογραφούσε σε αθλητικές εφημερίδες σχολιάζοντας τους αγώνες και σύμφωνα με τον Μαξίμ Γκόρκι χαιρόταν και ενθουσιαζόταν με τη νίκη της ομάδας του!

Ο Σοστακόβιτς  σε ρόλο τερματοφύλακα.
Παίζοντας ποδόσφαιρο με το γιο του, Μαξίμ(pinterest)

Οταν έμπαινε κάποιο γκολ τινάζοταν εκστασιασμένος από την κερκίδα, σαν μικρό παιδί!
Τιμητικά δε, τού είχε αναγνωριστεί η ιδιότητα του διαιτητή.


Ο Σοστακόβιτς πάντα ονειρευόταν να συνθέσει έναν ύμνο ποδοσφαίρου.
Η επιθυμία του σχεδόν εκπληρώθηκε το 1930 όταν έγραψε τη μουσική για το μπαλέτο: "The Golden Age, Op. 22".

Σύμφωνα με το λιμπρέτο του αφηγείται τις περιπέτειες μιας ποδοσφαιρικής ομάδας που ανακαλύπτει τον καπιταλιστικό κόσμο σε ένα ταξίδι στη Δύση...  Στη σκηνή, η δυτική παρακμή αντιπροσωπεύεται από χορούς που απαγορεύτηκαν εκείνη την εποχή στη Σοβιετική Ένωση, όπως το foxtrot και το γαλλικό καν-κάν.
Οι ποδοσφαιριστές πέφτουν θύματα ξυλοδαρμού, φυλακίζονται και απελευθερώνονται όταν οι ντόπιοι εργάτες ανατρέπουν τους καπιταλιστές αρχηγούς τους.
Το μπαλέτο τελειώνει με έναν χορό αλληλεγγύης και φιλίας.


Ο  Σοστακόβιτς συνήθιζε να χρησιμοποιεί την έκφραση: "Το ποδόσφαιρο είναι το μπαλέτο των μαζών".

Shostakovich The Golden Age I:

Eπίσης μια άλλη σύνθεση του Σοστακόβιτς-έμπνευση απο το ποδόσφαιρο αποτελεί το 2ο μέρος από τη σουίτα του: "Russian River, Op. 66" με τον υπότιτλο: "Football":

Russian River, Op. 66:  "Football"

Όπως βλέπετε αγαπημένοι φίλοι, η περίπτωση Σοστακόβιτς(που δεν είναι η μοναδική) καταρρίπτει την άποψη πολλών πως η "υψηλή τέχνη", η "ελιτίστικη" κλασική μουσική των ολίγων είναι ασύμπτωτη με την κουλτούρα των μαζών...

24 Απρίλη:ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΑΡΜΕΝΙΩΝ - Vardabet Komitas

 

"Γενοκτονία των Αρμενίων, Ιερή Μνήμη", Meruzhan Khachatryan

Με αφορμή τη σημερινή επέτειο της Γενοκτονίας των ΑΡΜΕΝΙΩΝ, θα σας καλημερίσω με έναν από τους μεγαλύτερους αρμένιους συνθέτες, τον Σογομόν Σογομονιάν (1869 - 1935) ή περισσότερο γνωστό ως Κomitas.
To όνομα Komitas είναι όνομα καθολικού επισκόπου που δόθηκε στον Σογομόν, όταν αποφοίτησε από το Ιεροδιδασκαλείο.
Αργότερα πήρε τον τίτλο του "λόγιου ιερέα" ή στα αρμένικα: "Vartabed".

O Σογομόν Σογομονιάν υπήρξε εκτός από ιερέας, και συνθέτης, χοράρχης, συλλέκτης, εθνομουσικολόγος, μουσικοπαιδαγωγός. Πολλοί τον θεωρούν ως τον ιδρυτή της σύγχρονης αρμενικής κλασικής μουσικής.
Αρχικά είχε σπουδάσει εκκλησιαστική και λαϊκή μουσική, τις οποίες θεωρούσε κοινής ρίζας. Οι σπουδές του τον φέρνουν στο Βερολίνο, όπου έρχεται σε επαφή με την πολυφωνία και το ύφος της Ευρωπαϊκής μουσικής. Σπούδασε Ανώτερα θεωρητικά, σύνθεση, πιάνο και όργανο. Επίσης πήρε μαθήματα τραγουδιού καλλιεργώντας μια όμορφη φωνή βαρύτονου.
Ταυτόχρονα, ο Κομιτάς προετοιμαζόταν για μαέστρος, έτσι συμμετείχε σε πρόβες της Συμφωνικής ορχήστρας και πρόβες όπερας. Παρακολούθησε επίσης διαλέξεις για Φιλοσοφία, Ιστορία της Τέχνης, Ιστορία της Μουσικής και Γενική Ιστορία.
Κατά τη διάρκεια της μελέτης του είχε την ευκαιρία να "επικοινωνήσει" με την ευρωπαϊκή μουσική, εμπλουτίζοντας συνεχώς τις γνώσεις και στη μουσικοκριτική.Πραγματοποίησε διαλέξεις με τον επιφανή καθηγητή της Βερολινέζικης Μουσικής Ακαδημίας Richard Schmidt να παρατηρεί πως "ο Κομιτάς ήταν ένας παθιασμένος εκπρόσωπος της Ανατολής, έτοιμος να χύσει αίμα για κάθε νότα της".

Η προσφορά του στη διατήρηση του Αρμένικου μουσικού πολιτισμού είναι ανεκτίμητη, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής του δεν είναι πρωτότυπη, αλλά πολυφωνική επεξεργασία των μονοφωνικών παραδοσιακών Αρμένικων μελωδιών.

"Ο Κομιτάς στο πιάνο", Sarkis Muradyan

Ο Κομιτάς έγινε το σύμβολο της τραγικής ιστορίας της Αρμενίας. Το έργο του μεταφέρει την πνευματικότητα του αρμενικού λαού με εκπληκτική ακρίβεια.
Στις 24 Απριλίου 1915, επίσημη ημέρα εκκίνησης ενός από τα πιο φρικτά εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη σύγχρονη Ιστορία, της Γενοκτονίας των Αρμενίων, συνελήφθη και μεταφέρθηκε στην Ανατολία. Μια εμπειρία τραυματική, που του προξένησε ψυχική διαταραχή.
Νοσηλεύτηκε σε ψυχιατρικές κλινικές και πέθανε σε ψυχιατρικό ίδρυμα το 1935.
Εχοντας ζήσει τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 κατατάσσεται μεταξύ των Αρμενίων μαρτύρων της γενοκτονίας.

Στα αρχεία του Komitas βρέθηκε η συλλογή "Hayr mer-Πατέρα μας", γραμμένη τον Ιούλιο του 1915, όταν ο Κομιτάς μόλις είχε επιστρέψει από την εξορία και είναι αφιερωμένη στη "Γενοκτονία των Αρμενίων".
H σύνθεση είναι η τελευταία του μεγάλου Αρμένιου ιερέα και μουσικού κι έγινε γνωστή ευρύτερα όταν εκδόθηκε στην Αμερική από μαθητή του.
Μία από τις πιο όμορφες μελωδίες θα ακούσουμε σήμερα, γνωστή ως "Προσευχή των Παιδιών".
Ιδιαίτερη και πολύ συγκινητική είναι η στιγμή σύνθεσης του έργου, αν αναλογιστούμε πως ήταν μια εποχή που ενώ ετίθετο υπό αμφισβήτηση η ίδια η ύπαρξη του αρμενικού λαού, ο Κομιτάς δοσμένος ολοκληρωτικά στη Χριστιανική πίστη και τη μουσική, παρακαλεί -μέσα απ’ τα λόγια ενός παιδιού- τον Θεό να σώσει τις μανάδες, τους πατεράδες , και να τους προστατεύσει…

"Πατέρα μας, ευλογησέ μας! 

δώσε μας τη χάρη Σου, Κυριέ μας!

Δώσε ζωή στη μάνα, 

ζωή δώσε στον πατέρα…

γύρισε το βλέμμα με συμπόνοια 

και κοίταξέ μας…

Ευλόγησέ μας με τον Τίμιο Σταυρό Σου

Προστατεψέ μας, Κύριε και Πατέρα μας!"

Komitas: "Hayr mer":

Το "Dle Yaman" είναι ένα από τα χιλιάδες παραδοσιακά αρμενικά  τραγούδια που συλλέχθηκαν και μεταγράφηκαν από τον Komitas στα αναρίθμητα ταξίδια του στις επαρχίες της χώρας.

Παρότι το τραγούδι περιγράφει την ιστορία μιας τραγικής ερωτικής σχέσης, στο πέρασμα του χρόνου έγινε Ύμνος για τη Γενοκτονία των Αρμενίων. 

Συχνά ερμηνεύεται από σύνολα "ντουντούκ".

Το ντουντούκ, το κατ’ εξοχήν παραδοσιακό όργανο της Αρμενίας είναι αερόφωνο, στον τύπο της φλογέρας και του όμποε. Κατασκευάζεται από ξύλο βερικοκιάς συνήθως (συμπτωματικά ή όχι, πάντως το βερίκοκο είναι το εθνικό φρούτο της Αρμενίας), καρυδιάς ή αχλαδιάς.Έχει χαρακτηριστικό ηχόχρωμα, ζεστό, απαλό και πένθιμο και δεν είναι απλά ενα παραδοσιακό όργανο της Αρμενίας, αλλά λογαριάζεται ως "η φωνή της Αρμένιας ψυχής".
Είναι καταχωρημένο στα αριστουργήματα άυλης κληρονομιάς της Ουνέσκο.

"Dle Yaman", Armenian traditional / Komitas

Ερμηνεύει η καναδή, αρμενικής καταγωγής τραγουδίστρια όπερας,  Isabel Bayrakdarian:

Σαίξπηρ - Προκόφιεφ: Ρωμαίος και Ιουλιέττα

[Αυτή την ανοιξιάτικη μέρα του 1891 γεννήθηκε ο ρώσος συνθέτης…
Την ίδια μέρα του 1564 είχε αφήσει την τελευταία του πνοή ο άγγλος δραματουργός…]

ROMEO and JULIET

ΡΩΜΑΙΟΣ

Σκηνή του Μπαλκονιού-Ρωμαίος και Ιουλιέττα»
Francis Bernard Dicksee

Όποιος δεν έπαθε πληγήν, γελά τον πληγωμένον!

(Η Ιουλιέτα φαίνεται εις το παράθυρόν της).

Αγάλια! 'ς το παράθυρον τι φως εκεί προβάλλει;
Ανατολή επρόβαλε, κ’ η Ιουλιέτα ήλιος!
Ήλιε γλυκέ, ανάτειλε και σβύσε την Σελήνην.
Ιδέ την απ' την ζήλειάν της αχνίζει και θαμπόνει,
διότι συ την ξεπερνάς 'ς την δόξαν και 'ς τα κάλλη.
[..]
ΙΟΥΛΙΕΤΑ
Αχ

ΡΩΜΑΙΟΣ
Ομιλεί. — Ομίλει,
ομίλει, άγγελε λαμπρέ! — Μου έλαμψες ‘ς το σκότος

ΙΟΥΛΙΕΤΑ
Ρωμαίε, ω Ρωμαίε! Αχ! τι λέγεσαι Ρωμαίος;
Αρνήσου τον πατέρα σου, παραίτα τ' όνομά σου,
ή αν δεν θέλης, μοναχά πως μ' αγαπάς ορκίσου
και έπαυσα να λέγομαι του Καπουλέτου κόρη

ΡΩΜΑΙΟΣ
Ν' ακούσω κι’ άλλα; ή αυτά με φθάνουν;

Ford Maddox Brown

ΙΟΥΛΙΕΤΑ
Τ' όνομά σου
είναι ο μόνος μου εχθρός. Μοντέκης αν δεν ήσουν…
ΡΩΜΑΙΟΣ
Δεν' ξεύρω με τι όνομα να σου ειπώ ποιος είμαι·
το όνομα μου το μισώ, ω δέσποινα γλυκειά μου,
διότι το εχθρεύεσαι. Γραμμένον αν το είχα,
θα το εξέσχιζα εδώ.
ΙΟΥΛΙΕΤΑ
Και ποιος σ' ωδήγησεν εδώ τον δρόμον σου να εύρης;

ΡΩΜΑΙΟΣ
Ο Έρως, που μου έδειξε τον τρόπον να τον μάθω·
εκείνος έβαλε τον νουν, κ' έβαλα 'γώ τα μάτια.
Δεν είμ' εγώ θαλασσινός, αλλά και εις την άκρην
του κόσμου αν ευρίσκεσο, — και έως τ' ακρογιάλι
που βρέχει του ωκεανού το τελευταίον κύμα
δι’ ένα τέτοιον θησαυρόν τολμούσα ν' αρμενίσω...

(Απόσπασμα από το «Ρωμαίος και Ιουλιέττα» του Σαίξπηρ και την περίφημη «Σκηνή του Μπαλκονιού»)



Πρόκειται φυσικά για ένα κορυφαίο έργο του παγκόσμιου ρεπερτορίου! Η πιο διάσημη ερωτική ιστορία όλων των εποχών είναι αυτή που πλάθει ο άγγλος δραματουργός, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ!
Εχει την τρυφερότητα της αγνής πρώτης αγάπης και συγκινεί κάθε ευαίσθητη ψυχή με την τραγική κατάληξη.

Ο Σεργκέι Προκόφιεφ συνέθεσε το μπαλέτο μετά από παραγγελία των Κίρωφ το 1935. Παραγγελία- ευκαιρία για κείνον, αλλά και πρόκληση, καθώς από καιρό επιθυμούσε να αναμετρηθεί με την συνθετική αποτύπωση ενός τραγικού έρωτα, έχοντας κατά νου το Βαγκνερικό "Τριστάνος και Ιζόλδη" και το "Πελλέας και Μελισσάνθη" του Ντεμπισί.

Είχε όμως, προβληματίσει τους συντελεστές, αλλά και την ηγεσία των Σοβιετικών η απόφασή του να δώσει αίσιο τέλος στην ιστορία των εραστών.
Έτσι, η πρεμιέρα άργησε....

Το μπαλέτο παρουσιάστηκε το 1938 στην τότε Τσεχοσλοβακία, που όμως δεν παρακολούθησε ο Προκόφιεφ, καθώς δεν τού επιτρεπόταν η έξοδος από τη χώρα.

Η έμπνευση που αντλεί ο ρώσος συνθέτης από το Σαιξπηρικό αριστούργημα οδηγεί σ' ένα μπαλέτο με κλασική πνοή κι έντονης δραματικότητας!
Xαρακτηριστικό στην ορχήστρα που συνοδεύει το μπαλέτο είναι η χρήση του σαξοφώνου. Ο Προκόφιεφ επιθυμούσε τη δημιουργία της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας, που επιτυχάνεται με το λαμπρό ηχόχρωμα του νέου οργάνου.

Στη συνέχεια γράφτηκαν τρεις σουίτες μπαλέτου από τον συνθετη, καθώς και πιανιστικές εκδοχές της σύνθεσης.

Prokofiev: Romeo and Juliet- «Balcony Scene»/R.Nureyev –M. Fonteyn:

Στο φινάλε, ο Προκόφιεφ στήνει τη σκηνή όπου ο Ρωμαίος θέλει να μαχαιρωθεί, όταν βλέπει τη νεκρή αγαπημένη του. Στην προσπάθεια του φίλου του να τον συγκρατήσει από το εγχείρημα, ξεκινά μια πάλη μεταξύ τους, κατά τη διάρκεια της οποίας κι αφού έχει παρέλθει η επιρροή από το υπνωτικό φίλτρο που είχε πιει, η Ιουλιέττα ξυπνά...
Η σκηνή γεμίζει με χαρούμενους ανθρώπους, που παρακολουθούντον χορό του ζευγαριού... Τα συναισθηματα κορυφώνονται με τη δυναμική της μουσικής, που ολοένα γίνεται εντονότερη, καθώς οι τρισευτυχισμένοι εραστές αποχωρούν  από τη σκηνή χορεύοντας εν μέσω αποθεωτικών τυμπανισμών.

Όμως - όπως είπαμε- αυτή η διαφοροποιημένη από το Σαιξπηρικό κείμενο, εκδοχή, δεν άρεσε στους Σοβιετικούς. Έτσι, το μπαλέτο αναθεωρείται και το τέλος ξαναγράφηκε για να είναι τραγικό. Με αυτό τον τρόπο παρουσιάζεται σήμερα..

Prokofiev: "Romeo and Juliet, final scene":

Τα μέρη που αποκόπηκαν, χρησιμοποιήθηκαν από τον Προκόφιεφ σε άλλα έργα του. Όπως παραδείγματος χάριν στο Σκέρτσο της Πέμπτης Συμφωνίας του:

 Νομίζω, οι φιλόμουσοι και λάτρεις του μπαλέτου αυτού, δεν θα συγχωρούσατε την μη αναφορά μου στο εξαίρετο μέρος του "Χορού των Ιπποτών", μια κορυφαία "μουσική εικόνα" του καρναβαλικού χορού, βασισμένη σε ρυθμικότατα μοτίβα, κομψά και ντελικάτα μεν, δυσοίωνα δε, που προκαλούν αγωνία και εσωτερική αναταραχή για την εξέλιξη...
O Προκόφιεφ με τις ευρηματικές αρμονικές αναπτύξεις των θεμάτων δημιουργεί μια σκοτεινή, μυστηριώδη ατμόσφαιρα...

Prokofiev: "Romeo and Juliet - Dance of the Knights":

Για την πιανιστική εκδοχή της σύνθεσης, ο Προκόφιεφ επέλεξε δέκα θέματα του μπαλέτου, τα οποία τιτλοφόρησε: "Δέκα κομμάτια για πιάνο, Op. 75", απ' όπου θα ακούσουμε το  παραπάνω "Χορός των Ιπποτών ή Montagues and Capulets", Ν. 6 στην κατάταξη δια χειρός Γεβγιένι Κίσσιν, (πατήστε εδώ) 
και το Ν.10.:"Οι παρθένες με τα κρίνα", που αντικατοπτρίζει τον ελεγειακό χορό των νεαρών κοριτσιών δίπλα στην Ιουλιέττα που κείτεται στο νεκροκρέβατό της...

Ο κορυφαίος Σαίξπηρ αναφέρεται στο επεισόδιο στην 4η Πράξη της 5ης Σκηνής του δράματός του:


ΣΚΗΝΗ V, Πράξη IV:

Στον κοιτώνα  της Ιουλιέτας, η οποία βρίσκεται -υποτίθεται- νεκρή στο κρεβάτι της.
Εισέρχεται η παραμάνα της.

Juliet in deathbed, Frederic Leighton

ΠΑΡΑΜΑΝΑ:
[...]
Κυρία! Ιουλιέτα μου!... Αλλοίμονον! Βοήθεια!
Βοήθεια! Η κυρία μου απέθανε! Βοήθεια!
Ώρα κακή! τι ήθελα να γεννηθώ η μαύρη!
Λίγον ρακί! - Αυθέντα μου, κυρία μου, βοήθεια!
Ημέρα ωργισμένη!

(Εισέρχεται η Μάνα της Ιουλιέτας).

ΚΑΠΟΥΛΕΤΑΙΝΑ
Τι έπαθες;

ΠΑΡΑΜΑΝΑ
Κύτταξ' εκεί! Δυστυχισμένη 'μέρα!

ΚΑΠΟΥΛΕΤΑΙΝΑ
Αλλοίμονον, αλλοίμονον! Παιδάκι μου, ζωή μου!
Ω! Αναστήσου, ή κ' εγώ μαζή σου θ' αποθάνω.
Βοήθεια! Βοήθεια! Ω! φώναξε να έλθουν.

(Εισέρχεται ο πατέρας)
[...]

ΚΑΠΟΥΛΕΤΟΣ
Να την ιδώ... Τελειωμένη· κρύα·
το αίμα εσταμάτησε· εβάρυναν τα μέλη·
απεχαιρέτησ' η ζωή τα χείλη της προ ώρας·
ο Θάνατος απλώθηκεν επάνω ‘ς το κορμί της,
 'σαν παγωνιά παράκαιρη εις δροσερόν λουλούδι.

ΠΑΡΑΜΑΝΑ
Ώρα κακή μας 'πλάκωσε!

ΚΑΠΟΥΛΕΤΑΙΝΑ
 Ω συμφορά και πίκρα!

ΚΑΠΟΥΛΕΤΟΣ
Ο Χάρος που την ήρπασε να την μοιρολογήσω,
μου έδεσε την γλώσσαν μου και φράζει την φωνήν μου...

Μπορείτε να δείτε την μπαλετική σκηνή εδώ.

Αναζητείστε και άλλες μεταγραφές για συνδυασμούς οργάνων( βιολί - πιάνο,... πιάνο - τσέλο, κλπ)

Μπαχ - Παρθένης: "Και αναστάντα τη τρίτη ημέρα..."

 

Κωνσταντίνος Παρθένης: "Η Ανάσταση"

"Και αναστάντα τη τρίτη ημέρα, κατά τας Γραφάς. Και ανελθόντα εις τους ουρανούς..."


Μεγάλο Σάββατο, μέρα της Λύτρωσης, μέρα της Ανάστασης, της ανανέωσης και της ελπίδας...



Ο Κωνσταντίνος Παρθένης φιλοτέχνησε την "Ανάστασή" του το 1917.
Στο εικαστικό αυτό αποκαλύπτεται η μοναδική ικανότητα του ζωγράφου να αποτυπώνει το πνευματικό και υπερβατικό.
Η πνευματικότητα καθίσταται ορατή με το χρώμα, τις λεπτές πινελιές και τις εξαϋλωμένες φιγούρες. Το σώμα του Χριστού είναι τυλιγμένο με σάβανο και τοποθετημένο στα δεξιά της σύνθεσης. Μοιάζει μετέωρο πάνω από τον τάφο, καθώς ανεβαίνει θριαμβευτικά στους ουρανούς. Το πρόσωπο του Χριστού βασίζεται σε στοιχεία της Βυζαντινής παράδοσης.
Τρεις στρατιώτες που φρουρούν τον τάφο, χρωματικά εναρμονίζονται με τα χρώματα της όλης σύνθεσης.
Όπως λέει ο ιστορικός τέχνης, Χρύσανθος Χρήστου: "Στην περίπτωση των φρουρών ο Παρθένης χρησιμοποιεί το μανιεριστικό τύπο της figura serpentinata, για να δώσει σαφέστερα τη δύσκολη θέση τους. Έτσι, με την καθετότητα του Χριστού τονίζονται η βεβαιότητα και η ασφάλεια, με την κυρτότητα των φρουρών, η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια".

Η "Ανάσταση" του Παρθένη έχει τη σφραγίδα του εκθαμβωτικού αττικού φωτός. Έτσι το έργο παίρνει ένα δοξαστικό χαρακτήρα, όπως είναι αυτός της Ανάστασης, της νίκης της ζωής πάνω στο θάνατο.
Στο βάθος, λόφοι και δέντρα, σε χρώματα που ανταποκρίνονται σε κείνα των υπολοίπων μορφών.

***

Ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ προσεγγίζει ιδιαίτερα την Ανάσταση, καθώς η "γνωριμία" του με το θάνατο έγινε πριν ακόμη συμπληρώσει τα δέκα χρόνια του  με το θάνατο των δύο γονέων του.

Ετσι, -όπως υποστήριζε- έβλεπε το θάνατο ως την  πύλη μέσω της οποίας  κανείς μεταφέρεται από τον γήινο και θλιβερό, σε έναν άλλο, χαρούμενο κόσμο.

Οι θρησκευτικές συνθέσεις του, με κατάνυξη, δέος και πνευματική ευφροσύνη, μαρτυρούν την αδιάκοπη συγκέντρωση του στο "χαροποιό πένθος", που οδηγεί στην Ανάσταση.

Η "Λειτουργία σε σι ελ". είναι σύνθεση αρκετά εκτεταμένη σε διάρκεια και ολοκληρώθηκε ένα χρόνο πριν το θάνατο του Μπαχ, με το μεγαλύτερο των τμημάτων της ν' αποτελούν παλαιότερες εργασίες του.

Για μια ακόμη φορά η ακλόνητη πίστη του συνθέτη ενώνεται με το μουσικό του ταλέντο, αποδεικνύοντας τους δεσμούς της μουσικής με τη θρησκευτικότητα.
Ο μέγας κάντορας φέρνει στην επιφάνεια το βαθύ μήνυμα της μυστικής γλώσσας της μουσικής στις ιερότερες στιγμές του ανθρώπου, την ώρα της πνευματικής ανάτασης...

Το κείμενο της λειτουργίας είναι δοξαστικό, δίνει έμφαση στην Ανάσταση του Ιησού και υπενθυμίζει πως η Αγάπη του Χριστού αποτελεί την σωτηρία του ανθρώπου.

Από το "Credo" της "Λειτουργίας σε Σι ελ" θα ακούσουμε το: 

"Et resurrexit tertia die-Και αναστάντα τη τρίτη ημέρα"

Σε όργανα εποχής από την φημισμένη Orkest van de Achttiende Eeuw(Ορχήστρα του 18ου αι.)
και σε δ/νση του ιδρυτή της, Frans Brüggen.

Ενα αριστουργηματικό ακουόραμα επικοινωνίας με το απειροτέλειο Θείο!

Ήχοι βαθιάς ευλάβειας και ψυχικής ανάτασης!

Bach: "Et Resurrexit":

Χαίντελ και Τέλεμαν: "Πάθη κατά Brockes - Ο Μυστικός Δείπνος"

"Ο μυστικός Δείπνος", Δ. Θεοτοκόπουλος, Pinacoteca Bologna(1568)

Κατά τη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου ο Χριστός έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του
και τους κοινώνησε το σώμα και το αίμα Του.

"Λάβετε φάγετε! Τούτο εστί το σώμα μου
Και λαβών το ποτήριον και ευχαριστήσας έδωκεν αυτούς λέγων

"Πίετε εξ αυτού πάντες. Τούτο γάρ εστι το αίμα μου το της καινής διαθήκης το περί πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών." 

 (Μαρκ. 26)

Στο έργο του Θεοτοκόπουλου είναι εμφανής η διάθεσή του να αναπαραστήσει με φυσικό τρόπο την κίνηση των σωμάτων και τη θέση τους στο χώρο. Tα χαρακτηριστικά των προσώπων παραμορφώνονται, οι φιγούρες είναι λεπτές και επιμήκεις και ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί έντονο, ή όπως αναφέρεται συχνά, "οξύ" χρώμα.

"Πάθη κατά Brockes" (Brockes Passion)

Από τα δημοφιλέστερα κείμενα με αναφορές στη ζωή του Χριστού είναι του Γερμανού ποιητή Berthold Heinrich Brockes , που βασισμένος στα τέσσερα Ευαγγέλια, δημοσιευσε το 1712  την πορεία του Ιησού από τον μυστικό δείπνο μέχρι την Ανάσταση.

Ειναι η ποιητική συλλογή: "Ο Ιησούς μαρτύρησε και πέθανε για την αμαρτία του κόσμου", γνωστή ως "Πάθη κατά Brockes-Brockes Passion".
Μελοποιήθηκαν  από αρκετούς συνθέτες, με δυο να ξεχωρίζουν για τις δημιουργίες τους:
Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ και  Γκέοργκ Φίλιπ Τέλεμαν.

Ξεχωρίζουν για τη λεπτομερή επεξεργασία και την με ακρίβεια σύνδεση μουσικής-κειμένου, το συναισθηματικό βάθος και τις κατανυκτικότατες, συγκινητικές μελωδίες τους.

Σελίδα από τα "Πάθη" του Brockes

Λόγω της Ημέρας επικεντρωνόμαστε στα πρώτα μέρη των Παθών και το "Μυστικό Δείπνο".

Εισαγωγικά, Αριες και Ρετσιτατίβι σκιαγραφούν τις σκηνές του.

1. Το έργο του Χαίντελ αποδίδεται στη γερμανική μητρική γλώσσα του συνθέτη, άξιο λόγου αν αναλογιστούμεπως η πλειοψηφία φωνητικών του έργων είναι γραμμένα στην ιταλική ή αγγλική γλώσσα.
Ο Μπαχ θαύμασε τη συγκεκριμένη μεγαλειώδη σύνθεση και απ'αυτήν άντλησε υλικό για τη σύνθεση των δικών του "Παθών", κατά Ιωάννην και κατά Ματθαίον.


2. Ο Τέλεμαν δίνει μέσω της σύνθεσής του μια διαδοχή διαλογισμών με την απαιτούμενη δραματική ένταση, που αναπτύσσονται σε Sinfonia, και 2 μέρη. Το πρώτο είναι χωρισμένο σε 24 σκηνές και το δεύτερο σε 30.
Εντονης πνευματικότητας σύνθεση, συχνά ενισχυμένη  με οπερατικού χαρακτήρα εκφραστικά μέσα. Ρυθμικά, αρμονικά, αντιστικτικά και ενορχηστρωτικά στοιχεία δομούν ένα εξαίρετο έργο που τιμά την αξία του σπουδαίου λιμπρέτου.


Aπό την ενότητα του πρώτου μέρους, "Μυστικός Δείπνος", προτείνω να ακούσουμε:
Tις εισαγωγικές συμφωνίες, χορωδιακά, ρετσιτατίβι και άριες της Σκηνής ΚΑΙ από τους δυο δημιουργούς.

1. Handel: "Brockes Passion, Part I,  1-9" / August Wenzinger


Συμφωνία
Εις άφεσιν αμαρτιών(2:35)
Όταν ο Ιησούς κάθισε στο τραπέζι(9:06)
Τούτο εστί το σώμα μου(9:44)
Θεός, οι ουρανιοι κύκλοι (11:05)
Και λαβών το ποτήριον(13:48)
Τούτο εστί το αίμα μου(14:09)
Ο Θεός, η πηγή της καλοσύνης(15:25)

2. Telemann: "Brockes Passion, Part I, 1-9" / René Jacobs

Συμφωνία
Εις άφεσιν αμαρτιών(7:49)
Όταν ο Ιησούς κάθισε στο τραπέζι(9:33)
Τούτο εστί το σώμα μου(9:58)
Θεός, οι ουρανιοι κύκλοι (10:25)
Και λαβών το ποτήριον(11:53)
Τούτο εστί το αίμα μου(12:04)
Ο Θεός, η πηγή της καλοσύνης(13:25)

Κόκκινα αυγά και Ουκρανικά pysanki...

Aυγά pysanki

"Eκείνη πιο πολύ η ανάμνηση
της παιδικής ηλικίας,

καθώς έχουμε συνηθίσει 

να τη νοσταλγούμε, μου ήρθε.

 Συνήθως, ή μάλλον πάντα

πηγαίναμε τη Mεγάλη Πέμπτη, πρωί,

στην εκκλησία να μεταλάβουμε…

[…]

Όταν επιστρέφαμε,

έβαφαν τα κόκκινα αυγά.

Kόκκινη Πέμπτη…"

(απόσπασμα "Mεγάλη Πέμπτη", Ζωής Καρέλλη)

Πόσο μοιάζουν οι παραδόσεις των λαών και με τι σεβασμό και φροντίδα συντηρούνται σε επίπεδα ιερότητος τα έθιμα εκείνα, που συνηχούν προς το δόγμα και το  ήθος της κάθε φυλής, είναι πραγματικά θαυμαστό!



Έτοιμα και τα κόκκινα αυγουλάκια μας, σύμβολο του αίματος του Χριστού μας…, καθώς η Μεγάλη Πέμπτη είναι αφιερωμένη στο Μυστικό Δείπνο, όπου ο Χριστός πρόσφερε άρτο και κρασί ως συμβολισμό για το σώμα Του και το αίμα Του.

Ανάμεσα στα κόκκινα αυγά θα διακρίνετε και μερικά σχεδιασμένα με γραμμικά σχέδια.
Είναι ξύλινα και τα έχω φέρει από τη Ρωσία. Η καταγωγή τους βέβαια είναι Ουκρανική κι αποτελεί έθιμο των Hutsuls, που ζουν στα Καρπάθια της δυτικής Ουκρανίας.

Τα αυγά λέγονται  "pysanki" κι η  παράδοση  θέλει τη συνέχεια του κόσμου να εξαρτάται από αυτά και τη διατήρηση του εθίμου.
Όσο θα υπάρχουν άνθρωποι να διακοσμούν pysanki, θα υφίσταται και η πλάση…
Αν για κάποιο λόγο το έθιμο εκλείψει, τότε ένα κακό φίδι θα καταστρέψει τον κόσμο.
Κάθε χρόνο το φίδι στέλνει τα τσιράκια του για να δει πόσα pysanki έχουν φιλοτεχνηθεί.
Αν ο αριθμός είναι μικρός, το φίδι χαλαρώνει και ελεύθερο περιπλανιέται προκαλώντας τον όλεθρο και την καταστροφή.
Εάν όμως, ο αριθμός των pysanki είναι αυξημένος, το φίδι αλυσοδένεται και το καλό θριαμβεύει για ακόμη μία χρονιά.

Η λαογραφία αναμειγνύεται με τις Χριστιανικές πεποιθήσεις και δίνει πλήθος θρύλων…

Όπως αυτός με την Παναγία, που έδωσε στους στρατιώτες που φύλαγαν το Χριστό αυγά, ικετεύοντάς τους να μην είναι μαζί του σκληροί…
Τότε, λέει, δάκρυα έτρεξαν από τα μάτια της πάνω στ’αυγά, που δημιούργησαν  ανάγλυφες κουκίδες και σχέδια με λαμπερά χρώματα.

Τα Ουκρανικά "pysanki" σήμερα διακοσμούνται με λαϊκά σχέδια και αποτελούν έργα τέχνης.
Γίνονται με τεχνική του κεριού, όπως η μπατίκ.
Από συναδέλφους μου Ουκρανούς που δουλέψαμε μαζί πάνω στη θεματική: "Πασχαλινές Παραδόσεις και Έθιμα" εκτός από τους θρύλους, έμαθα και ένα παραδοσιακό τραγουδάκι τους, που υμνεί την ομορφιά των Πασχαλινών Pysanki και με αυτό σας εύχομαι καλή Μεγάλη Πέμπτη κι ας έχουμε υγεία και του χρόνου να κοκκινίσουμε τ’αυγά μας...

"Στον Κήπο της Γεθσημανή", Τiepolo-Biber

 

"Αγωνία στον Κήπο της Γεσθημανή", Τιέπολο

Μεγάλη Πέμπτη, σήμερα...

Ημέρα, που δίνει αφορμή να θυμηθούμε εκτός από τον Μυστικό Δείπνο, την προδοσία του Ιούδα, αλλά και την  Προσευχή του Χριστού στον Κήπο της Γεθσημανή...

"Απελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο", θα πει ο Ιησούς σε μια στιγμή που η ανθρώπινη υπόστασή Του, υπερτερεί...Δεν δειλιάζει μπρος στο θάνατο, όμως πικραίνεται  για την αχαριστία, την αδικία και την κακία των ανθρώπων.

Παρατηρείστε το υπέροχο εικαστικό του Τιέπολο με τίτλο: "Agony in the Gethsemane Garden", ένα οραματικό δημιούργημα του καλλιτέχνη, δείχνοντας τον Ιησού προσευχόμενο στον Κήπο της Γεθσημανή. Σε πρώτο σκοτεινό πλάνο βρίσκονται οι μαθητές Πέτρος, Ιάκωβος και Ιωάννης  που κοιμούνται, και υπερυψωμένα ο Χριστός με άπλετο Φως στην αγκαλιά ενός Αγγέλου, που ήρθε να ανακουφίσει την αγωνία του, καθώς η Βίβλος αναφέρει ότι ο ιδρώτας του έρεε σαν σταγόνες αίματος...
Ο Άγγελος κρατά στα χέρια του ένα κύπελλο, μια συμβολική αναφορά στο επερχόμενο Πάθος Του...Στη ροή της μοίρας που δε μπορεί να αλλάξει, όταν μάλιστα σε αυτό έχει παίξει σημαίνοντα ρόλο η προδοσία, που εδώ ακούει στο όνομα Ιούδας. O προδότης τυλιγμένος τον πορφυρό μανδύα της αχαριστίας καταφθάνει συνοδεία των ρωμαίων στρατιωτών...
Η στιγμή της σύλληψης πλησιάζει και η αγωνία κορυφώνεται...

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗ:

Έν σχετικό μουσικό έργο αποτελεί η 6η Σονάτα από τις "Σονάτες του Ροδαρίου"(Rosary Sonatas), του Χάινριχ  Ίγκνατς Μπίμπερ, ενός συνθέτη και δεξιοτέχνη βιολονίστα της μπαρόκ περιόδου.

Οι "Σονάτες του Ροδαρίου" που ονομάζονται και "Μυστηριακές Σονάτες"  αποτελούν  κορυφαίο σημείο της μπαρόκ μουσικής φιλολογίας, για την τολμηρή και δεξιοτεχνική αντιστικτική γραφή τους, αλλά κυρίως για την τεχνική της "scordatura", που ο Μπίμπερ χρησιμοποιεί στο έργο.
Τεχνική(ένα είδος τονικού αποσυντονισμού) κατά την οποία το χόρδισμα στο βιολί γίνεται διαφορετικά, αυξάνοντας έτσι τις πολυφωνικές του δυνατότητες, αλλάζοντας το ηχόχρωμά του και  πετυχαίνοντας διαφορετική ατµόσφαιρα σε κάθε σονάτα.

Οι Σονάτες είναι 15, μία για κάθε ένα από τα Μυστήρια του Ροδαρίου:

Το χαρακτικό-σκηνή: "Αγωνία στον Κήπο"

1. Τα Χαροποιά Μυστήρια(Βάπτιση, Γάμος, Αναγγελία Βασιλείας του Θεού,Μεταμόρφωση, Θεία Ευχαριστία)

2. Τα  Λυπηρά Μυστήρια(Αγωνία στον Κήπο των Ελαιών, Μαστίγωση, Ακάνθινο Στεφάνι, Γολγοθάς, Σταύρωση)

3. Τα Ένδοξα Μυστήρια(Ανάσταση, Ανάληψη, Πεντηκοστή, Κοίμηση της Παναγίας, Στέψη της Παναγίας στον Ουρανό)

Στο τέλος ο Μπίμπερ προσθέτει μια πασσακάλια για σόλο βιολί,ενώ κάθε μέρος συνοδεύεται από ένα χαρακτικό, σχετικό με το θέμα που η σονάτα, συμβολίζει.
Οι συνθέσεις αποτελούν δημιουργίες ενός ευσεβούς και με βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, καλλιτέχνη.

Ροδάριο-κομποσκοίνι

Ο Μπίμπερ στοχεύει στη μετάδοση συναισθημάτων, έτσι οργανώνει την ανάπτυξη του έργου του "προικίζοντας" κάθε μέρος ως προς την τονικότητα που την θεωρεί ως την πλεον κατάλληλη σε σχέση με το  μήνυμα που θέλει να μεταφέρει.

[Το Ροδάριο είναι μια σειρά από χάντρες ή κόμπους σε μενταγιόν, που βοηθά στην προσευχητική καταμέτρηση, τη μνημόνευση των προσευχών, και συνδέεται με τις "Λιτανείες του Ροδαρίου".
Οι κόμποι είναι 50 και ομαδοποιούνται σε 5 δεκάδες, που κάθε μια αντιστοιχεί σε ένα Μυστήριο].



Οι 15 Σονάτες του Μπίμπερ  γράφτηκαν μεταξύ 1670-1680 και διαρθρώνονται σε 3 ομάδες, όμοιες με των Μυστηρίων: Χαροποιά Μυστήρια, Λυπηρά Μυστήρια και Ένδοξα Μυστήρια


Η 6η Σονάτα της 2ης ομάδας των "Λυπηρών Μυστηρίων"  είναι γραμμένη στη ντο ελάσσονα, (κλίμακα που για το συνθέτη δηλώνει αγωνία, ανησυχία, μελαγχολία αλλά και αφοσίωση) και φέρει  τον τίτλο: "Αγωνία στην Κήπο της Γεθσημανή".
Με έντονο πνευματικό χαρακτήρα αποδίδεται το σπαραχτικό κομμάτι της Ευαγγελικής ιστορίας .
Ο συνθέτης αποδεικνύεται τολμηρός, ευρηματικότατος, ακριβής στις μουσικές περιγραφές του(δεν είναι τυχαίο που κάποιοι αναλυτές τον κατατάσσουν στην πρώιμη εμφάνιση της προγραμματικής μουσικής).

Η σονάτα "Αγωνία στον Κήπο της Γεθσημανή" αποτελείται από τα μέρη:
Lamento, Presto, Adagio και φινάλε αντάτζιο.

Η  φωνή του βιολιού άλλοτε "συνθλίβεται" κι άλλοτε απελευθερώνεται για να εκστασιάσει... Τολμηρής γραφής οι δοξαριές του κορυφαίου Βοημού συνθέτη συνοδεία µπάσο κοντίνουο, που γίνονται οι ιδανικοί αφηγητές της Βιβλικης ιστορίας.
Στην ακρόαση αυτής της σονάτας  αφουγκράζεται κανείς τη βαθύτερη θλίψη που μπορεί να βιώσει η ανθρώπινη ψυχή μπρος στον τρομακτικό σαδισμό!

(Η σκορντατούρα εδώ είναι με χόρδισμα ΛΑb-ΜΙb-ΣΟΛ-ΡΕ)



Επιλέγω να το ακούσουμε από το σύνολο: "Bizzarrie Armoniche", οι οποίοι βραβεύτηκαν το 2009 για την συγκεκριμένη απόδοση στην κατηγορία Μπαρόκ Μουσικής.
Με αυθεντικά όργανα εποχής: μπαρόκ βιολί, βιόλα ντα γκάμπα, θεόρβη και τσέμπαλο που διευθύνει η τσελίστρια και ιδρύτρια του συνόλου, Elena Russo.

Biber: Rosary Sonata n.6 "The Agony in the Gethsemane Garden", C. 95: 

Τον οδοντογιατρό...γρήγορα!!!

Albert W. Holden
(mutualart)

Του Αγίου Αντίπα σήμερα, "Προστάτη των οδοντιάτρων".

Ο Άγιος που γεννήθηκε στην Μικρά Ασία, φοίτησε στην ιατρική σχολή της Περγάμου κι έγινε γνωστός ως ο "μεγάλος γιατρός της φοβέρας νόσου των δοντιών".


Με αφορμή τον προστάτη των οδοντιάτρων λοιπόν, το κείμενο σήμερα και οι μουσικές προτάσεις:

Ι. Θα ακούσουμε τη χιουμοριστική άρια του Αμίλκαρε Πονκιέλλι με τίτλο "Dolor di denti", του 1873, γνωστή ως "Άρια του πονόδοντου".

Ο ταλαίπωρος ερμηνευτής υποτίθεται πως τυραννιέται από πονόδοντο, που όπως ισχυρίζεται αυτό που νοιώθει είναι πιο οδυνηρό κι από το θάνατο!
Ο αβάσταχτος πόνος τον κάνει να βλέπει τη νύχτα όχι μόνο αστεράκια, μα και τον ήλιο ακόμη!

Να θυμίσουμε πως ο ιταλός συνθετης , γνωστός κυρίως για την όπερά του: "La Gioconda", υπήρξε προικισμένος μουσουργός, στο ύφος -όπως πολλοί ισχυρίζονται- του Βέρντι.
Μαθητές του υπήρξαν οι Πουτσίνι και Μασκάνι, οι οποίοι τον εκτιμούσαν και θαύμαζαν απεριόριστα.

Έξοχος ο Πονκιέλι, κάνει έναν πονόδοντο να ευφραίνει την καρδιά μας!

Amilcare Ponchielli: "Dolor di denti":

ΙΙ. Λίγο νωρίτερα, ο Ζακ Όφενμπαχ είχε παρουσιάσει την ανάλαφρη οπερέτα του: "Η πριγκίπισσα της Τραπεζούντας".
Η υπόθεση εν τάχει θέλει έναν ευγενή, τον Ραφαέλ να ερωτεύεται μια πριγκίπισσα, τη Ζανέττα, που όμως στην πραγματικότητα είναι ένα φτωχό κορίτσι, θυγατέρα ενός διασκεδαστή, που επειδή έσπασε την κέρινη κούκλα της πριγκίπισσας, έχει πάρει τη θέση της. Όταν ο Ραφαέλ μαθαίνει την αλήθεια προσπαθεί να πείσει τον πατέρα του να δεχτεί την αγαπημένη του κι ας είναι κατώτερης κοινωνικής τάξης...
Στη δεύτερη πράξη, ακούγεται ένα αργό βαλσάκι στη μελωδία του οποίου αναπτύσσεται η "άρια του πονόδοντου-Ah!J'ai mal aux dents".
Ερμηνεύεται από το νεαρό Ραφαέλ, που σκαρφίζεται τον ψεύτικο πονόδοντο προκειμένου να αποφύγει το κυνήγι και να συναντηθεί με την όμορφη Ζανέττα.

Offenbach: "Ah! J’ai mal aux dents!-Αχ! Έχω πονόδοντο!"

"Ραφαέλ (το χέρι του στο μάγουλο του): Αχ! Αχ!

Χορωδία: Έχετε πονόδοντο;

Ραφαέλ: Αχ! Αχ! έχω πονόδοντο

Αχ! Είναι ένας πόνος σαν μαχαιριά!

Αχ! Τι πονόδοντος, σωστό βασανιστήριο! Πώς υποφέρω!

Αχ! Είναι πολύ οδυνηρό, χειρότερο κι από την κόλαση!..."

ΙΙΙ. Μπορεί οι μουσικόφιλοι να γνωρίζουμε περισσότερο τον Christian Sinding  από τους "Ψιθύρους της Άνοιξης", όμως εγω σάς προτείνω λόγω του θέματος μια δική του λυρικότατη μελωδία με αφορμή τον Άγιο Αντύπα!

Ο Christian Sinding στη συλλογή του "Alte Weisen-Παλιά τραγούδια " που συνέθεσε γύρω στο 1880 περιλαμβάνει ένα ληντ για πιάνο και υψίφωνο με τίτλο: "Röschen biß den Apfel an", που νομίζω σχετίζεται με τον τομέα της οδοντιατρικής, που υπηρέτησε ο Αγιος Αντύπας.

Εδώ, δεν περιγράφεται κάποιος πονόδοντος, αλλά οι περιπέτειες της νεαρής Ρόουζ που, όπως δάγκωσε ένα μήλο, έσπασε το δόντι της!

Καθώς ο  Sinding ανήκει στους εκπροσώπους του όψιμου ρομαντισμού η σύνθεση τηρεί τους μελωδικούς και αρμονικούς κανόνες της περιόδου, κι έτσι ακούγεται γλυκιά, γεμάτη λυρισμό και ευαισθησία, κάνοντας τον ακροατή να δει με συμπάθεια το "ατύχημα" της Ρόουζ, που χρήζει ανάγκης οδοντιάτρου επειγόντως!

Christian Sinding: "Alte Weisen-Röschen biß den Apfel an":

"Tα Βάγια, ο βακαλάος και ο Σατί..."

discogs

"Βάγια, Βάγια των βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο αυγό!", 

λέει ο λαός μας, που σήμερα Κυριακή των  Βαΐων, το ψάρι καταλύεται και όπως πιστεύω όλοι μας θα τιμήσαμε το βακαλάο δεόντως...

Πέρα όμως από το έθιμο, που απαιτεί ψάρι για τη μέρα και το Βαγιάτικο τραπέζι, ο μπακαλιάρος είναι από τα ψάρια που μαγειρεύω συχνά και σε διάφορες παραλλαγές.
Μ'αρέσει εκτός από τηγανητός,  και σούπα με λαχανικά, ή ασπρογιάχνι με φρέσκα μυρωδικά, σε παραλλαγή κροκέτας με πιπεριά,  μαϊντανό και λεμόνι, αλλά και πλακί με ντοματούλα και κρεμμυδάκι!!!

Αδυναμία στο μπακαλιάρο είχε και ο αγαπημένος, εκκεντρικός συνθέτης Ερίκ Σατί...
Και λέω εκκεντρικός γιατί πολλά γνωρίζουμε για τις ιδιορρυθμίες του, όπως π.χ να φορά μονάχα γκριζόχρωμα κοστούμια ή να επιμένει στην κατανάλωση  αποκλειστικά λευκών τροφών, όπως αυγά, ζάχαρη, αλάτι, καρύδες, ρύζι, γογγύλια,  άσπρο τυρί, και λευκά ψάρια με αδυναμία στο βακαλάο, που είχε χαμηλά λιπαρά, πολλές πρωτεΐνες και κυρίως, όπως τόνιζε, πυκνή λευκή σάρκα.

Από την κίνηση του βακαλάου, λένε, είναι εμπνευσμένη και η πιανιστική σύνθεσή του: "Le poisson reveur", βασισμένη σε ένα παραμύθι του καταλανού ποιητή Lord Cheminot.
Μια ημιτελής σύνθεση, που στο ύφος και τη φόρμα παρουσιάζει ομοιότητες με τον Ντεμπισί.
Παιχνιδιάρα και σκερτσόζα η μουσική του, δεν απεικονίζει την ζοφερή ψυχική κατάσταση την οποία βίωνε ο Σατί την περίοδο που συνέθεσε το έργο.

"Βαριέμαι μέχρι θανάτου", γράφει σε επιστολή προς τον αδελφό του , "περισσότερο θλίβομαι επειδή συνειδητοποιώ πως γεννήθηκα σε λάθος εποχή. Σ' εποχή, που δεν μου παρέχει τίποτε, ενώ ό,τι εγώ δίνω δεν γίνεται κατανοητό"...
Το "ονειροπόλο ψάρι" ωστόσο, φαίνεται μέσα από το όνειρο και το "χορό" του να αποφεύγει την ζοφερή κατάσταση του νου.

Γνωστός για την ελαφρότητά του και την αίσθηση του χιούμορ, ο Σατί, ένας "αδέξιος αλλά ταλαντούχος εξερευνητής", όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο Ραβέλ, επικυρώνοντας έτσι τη σημασία του "νεωτερισμού" στο  έργο του, αποτυπώνει μουσικά ένα παιχνίδισμα της κίνησης του ψαριού μέσα στο νερό, ένα κρυφτούλι με τον αλιευτή και το δόλωμά του.
Εnjoy!!

Erik Satie : "Le poisson reveur"

Kαι η εκδοχή για ορχήστρα και πιάνο: