Percy Shelley: "...έγινε στάχτη με το βλέμμα στραμμένο στα αστέρια..."

"The Funeral of Shelley", Louis Édouard Fournier

Ο Πέρσυ Σέλλεϋ ήταν ένας από τους σημαντικότερους Άγγλους ρομαντικούς ποιητές, γνωστός για την ιδεαλιστική του ποίηση, τον επαναστατικό του πνεύμα και τη ρηξικέλευθη σκέψη του.

Γεννημένος σε αριστοκρατική οικογένεια, σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υπήρξε αντισυμβατικός και ελεύθερου πνεύμα, φλογερός υπερασπιστής της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αγάπης. Το έργο του διακρίνεται για τον μουσικό του ρυθμό, τον λυρισμό και τη βαθιά πίστη του στην ηθική δύναμη της τέχνης.

Πνίγηκε τραγικά σε ηλικία μόλις 29 ετών, στις 8 Ιουλίου 1822, όταν το ιστιοφόρο του έπεσε σε καταιγίδα και βυθίστηκε ανοικτά του κόλπου της Σπέτσια στην Ιταλία, όπου διέμενε ο Σέλλευ για λόγους υγείας. Το σώμα του ξεβράστηκε περίπου 10 μέρες αργότερα κι αναγνωρίστηκε από τα προσωπικά του αντικείμενα, που βρέθηκαν στις τσέπες του.

Σύμφωνα με την ιταλική νομοθεσία της εποχής, τα σώματα των πνιγμένων έπρεπε να καούν για λόγους υγιεινής. Έτσι, οι ποιητές φίλοι του, Λόρδος Βύρωνας, Εντουαρντ Τρελώνυ και Λη Χαντ, διοργάνωσαν μια ιδιότυπη τελετή αποτέφρωσης στην ίδια την παραλία.

Ο Λόρδος Μπάυρον στεκόταν "βουβός και σκοτεινός σαν άγαλμα", ενώ ο Τρελώνυ είπε πως όταν το σώμα άρχισε να καίγεται, η καρδιά του Σέλλεϋ δεν αποτεφρώθηκε πλήρως, κάτι που ερμηνεύτηκε ποιητικά ως "το άφθαρτο στοιχείο του πάθους και της ιδέας". Λέγεται πως την καρδιά την πήρε η σύζυγος του ποιητή, Μαίρη Σέλλεϋ και την κράτησε τυλιγμένη σε μετάξι για όλη της τη ζωή.

Η τελετή αποτέφρωσης έχει περάσει στη λογοτεχνική ιστορία σαν ένα από τα πιο δραματικά επεισόδια του Ρομαντισμού: "ένας ποιητής της φωτιάς και του ανέμου, που έφυγε στη θάλασσα και έγινε στάχτη με το βλέμμα στραμμένο στα αστέρια".

Πέρσυ Σέλλεϋ

Τη σκηνή έχει απεικονίσει στο παραπάνω εικαστικό του "The Funeral of Shelley" ο Louis Édouard Fournier με συγκλονιστική ομορφιά και ρομαντική θεατρικότητα. Στο κέντρο βρίσκεται η πυρά, πάνω στην οποία καίγεται το άψυχο σώμα του Σέλλεϋ, σχεδόν αποσπασμένο από το περιβάλλον — σαν να ανήκει ήδη στον άλλο κόσμο. Γύρω του βρίσκονται τρεις μορφές σε πένθιμη στάση, ντυμένοι στα μαύρα: ο Λόρδος Βύρων, ο Έντουαρντ Τρελώνυ και ο Λη Χαντ.

Ο πίνακας κυριαρχείται από χρυσές και καφεκόκκινες αποχρώσεις, που συμβολίζουν τη φωτιά, τον θάνατο αλλά και την εξύψωση. Το φως επικεντρώνεται στη σορό, δίνοντάς της μια σχεδόν αγγελική αύρα. Το υπόλοιπο τοπίο είναι θαμπό, με φόντο μια θάλασσα που διαγράφεται πίσω από τις μορφές, σαν μνημονικό ίχνος του τρόπου θανάτου του ποιητή.
Το ρομαντικό εικαστικό έργο εξιδανικεύει το νεκρό καλλιτέχνη. Ο Σέλλεϋ καίγεται σαν αρχαίος ήρωας ή μάρτυρας της Τέχνης. Η θάλασσα πίσω, ήρεμη και αδιάφορη, λειτουργεί ως υπενθύμιση της αδυναμίας του ανθρώπου μπροστά στο φυσικό στοιχείο.
Η φωτιά είναι λύτρωση. Οι φλόγες καταπίνουν σιγά σιγά το σώμα και το αποδίδουν στο άυλο. Η σκηνή παραπέμπει σε ελληνική τραγωδία, αλλά και σε θρησκευτική τελετουργία.

Η σιωπή του πίνακα, η πένθιμη ηρεμία του τοπίου, η φωτεινότητα της σορού μέσα στις φλόγες, όλα μιλούν για έναν άνθρωπο που ανήκε περισσότερο στο ιδεατό παρά στο εγκόσμιο. Η απώλεια δεν δείχνεται με λυγμούς αλλά με σεβασμό και μεγαλείο. Ένα είδος αισθητικής εξύψωσης του θανάτου.

Τη μνήμη του Πέρσυ Σέλλεϋ τιμούμε με το ποίημά του: "Φιλοσοφία του έρωτα", που έγραψε το 1819. Πρόκειται για ένα στοχαστικό, λυρικό έργο που εξερευνά τη βαθιά μεταφυσική, πνευματική και αισθησιακή διάσταση της αγάπης. Δεν πρόκειται απλώς για έναν ύμνο στον ανθρώπινο έρωτα, αλλά για μια φιλοσοφική θεώρηση που ενώνει το σώμα και το πνεύμα, τη φύση και το άπειρο, τον άνθρωπο και το θείο.

Μέσα στα ρυάκια χύνοντ’ οι πηγές

κι οι ωκεανοί με τα ποτάμια σμίγουν.

Στα ουράνια των ανέμων οι πνοές

η μια την άλλη αόρατες τυλίγουν.

Και τίποτα δε ζει στη μοναξιά.

Νόμος θεϊκός κάθε ύπαρξη του κόσμου

τη ρίχνει σε μιας άλλης αγκαλιά:

– Αχ, έλα πια στην αγκαλιά μου, φως μου!

Τα όρη φιλούνε τον ψηλό τον ουρανό,

τα κύματα αγκαλιάζουν το ’να τ’ άλλο,

και κάθε λουλουδάκι δροσερό

στ’ αδέρφια του έρωτα σκορπά μεγάλο.

Του ήλιου το φως φιλεί τη γη θερμά,

φιλεί η σελήνη πέλαγα αφρισμένα…

– Αχ, τι αξίζουν όλα τούτα τα φιλιά

αν εσύ φως μου δε φιλείς εμένα;

Μετάφραση: Ε. Ψαρά

• Γνωστός για την αγάπη του στην ποίηση είναι ο Frederick Delius. Tρία ποιήματα του Σέλλευ μελοποιεί ο συνθέτης για φωνή μέτζο και πιάνο το 1891 και τα παρουσιάζει υπό τον τίτλο: "3 Shelley Songs". Πρόκειται για τα: "Indian Love Song", "The Queen of my Heart" και το πιο δημοφιλές: "Love's Philosophy". Ένας κύκλος γνωστός για τις λυρικές μελωδίες και τα ατμοσφαιρικά σκηνικά, αντανακλώντας το χαρακτηριστικό στυλ του Ντήλιους.

Delius: 3 Shelley Songs: II. Love's Philosophy

• Το 2015 η κορυφαία Βρετανή, Cecilia McDowall εμπνεύστηκε από το ποίημα του Σέλλευ μια a capella χορωδιακή σύνθεση κατόπιν παεαγγελίας από την Europa Cantat.Ενα γλυκό και τρυφερό χορωδιακό τραγούδι που αντανακλά την ιδέα της αγάπης. Η χορωδιακή γραφή και η  ευφάνταστη χρήση στεναγμών με επιφωνήματα από τις φωνές των χορωδών μεταφέρουν τη μελαγχολική αίσθηση του ποιητικού λόγου του Σέλλεϋ, όπως και οι επαναλήψεις της λέξης "εσύ" στο τέλος του κομματιού τονίζουν το θέμα της ανεκπλήρωτης ή χαμένης αγάπης.Η Cecilia McDowall έχει χαρακτηριστεί ως δημιουργός με "επικοινωνιακό χάρισμα, πολύ σπάνιο στη σύγχρονη μουσική". Βραβευμένη συνθέτρια πολλάκις, εμπνέεται από εξωμουσικά θέματα(ποίηση, ζωγραφική...) και η χορωδιακή της γραφή συνδυάζει ρυθμική ζωντάνια με εκφραστικό λυρισμό.

Cecilia McDowall: Love's Philosophy

• Το ποίημα μελοποίησε νωρίτερα και ο Roger Quilter.
  Ερμηνεύει η Janet Baker: