"À memória de Camões"...

Ο Λουίς ντε Καμόες, ο εθνικός ποιητής της Πορτογαλίας σήμερα τοποθετείται για το μεγαλείο της έμπνευσης και του λογοτεχνικού έργου του δίπλα στον Όμηρο, το Βιργίλιο και τον Σαίξπηρ.

Γλυπτή φιγούρα του Καμόες
στο Μνημείο των Ανακαλύψεων στη Λισαβώνα

Καταγόταν από έκπτωτους αριστοκράτες, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Κόιμπρα και με την ευρεία μόρφωση και τη μεγαλοσύνη της καλλιτεχνικής και πνευματικής φύσης του κατάφερε να επανενταχθεί στην αριστοκρατική κοινωνία της Λισαβώνας και να γίνει δεκτός στη βασιλική αυλή..

Πέθανε σαν σήμερα, 10 Ιουνίου 1580 σε ηλικία 55 ετών, λόγω της κλονισμένης υγείας του από τις κακουχίες και την πανώλη…H μέρα αυτή θεωρείται "Εθνική Ημέρα της Πορτογαλίας".

Αρχικά, μη μπορώντας να αποκτήσει αποδοχή στην πατρίδα, ο Καμόες ταξίδεψε στην Αφρική για να πολεμήσει ενάντια στους Μαυριτανούς, ώστε να ανέλθει κοινωνικά μέσω στρατιωτικών αξιωμάτων. Σε μια από τις μάχες, τραυματίστηκε κι έχασε το δεξί μάτι του.

Οι αυλικοί του έρωτες έγιναν αιτία να εξοριστεί από την πόλη της καρδιάς του...Συμμετείχε στις αποστολές των θαλασσοπόρων και στο αριστουργηματικό έπος του "Λουσιάδες" αφηγείται τα κατορθώματά τους. Έζησε στην Ινδία και το Μακάο της Κίνας, όπου ολοκλήρωσε το έργο του.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της επιστροφής στην Πορτογαλία, το πλοίο του ναυάγησε. Ο ποιητής μπροστά στο χάος και την αγωνία του ναυαγίου, το μόνο που σκέφτηκε ήταν να σώσει το χειρόγραφο του ποιήματος. Κολύμπησε για ώρες κρατώντας το στα χέρια του έξω από το νερό.


Στο έμμετρο ποίημά του επαινεί τα κατορθώματα των υιών του Λούσου(Λουσιάδων, όπως ονομάζονταν οι Πορτογάλοι από τους Ρωμαίους). Τελικά οι Λουσιάδες δημοσιεύτηκαν το 1572 και γνώρισαν εξαιρετική επιτυχία.


Παρόλα αυτά, ο Καμόες πέρασε τα τελευταία του χρόνια μέσα σε μεγάλη φτώχεια. Στην ταφόπλακα του σκαλίστηκε η επιγραφή: 

"Εδώ βρίσκεται ο Λουίς Καμόες, ο Πρίγκιπας των Ποιητών της εποχής του. 

Έζησε φτωχός και παραμελημένος και έτσι πέθανε. 

Καλοκαίρι MDLXXIX"

O τάφος του Καμόες

Είναι θαμμένος στο Μοναστήρι των Ιερωνυμιτών αντίκρυ στην έτερη, άξια θαυμασμού, προσωπικότητα των Πορτογάλων, τον θαλασσοπόρο Βάσκο ντα Γκάμα.


Η πλοκή των "Λουσιάδων" αφηγείται το ταξίδι του Πορτογάλου θαλασσοπόρου και εξερευνητή προς την Ινδία. Ο ποιητής ακολουθώντας τα πρότυπα των δυο επών του Ομήρου ξεκινά με την επίκληση για έμπνευση στις Μούσες των Πορτογάλων, τις Ταγίδες, Νύμφες του Τάγου ποταμού.

"Και εσείς που έχετε εξάψει

την φαντασία μου με νέο ζήλο,

Νύμφες του Τάγου,

Εάν υπήρξατε οι πρώτοι μου έρωτες,

Εάν έψαλα στις μαγευτικές σας όχθες,

Χαρίστε στην φωνή μου υψηλότερο τόνο,

Δώστε στους στίχους μου αρμονία,

τόσο λαμπρή και τόσο καθαρή,

Ώστε ο Θεός της Πίνδου

Ν’ αφήσει για χάρη των δικών μας ναμάτων,

Τα κύματα της Ιπποκρήνης.¨

(Άσμα Ι, "Λουσιάδες", Καμόες / hallofpeople)

Ο Καμόες διαβάζει τις "Λουσιάδες"
στον βασιλιά Σεβαστιανό 

Ο Καμόες, που αφιέρωσε το έμμετρο ποίημα του στη μνήμη του ευεργέτη του, βασιλιά Σεβαστιανού, ο οποίος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια σταυροφορίας στο Μαρόκο το 1578 κινείται τόσο σε ιστορικό, όσο και μυθολογικό επίπεδο.

Χαρακτηριστική είναι η σκέψη του ποιητή να συμπεριλάβει στον λογοτεχνικό κολοσσό του και τους Ολύμπιους θεούς, οι οποίοι συσκέπτονται για να καθορίσουν την τύχη της αποστολής.
Οι Πορτογάλοι έχουν συμπαραστάτιδα τη θεά της ομορφιάς, Αφροδίτη, ενώ ο Διόνυσος τάσσεται εναντίον τους.
Η αφήγηση του Καμόες εμπλουτίζεται με πολεμικές μάχες, ερωτικά επεισόδια και θαλασσοταραχές, που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

"Θα ψάλλω την τόλμη και τους αγώνες

Ευγενών ηρώων, οι οποίοι από την Δύση

Και την πορτογαλική ακτή

Σε θάλασσες που ακόμα δεν είχαν διασχιστεί

Πέρασαν πέρα από την Ταπρομπάνα

Kαι σε κινδύνους και πολέμους,

Περισσότερο θαρραλέοι

Από ότι υποσχόταν η ανθρώπινη δύναμη

Ανάμεσα σε λαούς απομονωμένους,

Ίδρυσαν ένδοξο νέο Βασίλειο,

Θα εξυμνήσω τις ηρωικές αρετές

Eκείνων των αρχόντων

Που κυριάρχησαν σε άπιστες χώρες

Tης Ασίας και της Αφρικής

Kαι σε ακάθαρτα ερείπια

Έστησαν βασίλεια της πίστης.

Θα εξυμνήσω τους πολεμιστές εκείνους

Που η τόλμη τους έκανε αθάνατους.

Εάν δε η τέχνη και το πνεύμα με βοηθήσουν

Η φήμη τους θα κυριεύσει τον κόσμο.

(Άσμα Ι, "Λουσιάδες", Καμόες / hallofpeople)

 

Ο γεννημένος στη Λισαβώνα, πιανίστας, συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός, João Domingos Bomtempo(1775 - 1842) ήταν γιος ενός ιταλού, ομποϊστα στην  ορχήστρα της Πορτογαλικής Αυλής.

Ο Bomtempo "έσπασε" την ιταλική τάση που επικρατούσε τότε στην Πορτογαλία, ακολουθώντας  τις καινοτομίες του βιεννέζικου κλασικισμού των Χάυντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν.

Το έργο του δημοσιεύτηκε από τους κυριότερους αγγλικούς και γαλλικούς οίκους, απόδειξη του κύρους του ονόματός του και της εκτίμησης που έχαιρε ο καλλιτέχνης.


Αριστούργημά του θεωρείται το "Requiem Op.23" σε ντο ελ., που συνέθεσε στη μνήμη του ποιητή των Λουσιάδων, όπως δηλώνεται στον αφιερωματικό υπότιτλο: "À memória de Camões".

Πρόκειται για εξαίρετο δείγμα ιερής μουσικής του πρώιμου ρομαντισμού, που γράφτηκε για 4 σολίστ, μικτή χορωδία και μεγάλη ορχήστρα συνοδευμένα από πληκτροφόρο, τη διετία 1819-1820, ακολουθώντας τον τύπο της επικήδειας Λειτουργίας στις κύριες ενότητες:

Introit
Kyrie - Dies Irae
Offertorium - Sanctus
Benedictus - Agnus Dei

Το Ρέκβιεμ του Bomtempo με λιμπρέτο στα Λατινικά, πρωτοπαρουσιάστηκε σε ιδιωτική συναυλία στη γαλλική πρωτεύουσα κατά τη διάρκεια μιας σύντομης παραμονής του συνθέτη στο Παρίσι, κάτι που εξηγεί τη γαλλική μορφή του αρχικού τίτλου: "Mees de Requiem consacrée à la mémoire de Camoes" και επαναλήφθηκε με μεγάλη επιτυχία στο Λονδίνο.
Ο εμπνευσμένος δημιουργός κινείται σ' ένα συνθετικό στυλ από το οποίο αναδύεται το μουσικό άρωμα της Βιεννέζικης Σχολής. Ως επί το πλείστον ομοφωνική γραφή με διατονικές συνηχήσεις, που μαρτυρά -όπως αναφέραμε, κάτι σπάνιο σε συνθέτες της Ιβηρικής της εποχής- την αφομοίωση της γερμανικής μουσικής της κλασικής περιόδου των Χάυντν και Μότσαρτ. 

Η μικτή χορωδία και η εντυπωσιακού εύρους σύνθεση της ορχήστρας αξιοποιούνται ευρηματικά είτε σε συνδυασμό με τις σολιστικές φωνές, είτε σε επιβλητικά, μεγαλόπρεπα χορωδιακά. Παρά το θρησκευτικό τυπικό της δομής της σύνθεσης, δεν παραχωρείται το δικαίωμα στον ακροατή να ξεχάσει πως πρόκειται για "εγκωμιαστικό" μνημόσυνο στον Πορτογάλο εθνικό ποιητή.

João Domingos Bomtempo: "Requiem, Op.23 - À memória de Camões"