Γκαίτε - Σούμαν: "Ερμάνος και Δωροθέα"...

Ρόμπερτ Σούμαν, 1850

"Το πιο σπουδαίο είναι η εξάσκηση του αυτιού.
Προσπάθησε από νωρίς, ν' αναγνωρίζεις τονικότητα και φθόγγο.
Να είσαι ικανός να αναγνωρίζεις τον φθόγγο που παράγει ένα τζάμι που τρίζει,
ο κούκος του ρολογιού, ένα κουδούνι…

("Συμβουλές σε Νέους Μουσικούς", Robert Schumann)

Τα έργα του ξεχωρίζουν για το λυρισμό και την ευαισθησία τους, τη μοναδική τους έμπνευση και την πληθώρα συμβολισμών.

Ο Ρόμπερτ Σούμαν, ένας από τους μεγάλους εκπροσώπους της ρομαντικής σχολής της μουσικής γεννήθηκε σαν σήμερα, 8 Ιουνίου του 1810, στο Τσβίκαου της Σαξωνίας.

Ο Ερμάνος συναντά τη Δωροθέα
(χαρακτικό εμπνευσμένο από το ποίημα του Γκαίτε)

Την Ουβερτούρα του "Hermann und Dorothea" θα ακούσουμε, σύνθεση βασισμένη σ' ένα επικό ποίημα του Γκαίτε.
Ένα ειδύλλιο που έγραψε ο γερμανός ποιητής το 1792 και διαιρείται σε εννέα cantos, καθένα από τα οποία έχει το όνομα και μιας Μούσας. Η υπόθεσή του διαδραματίζεται σε μια μικρή γερμανική πόλη στην ανατολική πλευρά του Ρήνου την περίοδο της Επανάστασης.  Πρόσφυγες έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή, καθώς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους στην απέναντι όχθη του ποταμού όταν αυτά καταλήφθηκαν από Γαλλικά στρατεύματα.
Ενα ειδύλλιο αναπτύσσεται ανάμεσα στον Ερμάνο,  γιο  μιας οικογένειας ντόπιων, και μια προσφυγοπούλα, τη Δωροθέα. Ο πατέρας του νεαρού αντιδρά σε αυτή τη σχέση, όμως με τη βοήθεια της μητέρας, τελικά οι δυο νέοι καταφέρνουν να πάρουν την ευχή του πατέρα για κοινή ζωή.

Ο Γκαίτε λέγεται πως είχε ακούσει μια σχετική ιστορία από τις αρχές του 1730 για ένα κορίτσι Πρωτεσταντών που  εκδιώχθηκε από την Αρχιεπισκοπή στην Ανατολική Πρωσία και στη συνέχεια παντρεύτηκε εκεί έναν πλούσιο νεαρό άνδρα. Ίσως την ιστορία να διαμόρφωσε στο έμμετρο ποίημά του.  Σίγουρα όμως υπάρχει και μια σχέση με τον ίδιο, ο οποίος κατά τη γαλλική εισβολή  το 1792 έγινε αυτόπτης μάρτυρας της εκδίωξης των Γερμανών από το Ρήνο προς τα ανατολικά.

Αυτό το πόνημα του Γκαίτε εκτιμήθηκε ιδιαίτερα επειδή αντανακλούσε τις αστικές ιδέες της εποχής για τα στερεότυπα της ζωής, των φύλων, των αξιών και ιδανικών.

Η εισαγωγή του Ρόμπερτ Σούμαν γράφτηκε την ίδια εποχή με την πιο δημοφιλή του εισαγωγή για το Σαιξπηρικό "Μάνφρεντ".
Ως γιος βιβλιοπώλη και εκδότη, ο Σούμαν είχε από μικρός πρόσβαση σε κλασικά λογοτεχνικά κείμενα, τα οποία μελετούσε μανιωδώς, ανάμεσά τους -εκτός από Σαίξπηρ- ποίηση του Λόρδου Μπάυρον, νουβέλες του Γκαίτε,  ποιητικές συλλογές του Σίλλερ και τα κείμενα του Ζαν Πωλ Ρίχτερ, που έτρεφαν τη νεανική φαντασία του και τού δίδασκαν τη λεπτή γλώσσα του συναισθήματος.

Είναι η περίοδος που ο συνθέτης έχει μετακομίσει με την οικογένειά του στο Ντίσελντορφ, μια μικρή πόλη, που όμως τού διαθέτει για τις συνθέσεις του ορχήστρα και χορωδία. Ετσι, άρχισε να συνθέτει έργα μεγάλης κλίμακας και για τα δύο.

"Goethe's Hermann and Dorothea",
Eugen Napoleon Neureuther 

Η Εισαγωγή "Hermann und Dorothea" , που σχεδιάστηκε από τον Σούμαν τον Δεκέμβριο του 1851, ακολουθεί μέτριο τέμπο και στηρίζεται σε δυο θέματα.

Το πρώτο ανατίθεται στις βιόλες, τα τσέλα και τα φαγκότα, ένας ασυνήθιστος ηχοχρωματικός συνδυασμός, απ' τον οποίο αναδύεται μια ιδιαίτερα μελαγχολική αύρα.

Το δεύτερο θέμα έρχεται γρήγορα από τα φλάουτα και πίκολι και παραπέμπει στη γνωστή "Μασσαλιώτιδα". Μοτίβο το οποίο επιλέγει ο Σούμαν, καθώς η πρώτη σκηνή αναφέρεται στην αποχώρηση των Γαλλικών στρατευμάτων.

Διάφορα μοτίβα των δυο αυτών θεμάτων, περνώντας με άφθαστη ευρηματικότητα από μεριάς δημιουργού από διάφορες ομάδες οργάνων, αναπτύσσονται αντιστικτικά με μετατροπίες που οδηγούν από τη μια στην άλλη τονικότητα σε μια μοναδικής ομορφιάς μουσική πλοκή, που μαρτυρά την συνθετική ωριμότητα του συνθέτη.
Ενώ το έργο ξεκινά στη σι ελ. , η τελευταία ενότητα ολοκληρώνεται σε μορφή εγκωμίου στη Σι μείζονα.

Πληροφορικά να αναφέρουμε πως ο Σούμαν ολοκλήρωσε τη σύνθεση σε μόλις 5 ημέρες. Αρχικά είχε κατά νου να συνθέσει μια όπερα βασισμένη πάνω στο έμμετρο επικό δράμα του Γκαίτε, κάτι που μετάνοιωσε και άρχισε να δουλεύει ως  singspiel. Τελικά, προέκυψε η ουβερτούρα που ενθουσίασε με τη θεματική χρήση της "Μασσαλιώτιδας", που πέρα από την πλοκή εκφράζει και τα βιώματα του ίδιου του Σούμαν, καθώς στο Ντίσελντορφ εγκαταστάθηκε μετά τις επαναστατικές εξεγέρσεις του 1848 στη Δρέσδη, όπου ζούσε.

Αδιαμφισβήτητα είναι εμφανές και σε αυτή την περίπτωση το λογοτεχνικό υπόβαθρο της μουσικής του Σούμαν, με τον προσωπικό χαρακτήρα βαθιάς εσωτερικότητας, που σκιαγραφεί ένα καλλιτέχνη που μέσω των ήχων του συλλογάται και συγχρόνως συνομιλεί με τον εαυτό του. 
Ένα έργο, όπου τρυφερότητα, πατριωτισμός και πάθος συμπράττουν σ' ένα σπάνιο συνδυασμό...

Robert Schumann: "Hermann und Dorothea, Ouvertüre"