Στέφαν Γκεόργκε: Οι "Κρεμαστοί Κήποι" του στην ατονικότητα του Σαίνμπεγκ...

[Στη μνήμη του Γερμανού ποιητή, Στέφαν Άντον Γκεόργκε,
 που πέρασε στην αιωνιότητα σαν σήμερα, 4 Δεκεμβρίου 1933]

Ο Γκεόργκε αρχικά ανήκε στους "Mardistes" (από τη γαλλική λέξη Mardi=Τρίτη), οπαδούς του Μαλαρμέ που κάθε Τρίτη συγκεντρώνονταν στο σπίτι του προκειμένου να ανταλλάσσουν λογοτεχνικές και άλλες απόψεις. Στη συνέχεια ίδρυσε και συνέτασσε το σπουδαίο λογοτεχνικό περιοδικό: "Blätter für die Kunst-Φύλλα για την Τέχνη".

Η ποίηση του Γκεόργκε διακρίνεται για τον λυρικό τόνο της, το αριστοκρατικό και εξευγενισμένο ύφος της. Δεν αποκάλεσε τυχαία ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες τον Γκεόργε "ισότιμο του Τζέιμς Τζόις", ούτε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν "ισάξιο του Σαρλ Μπωντλέρ"...
Το ότι οι λογοτεχνικοί κύκλοι τον κατατάσσουν δίπλα στον Ρίλκε και τον Χόφμανσταλ, επιβεβαιώνει πως ο Γκεόργκε ανήκει στους βασικότερους εκπροσώπους της μετά Γκαίτε περιόδου της γερμανικής ποίησης.

Ο Γκεόργκε ως ποιητής αποτελεί μία σημαντική γέφυρα μεταξύ του 19ου αι. και του γερμανικού μοντερνισμού. Πειραματιζόταν με τη γλώσσα, τα ποιητικά μέτρα και τη στίξη. Θεωρήθηκε "ιερέας της διανόησης", γι' αυτό γράφτηκε πως "ακτινοβολούσε αξιοπρέπεια  κι ένα είδος ιεροπρέπειας... Στην προσωπικότητά του υπήρχε κάτι το μαγνητικό".

Η ποίηση του Γκεόργκε είχε μεγάλη επιρροή στη μουσική της Δεύτερης σχολής συνθετών της Βιέννης, με σημαντικότερους εκπροσώπους τον  Άρνολντ Σαίνμπεργκ και τους μαθητές του, Μπεργκ και Βέμπερν. Όλοι μελοποίησαν ποιήματά του, όμως ο ιδρυτής του δωδεκαφθογγισμού, Σαίνμπεργκ είναι εκείνος που πρώτος εισήγαγε την ποίηση του Γκεόργκε σε έργα του(2 Lieder, Op.14, Κουαρτέτο εγχόρδων No. 2, Op. 10, Das Buch der hängenden Gärten-Βιβλίο των Κρεμαστών Κήπων).

Ειδικά στο τελευταίο, ήταν ο Σαίνμπεργκ με τη μελοποίησή του που βοήθησε ώστε να γίνει αποδεκτό το ποιητικό κείμενο. Οι "Κρεμαστοί Κήποι" συντέθηκαν το 1908 και αποτελούν την αρχή της ατονικής περιόδου του Σαίνμπεργκ. Με αυτό τον κύκλο τραγουδιών ο συνθέτης έγινε "σημαντικός για τους προοδευτικούς, με τα ατονικά έργα του ν' απαρτίζουν νόμιμη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης".

Ο κύκλος τραγουδιών "Das Buch der hängenden Gärten-Βιβλίο των Κρεμαστών Κήπων" περιλαμβάνει 15 ποιήματα, που αφορούν στον έρωτα δυο νέων. Μια σχέση αποτυχημένη, με άδοξη έκβαση, καθώς η νέα γυναίκα φεύγει από τον κήπο, που στη συνέχεια καταστρέφεται.

Ο συνθέτης χρησιμοποιεί την εικόνα του κήπου ως μεταφορά της εξαΰλωσης -για κείνον-  της παραδοσιακής μορφής μουσικής. Ο κήπος αντιπροσωπεύει την τονικότητα, την κλασική δομή και την παραδοσιακή αρμονία τις οποίες αποτίναξε ο Σαίνμπεργκ και η καταστροφή του κήπου παραλληλίζεται με την απομάκρυνση από τις παλιές μουσικές φόρμες και τη μετάβαση στο νέο κόσμο της ατονικότητας.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο κύκλος με τη θεματική του αποτελεί και μια αυτοβιογραφικής χροιάς έκφραση του συνθέτη, καθώς εκείνη την περίοδο η σύζυγός του, Ματίλντε είχε εγκαταλείψει τη συζυγική εστία για να ακολουθήσει τον εραστή της ζωγράφο, Ρίχαρντ Γκερστλ.

Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε το 1910 χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Κάποιοι δε, το περιφρόνησαν παντελώς, καθώς η πλήρης έλλειψη τονικότητας ήταν μακριά από την επικρατούσα κουλτούρα. Και είναι αυτή η σύνθεση που ευθύνεται για το χαρακτηρισμό του δημιουργού της ως "ένας μουσικός αναρχικός που αναστάτωσε όλη την Ευρώπη". 

Από τα 15 λήντερ θα ακούσουμε τα αρ. 8, 9 και 14 του κύκλου.
Τα δυο πρώτα αποτυπώνουν το πάθος των εραστών και το τρίτο την προαίσθηση για το καταστροφικό τέλος της σχέσης...
Οι μεταφράσεις στα ελληνικά είναι του Νίκου Βουτυρόπουλου(poiein.gr).

"Wenn ich heut nicht deinen Leib berühre-Αν σήμερα δεν αγγίξω το κορμί σου":

"Αν σήμερα δεν αγγίξω το κορμί σου

Της ψυχής μου θα σπάσει η κλωστή

Σα να ʽταν τεντωμένη χορδή.

Ας φορέσω πένθος για σημάδι αγάπης

Αφού σου ανήκω κι υποφέρω.

Κρίνε αν τέτοιο βάσανο μου αξίζει

Ράντισέ με δροσιά γιατί καίω στον πυρετό

Και σκύβω και παραπατώ"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

No. 8: "Wenn ich heut nicht deinen Leib berühre

(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)

"Streng ist uns das glück und spröde - Σκληρή είναι η τύχη κι εύθραυστη"

"Σκληρή είναι η τύχη κι εύθραυστη.

Τι να σου κάνει ένα σύντομο φιλί;

Μια τόση δα σταγόνα βροχής

Σʼ ερημιά καμένη και μουντή

Να τη ρουφά αλύπητα

Που τη δροσιά της χάνει

Στη θέρμη και αναρριγεί"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

Ν.9: "Streng ist uns das glück und spröde"

(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)

"Sprich nicht mehr von dem Laub-Μη μιλάς συνέχεια"

"Μη μιλάς συνέχεια

Για τα φύλλα

Του ανέμου λεία

Για το λιώσιμο

Ώριμων κυδωνιών

Για τα βήματα

Των εξολοθρευτών

Στο τέλος της χρονιάς.

Για το τρέμουλο

Της λιβελούλας

Στην καταιγίδα

Και των φώτων

Που η λάμψη τους
Αλλάζει"

Arnold Schoenberg: Das Buch der hängenden Gärten, Op. 15:

No. 14: "Sprich nicht mehr von dem Laub"
(Στο πιάνο ο Γκλεν Γκουλντ)