Burne-Jones: "O Βασιλιάς Κοφέτουα", πίνακας της χρονιάς...

 

Edward Burne-Jones: "King Cophetua and the Beggar Maid"

[Στη μνήμη του κορυφαίου Άγγλου ζωγράφου, εικονογράφου και χαράκτη, Σερ Έντουαρντ Μπερν - Τζόουνς, του οποίου τα έργα συγκαταλέγονται στα τελευταία δείγματα της προραφαηλιτικής τεχνοτροπίας αφιερώνεται το σημερινό κείμενο.

Πέθανε στις 17 Ιουνίου 1898 μετά από κρίση γρίπης, την οποία η φιλάσθενη κράση του δεν άντεξε. Μετά τον θάνατο του Μπερν-Τζόουνς και με παρέμβαση του πρίγκιπα της Ουαλίας, πραγματοποιήθηκε επιμνημόσυνη δέηση στο Αββαείο του Γουέστμίνστερ. Ήταν η πρώτη φορά που αποδίδονταν τόσο υψηλές τιμές σε έναν καλλιτέχνη].

Γεννημένος στο Μπέρμιγχαμ, ο Μπερν - Τζόουνς φοίτησε αρχικά στη Σχολή Καλών Τεχνών της γενέτειράς του και Θεολογία στην Οξφόρδη, όπου γνώρισε τον Ουίλλιαμ Μόρρις, αλλά και τον προραφαηλίτη Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέττι, η γνωριμία με τον οποίο υπήρξε καθοριστική για τη σταδιοδρομία του.

Ως οπαδός του Ροσέτι, η θεματογραφία του Μπερν-Τζόουνς επικεντρώθηκε στο ρομαντισμό της μεσαιωνικής ιπποσύνης,

Aπό τα διασημότερα έργα του είναι "Ο Βασιλιάς Κοφέτουα και η Ζητιάνα", που το Art Journal, (το σημαντικότερο βρετανικό περιοδικό τέχνης του 19ου αι.) το ανακήρυξε ως τον "πίνακα της χρονιάς", ενώ οι Times τον χαρακτήρισαν σαν "μια από τις ωραιότερες ελαιογραφίες που φιλοτεχνήθηκαν ποτέ από Άγγλο καλλιτέχνη".

Ο πίνακας απεικονίζει το θρύλο του αφρικανού βασιλιά Κοφέτουα, ο οποίος ερωτεύθηκε κεραυνοβόλα μια φτωχή κοπέλα, που ο ζωγράφος γνώριζε από την ομώνυμη Ελισσαβιετιανή μπαλάντα, αλλά και το δεκαεξάστιχο ποίημα του λόρδου Άλφρεντ Τένυσσον: "Ο Βασιλιάς και η Ζητιάνα":

"Τα χέρια έβαλε στο στήθος.

Ήταν πιο όμορφη από ό,τι τα λόγια μπορούν να πουν:

Ξυπόλητη ήρθε η ζητιάνα

μπρος στο βασιλιά Κοφέτουα

Εκείνος με πανοπλία και στέμμα κατέβηκε,

για να τη συναντήσει και να της απευθύνει χαιρετισμό

"Δεν είναι περίεργο", είπαν οι άρχοντες,

"Είναι πιο όμορφη κι από το φως του ήλιου".

Όπως το φεγγάρι λάμπει σε συννεφιασμένους ουρανούς,

Ετσι και κείνη φάνηκε με τα φτωχά της ρούχα:

Ένας επαίνεσε τους αστραγάλους της, ένας τα μάτια της,

άλλος τα σκούρα της μαλλιά της και τ' απερίγραπτο κάλλος της:

Τόσο γλυκιά στο πρόσωπο κι η χάρη της αγγελική,

που σ' ολάκερη την πλάση ποτέ δεν θα υπάρξει:

Ο Κοφέτουα στη βασιλική του τιμή, ορκίστηκε:

"Αυτή η ζητιάνα θα γενεί η βασίλισσά μου!"

(Alfred Tennyson: "The Beggar Maid")

Ο πίνακας που ολοκληρώθηκε το 1884 ξεχώρισε για την ιδιαίτερη απεικονιστική του συναισθήματος κι αποτελεί εικαστικό σχόλιο για τη δύναμη του έρωτα και την ικανότητά του να υπερβαίνει εμπόδια, όπως η κοινωνική τάξη. Επίσης ο πίνακας αναδεικνύει θέματα εξουσίας και πλούτου, που σε ορισμένες εποχές κυριάρχησαν έναντι του κάλλους και της αρετής.

Σχεδόν σκοτεινό, το εικαστικό μεταφέρει τη σκηνή της συνάντησης του Κοφέτουα (ο οποίος μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν έχει νιώσει ουδεμία έλξη για γυναίκα) με μια ζητιάνα ντυμένη μ'ένα γκρίζο κουρελιασμένο φόρεμα, την οποία και ερωτεύεται κεραυνοβόλα.
Η εικαστική σύνθεση, που αναπτύσσεται κάθετα, παρουσιάζει έντονη θεατρικότητα. Ο Τζόουνς τοποθετεί τη ζητιάνα στο κέντρο υπερυψωμένη πάνω σε σκάλα, λουσμένη στο φως, τονίζοντας την αγνότητα και την πνευματική της ομορφιά παρά την ταπεινή της θέση. Ο βασιλιάς Κοφέτουα υποκλινόμενος στο φυσικό κάλλος την κοιτάζει με θαυμασμό και δέος γονατιστός και λίγο χαμηλότερα, συμβολίζοντας τη συναισθηματική και ιπποτική του καταγωγή. Μπορεί η ζητιάνα να' ναι ξυπόλητη, χλωμή και ντυμένη ευτελώς, όμως οι αρετές και αρχές της δεν κρύβονται. Η στάση του σώματός της είναι σεμνή, σχεδόν παθητική, ωστόσο οπτικά είναι ανώτερη από το βασιλιά.

Ο βασιλιάς Κοφέτουα φοράει περίτεχνο μανδύα και πανοπλία που μαρτυρούν τον πλούτο του. Όμως χωρίς καμμιά υπεροψία γονατίζει μπρος στη γυναίκα, βγάζει το στέμμα του και τής προτείνει να γίνουνε ταίρι. Όλα αυτά δηλώνονται μέσα από την ελισσαβετιανή μπαλάντα την οποία γνώριζε ο καλλιτέχνης και αυτό υπογραμμίζεται από τις δυο μορφές στο μπαλκόνι που μελετώντας παρτιτούρα φαίνεται να ερμηνεύουν το αφηγηματικό τραγούδι που σε κάποιους από τους στίχους του αναφέρει πως ο βασιλιάς:

"κατεβαίνει απ' το άλογό του, βγάζει το χρυσό του στέμμα

και την κοιτάζει θαμπωμένος.

Εκείνη ακριβώς τη στιγμή παίρνει την απόφαση να την παντρευτεί

κι αν η γυναίκα δεν δεχτεί, να θέσει τέλος στη ζωή του.

Η ζητιάνα ενθουσιασμένη με την πρόταση, δέχεται.

Κυβερνούν μαζί ειρηνικά κι αγαπημένοι

μέχρι το θάνατό τους..."

ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ:

Ο θρύλος του βασιλιά Κοφέτουα ενέπνευσε στον πολωνό συνθέτη, Ludomir Rozycki, το συμφωνικό του ποίημα: "Król Kofetua-Βασιλιάς Κοφέτουα", μια σύνθεση του 1912, που κέρδισε πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό που διοργανώθηκε για την 10η επέτειο της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βαρσοβίας. Είναι ένα από τα πρώτα ορχηστρικά του έργα, το οποίο του χάρισε μεγάλη επιτυχία και αναγνώριση.

Ο συνθέτης δεν ακολουθεί πιστά σε ύφος το κείμενο της μπαλάντας, που είναι αρκετά παιχνιδιάρικο, αλλά έναν μουσικό δρόμο πιο φιλοσοφημένου και πνευματώδους χαρακτήρα, με εξισωτική τάση ώστε ο χαμηλότερος κοινωνικά να είναι ίσος με τον υψηλότερο, παρά το γεγονός ότι η πλοκή απαιτεί την προϋπόθεση του έρωτα.
Έτσι, το θέμα της εισαγωγής ακούγεται αρκετά απόκοσμο και μυστηριώδες, παρουσιασμένο αρκετές φορές και σε διαφορετικές διαθέσεις για να δείξει το κενό του βασιλιά σε αντίθεση με τη λαχτάρα που προκαλεί η ζητιάνα. Ακολουθεί μελωδία περισσότερο ενεργητική και "οικεία", αναλαμβάνοντας αφηγηματική λειτουργία... Προς το τέλος τα θέματα συγκρούονται, με την ενορχήστρωση που θυμίζει Ρίχαρντ Στράους ή Σιμανόφσκι, χωρίς ωστόσο η σύνθεση να αποκλίνει από το τυπικό στυλ της Σχολής των "Νέων Πολωνών" *.

H πλούσια αρμονική γλώσσα, η δραματική ενορχήστρωση, η μελωδική ευαισθησία και η εκφραστική ένταση του Ρόζιτσκι τον τοποθετούν ξεκάθαρα στο ύστερο ρομαντικό κίνημα, ενώ θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως τα λογοτεχνικά και εικαστικά θέματα αποτελούσαν συχνή πηγή έμπνευσης για τον πολωνό συνθέτη.

Ludomir Rozycki: "Król Kofetua":

*"Νέα Πολωνία" είναι η πολωνική εκδοχή του μοντερνισμού στην Τέχνη. Στην τέχνη της μουσικής, οι συνθέτες της στόχευαν να αναζωογονήσουν τη μουσική κουλτούρα της γενιάς τους, με πρωτότυπες δημιουργίες όπου η πολωνική μουσική εναρμονιζόταν με την ευρωπαϊκή ατμόσφαιρα. Διακήρυτταν ότι η μεγάλη τέχνη μπορεί να είναι εθνική χωρίς να καταφεύγει στη συμβατική λαογραφία.