Μέντελσον: "Ιταλική Συμφωνία, ένας γαλάζιος ουρανός σε Λα μείζονα"...

 

"Piazza di Spagna στη Ρώμη", σκίτσο του Μέντελσον
Η πλατεία, όπως την αντίκριζε κάθε πρωί από το δωματιάκι του.
(bbc.co.uk)

"Ρώμη, 8 Νοεμβρίου 1830

Αγαπημένοι μου,

Έχω κιόλας οκτώ ημέρες στη Ρώμη. H αρχική μου εντύπωση δεν ήταν καλή. Όμως βιάστηκα. Το μεγαλειώδες Κολοσσαίο και το λαμπρό Βατικανό συνέβαλλαν σ'αυτό, όπως επίσης ο ήπιος ανοιξιάτικος καιρός και οι ευγενικοί άνθρωποι ή το ηλιόλουστο δωμάτιό μου. Βρίσκεται στο νούμερο 5 στην Piazza di Spagna, μακριά από το Καπιτώλιο, με την απόσταση να με προβληματίζει...
Φοβόμουν πως το κρύο θα ήταν περισσότερο... Όμως, κανένα πρόβλημα...όταν κοιτάζω από το παραθύρι κάθε πρωί, όλα ξεχωρίζουν τόσο καθαρά στον γαλάζιο, ηλιόλουστο ουρανό.
Στο μικρό δωμάτιό μου που βλέπει στην πλατεία, έχω ένα καλό βιεννέζικο πιάνο κι ένα τραπέζι, όπου στέκονται τα πορτρέτα του Παλεστρίνα, του Αλλέγκρι και παρτιτούρες της μουσικής τους... "

(Από επιστολή του Μέντελσον)

Από τον Οκτώβριο του 1830 ως τον Ιούλιο του 1831 ο Φέλιξ Μέντελσον πραγματοποιεί ένα ταξίδι στην Ιταλία. Τη διασχίζει κουβαλώντας μαζί του έναν εξαιρετικό "τουριστικό οδηγό": Το "Ταξίδι στην Ιταλία" του Γκαίτε. Κι ακολουθεί βήμα προς βήμα τη διαδρομή που πενήντα χρόνια πριν είχε διανύσει ο γηραιός φίλος του.  

Το ταξίδι διήρκεσε 10 μήνες. Πρώτος σταθμός στην Ιταλική χερσόνησο η πολυκάναλη Βενετία. Ακολούθησαν η Μπολόνια και η Φλωρεντία. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρώμη, ο συνθέτης έγινε μάρτυρας της στέψης του Πάπα Πίου Η' και των εορτασμών της πόλης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας. 

Από το ταξίδι του στην Ιταλία ο Φέλιξ Μέντελσον εμπνεύστηκε την Τέταρτη Συμφωνία του σε Λα μείζονα, την αποκαλούμενη "Ιταλική".

Τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς ο Φέλιξ από τη Ρώμη θα γράψει στην αγαπημένη του αδερφή Φάννυ:

"Η Ιταλική συμφωνία σημειώνει μεγάλη πρόοδο.
Εικάζω πως θα' ναι η πιο χαρούμενη σύνθεση που εμπνεύστηκα ποτέ!"

Συνηθίζεται να λέγεται πως αυτή η Συμφωνία αντιμετωπίζει τους ακροατές της σαν "τουρίστες".

• Η πρώτη κίνηση ηχεί λαμπρή, γεμάτη φως, με μοτίβα που μεταφέρουν λαχτάρα και ανυπομονησία, την ενέργεια χαρούμενων ανθρώπων που έχουν ευθυμήσει πίνοντας κρασί...
• Η δεύτερη κίνηση θυμίζει θρησκευτική πομπή.
• Στο τρίτο μέρος καλούμαστε να συμμετάσχουμε στο πανηγύρι πάνω σ'ένα ρυθμικό μινουέτο και στο φινάλε
• ένα χορευτικό, σκερτσόζικο  σαλταρέλο θα αποτελέσει τον πυρήνα του βασικού θέματος, ερέθισμα από τον ομώνυμο ιταλικό λαϊκό χορό, με το ρυθμό να πρωτοστατεί, τη μελωδια να σφύζει από ενέργεια και να αναδύει τον ενθουσιασμό από την "πατρίδα της Μουσικής", Ιταλία.

Με άλλα λόγια, η Ιταλική συμφωνία περικλείει την εμπειρία του Mέντελσον ως χαλαρού ταξιδιώτη. 

Κατά τη διάρκεια των εορτασμών της Σαρακοστής στη Ρώμη, ο συνθέτης παρακολούθησε μια σειρά από θρησκευτικές πομπές και οι εντυπώσεις του αποτυπώνονται μουσικά στη θρησκευτική επισημότητα του "Andante". Οι μελετητές ισχυρίζονται πως το δεύτερο μέρος, παραπέμπει σε θρησκευτική πομπή, που ο συνθέτης παρακολούθησε στη Νάπολη ή στη Ρώμη.
Όπως και να έχει, ο συνθέτης περιέγραψε τη μουσική "ως ανάλογη με τις συμμετρικές φόρμες και τη συγκρατημένη ομορφιά της ιταλικής αρχιτεκτονικής".

Αποκαλείται δε, "Πομπή των προσκυνητών", λόγω της σχετικής ομοιότητας με την "Πομπή των προσκυνητών" από τον "Χάρολντ στην Ιταλία" του Μπερλιόζ, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί οξύμωρο αν σκεφτούμε πως στη Ρώμη ο Μέντελσον γνώρισε τον Εκτόρ Μπερλιόζ, του οποίου τη μουσική όμως, αντιπαθούσε σφόδρα...Θεωρούσε το γάλλο συνάδελφό του ατάλαντο και τις δημιουργίες του απαίσιες, χωρίς ταυτότητα. Είναι γνωστή η φράση του: "Οι ενορχηστρώσεις του είναι τόσο βρώμικες που πρέπει να πλύνω τα χέρια μου κάθε φορά που γυρίζω τις σελίδες των παρτιτούρων του".

Mendelssohn: "Italian Symphony, Μοv. II. Andante con moto"

Την Berliner Philharmoniker διευθύνει o Herbert von Karajan

Ο Μέντελσον ολοκλήρωσε την Ιταλική συμφωνία στο Βερολίνο στις 13 Μαρτίου 1833 και η πρεμιέρα της δόθηκε έπειτα από ακριβώς δυο μήνες στο Λονδίνο, 13 Μαΐου 1833 με τον ίδιο το συνθέτη στο πόντιουμ.
Αξιοπερίεργο είναι το ότι ο τελειομανής Μέντελσον, δεν ήταν ικανοποιημένος με αυτή τη δημιουργία του. Έτσι, ακολούθησαν αναθεωρήσεις του έργου, ιδιαίτερα στα τρία τελευταία μέρη, με την Συμφωνία να μην δημοσιεύεται κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Το έργο πρωτοεμφανίστηκε σε έντυπη μορφή το 1851, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του συνθέτη. Σήμερα είναι ένα από τα πιο δημοφιλή και περισσότερο εκτελεσμένα έργα του.

Στην παρτιτούρα οι νότες ζωγραφίζουν τη λιακάδα και τη ζεστασιά της ιταλικής υπαίθρου και ο συνθέτης ευρηματικά μεταφέρει αυτό το θάλπος στα πνευστά της ορχήστρας δίνοντάς τους τεράστιο βαθμό ελευθερίας, με αποτέλεσμα ένα διάφανο, φωτεινό και αέρινης υφής αποτέλεσμα. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Μέντελσον περιέγραψε κάποτε την Ιταλική Συμφωνία ως "γαλάζιο ουρανό σε Λα μείζονα"...

Ακούμε τη συμφωνία ολοκληρωμένη.

Mendelssohn: "Italian Symphony" / Herbert von Karajan