"Καρναβάλι στη Ρώμη", Dickens - Berlioz

 

"Carnival in Rome", Johannes Lingelbach

Το πνεύμα των ημερών επιβάλλει την αναφορά στους μασκαράδες και τα μασκαρέματα, αλλά και στη φαντασία που ερέθισε η διονυσιακή ατμόσφαιρα σε δημιουργούς, όπου ξεφάντωμα, κέφι, ευθυμία, οινοποσία και χορός, πρωτοστατούν.

Το Καρναβάλι -θα συμφωνήσετε- αποτελεί μια χαρούμενη ανάπαυλα στη μονότονη, χειμωνιάτικη ζωή...Καρναβάλι εκτός από μεταμφίεση και ξέφρενη διάθεση, σημαίνει πειράγματα, αστεία και αθυροστομία.

Ήταν το χειμώνα του 1844 που ο Άγγλος συγγραφέας και κριτικός, Κάρολος Ντίκενς με την οικογένειά του ταξίδεψαν στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Ρώμη. Εκεί, τον εντυπωσίασαν πολλά. Από τα φαγητά μέχρι τους πάντα γελαστούς ανθρώπους...από τα αρχαία μνημεία μέχρι έθιμα και εκδηλώσεις για κάθε περίσταση. 

Τον επόμενο χρόνο δημοσίευσε το βιβλίο του: "Εικόνες από την Ιταλία", στις σελίδες του οποίου κατέγραψε τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του με αφηγήσεις γεγονότων, στιγμιοτύπων και δρωμένων...Αναμεσά τους και κείνα από το Ρωμαϊκό Καρναβάλι, καθώς κατά τη διάρκειά του έγινε μέτοχος της χαώδους φρενίτιδας, της οργιαστικής υπερβολής, κάνοντάς τον να αναλογιστεί την "αρχαία μαγεία" που διέπει τη Γιορτή. Γοητευμένος, συνειδητοποίησε πως ο πόθος για ελευθερία της έκφρασης είναι βαθιά ριζωμένος μέσα στην ανθρώπινη ψυχή...

"Carnival in Rome", Jan Miel, Prado

"Επί ένα τέταρτο προχωρούσαμε μ' αυτόν το ρυθμό, ώσπου φτάσαμε στην Κόρσο. Ειλικρινά, το κέφι, η λαμπρότητα και η ζωντάνια της σκηνής που αντικρίσαμε υπερέβαιναν κάθε φαντασία. Από τα μυριάδες μπαλκόνια  κρέμονταν ζωηρόχρωμα κόκκινα, πράσινα, γαλάζια, λευκά και χρυσαφιά πετάσματα, που φτερούγιζαν μέσα στο λαμπρό φως του μεσημεριού.
Από παράθυρα, από στηθαία και από ταράτσες ανέμιζαν σερπαντίνες βαμμένες στα πιο έντονα χρώματα, αλλά και φανταχτερά υφάσματα σε κάθε αστραφτερή απόχρωση, που αιωρούνταν πάνω από το δρόμο. Ήταν λες και τα κτίρια είχαν κυριολεκτικά γυρίσει το μέσα έξω πλημμυρίζοντας μ’ όλη την ευφορία τους τον δρόμο.
Οι βιτρίνες των καταστημάτων ήταν κλειστές, ενώ τα παράθυρα ήταν γεμάτα κόσμο, σαν τα θεωρεία ενός πάμφωτου θεάτρου· οι πόρτες είχαν αφαιρεθεί, και στη θέση τους, ανθοστόλιστα και στεφανωμένα με πρασινάδες, κρέμονταν υφαντά με κεντημένα δάση· οι σκαλωσιές στα γιαπιά είχαν μεταμορφωθεί σε έκπαγλους ναούς, εκθαμβωτικούς μέσα στα ασημένια, χρυσαφιά και πορφυρά χρώματά τους· και σε κάθε γωνίτσα και κόγχη, απ’ το πεζοδρόμιο ως τις καμινάδες –οπουδήποτε λαμπύριζαν τα μάτια τους–, γυναίκες χόρευαν, γελούσαν και στραφτάλιζαν, όπως το φως πάνω στο νερό.
Κάθε είδους τρελή και παρδαλή αμφίεση που μαγεύει το βλέμμα βρισκόταν στο δρόμο..."

("Δυο εικόνες της Ρώμης", Charles Dickens, εκδ. Κίχλη, μτφ: Γ. Παλαβός).

"Carnival in Rome", Ippolito Caffi

Με έντονη γλαφυρότητα ο Βρετανός μυθιστοριογράφος της Βικτωριανής εποχής περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα στοιχεία της γιορτής, αυτής της περιόδου εκτόνωσης, κατά την οποία οι άνθρωποι με το πρόσχημα της μεταμφίεσης ξεφεύγουν από την καθημερινότητα και εξωτερικεύουν τα πάθη τους.

Στην Ιταλία βρέθηκε και ο Εκτόρ Μπερλιόζ. Ήταν μετά τη νίκη του στο Prix de Rome το 1830... Έτσι, και κείνος έζησε από κοντά τη φρενίτιδα του Ρωμαϊκού Καρναβαλιού, την οποία αποτυπώνει με νότες στην περίφημη ουβερτούρα του: "Roman Carnival". 

Ο Μπερλιόζ ζώντας στην ιταλική πρωτεύουσα είχε παρακολουθήσει εκδηλώσεις αποκριάς που στήνονταν από τους κεφάτους Ιταλούς σε κάθε γωνιά της πόλης, είχε συμμετάσχει ίσως σε καρναβαλικούς χορούς με μασκοφορεμένους, είχε γελάσει με τα αυτοσχέδια θεατρικά στους δρόμους, αλλά και τις λογής αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές των ανθρώπων σε αυτή τη λαϊκή ανατρεπτική γιορτή...Όλα, απαραίτητα οργανικά στοιχεία της χαμογελαστής Αποκριάς, πολύχρωμες εικόνες που αποτέλεσαν έναυσμα για τη συναρπαστική παρτιτούρα του στο"Romain Carnival", που περιγράφει τη θορυβώδη φιέστα...

"Carnival in Rome", Karol Miller

Μια εκθαμβωτική ουβερτούρα, που κανείς θα χαρακτήριζε "φλογερή έκρηξη χρωμάτων", στην οποία ακούγεται το χορευτικό σαλταρέλο, γρήγορο θέμα σε 6/8, ενώ ξεχωριστό είναι και το σόλο από το αγγλικό κόρνο. Ένα αριστούργημα ευφάνταστης ορχηστρικής γραφής του Μπερλιόζ, τα μοτίβα του οποίου προέκυψαν από την καρναβαλική σκηνή της όπεράς του "Μπενβετούτο Τσελίνι".

Μάστορας στην ενορχήστρωση ο γάλλος συνθέτης το 1844 ανάπλασε το αρχικό υλικό και παρουσίασε ένα μεταμορφωμένο έργο ύψιστης ζωντάνιας και ενεργητικότητας, στο οποίο μεταφέρει το θάμβος ενός επισκέπτη στη Ρώμη για την ξέφρενη ιταλική ευθυμία, τη σπιρτάδα και τη λαμπρότητα της γιορτής, όπως τα κατέγραψε και ο Κάρολος Ντίκενς την ίδια εποχή στο βιβλίο του "Εικόνες της Ρώμης"...

Την ορχήστρα πλαισιώνουν κύμβαλα, τρίγωνα και ντέφια, σκιαγραφώντας τους ιλιγγιώδεις, αποκριάτικους χορούς. Ο Μπερλιόζ παραλείπει εσκεμμένα το τύμπανο, το οποίο θεωρούσε βαρύ και ενοχλητικό σ' αυτό το στυλ μουσικής, αντίθετα με τα "ελαφριά" κρουστά που χρησιμοποίησε, που προσέδωσαν στην παρτιτούρα τη λάμψη και τον χορευτικό της χαρακτήρα.
Τρανταχτές ρυθμικές εκπλήξεις διαταράσσουν τις αισθήσεις του ακροατή. Αξιοποιεί τις δυνατότητες της ορχήστρας και εκπλήσσει με το θέμα του andante στην αρχή, που ακούγεται απαλά σε ένα fugato από τα φαγκότα και στη συνέχεια μεταπηδά φόρτε στα τρομπόνια.
Στην coda ο συνθέτης σχεδόν ανεξέλεγκτα, όπως αρμόζει στην καρναβαλική γιορτή επιδεικνύει όλο ευφορία τα χρωματιστά πυροτεχνήματα, με τα οποία ολοκληρώνεται η ξεχωριστή φιέστα, που συνεχίζεται επάξια στο πνεύμα των Ρωμαϊκών Σατουρναλίων...

Berlioz - "Le carnaval romain, Overture, Op 9 "

Διευθύνει ο Claudio Abbado

Αξίζει να σημειωθεί πως το όλο ζωντάνια και καρναβαλικά χρώματα έργο, είναι από τα δημοφιλέστερα του Μπερλιόζ. Παρουσιάστηκε υπό την μπαγκέτα του και αφιερώθηκε στον μουσικόφιλο και μαικήνα του δημιουργού, πρίγκηπα Χοετζόλερν-Έχινγκεν.
Όταν η συναυλία ολοκληρώθηκε στο σωστό τέμπο και απόδοση, ικανοποιημένος ο Μπερλιόζ, ήταν σαν να έπαιρνε την εκδίκησή του για την χλιαρή υποδοχή της προγενέστερης όπερας με τα ίδια μουσικά θέματα και γυρνώντας στους μουσικούς, είπε:

"Έτσι εκτελείται το καρναβάλι! Όχι σαν Σαρακοστή και Μ. Παρασκευή!", υπονοώντας πως η αποτυχία οφειλόταν στην μη τήρηση της ταχύτητας και του σπινθηροβόλου ύφους που εκείνος απαιτούσε.

Μια από τις τελευταίες παρουσιάσεις της ουβερτούρας που διηύθυνε ο Μπερλιόζ στο Παρίσι ήταν το Φεβρουάριο του 1863. Όπως αναφέρει ο συνθέτης στις "Αναμνήσεις" του φανατικοί θαυμαστές του τού έγραψαν:

"Η Ουβερτούρα Carnival Romain, που κάλλιστα θα μπορούσε να ονομαστεί "Μεγάλη Ρωμαϊκή Συμφωνία", είναι ένα πραγματικό αριστούργημα.

Τι δύναμη στην έμπνευση, τι φωτιά, τι αυθορμητισμός!

Και πόσο συγκινητικό είναι να την ακούς!

Αυτή η μουσική σας δεν θα γεράσει ποτέ!"