Απολλιναίρ-Πουλένκ: "Οι μαστοί του Τειρεσία"

 

Γκιγιώμ Απολλιναίρ

Έφυγε σαν σήμερα 9 Νοέμβρη 1918...Ο Γκιγιώμ Απολλιναίρ, είναι βασικός δημιουργός της Σχολής του Παρισιού, πρωτοποριακός ποιητής και πρόδρομος του σουρεαλισμού. Υπήρξε στενός φίλος του Πικάσο και οπαδός των νέων ρευμάτων της Τέχνης. Παραμένει ως σήμερα ο διασημότερος εκπρόσωπος μιας εποχής που είχε στόχο της την ανανέωση του ποιητικού λόγου και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Από το θεατρικό του Απολλιναίρ: "Οι μαστοί του Τειρεσία", εμπνέεται ο Φρανσίς Πουλένκ την ομότιτλη, κωμική του όπερα.

Από τη Μυθολογία γνωρίζουμε τον Τειρεσία κυρίως ως διάσημο μάντη. Μια εκδοχή αναφέρει πως  κάποτε είδε δύο φίδια κι όταν τα χτύπησε,  άλλαξε φύλο  από άνδρας σε γυναίκα.
Όταν ξαναείδε τα ίδια φίδια να ερωτοτροπούν, ξανάγινε άνδρας.
Φυσικά, η ιστορία αυτής της μεταμόρφωσης δεν άφησε αδιάφορο ούτε τον Οβίδιο, ούτε τον Λουκιανό, αλλά και συγχρόνους, αφού υπήρξε αφορμή για προβληματισμούς σχετικά με το φύλο αλλά και για άλλα ζητήματα, όπως στην περίπτωση του Απολλιναίρ, που εμπνεύστηκε το θεατρικό του: "Les Mamelles de Tirésias".

Στους "Μαστούς τον Τειρεσία", όπου χρησιμοποιείται για πρώτη φορά ο όρος "σουρεαλισμός" , ο δημιουργός συγχωνεύει διάφορες θεατρικές τεχνικές, συχνά αντίρροπες μεταξύ τους για να εκφράσει τις θέσεις του  για το μοντέρνο θέατρο.
Μεταφέρει στο σανίδι το νεωτεριστικό, καινοτόμο  πνεύμα που είχε ήδη θεσπιστεί στην ποίηση και τη ζωγραφική.Πέρα από την ψυχαγωγία του κοινού στοχεύει να προκαλέσει το ενδιαφέρον του για μια πληθώρα θεμάτων, όπως η καταπίεση της γυναίκας(άμεση σχέση με την αλλαγή φύλου του Τειρεσία), ο φεμινισμός, ο πόλεμος, η άνιση κατανομή πλούτου, η υπογεννητικότητα και οι συνέπειές της.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ του έργου:

Η Τερέζα αποφασίζει να κάνει την επανάσταση της ενάντια στην κυριαρχία των αντρών. Μεταμορφώνεται σε άντρα , παλεύει με τον σύζυγο της, τον νικάει, φοράει τα ρούχα του, τον ντύνει με τα δικά της και φεύγει. Φλερτάρει, ερωτεύεται και φιλοδοξεί να κατακτήσει το σύμπαν!

(public)

Ο Απολλιναίρ, εμπνεόμενος από τον μύθο του μάντη Τειρεσία, χρησιμοποιεί καταστάσεις, γεγονότα, και τις σχέσεις του με τους φίλους του καλλιτέχνες Πικάσο, Ματίς, Ζακόμπ και Μπρακ, που συμβαίνουν  σε μια φανταστική , εξωτική χώρα, τη Ζανζιβάρη (μια χώρα που στερείται παιδιών, αλληγορία της Γαλλίας στον πόλεμο), όπου η Τερέζα μεταμορφώνεται σε Τειρεσία.


"Αλλά μού φαίνεται πως βγάζω γένεια
το στήθος μου πως ξεκολλά
κι όχι τα γένεια μου φυτρώνουν μόνο[...]
Νοιώθω διαολεμένα σερνικιά
απ'την κορφή ως τα νύχια επιβήτορας
Ταύρος σωστός..."

Η ΜΟΥΣΙΚΗ του Πουλένκ:

Πάνω σε αυτό το καλούπι χτίζει την κωμική του όπερα ο Πουλένκ. Διαρθρωμένη σε δυο πράξεις με πρόλογο περνά το μήνυμα: την ανάγκη αναδημιουργίας και αναγέννησης μιας χώρας και του λαού της μετά τον πόλεμο. Κι ενώ συχνά περιγράφει μουσικά τη φρίκη και τον αποτροπιασμό , αφήνει χώρο για  αισιοδοξία, παρηγοριά, χώρο να ανθίσει η ελπίδα.

Φ.Πουλένκ

Αλλάζει τον τόπο και το χρόνο. Τα δρώμενα τοποθετούνται στις πρώτες περιόδους καθιέρωσης του κυβισμού και η Ζανζιβάρη μεταφέρεται στο Μόντε Κάρλο, για να αποφευχθεί το εξωτικό χρώμα. Εξάλλου το διάσημο θέρετρο του Μονακό ήταν τόπος που ο Πουλένκ, λάτρεψε, αλλά και ο Απολλιναίρ έμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η μουσική εντυπωσιάζει τον ακροατή με τη χρήση  τολμηρών αρμονιών,  θαυμαστά σμιξίματα μελωδιών και ρυθμών, κι αναπάντεχες συγχορδίες που διαδέχονται η μια την άλλη.
Συνεχής η  ροή μικρών φράσεων και χορευτικών μοτίβων από βαλς και πόλκες, καθώς  και pastiches από άλλες  μουσικές άλλων κωμικών οπερών.Οι μουσικοί αντίλαλοι είναι εμφανείς, ιδιαίτερα των "L'étoile" του Chabrier και του "L’heure espagnole" του Ravel.

Οι  βαθείς στοχασμοί των δημιουργών πάλλονται από την ασύγκριτη δύναμη της έμπνευσης, που στοχεύει στο πέρασμα στους Γάλλους του τρανού μηνύματος της αναγέννησης και επανασύστασης, που όλοι μαζί στο φινάλε προτρέπουν:

"Ακούσατε, ω Γάλλοι, το μάθημα του πολέμου:

Γενννήσετε παιδιά!"

Ecoutez, ô Français, les leçons de la guerre

Et faites des enfants!"

Apollinaire-Poulenc:  "Les mamelles de Tirésias:

["Οι μαστοί του Τειρεσία", περιοδικό Διαβάζω, Τεύχος 231,  www.apollinaire.ulg.ac.be/, www.koyinta.gr]