8 Φεβρουαρίου 1587: η εκτέλεση της Μαρίας Στιούαρτ της Σκωτίας...

 

"Η Εκτέλεση της Μαρίας, Βασίλισσας της Σκωτίας στις 8 Φεβρουαρίου 1587", Abel de Pujol

Η Μαρία Στιούαρτ αποχαιρετά τους δικούς της πριν τον αποκεφαλισμό της:

"Γιατί θρηνείτε; Γιατί κλαίτε; Να χαιρόσαστε μαζί μου…

Τότε που μ’ είχε η εχθρά μου και υπόφερα… τότε έπρεπε όλοι να με κλαίτε.
Καλόβολος σαν μπάλσαμο ζυγώνει ο χάρος, ο σοβαρός μου φίλος!
Με τις μαύρες του  φτερούγες τον ξεπεσμό μου θα σκεπάσει.
Εξευγενίζει το τέλος το μοιραίο τον ξεπεσμένο άνθρωπο.
Το στέμμα νιώθω πάλι επάνω στο κεφάλι μου κι αξιοπρέπεια στην ευγενικιά ψυχή μου". 

(Φ.Σίλλερ: " Μαρία Στιούαρτ", εκδ. Επικαιρότητα, μτφ: Β. Ρώτα, σελ.152,153)

Ήταν αργά το απόγευμα παραμονής της 8ης Φεβρουαρίου 1587, όταν η Μαρία Στιούαρτ ειδοποιήθηκε στο Φόδερινγκεϋ που βρισκόταν καταδικασμένη για προδοσία κατόπιν εντολής της ξαδέρφης της Βασίλισσας Ελισάβετ Α', ότι θα εκτελεστεί το επόμενο πρωί. Τις τελευταίες ώρες της ζωής της πέρασε με προσευχή. Το ικρίωμα που στήθηκε στη μεγάλη αίθουσα καλύφθηκε με μαύρο υφασμα, ίδιο με κείνο που κάλυπτε το μαξιλάρι για να γονατίσει...Όταν η γυναίκα έφτασε, γονάτισε σχετικά ψύχραιμη. Κατά τη συνήθεια της εποχής ο δήμιος ζήτησε συγχώρεση από την μελλοθάνατη και κείνη του απάντησε: "...Σε συγχωρώ με όλη μου την καρδιά, ελπίζω ο θάνατος να δώσει τέλος στα βασανά μου".

Την εκτέλεση είχαν άδεια να παρακολουθήσουν οι υπηρέτριές της, οι οποίες τη βοήθησαν να βγάλει τα ρούχα της. Το μεσοφόρι τη Μαρίας είχε χρώμα σκούρο βυσσινί, που για την Καθολική Εκκλησία ήταν το χρώμα του μαρτυρίου..

 Έσκυψε και τέντωσε τα χέρια της μπροστά λέγοντας: "Στα χέρια σου Θεέ παραδίδω το πνεύμα μου". Ο δήμιος έδωσε το πρώτο χτύπημα, που όμως δεν κατάφερε να κόψει πέρα πέρα το λαιμό. Το δεύτερο χτύπημα ήταν αποτελεσματικότερο, καθώς ο λαιμός κόπηκε εκτός από ένα μικρό μέρος του που ο εκτελεστής απέσπασε με το τσεκούρι. Ο δήμιος σήκωσε το κεφάλι ψηλά πιάνοντάς το από τα μαλλιά. Όμως, εκείνο έπεσε με όλο το βάρος του, αποκαλύπτοντας πως η Μαρία φορούσε περούκα. Τα μαλλιά της ήταν κοντά και αρκετά γκριζαρισμένα παρότι η γυναίκα ήταν μόλις 45 χρονών...

"Η Εκτέλεση της Μαρίας, Βασίλισσας της Σκωτίας στις 8 Φεβρουαρίου 1587", Ford Madox Brown 

Το θέμα της Μαρίας Στιούαρτ της Σκωτίας ήταν συνηθισμένο στην όπερα του 19ου αι.με λιμπρέτα που αφορούσαν την περίοδο της ζωής της που διώκονταν από την Ελισάβετ Α', την εποχή αιχμαλωσίας της και την εκτέλεσή της.  Λόγω της Καθολικής πίστης της ήταν προσωπικότητα ιδιαίτερα συμπαθής στη Ν.Ευρώπη...

O Nτονιτσέτι την περίοδο σύνθεσης της όπερας

Ανάμεσα στους συνθέτες που τη ζωή της μετέφεραν μουσικά επί σκηνής είναι ο Γκαετάνο Ντονιτσέτι, ο οποίος έχοντας δει το θεατρικό του Σίλλερ στο Μιλάνο σε ιταλική μετάφραση και θέλοντας ένα δυνατό θέμα γα τη νέα του όπερα αναζήτησε άμεσα λιμπρετίστα. Τον βρίσκει στο πρόσωπο του  Τζιουζέππε Μπαρντάρι, ενός  δεκαεπτάχρονου φοιτητή νομικής, που καθώς δεν έχει και τόση εμπειρία, δίνει την ευκαιρία στον Ντονιτσέτι να συνεργαστεί στενά μαζί του ή ακόμη και να γράψει ολόκληρες σκηνές, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό τη δομή του δίπρακτου λυρικού  δράματος: "Maria Stuarda".

Φαίνεται πως η περίοδος των Τυδώρ και οι βασίλισσές της συναρπάζουν τον βασιλιά του μπελκάντο Ντονιτσέτι, που  δίπλα στο όνομά του στις σελίδες  της Μουσικής αναγράφει : "Τριλογία των Τυδώρ-Three Donizetti Queens", εννοώντας τις όπερές του: "Άννα Μπολένα". "Ρομπέρτο Ντεβερέ"(εραστής της βασίλισσας Ελισσάβετ) και "Μαρία Στιούαρτ".

Ο Σίλλερ υπογραμμίζει την αλλαγή της Μαρίας στη διάρκεια της πολύχρονης φυλάκισής της. Δεν είναι πλέον το ωραίο, φιλόδοξο, επιπόλαιο και ματαιόδοξο πλάσμα, που υπήρξε πριν συναντήσει το μοιραίο. Στο πρόσωπό της συνενώνονται ο αρετές της μυστηριώδους ενοχής, ενός χαμένου σκοπού και μιας καρδιάς γεμάτης πάθος. Είναι μια γυναίκα πονεμένη που επιθυμεί την ελευθερία της. Ο Σίλλερ -κι έτσι ακριβώς θα την σκιαγραφήσει και ο Ντονιτσέτι στο λυρικό του δράμα- την παρουσιάζει ως έντιμη ύπαρξη, ως σύμβολο ανθρώπινης αξιοπρέπειας και αυτοσυνειδησίας .

Υπενθυμίζουμε πως ο Σίλλερ επινόησε την συνάντηση των δυο γυναικών, κάτι που δεν συνέβη στην πραγματικότητα, πρόσθεσε επίσης και ερωτικό ανταγωνισμό μεταξύ τους, αφού διεκδικούσαν τον κόμη του Λέστερ, δίνοντας μεγαλύτερη ένταση στο δράμα του. Η δημιουργία του Ντονιτσέτι χαρακτηρίζεται "έργο για τραγουδιστές, στο οποίο η πλοκή και η δραματική εξέλιξη βασίζεται πάνω στο τραγούδι των τριών πρωταγωνιστών (των δύο βασιλισσών και του Λέστερ) και μέσα από το τραγούδι αυτό πραγματώνεται η ιστορία".

Μέσα από τη σύγκρουση των δυο γυναικών αναδύονται τα ιδιαίτερα ψυχολογικά χαρακτηριστικά καθεμιάς. 

•  Καθώς η μουσική δομή της όπερας είναι αρκετά απλή, ανατίθεται σε καθένα από του τρεις πρωταγωνιστές μια "διπλή άρια" (ένα cantabile ακολουθούμενο από μια cabaletta )στις εισόδους τους και μια επιπλέον  στη Μαρία στο τέλος της όπερας, όταν έρχεται ο  κόμης του Λέστερ  να την αποχαιρετήσει. Η Μαρία, φανερά αναστατωμένη τού ζητά να τη στηρίξει την ώρα του θανάτου της και δηλώνει για άλλη μια φορά την αθωότητά της:

"Ah! se un giorno"

"Αχ! αν μια μέρα απ' αυτη τη φυλακή ήθελες 

να με πάρεις μακριά,

οδήγησέ με τωρα να πεθάνω δυνατή

στ'όνομα της αγάπης.

Το αθώο αίμα μου που θα χυθεί

μακάρι την οργή να κατευνάσει,

Μην επικαλεστείς την ψεύδορκη Αγγλία

μάστιγα ενός τιμωρού θεού"

Donizetti: "Maria Stuarda , Act III: Ah! se un giorno" / Joan Sutherland

• Ο ιταλός συνθέτης ως μάστορας του μπελκάντο γράφει μεν αριστουργηματικές άριες, όμως  αναθέτει και στη χορωδία έναν ουσιαστικό και όχι διακοσμητικό ρόλο.Όπως στη σκηνή της εκτέλεσης της Μαρίας Στιούαρτ, που το πληθος ψάλλει το σπαρακτικό θρήνο του θανάτου(Ιnno della morte), από τα πλέον συγκινητικά μέρη της παρτιτούρας, υπογραμμίζοντας ότι ο θάνατος μιας βασίλισσας θα ντροπιάσει την Αγγλία.

  Inno della morte:

"Ω μακάβρια σύνεργα!

Η λαιμητόμος, το τσεκούρι ...

Η αίθουσα τελετών ...

Και ο κόσμος τρέμει

κοντά στη σκάλα της μοιραίας σκηνής.

Τι θέα! Τι φρίκη!

Το θύμα περιμένει

το δυσμοιρο πλήθος.

Το θύμα κατευθύνει.

Ω ευμεταβλητη μοίρα! 

Αλλά ο βάρβαρος θάνατος μιας Βασίλισσας 

θα προσβάλλει και θα ντροπιάζει πάντα την Αγγλία"

Donizetti: "Maria Stuarda , Act III:  Inno della morte-Ύμνος του θανάτου":

Η "Maria Stuarda" είναι άλλη μια όπερα, που αποδεικνύεται πως στον Ντονιτσέτι, η εκφραστικότητα αποκτά ακόμα πιο δραματική διάσταση και κάθε νότα, κάθε διάνθισμα παίρνει ιδιαίτερο νόημα αποτυπώνοντας πιστά την ατμόσφαιρα, που εκτυλίσσεται η σκηνή.

"Η Εκτέλεση της Μαρίας, Βασίλισσας της Σκωτίας στις 8 Φεβρουαρίου 1587
στο Κάστρο Fotheringhay"
(Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων Σκωτία, Εδιμβούργο)

Το ιδιαίτερο εικαστικό παραπάνω φιλοτεχνήθηκε το 1613 κι εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων της Σκωτίας στο Εδιμβούργο. 

Όπως προείπαμε η Στιούαρτ εκτελέστηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1587 μετά από δεκαεννέα χρόνια αιχμαλωσίας, ένοχη για συνωμοσία και σχέδιο δολοφονίας της Ελισάβετ Α'. Στη συγκεκριμένη υδατογραφία ίσως ξαφνιάζει ο τρόπος απεικόνισης των ενδυμάτων, που παραπέμπουν σε Ολλανδικό στυλ. Ομως κάτι τέτοιο δικαιολογείται καθώς η ακουαρέλα έγινε για έναν Ολλανδό αξιωματούχο που συνέταξε ένα λεύκωμα με ιστορικές εκτυπώσεις και σχέδια. Παρατηρείστε πως στ'αριστερά ο καλλιτέχνης έχει σχεδιάσει τη σκηνή που τα ρούχα της Μαρίας ρίχνονται στην πυρά προκειμένου να αποτραπεί στους υποστηρικτές της να τα κρατήσουν ως ιερό κειμήλιο.