Ο Χοκουσάι και μια ιστορία με φαντάσματα στο πεντάγραμμο...

Hokusai: "Oiwa's Ghost"

31 Οκτωβρίου 1760, γεννιέται στο Έντο, το σημερινό Τόκιο, ο κορυφαίος  Ιάπωνας καλλιτέχνης, χαράκτης και σκιτσογράφος, Κατσουσίκα Χοκουσάι, βασικός εκπρόσωπος του ουκίγιο-ε, ιδιαίτερων έργων ξυλογραφίας και ζωγραφικής, μια από τις πιο εμβληματικές εκφράσεις του ιαπωνικού πολιτισμού, που η ονομασία μεταφράζεται ως "εικόνες από τον εφήμερο κόσμο".

Λίγο πριν πεθάνει, ο Χοκουσάι έγραψε ένα χαϊκού: 

"Αν και φάντασμα, 

θα διασχίσω ελαφρά 

τα καλοκαιρινά χωράφια"

Xοκουσάι, αυτοπροσωπογραφία

Οι ερευνητές της τέχνης του δηλώνουν πως αυτό το χαϊκού μαρτυρά τις πεποιθήσεις του Χοκουσάι για το θάνατο. Πρόκειται για μια εύστοχη ποιητική απεικόνιση του θανάτου με το νεκρό σε μορφή αέρινου φαντάσματος να πετυχαίνει τη μετάβαση από το γήινο στο υπερβατικό, από το πεπερασμένο στο αιώνιο...

Το ότι ο καλλιτέχνης  πρέπει να πίστευε στα φαντάσματα μαρτυρούν και ορισμένες εικαστικές δημιουργίες του με θέμα την εικόνα  αυτών των άυλων πλασμάτων. Ο καλλιτέχνης ήταν περίπου 70 ετών όταν άρχισε να ενδιαφέρεται για δεισιδαιμονίες και να εκφράζει υπαρξιακές αναζητήσεις. Ετσι, ξεκίνησε μια σειρά με απεικονίσεις φαντασμάτων εμπνευσμένων από ιαπωνικούς θρύλους... 

Οι "Εκατό Ιστορίες Φαντασμάτων" είναι μια σειρά ουκίγιο-ε  που φιλοτεχνήθηκαν γύρω στο 1830. Η σειρά περιλαμβάνει πέντε εκτυπώσεις, αν και όπως υποδηλώνει ο τίτλος, ο Χοκουσάι ευελπιστούσε σε μια πολυπληθή απεικόνιση. Η θεματική της σειράς δίνει την ευκαιρία στον Χοκουσάι να συνδυάσει υπερρεαλισμό, φαντασία του μακάβριου με δόση χιούμορ, ρεύματα που είχαν εμφανιστεί εκείνη την εποχή.  

Ενα από τα έργα είναι εμπνευσμένο από ένα γυναικείο φάντασμα, που ο Χοκουσάι συνάντησε σ' ένα θεατρικό έργο καμπούκι*. 

Η ιστορία ξεκινά με μια νεαρή γυναίκα που ερωτεύεται τον σαμουράι Λεμόν, παντρεμένο με την Όιβα. Οι φίλες της προκειμένου να τη βοηθήσουν να τον αποκτήσει σκέφτονται τρόπους ώστε να απαλλαγεί από τη σύζυγό του. Έτσι, την προμηθεύουν με δηλητηριασμένη κρέμα προσώπου. Οταν η σύζυγος του Λεμόν την απλώνει στο δέρμα της, δεν πεθαίνει, όμως παραμορφώνεται και η άλλοτε βελούδινη όψη της γίνεται απαίσια, αποκρουστική. Ο Λεμόν την εγκαταλείπει αηδιασμένος και κείνη θλίβεται βαθιά αλλά και οργίζεται. Θυμωμένη και έξαλλη, σκοντάφτει και πέφτει πάνω σε ένα γυμνό σπαθί. Αφήνοντας την τελευταία της πνοή καταριέται τον άντρα της, που την πρόδωσε.  Στη συνέχεια γίνεται φάντασμα, παίρνει διάφορες μορφές για να τον στοιχειώσει, με πιο συχνή εκείνη του χάρτινου φαναριού ...

Ηθοποιός καμπούκι υποδύεται τον σύζυγο
που έρχεται αντιμέτωπος με το φάντασμα της Όιβα

Έτσι ακριβώς την έχει αποδώσει στο έργο του ο Χοκουσάι. 'Ενα παραμορφωμένο πρόσωπο σε σχήμα ιαπωνικού φαναριού από χαρτί, στο οποίο κυριαρχεί το χρώμα της ώχρας με μαύρες πινελιές για μαλλιά, ένα θολό σκούρο κόκκινο για τα μάτια, που δίνει ένταση στο αλλοιωμένο βλέμμα, δημιουργώντας συναισθήματα απέχθειας, φρίκης και αποτροπιασμού. Κόκκινες είναι και οι φλογίσιες γλώσσες που υψώνονται μυστηριακά γύρω από το χάρτινο φάντασμα-φανάρι που κρέμεται από το πάνω μέρος του αφήνοντάς το ανοικτό παραλληλίζοντας με την απουσία εγκεφάλου, άρα και λογικής.
Σύμφωνα με το θρύλο, μόνο όταν η οικογένεια χτίζει ένα ναό, καταπραΰνεται ο θυμός του φαντάσματος της Όιβα και εξαφανίζεται.

Η ιστορία της Όιβα, ερμηνεύτηκε ως μια ιστορία για τις συζυγικές σχέσεις. Καταδεικνύει τις συνέπειες της προδοσίας, της δειλίας, του εγωισμού και της εκδίκησης. Οι συνέπειες της ανήθικης συμπεριφοράς και μεταχείρισης προς τη γυναίκα από το σύζυγό της οδηγεί στην παραφροσύνη και τελικά το θάνατο με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική δυστυχία.

Ο Βρετανός συνθέτης, Ρίτσαρντ Μπλάκφορντ στο Κουαρτέτο Εγχόρδων του με τίτλο: "Hokusai Miniatures" επιλέγει επτά από τα έργα του Ιάπωνα καλλιτέχνη για να εμπνευστεί μουσικά, με απεικονίσεις θαλασσινών τοπίων, σκηνών από την πόλη και την επαρχία της Ιαπωνίας ή το εμβληματικό όρος Φούτζι. Ανάμεσά τους και το "Oiwa's Ghost", όνομα με το οποίο αποκαλεί το μέρος του Κουαρτέτου. 
Το αρχικό μοτίβο που ηχεί αγωνιώδες και απειλητικό, ανατίθεται στο βιολοντσέλο που εμφανίζεται σε εκτεταμένη μορφή μέχρι να παραδώσει το ζοφερό θέμα στη βιόλα, που εισέρχεται συνοδεύοντας με απότομες δοξαριές και πιτσικάτο. Η σύμπραξη των τεσσάρων οργάνων με απόκοσμες, τραχιές εξάρσεις και ένταση δημιουργεί την απαιτούμενη τρομακτική ατμόσφαιρα-αναπαράσταση της φρικιαστικής εικόνας του Χοκουσάι, με εμφανή την προσπάθεια του συνθέτη να εξερευνήσει το ύφος του Ιάπωνα δημιουργού, όπου το γκροτέσκο εναλλάσσεται με την παρωδία και το μακάβριο να οδηγείται στη λυτρωτική νηφαλιότητα των τελευταίων μέτρων. 

Richard Blackford: "7 Hokusai Miniatures / 5: Oiwa's Ghost"

*Καμπούκι: είδος παραδοσιακού ιαπωνικού θεάτρου, όπου κυριαρχεί η συνύπαρξη τραγουδιού και χορού. Θα μπορούσε να μεταφραστεί ως "περίεργο θέατρο ή θέατρο της πρωτοπορίας".Αναδείχθηκε στην Ιαπωνία του 17ου και του 18ου αι.