Καντίνσκυ - Σαίνμπεργκ, εκλεκτικές συγγένειες...

 

Wassily Kandinsky: "Impression III - Συναυλία", 1911

Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα!

Ο Βασίλι Καντίνσκι γεννήθηκε σαν σήμερα, 16 Δεκεμβρίου 1866 στη Μόσχα  και είναι ο ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης, που με το έργο του έδωσε τον πλήρη ορισμό για την αφηρημένη τέχνη. 

Μεγάλωσε σε εύπορη οικογένεια με έναν πατέρα που στήριξε τα όνειρά του. Τον παρότρυνε να ασχολείται με την τέχνη, γι' αυτό και ο Βασίλι από μικρός πήρε μαθήματα μουσικής και ζωγραφικής. 

O Kαντίνσκυ φαίνεται πως στη ζωγραφική του επιθυμεί να μιμηθεί τη μουσική. Και ήταν η όπερα "Λόενγκριν" του Βάγκνερ που τού "υπέδειξε" ποιο καλλιτεχνικό δρόμο να ακολουθήσει. 

"Τα βιολιά, οι χαμηλές νότες του βαθύφωνου και κυρίως τα πνευστά ενσάρκωναν συμπυκνωμένη την ώρα του δειλινού, για μένα τότε. Είδα όλα τα χρώματα που είχα στο νου μου. Άγριες, σχεδόν παράφορες γραμμές διαγράφονταν μπρος μου. Ο Βάγκνερ είχε ζωγραφίσει μουσικά την "ώρα" μου", θα γράψει ο Καντίνσκυ...

Μόλις είχε συνειδητοποιήσει ότι όταν έβλεπε το χρώμα, άκουγε μουσική.

Ο Καντίνσκι χρησιμοποίησε το χρώμα, συσχετίζοντας τον χρωματικό τόνο με τη χροιά (την προσωπικότητα του ήχου), την απόχρωση με το τονικό ύψος και τη χρωματική καθαρότητα με την ένταση του ήχου. 

Σαίνμπεργκ, αυτοπροσωπογραφία, 1910

Ανάμεσα στους μουσικούς που θαύμαζε ήταν οι Σκριάμπιν, Μουσόργκσκυ, Ντεμπισί...

Ήταν το 1911 όταν ο Καντίνσκυ πηγαίνει να παρακολουθήσει μια συναυλία του Άρνολντ Σαίνμπεργκ στο Μόναχο.

Κι ήταν η εποχή που ο Αυστριακός συνθέτης βρισκόταν σε περίοδο αναζήτησης καινοτομιών, λίγο πριν δηλαδή ξεκινήσει την πορεία του στην ατονική και δωδεκαφθογγική μουσική. 

Ο Καντίνσκι κινείτο σε μια παράλληλη πορεία πειραματισμών. Προσπαθούσε να ξεφύγει από το παραδοσιακό παραστατικό στυλ ζωγραφικής.

Ήδη από το 1909, τα έργα του συγκαταλέγονται σε τρεις θεμελιώδεις κατηγορίες: Impressions, άμεσα ερεθίσματα από την εξωτερική φύση,
Improvisations, ερεθίσματα που πηγάζουν εσωτερικά και
Compositions, όπου συγχωνεύονται φαντασία, διαίσθηση και ορθολογική σύλληψη.

 To 1911 και την περίοδο που ο Καντίνσκυ παρακολούθησε τη συναυλία του Σαίνμπεργκ, ο ζωγράφος δούλευε σε σειρές Impressions.
Ως αποτέλεσμα της ηχητικής εμπειρίας φιλοτεχνεί το μεγάλης κλίμακας: "Impression III"  με υπότιτλο: "Συναυλία", όπου δηλώνεται στη γλώσσα του η συνολική του εντύπωση από τη μουσική παράσταση. 

Καρδιά της έμπνευσης, γι' αυτό και παίρνει κεντρική θέση στον πίνακα, είναι το μαύρο πιάνο, που φαίνεται να επιπλέει σε μια θάλασσα από κίτρινο, το ηχητικό συνονθύλευμα. 
Οι ακροατές, ως κύκλοι και τόξα, καλύπτονται από τον ήχο αλλά, ταυτόχρονα, εστιάζουν στο πιάνο. 
Ο Καντίνσκυ τοποθετεί  το πιάνο στη σκηνή με την πλάτη του εκτελεστή στραμμένη στο κοινό, κάτι που στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει ποτέ.
Όμως ο ζωγράφος βρίσκει τρόπο να δώσει τη δική του ερμηνεία σ' αυτή τη διαφορά μεταξύ τέχνης και πραγματικότητας: Μπορεί το πιάνο να τοποθετείται "παράδοξα", όμως η ταυτότητά του και η θέση του είναι ξεκάθαρες και στη μια και στην άλλη περίπτωση.

 

Το έργο του Σαίνμπεργκ που άκουσε εκείνο το βράδυ και επηρέασε τόσο πολύ τον Καντίνσκι  ήταν τα "Drei Klavierstücke Op. 11".
Πρόκειται για σύνολο  τριών συνθέσεων για σόλο πιάνο γραμμένα το 1909. Αντιπροσωπεύουν δε το πρώτο δείγμα ατονικότητας του συνθέτη. Λυρική αλλά και βίαιη, συναισθηματική γλώσσα, που αντιπαραθέτει ακραία διάθεση και δυναμική... 

Αν και ατονικής υφής, αυτές οι τρεις πιανιστικές συνθέσεις είναι αραιά τυλιγμένες στα τελευταία απομεινάρια της κλασικής φόρμας και αρμονίας...

Καντίνσκυ και Σαίνμπεργκ
(πηγή: twitter)

Μετά τη συναυλία, οι δύο καλλιτέχνες είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν περί τέχνης όπου διαπιστώθηκε η καλλιτεχνική τους συγγένεια. Μην ξεχνάμε πως όπως ο Καντίνσκυ ήταν μουσικός, έτσι και ο Σαίνμπεργκ ήταν ζωγράφος.  Στοιχεία που έγιναν αφετηρία μιας μακράς και βαθιάς φιλίας. 

Ο πίνακας του Καντίνσκυ "Impression III - Συναυλία" θεωρείται "ένα από τα πρώτα και πιο εντυπωσιακά παραδείγματα της προσπάθειας της σύγχρονης τέχνης να συνδυάσει χρώμα και ήχο σε μια συναισθητική εμπειρία".

Arnold Schoenberg: "Drei Klavierstücke Op. 11" / Claudio Arrau:

Παλαιότερο κείμενο για τον Βασίλι Καντίνσκυ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.