ΒΑΓΚΝΕΡ: "Χρυσός του Ρήνου", η πρεμιέρα του Μονάχου...

 

Bάγκνερ, ο Χρυσός του Ρήνου" σε γερμανικό γραμματόσημο
(από: germanstamps)

 

Πρεμιέρα έκανε σαν σήμερα, 22 Σεπτέμβρη 1869 στο Μόναχο η προλογική όπερα "Χρυσός του Ρήνου" της περίφημης τετραλογίας του Ρίχαρντ Βάγκνερ "Το δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν". 

Έχει θέμα της την πάλη της ύλης με το αθάνατο πνεύμα.

Σύμφωνα με την σκανδιναβική μυθολογία, ο θησαυρός του Ρήνου φυλάσσεται από τις νύμφες, κόρες του ποταμού. Μπορεί να τον κλέψει μόνο όποιος αποκηρύξει την Αγάπη. Ο νάνος Άλμπεριχ μετά από σφοδρή ερωτική απογοήτευση αποκηρύσσει την Αγάπη και κλέβει το χρυσάφι.Στο σκοτεινό βασίλειο της Ομίχλης(Νίμπελχαϊμ) ο νάνος έχει φτιάξει με το χρυσό του Ρήνου ένα δαχτυλίδι, το οποίο κλέβουν οι θεοί Βόταν και Λόγκε. Αυτός καταριέται όποιον φορέσει το δαχτυλίδι να έχει δυστυχίες και θάνατο...

Παρότι ο "Χρυσός του Ρήνου" είναι η πρώτη οπερα της Τετραλογίας, ολοκληρώθηκε τελευταία. Κατά δήλωση του συνθέτη επιθυμούσε: "να αναπτύξει τον μύθο σε τρία πλήρη δράματα. Ωστόσο, συνειδητοποίησε πως χρειάζονταν κι ένα σπουδαίο προοίμιο".

Ο Βάγκνερ είχε σκοπό να παρουσιαστεί ενιαία η Τετραλογία. Έτσι, όταν ο χρηματοδότης του, Λούντβιχ της Βαυαρίας τού ζήτησε να παρουσιαστεί ο "Χρυσός του Ρηνου" μεμονωμένα στο Μόναχο, ο συνθέτης αρνήθηκε, αγνοώντας τις σκληρές πιέσεις του.

Ένας από τους λόγους ήταν πως δεν ήθελε να επιστρέψει στο Μόναχο, καθως θα αποτελούσε σκάνδαλο λόγω του δεσμού του με την παντρεμένη ακόμη Κόζιμα.

Εξάλλου ο βασιλιάς Λούντβιχ είχε κατά νου μια πολύ εκκεντρική παραγωγή, με την οποία ο συνθέτης δεν συμφωνούσε. Μάταια, όμως. Η πρεμιέρα προγραμματίστηκε για τον Αυγουστο του 1869.

Ετσι, ο Βάγκνερ έπεισε τον Χανς Ρίχτερ στον οποίο είχε ανατεθεί η δ/νση του μουσικοδράματος να παραιτηθεί. Ο Λούντβιχ οργισμένος, κατήγγειλε τον Βάγκνερ, απέλυσε τον Ρίχτερ, και στη θέση του έβαλε τον Φραντς Βίλνερ αναπρογραμματίζοντας την πρεμιέρα λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 22 Σεπτεμβρίου.

Η πρεμιέρα πραγματοποιήθηκε χωρίς τον Βάγκνερ παρόντα, που θυμωμένος δεν παρευρέθηκε ούτε και στις πρόβες.

Ο απόηχος της πρεμιέρας του "Χρυσού του Ρήνου" έχει αντιφατικές αποχρώσεις. Κάποιοι έκαναν λόγο για "μεγαλειώδη επιτυχία", ενώ άλλοι για "καλλιτεχνική καταστροφή".

Η Κόζιμα έγραψε στο ημερολόγιό της πως ο Τύπος στην πόλη του Μονάχου χαρακτήρισε την παράσταση "πλούσια διακοσμημένη, αλλά βαρετή".

Άλλοι πάλι μουσικοκριτικοί βλέποντας αργότερα και τις παραγωγές του Μπαΰρόυτ κατέληξαν πως ήταν ανώτερη όλων εκείνων. Το κοινό δε, ενθουσιάστηκε, καθώς σκηνικά και εφέ ήταν πρωτόγνωρα για την εποχή!

Θα ακούσουμε το φινάλε της όπερας όπου έχει φανερωθεί η δύναμη της κατάρας του δακτυλιδιού. Ακολουθεί μάχη και ο Φάζολτ αποχωρεί με το θησαυρό. Ο Βόταν οδηγεί τους θεούς στη Βαλχάλα. Καθώς οι θεοί διασχίζουν τη γέφυρα του ουράνιου τόξου, το τραγούδι των Παρθένων του Ρήνου ακούγεται να θρηνεί για την απώλεια.

"Οι παρθένες του Ρήνου θρηνούν την απώλεια του χρυσού,
ενώ οι θεοί διασχίζουν τη γέφυρα του ουράνιου τόξου", Arthur Rackham

Όπως αναφέρει ο Καρλ Νταλχάους: το τέλος του "Χρυσού του Ρήνου", η είσοδος των θεών στο κάστρο της Βαλχάλα δεν είναι τόσο θριαμβευτικό όσο θα επέτρεπε η μουσική -το μοτίβο της γέφυρας του ουράνιου τόξου- σε έναν ακροατή να πιστέψει, ξεγελώντας τον με τη λάμψη της που καλύπτει τα δραματικά γεγονότα. Στο βάθος οι προδομένες κόρες του Ρήνου, περιπαιγμένες από τους θεούς, θρηνούν την κλοπή του χρυσού:

"Rheingold! Rheingold! reines Gold!
O leuchtete noch
in der Tiefe dein laut'rer Tand!
Traulich und treu ist's nur in der Tiefe:
Falsch und fei
ist, was dort oben freut"

δηλαδή:

"Xρυσός του Ρήνου! χρυσός του Ρήνου!!

ανόητος χρυσός!

Θα' θελα αυτός ο θησαυρός

στα βάθη ν' ακτινοβολεί!

Ψεύτες και δειλοί είναι αυτοί

που χαίρονται εκεί ψηλά..."

Πόση βαθύτητα νοημάτων, αλήθεια, φίλοι μου! Προαιώνια ζητήματα και ερωτήματα...
Ό,τι  είναι  στα  βάθη  του  νερού -της  ψυχής-  κρατά  την  αλήθεια  και  την  ακεραιότητα. Ό,τι  πανηγυρίζει  στην  επιφάνεια  του  νερού -της  ύπαρξης-  είναι  κίβδηλο και  αδύναμο.

Richard Wagner: "Das Rheingold - Rhinemaidens lament":