Γιοχάνες Μπραμς: η μνηστή, ο χωρισμός και οι εμπνεύσεις...

 

Αριστερά ο Μπραμς με το δακτυλίδι αρραβώνων στο χέρι / Δεξιά η μυστική αρραβωνιαστικιά, Αγκάθε
(wuerzburgerleben)

"Νομίζω ότι ότι από κείνη την εποχή μέχρι σήμερα, ένα χρυσό φως λούζει τη ζωή μου. Ακόμη και τώρα, στα γεράματά μου έχει μείνει κάτι από τη λάμψη εκείνης της αξέχαστης εποχής. Αγαπούσα πολύ τον Γιοχάνες Μπραμς και θα' λεγα ότι και κείνος -έστω και λίγο- μ' αγάπησε..."

Αυτα σημειώνει η Agathe von Siebold στο ημερολόγιό της και φέρνει στο φως την άγνωστη σχέση της με τον Γιοχάνες Μπραμς, δηλώνοντας πως η Κλάρα Σούμαν δεν υπήρξε η μόνη γυναίκα που συγκίνησε το γερμανό συνθέτη, που έχει χαρακτηριστεί ως το "Άγιο Πνεύμα της μουσικής, δίπλα στον Πατέρα, Μπαχ, και τον Υιό, Μπετόβεν".

Το Γκέτινγκεν σε χαρακτικό του 19ου αι.

Ήταν την άνοιξη του 1858 όταν ο Μπραμς με τον Γιόζεφ Γιοάχιμ, πήγαν για διακοπές στην πανεπιστημιούπολη του Γκέτινγκεν, καλεσμένοι του συνθέτη και δ/ντή της τοπικής χορωδίας κοριτσιών, Julius Otto Grimm, καρδιακού φίλου του Μπραμς από τα χρόνια της Λειψίας.

Εκεί ήταν που γνώρισε την Αγκάθε φον Σίμπολντ, μια πανέμορφη νεαρή χορωδό. Γοητεύτηκε από την καλλίγραμμη εμφάνισή της, την ευγενική της όψη με τα μακριά σκουρόχρωμα μαλλιά, αλλά και την αγγελική φωνή της, που ο Γιοάχιμ παρομοίαζε με "σπάνιο βιολί Aμάτι".

Γιοχάνες και Αγκάθε άρχισαν να κάνουν παρέα, να χαίρονται ο ένας τη συντροφιά του άλλου, να συζητούν για μουσική, με το συνθέτη να την βοηθά στη μελέτη της στην αντίστιξη.

Brahms and Joahim

Αρχές του φθινοπώρου ο Μπραμς επέστρεψε στο Ντέτμολντ στη θέση του μουσικού δασκάλου στην αυλή του πρίγκιπα Λεοπόλδου Γ'. Η ανάμνηση όμως της Αγκάθε φαίνεται να βελόνιζε το νου του συνεχώς, έτσι επισκεπτόμενος ξανά το Γκέτινγκεν το 1859, το ειδύλλιό τους κορυφώθηκε με τους κοινούς φίλους να κάνουν λόγο για ενα ζευγάρι που χαιρόταν την αγάπη και την ευτυχία του. Ο Γιοχάνες ζήτησε από την Αγκάθε να αρραβωνιαστούν, πρόταση που η κοπέλα δέχτηκε, όμως προσωρινά θα κρατιόταν μυστικό...

Την εποχή εκείνη ο συνθέτης ολοκλήρωσε το 1ο Κονσέρτο του για πιάνο σε ρε ελ., το οποίο παρουσίασε στο Αννόβερο και τη Λειψία με τον ίδιο στο ρόλο του πιανίστα. Δυστυχώς, παρά τις μεγάλες προσδοκίες του μετά την κριτική της Κλάρας Σούμαν στην οποία είχε στείλει την παρτιτούρα ζητώντας την άποψή της για τη σύνθεσή του(είχε αποφανθεί πως ενθουσιάστηκε με το μεγαλείο της σύλληψης και την τρυφερότητα των μελωδιών) η αποδοχή δεν ήταν η αναμενόμενη. Το κοινό αντέδρασε χλιαρά και οι κριτικοί χαρακτήρισαν το κονσέρτο "παλιομοδίτικο και συντηρητικού ύφους". Τα ρεσιτάλ δε, αμαυρώθηκαν από σφυρίγματα και έντονες αποδοκιμασίες προς τον πιανίστα και συνθέτη.

O Mπραμς στενοχωρήθηκε πολύ, θεωρώντας μεγάλη προσωπική αποτυχία του το αποτέλεσμα. Πληθώρα τα δυσάρεστα συναισθήματα αναδύθηκαν από την ψυχή του. Απαισιοδοξία, απογοήτευση κι ένα σωρό ανασφάλειες για το μουσικό του μέλλον και μάλιστα μια περίοδο που είχε αποφασίσει να μοιραστεί τη ζωή του με μια γυναίκα.
Ήταν περήφανος και δεν θα άντεχε να βλέπει τα όμορφα μάτια της Αγκάθε να κοιτάζουν με οίκτο και λύπηση έναν "αποτυχημένο και ανίκανο".

Ήταν η ψυχρότητα που αντιμετωπίστηκε το κονσέρτο του που τον έκανε να συνειδητοποιήσει πως:

"Μπορεί μια γυναίκα ν' αγαπά έναν καλλιτέχνη πολύ… και να τον παρηγορεί όταν χρειάζεται. Ομως, εγώ, δεν μπορώ ν' αντέξω καρφωμένα πάνω μου τα ανήσυχα, γεμάτα ερωτηματικά μάτια μιας συζύγου, που μαχαιρώνει τα σωθικά μου με το βουβό της βλέμμα"

Ίσως αυτή η αποτυχία του να ήταν κι ένα σημάδι από τη μοίρα γιατί καιρό πάμπολλες σκέψεις τού τυραννούσαν το νου. Μετά το μυστικό αρραβώνα, παράλληλα με την ευτυχία που τον πλημμύριζε, δεν γινόταν να αγνοεί και τη φοβια που του είχε δημιουργηθεί απέναντι στη δέσμευση...

Αγκάθε φον Σίμπολντ
(wikimedia)

Ο συνθέτης έκατσε στο τραπέζι κι άρχισε να γράφει:

"Σ' αγαπώ και θέλω όσο τίποτα να σε ξαναδώ! Όμως δεν μπορώ να δεσμευτώ, τουλάχιστον όχι ακόμη...Συγγνώμη. Απάντησέ μου αν στο μέλλον κάτω από τις νέες συνθήκες θα μπορώ να σε κρατώ σφιχτά στην αγκαλιά μου, να σε γλυκοφιλώ, να σου ψιθυρίζω γλυκά ότι σ' αγαπώ!" .

Μετά από λίγες μέρες ο Μπραμς έλαβε γραπτώς την άρνηση της Αγκάθε, η οποία αποφασιστικά διέκοπτε τον αρραβώνα τους.

Αυτό ταρακούνησε τον Μπραμς...Ο αγαπημένος συνθέτης φανερά απογοητευμένος από όσα εκείνη την περίοδο συνέβησαν στη ζωή του, μετατρέπει τα γεγονότα σε δημιουργία!
Η συννεφιασμένη, όλο απελπισία καρδιά του αφήνεται στον οίστρο της μουσικής έμπνευσης. Επινοεί ένα μοτίβο με τα γράμματα από το όνομα της Αγκάθε, το λεγόμενο "Agathe Motive", που ο Μπραμς συνδέει με την απώλεια, την απογοήτευση και τον αποχωρισμό και το χρησιμοποιεί ως βάση σε αρκετές από τις συνθέσεις του, ανάμεσά τους και τραγούδια, που οι στίχοι τους μιλούν για την ανεκπλήρωτη, χαμένη αγάπη και αποτελούν αποκάλυψη για τον Μπραμς, διαψεύδοντας την εικόνα του ως απρόθυμου να εκφράσει την πραγματικότητα των συναισθηματικών αντιδράσεών του στους γύρω του, καθώς και γεγονότα που επηρέασαν τη ζωή του.

1. Tο τελευταίο ληντ από το Op. 32, "Neun Lieder und Gesänge" περιγράφει κάποιου είδους πνευματικό ή συναισθηματικό χωρισμό μεταξύ εραστών.

Το κείμενο είναι του Georg Friedrich Daumer, προσαρμοσμένο από τα περσικά από το ντιβάν του Πέρση ποιητή του 14ου αι. , Χαφέζ, του μεγαλύτερου -για πολλούς- λυρικού ποιητή της περσικής λογοτεχνίας. 

"Πως είσαι, όλο γλύκα, ανασσά μου,

μες' στη λεπτή ευγένειά σου!

Απλά χαμογελάς κι εαρινά αρώματα αναδύεις

Μέσα σε πνεύμα μακαριότητας!

συγκρίνω εκείνη του φρεσκοανθισμένου ρόδου

με τη δική σου λάμψη.

Αχ, απ' όλα όσα εκεί ανθίζουν τριαντάφυλλα

Είν' το δικό σου, πιο ευλογημένο!

Περιπλανιέμαι στα ερημωμένα μέρη

που απλώνονται θαμπές σκιές

κι οδύνη φοβερή

με κατακλύζει

Στην αγκαλιά σου άσε με να σβήσω!

στον κόρφο σου το θάνατο να βρω,

Ακόμα κι αν σφοδρός ο πόνος είναι

στο στήθος μου..., μακάριος φαντάζει πόνος!"

(Ελεύθερη απόδοση δική μου)

Σε στροφική μορφή και αργή ρυθμική αγωγή 3/8, είναι ληντ απλό από δομικής και υφολογικής πλευράς τεσσάρων μελωδικών στροφών, η συνοδεία των οποίων γίνεται από λιτά, πλην εκφραστικά μοτίβα, πλάθοντας μελαγχολική ατμόσφαιρα...

Brahms: "Lieder und Gesänge Op. 32, Ν. 9":

2. Στην Αγκάθε είναι επίσης αφιερωμένο όλο το op.14, με λαϊκότροπου ύφους τραγούδια που πραγματεύονται την απομάκρυνση, απ' όπου θα ακούσουμε το "Trennung - Χωρισμό", σε στίχους βασισμένους σε παραδοσιακό γερμανικό τραγούδι.

"...[...]

Ο νέος εκοιμότανε βαθιά,

ληθαργικά, γλυκά,

Αλλ' η κοπέλα ήταν σοφή

Και τονε ξύπνησε με τα γλυκά φιλιά της!

Χωρισμός, είν' αναγκαστικός ο χωρισμός.

είναι σκληρός όσο κι ο θάνατος,

χωρίζει κόκκινα, χείλη φλογισμένα

κι ευαίσθητους ερωτευμένους.

Ο νέος πήδηξε στο άτι του

και γοργά τράβηξε μακριά.

για ώρα πολλή τον κοίταζε η κοπέλα,

και θλίψη βαριά την καρδιά, φυλάκισε..."

(Ελεύθερη απόδοση δική μου)

Η μελωδία από την έναρξή της ακούγεται ενεργητική, ορμητική, όμοια με την ορμή της νιότης που στο όνομα του έρωτα αψηφά τα πάντα, μ' έναν τόνο ιπποτισμού και ρομαντισμού, παρόλο το λυπηρό θέμα.

Brahms: "Lieder Op. 14: No. 5, Trennung":

3. Οι χωριστοί δρόμοι του ζευγαριού, πονούν τον Μπραμς και είναι το "Μοτίβο της Αγκάθε" που θα ξαναχρησιμοποιήσει και στο περίφημο "2ο Σεξτέτο Εγχόρδων" του για να εκφράσει τη μεγάλη του λύπη όταν ο Γκριμ μετά από λίγα χρόνια θα τον ενημέρωνε πως η γλυκιά κοπέλα είχε μετοικήσει στην Ιρλανδία, προκειμένου να εργαστεί ως δασκάλα μουσικής και γερμανικών στις κόρες μιας πλούσιας οικογένειας. Έπρεπε -συμπλήρωσε ο Γκριμ- να ξεφύγει "από τις σκιασμένες σελίδες της ζωής της"…

To Σεξτέτο συνετέθη το 1865 για δύο βιολιά, δύο βιόλες και δύο τσέλα και αναπτύσσεται σε τέσσερις κινήσεις:

Allegro non troppo
Scherzo – Allegro non troppo – Presto giocoso
Adagio
Poco allegro

Το κρυπτογράφημα-αναφορά στο όνομα της Αγκάθε ενσωματώνεται στο μέσον του πρώτου μέρους("A G A H E" , που αντιστοιχεί στις νότες: λα, σολ, λα, σι και μι, καθώς παραλείπεται το "μη μουσικό" γράμμα "Τ", ενώ το "H" στα γερμανικά δηλώνει τη νότα σι).
Επίσης για κάποιους αποτελεί έναν μουσικό συλλαβισμό "A-D-E" παραπέμποντας στον αποχαιρετισμό "Adieu".

Αποχαιρετισμός, που για τον Μπραμς αποδείχθηκε κάθαρση και λύτρωση ψυχής, καθώς ο συνθέτης εκμυστηρεύτηκε σε φίλους του πως "με αυτό το έργο απελευθερώθηκε από τα δεσμά της τελευταίας αγάπης του".

Πρόκειται για σύνθεση που μαρτυρά τη μαεστρία του Μπραμς στην τέχνη της αντίστιξης και πολλοί μουσικοκριτικοί χαρακτήρισαν ως "το πιο αιθέριο από τα μεγάλης κλίμακας έργα του Μπραμς."

Brahms: "String Sextet, No. 2, Op. 36 -Mov. I. Allegro non troppo":

[Tο κείμενο γράφτηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 186 χρόνων από τη γέννηση του Μπραμς στις 7 Μαΐου 1833 στο Αμβούργο]

Στο μπλογκ υπάρχουν πολλά κείμενα για τον συνθέτη. Περιηγηθείτε!