'"Ενα Ρέκβιεμ στη μνήμη του αποκρυφιστή Ιερώνυμου Μπος"

 

Μεταθανάτιο πορτραίτο του Iερώνυμου Μπος,
φιλοτεχνημένο από τον Jacques Le Boucq το 1550

Δεν είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία γέννησης του Ιερώνυμου Μπος -υπολογίζεται γύρω στα 1450-  όμως ο θάνατός του επήλθε σαν σήμερα, 9 Αυγούστου του  1516.

Είναι ο καλλιτέχνης που σφράγισε με το έργο του τον Μεσαίωνα και την Ολλανδική ζωγραφική, εκείνος που με την αινιγματική και αποκρυφιστική προσέγγιση των θεμάτων του έκανε πολλούς να τον ονομάσουν: "επινοητή τεράτων και χιμαιρικών οπτασιών", ενώ ιστορικούς τέχνης να χαρακτηρίσουν τα έργα του ως:  "θαυμαστές και παράξενες φαντασιώσεις, συχνά ανατριχιαστικές"...

Το πραγματικό του όνομα ήταν Βαν Άκεν, όμως καθιερώθηκε ως "Μπος" από το δεύτερο συνθετικό της πόλης που γεννήθηκε: Χερτόγκεν-μπος.

Τα έργα του αινιγματικά, με ιδιόρρυθμες απεικονίσεις, πολυσύνθετες αλληγορικές αναπαραστάσεις, πρόσφορες σε ερμηνείες, ανοιχτές προς τη φαντασία του θεατή.

Detlev Glanert

Ο αλλόκοτος κόσμος που απεικονίζει στους πίνακές του μαρτυρούν τη μυστηριώδη φυσιογνωμία του, η οποία αποτυπώνεται στην υποβλητική σύνθεση του σύγχρονου γερμανού δημιουργού, Ντέτλεβ Γκλάνερτ.

Πρόκειται για το "Ρέκβιεμ για τον Ιερώνυμο Μπος", ένα έργο για τέσσερις σολίστ, δύο χορωδίες, εκκλησιαστικό όργανο και μεγάλη ορχήστρα, μέσω του οποίου πέρα από τον φόρο τιμής που αποτίει, φιλοδοξεί να αναδείξει το ζωγραφικό  περιβάλλον του Μπος.
Μια μουσική εμπειρία αντίστοιχη με τους άλλοτε ονειρικούς-αισθησιακούς κι άλλοτε τρομακτικούς και εφιαλτικούς κόσμους του σπουδαίου αναγεννησιακού ζωγράφου.
Τη σύνθεση, οι κριτικοί χαρακτήρισαν "ισοδύναμη σε ένταση με ένα από τα Πάθη του Μπαχ, που όμως ξεχειλίζει από ευγενή εκλεκτικισμό και τον ενθουσιασμό μιας σύγχρονης δημιουργίας".

Το Ρέκβιεμ ξεδιπλώνεται σε 18 επεισόδια, σαν ένα μεσαιωνικό εικαστικό πάνελ, όμοιο με τα περίφημα τρίπτυχα του Μπος και αποτυπώνει την αντιπαράθεση: Παράδεισος-Κόλαση, αθωότητα-ενοχή, αμαρτία-εξιλέωση...
Η εισαγωγή ηχεί υποβλητικότατη με τη φωνή του αφηγητή να καλεί τον Ιερώνυμο Μπος...
Ένα βαρύ χτύπημα στο γκονγκ και τις καμπάνες προκαλεί την απαιτούμενη εσωτερική διέγερση στον ακροατή, που ετοιμάζεται να παρακολουθήσει το καλό να αντιμάχεται το κακό...
Η ενορχήστρωση, πολύχρωμη...Τα όργανα άλλοτε ακολουθούν έναν ερμηνευτικό συνδυασμό αγριευτικής δριμύτητας με τα χάλκινα να υπερτερούν, κι άλλοτε πάλι κινούνται σε μια δυναμική χαμηλών εντάσεων, σχεδόν σιωπηρότητας, που παραπέμπει σε μετανοητική διαδικασία...

Η χορωδία αποδίδει θαυμάσια το κείμενο, που μπορεί να είναι στη Λατινική γλώσσα, όμως δεν χάνει από τη σαφήνεια και τη στόχευση στη βαθύτερη ερμηνευτική απόδοση. Ιδιαίτερα στα σημεία που εκτελεί bouche fermee με ένα ακαθόριστης τονικότητας βουητό προσθέτοντας "δαιμονικότητα" που ανατριχιάζει, ή αλλού με την αίσθηση ακραίας γλυκύτητας και γαλήνης...

Με κάθε ταπεινότητα, θα χαρακτήριζα την αίσθηση από την ακρόαση όμοια με αυτό που ονομάζει ο Σεφέρης στην Κίχλη του: "αγγελικό και μαύρο φως".

"Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα", Ιερώνυμος Μπος

Ο Γκλάνερτ συνέθεσε το Ρέκβιεμ το 2016, κατόπιν παραγγελίας για την 500η επέτειο του θανάτου του Μπος και έκανε πρεμιέρα στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη, στη γενέτειρα του καλλιτέχνη.

Παρότι ο συνθέτης -έξοχος εκπρόσωπος της σύγχρονης κλασικής μουσικής θεάτρου και όπερας- υπήρξε μαθητής του Henze, πολλοί αφουγκράζονται στη σύνθεση, Ραβελικές επιρροές αλλά και νύξεις από τον υπερβατικό Μάλερ.
Εμφανείς επίσης οι επιδράσεις από τα "Κάρμινα Μπουράνα" του επίσης γερμανού, Καρλ Ορφ.
Ίσως σε αυτό να συνετέλεσε και το ότι πλην του λατινικού κειμένου της νεκρώσιμης ακολουθίας, ο Γκλάνερτ χρησιμοποιεί κείμενα από τα μεσαιωνικά χειρόγραφα "Carmina Burana" αναφερόμενα στα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα, τα οποία έχει απεικονίσει στον αλληγορικό του πίνακα ο Μπος, έργο που αποτέλεσε βασική έμπνευση για τον Γκλάνερτ.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό μουσικό επίτευγμα, μεγάλης δύναμης και επινοητικότητας, καθώς ο δημιουργός ανακαλύπτει μουσικούς παραλληλισμούς με την υπερφυσική φαντασία του Μπος. Αρμονικά πλούσιο και πολυεπίπεδο έργο, αλλά ταυτόχρονα προσεγγίσιμο και απολύτως κατανοητό, που έρχεται να αποκαλύψει τα κρυμμένα στοιχεία της ομορφιάς, θυμίζοντας τη φράση του Σαρλ Μπωντλαίρ: "Η ομορφιά εμπεριέχει πάντα ένα άγγιγμα απλής, απρογραμμάτιστης και ασυνείδητης παραξενιάς"...

Detlev Glanert: "Requiem für Hieronymus Bosch"

(ολοκληρωμένο - Βασιλική Ορχήστρα Κοντσέρτχεμπαου):