Henryk Górecki: "Κοπερνίκεια Συμφωνία"

 

"Αστρονόμος Κοπέρνικος: Συνομιλία με τον Θεό", Jan Matejko

"Μπορώ εύκολα να φανταστώ, Άγιε Πατέρα, ότι ορισμένοι άνθρωποι μόλις ακούσουν ότι σε τούτο τον τόμο που έγραψα σχετικά με τις περιστροφές των σφαιρών του σύμπαντος, αποδίδω συγκεκριμένες κινήσεις στη γήινη σφαίρα, θα αναφωνήσουν ότι πρέπει να με αποκηρύξετε μαζί με την άποψη αυτή. Γνωρίζω ότι οι ιδέες του φιλοσόφου δεν μπορούν ν αποτελέσουν αντικείμενο κρίσης των κοινών ανθρώπων, επειδή επιδίωξή του είναι η αναζήτηση της αλήθειας όλων των πραγμάτων, μέχρι του σημείου που ο Θεός επιτρέπει να φτάσει η ανθρώπινη διάνοια. Ωστόσο, θεωρώ ότι οι εντελώς εσφαλμένες απόψεις θα πρέπει να αποφεύγονται. Όλοι αυτοί που γνωρίζουν ότι εδώ και πολλούς αιώνες η κοινή συναίνεση των ανθρώπων συντάσσεται με την αντίληψη ότι η Γη παραμένει ακίνητη στο μέσον του ουρανού, όπως θα όφειλε πράγματι να συμβαίνει με το κέντρο του, φαντάζομαι ότι θα θεωρήσουν πως αποτελεί παραφροσύνη η αντίθετη δήλωση, ότι δηλαδή η Γη κινείται.
Για το λόγο αυτό, προβληματίστηκα επί πολύ καιρό σχετικά με το αν θα έπρεπε να δημοσιεύσω τον τόμο που έγραψα για να αποδείξω την κίνηση της Γης ή αν θα έπρεπε να προτιμήσω να ακολουθήσω το παράδειγμα των Πυθαγορείων και ορισμένων άλλων, που συνήθιζαν να αποκαλύπτουν τα μυστικά της φιλοσοφίας τους μόνο σε συγγενείς και φίλους.."

("Περί των Περιστροφών των Ουρανίων σφαιρών", Ν. Κοπέρνικος, Πρόλογος, Προς τον Πάπα - docplayer.gr)

Ο γεννημένος σαν σήμερα, 19 Φεβρουαρίου 1473, μεγάλος  αναγεννησιακός μαθηματικός και αστρονόμος, Νικόλαος Κοπέρνικος, διατύπωσε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος. Τις θεωρίες του αποτύπωσε στη θαυμαστή πραγματεία του "Περί των Περιστροφών των Ουράνιων Σφαιρών", λόγω της οποίας η  Εκκλησία τον κήρυξε αιρετικό.

Στα έξι αυτά βιβλία του, αντίθετα με τις προγενέστερες θεωρίες που ήθελαν τη Γη να στέκει ακίνητη στο κέντρο του κόσμου, ο Κοπέρνικος υποστήριξε την άποψη  ότι η Γη, όπως και τα άλλα σώματα του Ηλιακού Συστήματος περιστρέφονται γύρω από τον Ήλιο.

Αξίζει να αναφερθεί πως ο Κοπέρνικος καθυστερούσε τη δημοσίευση της μελέτης, μάλλον από τον φόβο της κριτικής για τις επαναστατικές ιδέες του.  Τελικά όμως, υπό την ισχυρότατη πίεση του Ραιτικού, ενός διάσημου χαρτογράφου, ιατρού και μαθηματικού, ο Κοπέρνικος συμφώνησε  να σταλεί για εκτύπωση  στη Νυρεμβέργη.
Σύμφωνα με τον θρύλο, ένας ιππότης έτρεξε πάνω σε γρήγορο άλογο και παρέδωσε το πρώτο τυπωμένο αντίτυπο του βιβλίου στα χέρια του Κοπέρνικου λίγες ώρες πριν πεθάνει ο μεγάλος αστρονόμος, στις 24 Μαΐου 1543. 

Πάνω σε αποσπάσματα από τα συγκεκριμένα βιβλία συνδυασμένα με Ευαγγελικούς Ψαλμούς στήνει ο Πολωνός συνθέτης σύγχρονης μουσικής, Henryk Górecki μια επιβλητική σε ύφος χορωδιακή συμφωνία για σόλο σοπράνο, βαρύτονο, χορωδία και ορχήστρα, ανάθεση  για τα 500 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου αστρονόμου.
Μνημειώδες συνθετικό έργο, ιδιαίτερης υφολογικής χροιάς, με χαρακτηριστικό της την αρμονική και ρυθμική απλότητα.
Ο Γκορέτσκι, γνωστός για την αβάν-γκαρντ μουσική του, δέχτηκε επιρροές από τους Βέμπερν, Μπουλέζ και Ξενάκη  με στοιχεία σειραϊσμού και μινιμαλισμού, διαμορφώνοντας  το δικό του στυλ. Όμως μετά το 1960 απομακρύνεται από τη μουσική πρωτοπορία και γίνεται περισσότερο εκφραστικός με ένα  πιο παραδοσιακό, νεορομαντικό  ύφος.
Αυτής της περιόδου είναι και η "Symphony No. 2", προς τιμήν του Κοπέρνικου, γνωστή ως "Symfonia Kopernikowska - Κοπερνίκεια Συμφωνία".

Αναπτύσσεται σε δύο μέρη, αντιθετικά σε μουσικό ύφος.
Εκρηκτικής, απότομης έντασης και δυναμισμού το πρώτο μέρος, με ενδιάμεσες μακρές σιωπές και παρουσία ιδιαίτερων χρωματικών μοτίβων, παραβάλλεται στο ήρεμο, απόκοσμο και θρησκευτικού τύπου μινιμαλισμού, δεύτερο τμήμα της Συμφωνίας.  
Αργής χρονικής αγωγής, όπου τη βασική απέριττη μελωδική γραμμή συνοδεύουν μουντοί, αργόσυρτοι, μυστηριώδεις ήχοι, διαμορφώνοντας μια γλυκιά μονοτονία σε τύπο προσευχής. Ήχοι, που οδηγούν τον ακροατή σ' ένα νοερό ταξίδι στο βαθύ διάστημα, με τα ουράνια σώματα και τους πλανήτες να μεταφέρουν -θαρρείς- τις ηλεκτρομαγνητικές δονήσεις που εκπέμπουν...

Henryk Górecki: Symphony No. 2 "Copernican" Op. 31 :