Για την Ημέρα των Ερωτευμένων: Σαίξπηρ - Μπετόβεν...

"Romeo and Juliet, death scene", F. S. Muschamp
(shakespeareitalia)

"Αγαπησιάρικη", σήμερα ξημέρωσε η μέρα, με τον Άγιο Βαλεντίνο να μάς θυμίζει πως ο έρωτας δίνει ώθηση, εμπνέει και μεγαλουργεί...

Δεν είναι τυχαίο που οι πρόγονοί μας τοποθετούν τον Έρωτα στην αρχή της πλάσης μαζί με το Χάος και τη Γαία ...Ο Έρωτας ένας μεσολαβητής ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους, ενθαρρύνει και διευκολύνει τη γέννηση και τη δημιουργία. Εμπνέει κάθε μορφή τέχνης.
Ετσι, στη χώρα της ποίησης και της μουσικής θ' αναζητήσουμε σήμερα την ερωτική φωλιά, να συγκινηθούμε από τη δύναμη και το μεγαλείο του συναισθήματος που ακόμα και επί του θανάτου κυριαρχεί...



ΡΩΜΑΙΟΣ:

Αγάπη μου, γυναίκα μου! Ω! της αναπνοής σου
το μέλι το ερούφησεν ο Θάνατος[...]
Αχ, Ιουλιέτα, φως μου,
πως είσαι τόσον εύμορφη ακόμη; Μη αλήθεια
ο Θάνατος ο άυλος ερωτευμένος είναι;[...]
Εδώ, εδώ θα εύρω αιώνιον ανάπαυσιν.
Ιδέτε ύστερην φοράν, ω 'μάτια μου! Χαρήτε
το ύστερον αγκάλιασμα, ω χέρια μου! Ω χείλη,
εσείς, ω θύραις της πνοής, μ' ένα σεμνόν φιλί σας
σφραγίσετε το πάκτωμα, που κάμνω με τον Χάρον![...]
Καλώς σε ηύρα αγάπη μου!
(Πίνει το δηλητήριο)
[...]

ΙΟΥΛΙΕΤΑ

ω πάτερ μου παρήγορε, ο άνδρας μου πώς είναι;
Το ενθυμούμαι καθαρά πού έπρεπε να ήμαι·
ηξεύρω πού ευρίσκομαι. Πού είναι ο Ρωμαίος;[...]
Τι έχεις, άνδρα μου γλυκέ, ‘ς το χέρι σου σφιγμένον;
Ποτήρι; Σ' εθανάτωσε παράκαιρα φαρμάκι!
Όλον το 'πήρες, ω κακέ; δεν άφησες κ' εμένα
σταλαγματιάν, κατόπιν σου να έλθω; θα φιλήσω
τα χείλη σου. Επάνω των ίσως φαρμάκι μένει,
και με το βάλσαμον αυτό 'μπορέσω ν' αποθάνω.
(Τον ασπάζεται-Αρπάζει το ξίφος του Ρωμαίου)
-Καλότυχον μαχαίρι,
χώσου εδώ και σκούριαζε, και δος μου ν' αποθάνω!
(Αυτοκτονεί και πέφτει πάνω στο Ρωμαίο).

[Ρωμαίος και Ιουλιέτα", Σαίξπηρ, Πράξη 5η, Σκηνή 3η-μτφ:Δ. Βικέλας]

Θρυλείται πως όταν ο Μπετόβεν ολοκλήρωνε το β' μέρος, "Adagio affettuoso ed appassionato" σε ρε ελ. από το "Πρώτο Κουαρτέτο Εγχόρδων" είχε κατά νου την Σκηνή του τάφου από το Σαιξπηρικό "Ρωμαίος και Ιουλιέτα"...

Ο νεαρός Μπετόβεν την εποχή σύνθεσης του Κουαρτέτου

Το παραδέχτηκε σε φίλο του που τού είπε πως η ακρόαση τού δημιούργησε την αίσθηση αποχωρισμού δυο εραστών...
Σύμφωνα με τον βιολιστή Karl Amenda, καρδιακό φίλο του Μπετόβεν, ο συνθέτης είχε γράψει στην παρτιτούρα υποδείξεις-φράσεις από το λογοτεχνικό απόσπασμα, όπως: "παίρνει το μαχαίρι"..."σκοτώνεται" ... " στερνός στεναγμός".



Το αριστούργημα του Σαίξπηρ μιλά για έναν έρωτα καταδικασμένο από τ' αστέρια, που πάντα συγκινεί...Εργο, που ταξιδεύει μέσα στο χρόνο ως ένα σύμπαν του αιώνιου κόσμου των αισθημάτων. Ο ποιητής αξιοποιεί κάθε στοιχείο της ερωτικής ιστορίας, που στα χέρια του παίρνει αριστουργηματικές διαστάσεις! Μνημειώδες, κάθε ποιητική αράδα του υμνεί τον έρωτα ως μοίρα, ως ισχυρή δύναμη, που εκπληρώνει η αιωνιότητα του θανάτου.

O Μπετόβεν αφιέρωσε το Κουαρτέτο στον Βοημό αριστοκράτη, Γιόσεφ Φραντς φον Λόμπκοβιτς και το συνέθεσε αρχές της δεκαετίας του 1790(ων εικοσάχρονος), όταν δεν γνώριζε ακόμη τη δομή αυτής της μουσικής φόρμας..Ετσι, η επεξεργασία είναι μάλλον τυπική για τον νεαρό συνθέτη, με συγκρατημένη ανάπτυξη θεμάτων και μάλλον άτολμη μετατροπική πορεία.
Παρόλα αυτά, το ένστικτό του οδήγησε την έμπνευσή του μοναδικά, γιατί ο έρωτας -αλήθεια είναι- θα τυραννούσε εφόρου ζωής τον τιτάνα της Μουσικής...
Ο Μπετόβεν , ένας "άτυχος" σε γενικές γραμμές στον τομέα αυτό, μια ζωή αναζητούσε την ερωτική φωλιά σε μια "αθάνατη αγαπημένη", που όμως έμεινε γρίφος στην αιωνιότητα...


Το Κουαρτέτο έχει βαθιά αποτυπωμένη τη σφραγίδα του Χάυντν. Ωστόσο ο λαμπρός, ορμητικός χαρακτήρας της πρώιμης Μπετοβενικής σύνθεσης γίνεται αισθητός αμέσως.
Η επιλογή της τονικότητας(ρε ελ.) παραπέμπει στους θυελλώδεις και τραγικούς συσχετισμούς με συνθέσεις σε αυτή την κλίμακα του Μότσαρτ (Ρέκβιεμ).

Η θλίψη από έρωτα είναι το μουσικό πέπλο που περιβάλλει το σύνολο του μέρους και ο Μπετόβεν καλεί τον ακροατή να αντιμετωπίσει την τραγωδία της απώλειας κατάματα, να αναζητήσει τη λύτρωση στην πεποίθηση πως ο έρωτας βρίσκει δικαίωση στο σμίξιμό του με την αιωνιότητα του θανάτου.

Beethoven: "String Quartet No. 1, Adagio affettuoso ed appassionato":