28 Φεβρουαρίου: Ημέρα "Kalevala"

 

Tρίπτυχο-Μύθοι από την Καλεβάλα", Akseli Gallen-Kallela 

Εθνικό έπος για τη Φιλανδία, ένα από τα σπουδαιότερα έργα της λογοτεχνίας της χώρας, είναι η "Καλέβαλα" που στη γλώσσα τους σημαίνει: "Γη του Κάλεβα"(Γη των ηρώων).

"O Bάιναμόινεν παίζει κάντελε"
Robert Wilhelm Ekman

Το έπος ξετυλίγεται σε 50 runot(έμμετρα ποιήματα) και περίπου 23.000 στίχους.

Βασικός ήρωας της Καλεβάλα είναι ο  Βάιναμόϊνεν, μια σαμανιστική ύπαρξη, ένας  μάγος, ιερέας, που το όνομα του προέρχεται από τη λέξη "vaina=βαθύ ποτάμι", γιος -σύμφωνα με το μύθο- της παρθένας του Αέρα, που συνέβαλε στη δημιουργία του κόσμου με την μαγική δύναμη των τραγουδιών και της μουσικής του.  Από οστά ενός γιγάντιου κήτους και τα μαλλιά ενός νεαρού κοριτσιού έφτιαξε κι εκτελούσε το κάντελε, μουσικό όργανο, που μέχρι σήμερα θεωρείται εθνικό μουσικό όργανο της Φινλανδίας.

Τελετουργίες, ξόρκια, μαγείες και διάφοροι μύθοι δημιουργίας μπλέκονται σ'αυτό το θαυμαστό Έπος της Φιλανδίας, που βοήθησε στην εθνική αφύπνιση των κατοίκων της κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα...

Γράφτηκε από τον γλωσσολόγο και λαογράφο Elias Lönnrot και πρωτοδημοσιεύτηκε σαν σήμερα 28 Φεβρουαρίου 1835 γι'αυτό και η σημερινή μέρα γιορτάζεται κάθε χρόνο ως "Ημέρα της Καλέβαλα", ημέρα του Φινλανδικού πολιτισμού. Ο Elias Lönnrot συγκέντρωσε  τους μύθους, μπαλάντες και λαϊκά άσματα στα ταξίδια του στην Καρελία από το 1828 έως το 1845.

"Ο Κουλέρβο ρωτά το σπαθί του",
Carl Eneas Sjöstrand

Ένας άλλος ήρωας  στην Καλέβαλα είναι ο Κουλέρβο, ο μόνος επιζών μετά τη σφαγή των μελών της φυλής του.
Ως παιδί βασανίζεται οικτρά, πωλείται ως σκλάβος και χλευάζεται.Δραπετεύει και αποπλανά και βιάζει μια κοπέλα, που αποδεικνύεται η χαμένη του αδερφή.
Εκείνη όταν  συνειδητοποιεί τη σχέση τους, αυτοκτονεί και ο Κουλέρβο παραφρονεί.
Επιστρέφει στην χώρα του ζητώντας εκδίκηση και καταστρέφει  τους φταίχτες χρησιμοποιώντας τις μαγικές του δυνάμεις.
Απευθυνόμενος στο σπαθί του ρωτά: "Είσαι πρόθυμο να πιείς το ένοχο αίμα μου;" και δίνει τέλος στη ζωή του, μπήγοντας το ξίφος στην κοιλιά του.

***

Ι. Πολλοί  είναι οι συνθέτες, που εμπνεύστηκαν από το έπος Καλέβαλα, με πιο γνωστό τον Ζαν Σιμπέλιους  και τα περίφημα: "Lemminkäinen Suite" και "Kullervo".

Επιλέγω -λόγω της Ημέρας- να ακούσουμε  το συμφωνικό ποίημα: "Κουλέρβο" για μεσόφωνο, βαρύτονο, χορωδία και ορχήστρα, που μετά την πρεμιέρα του είχε τεράστια επιτυχία και επέτρεψε στον συνθέτη να παντρευτεί την αγαπημένη του Άινο, καθώς απέδειξε στους δικούς της πως ασχολούμενος με τη σύνθεση μπορούσε να συντηρήσει την οικογένειά τους.

Το συμφωνικό ποίημα του Σιμπέλιους δομείται σε πέντε μέρη, καθένα από τα οποία παρουσιάζει κι ένα κομμάτι της ζωής του Kουλέρβο, μουσικά ποτισμένα την παράξενα μελαγχολική μονοτονία που υπάρχει σε όλες τις φινλανδικές μελωδίες:

1. Στην Εισαγωγή ο συνθέτης ζωγραφίζει με πλατιές πινελιές το σκοτεινό, δυσοίωνο φόντο του δράματος του Kουλέρβo. Πρόκειται για ένα Allegro moderato, που ξεκινά με ένα ζοφερό μακρινό βουητό στα έγχορδα απ' όπου ξεπηδά από τα κλαρινέτα και τα κόρνα ένα μοτίβο επίμονο, το θέμα του πεπρωμένου.

2. Τα νεανικά χρόνια του Kουλέρβo
Το μέρος ξεκινά με τα έγχορδα να παίζουν ένα μοτίβο νανουρίσματος, του οποίου ο χαλαρωτικός ρυθμός μεταλλάσσεται σε ένταση με τη μορφή της παραλλαγής. Στο μουσικό ξετύλιγμα η μελωδία του νανουρίσματος γίνεται άγρια, βάναυση και τραχιά.

3. Ο Kουλέρβo και η αδελφή του
Στο τρίτο μέρος εισέρχεται η χορωδία, που αφηγείται την ιστορία του ήρωα: "Ο Κουλέρβο, γιος του Καλέρβο, γιος ενός γέρου..." με την ορχήστρα να σκιαγραφεί τη δραματική ατμόσφαιρα.
Εδώ ακούγεται και ο αριστοτεχνικά γραμμένος "Θρήνος του Kullervo". Ένα ελεγειακής φύσης μέρος όταν αποκαλύπτεται ότι ο Κουλέρβο έχει αποπλανήσει εν αγνοία του τη χαμένη αδερφή του.

4. Ο Kουλέρβo στον πόλεμο

Μέρος σε ύφος εμβατηρίου -θυμίζει Στραβίνσκυ-, όπου ενισχύεται ο ηρωικός τόνος και η χαρούμενη διάθεση του ήρωα να ριχτεί στη μάχη σαν να επιθυμεί το θάνατο.

5. Ο θάνατος του Kουλέρβo
Το μεγαλύτερο μέρος του μουσικού υλικού αυτής της κίνησης προέρχεται από την εισαγωγή. Οι χορωδιακές φωνές ηχούν σαν ωμή κραυγή, όταν μ' ένα κρεσέντο ο Κουλέρβο ρίχνεται στο σπαθί του: "Αυτός ήταν ο θάνατος του νέου, το τέλος του ήρωα, ο θάνατος του δύσμοιρου..."

Λέγεται πως ο Σιμπέλιους  επηρεάστηκε να συνθέσει το 1892 το "Κulervo",  μετά το άκουσμα της "Ενάτης Συμφωνίας" του Μπετόβεν, γεγονός που άρεσε ιδιαίτερα στους υποστηρικτές της εθνικής ανεξαρτησίας της Φινλανδίας.

Sibelius, "Kullervo Op.7":

ΙΙ. Πριν από τον Σιμπέλιους και πρώτος από όλους τους συνθέτες που εμπνεύσθηκαν από τον Κουλέρβο ήταν το 1860 ο Φινλανδός, Filip von Schantz, που συνέθεσε την ομώνυμη ουβερτούρα "Kullervo Overture", με σκοπό να αποτελέσει την εισαγωγή όπερας που θα πραγματευόταν το θέμα του ήρωα της Καλέβαλα.
Η σύνθεση παρουσιάστηκε τη βραδιά εγκαινίων του νέου κτιρίου που στέγασε το Σουηδικό Θέατρο, στις 28 Νοεμβρίου του 1860.

Filip von Schantz: "Kullervo Overture":

"Kulervo", Akseli Gallen-Kallela 

ΙΙΙ. Δυο δεκαετίες αργότερα το 1880 ήταν ο φινλανδός, σουηδικής καταγωγής Robert Kajanus που θα συνέθετε με ποικίλες Βαγκνερικές επιρροές την επική του δημιουργία "Kulervo's Funeral March".
Το Εμβατήριο, σύνθεση υψηλής αξίας, ξεχωρίζει για την ορχηστρική του δύναμη ενώ διακρίνεται για τη χρήση φινλανδικών λαϊκών θεμάτων, που μαρτυρούν την ακτινοβολία που οι θρύλοι της Kαλέβαλα είχαν εκπέμψει στον συνθέτη, μαέστρο και ιδρυτή της Φιλαρμονικής του Ελσίνκι, Robert Kajanus...
Να θυμίσουμε ότι η τέχνη του Καγιάνους θα επηρέαζε βαθιά λίγο αργότερα και τον Σιμπέλιους και θα ήταν εκείνος που θα του αποκάλυπτε τη γοητεία του εθνικού έπους.
Eνα υπέροχο ορχηστρικό έργο του ύστερου ρομαντισμού, πλούσιας ενορχήστρωσης με μοναδικό εθνικιστικό ύφος και ηρωικό τόνο.

Robert Kajanus, "Kulervo's Funeral March, op. 3":

IV: Το συμφωνικό ποίημα "Kullervo op. 15" του φινλανδού, Leevi Madetoja θεωρείται το αριστούργημά του. Γράφτηκε το 1913 βασισμένο στον εθνικό ήρωα της Καλέβαλα. Πρόκειται για καινοτόμο δημιουργό, που στα έργα του συνδυάζεται η σοβαρότητα που χαρακτηρίζει τους Φινλανδούς με την κομψότητα της γαλλικής μουσικής σχολής. Ως προς το στυλ, ο Madetoja αν και ρομαντικός, συχνά στις συνθέσεις του διακρίνεις κλασική διαύγεια, μοτιβική ενότητα και πλούτο αποχρώσεων.
Το συμφωνικό ποίημα "Kullervo" που ενίοτε αποκαλείται "Kullervo Overture" είναι το μοναδικό έργο του Madetoja εμπνευσμένο από την Καλέβαλα. Ο ακροατής με την έναρξη αισθάνεται Τσαϊκοφσκικές επιρροές, όπου το ταραχώδες δράμα ισορροπεί με πλατιές -αφηγηματικού χαρακτήρα- μελωδίες έντονου λυρισμού. Μια παρτιτούρα αστείρευτης φαντασίας, με μελωδίες έντασης, πάθους και δραματικότητας χωρίς να υπολείπονται σε αισθητική λεπτότητα.

Leevi Madetoja: "Kullervo op. 15":