Ο τολμηρός στο λόγο, Βασίλης Ρώτας...

 

[Με αφορμή τη γενέθλια ημέρα (5 Μαΐου 1889)
του σπουδαίου συγγραφέα, κριτικού και μεταφραστή]

Ο Βασίλης Ρώτας λάτρευε το δημοτικό τραγούδι και την βυζαντινή μουσική! Ήταν καλλικέλαδος κι έψαλλε θαυμάσια!
Αγαπούσε τα τσάμικα και τα συρτά που έμαθε να χορεύει λεβέντικα στα πανηγύρια, που μικρός πήγαινε με την οικογένειά του στο Χιλιομόδι απ' όπου καταγόταν. Ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης συχνά έλεγε πως ο "Ρώτας χορεύει σαν τον αϊτό!"

Ομως ο Βασίλης Ρώτας αγαπούσε και την κλασική μουσική. Οι φίλοι του τον απολάμβαναν σε ερμηνείες από άριες των Μότσαρτ και Βάγκνερ.

Την αγάπη του για τη μουσική κληρονόμησε ο γιος του, συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός, Νικηφόρος...

Επίσης τεράστια επίδραση στην διαμόρφωση της καλλιτεχνικής προσωπικότητάς του έπαιξε το Σαιξπηρικό έργο, το οποίο μετέφρασε στο σύνολό του, αλλά και οι αρχαίοι ποιητές.

Ιστορική έμεινε η μετάφρασή του της κωμωδίας του Αριστοφάνη "Όρνιθες" για τη παράσταση του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν το 1959, γνωστή με τον υπότιτλο: "Πετούμενα".

Επεισοδιακή ήταν η παράσταση, γιατί προκάλεσε αναταραχή και αγανάκτηση σε μεγάλη μερίδα του κοινού, για τις "ασεβείς" καινοτομίες λεκτικά, σκηνοθετικά, μουσικά, ενδυματολογικά κλπ...

Ένθερμος υποστηρικτής της λαϊκής μας γλώσσας, και φανατικά αντισυμβατικός, ο Βασίλης Ρώτας, δεν διστάζει να ονοματίζει  τα πράγματα με το πραγματικό όνομά τους. Κάθε λέξη που χρησιμοποιεί χτίζει -καθώς πιστεύει- το πνευματικό οικοδόμημα και εξέλιξη του λαού. Στον εκφραστικό λόγο του θωρακίζει την παράδοση, την οποία φυλά ως πολύτιμο θησαυρό αξιών. Θησαυρό, που βγάζει απ'το σεντούκι του όταν η περίσταση απαιτεί τα καυστικά, αιχμηρά του σχόλια.

σχέδιο Γ. Τσαρούχη
(pinterest)

Να `χεις φτερά είναι απ’ όλα πιο καλό κι ωραίο.

Ας πούμε, αν είχε κάποιος από σας φτερά

και πείνασε ή βαρέθηκε των τραγωδών τα χορικά

πετάγεται στο σπίτι του κι αφού καλοχορτάσει,

πάλι πετώντας έρχεται και κάθεται στη θέση του.

Μήτε κανέναν φουκαρά τον έπιασε φαγούρα

δε θα τα κάνει απάνω του, παρά πετάει, πετάει ψηλά

τσερλοπορδίζει κι αλαφρύς ξαναπετάει στη θέση του.

Κι αν τύχει κάποιος μ’ αλλουνού γυναίκα να τραβιέται

και βλέπει στο βουλευτικό τον άντρα της στο βήμα να μιλεί

κάνει φτερά, στα πεταχτά τηνε σφιχταγκαλιάζει

και πάλι ελαφροφτέρουγος ξανάρχεται στη θέση του.

Ε, δεν αξίζει απάνω απ’ όλα να `σαι φτερωτός;

(μτφ: Β. Ρώτας)

Χατζιδάκις - Ρώτας: " Όρνιθες-Να' χεις φτερά":

Ο Άγγελος Τερζάκης έγραψε στο Βήμα για τη μετάφραση του Ρώτα:

"Ο κ. Ρώτας στη μετάφρασή του, τη συχνά ρωμαλέα, πέφτει και πάλι στο λάθος να συγχέει τη γλώσσα του πεζοδρομίου με τον κρουστό δημοτικό λόγο. Αυτό δεν αφορά βέβαια τις βωμολοχίες, που είναι - για το αίσθημα του καιρού μας - κακό αναπόφευκτο. Άκουγα τις χυδαιολογίες, έβλεπα τα επιθεωρησιακά καμώματα, και αναρωτιόμουν: Πως θα εξηγήσουμε στο μέσο θεατή, δηλαδή στη συντριπτική πλειοψηφία, πως αυτά - εδώ είναι θεμιτά, ωραία, αξιοσύστατα, καλλιτεχνικώς δικαιωμένα, ενώ, όταν γίνονται αλλού, είναι βρωμερά, φτηνά, αθέμιτα; Η σύγχυση είναι κρίσιμη".

Η τολμηρή μουσική στην παράσταση ήταν του Μάνου Χατζιδάκι, μια διονυσιακού χαρακτήρα φιέστα ρυθμών και χρωμάτων!

"Ω, μακάρια πετεινά

με τα ωραία φτερά ντυμένα

το χειμώνα ξένοιαστα για παπούτσια και για χλαίνα.

Ούτε θέρος απ`αχτίνα

του ήλιου ξερολαχανιάζω

μες στα ρόδα και στα κρίνα

και στις φυλλωσιές φωλιάζω

άμα ο τζίτζικας ο λάλος χαίρεται που ο ήλιος καίει

κι απ`την κάψα μεθυσμένος με ψιλή φωνή το λέει

κι έχω χειμαδιό σπηλιές

όπου παίζω με ξωθιές

και την άνοιξη βοσκάω μύρτα τρυφερά παρθένα

που τα καλλιεργούν οι Χάρες σε βουνόπλαγα ανθισμένα"

(μτφ: Β. Ρώτας)

Χατζιδάκις - Ρώτας: "Όρνιθες-Ω! Μακάρια πετεινά":