Βασίλισσα των Ουρανών, Χαίρε!

 

Mandonna in Mandorla, Wolfgang Sauber, 12ος αι.

Την "Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου" -κατά το λαό, τα  Εννιάμερα της Παναγίας, καθώς σκέφτεται την ημέρα σαν μνημόσυνο προς τη Θεοτόκο, όπως πράττει, και για τους δικούς του ανθρώπους)- γιορτάζουμε σήμερα.
Η Εκκλησία κλείνει με πανηγυρική διάθεση την Κοίμηση-Μετάσταση της Παναγίας, που τιμάται το Δεκαπενταύγουστο.

Mandorla είναι όρος που χρησιμοποιείται στη θρησκευτική τέχνη για την απεικόνιση ιερών προσώπων μέσα σε πλαίσιο σχήματος αμυγδάλου , επειδή στην ιταλική γλώσσα η λέξη σημαίνει αμύγδαλο.
"Παναγία σε Mandorla" είναι η εκπληκτική τοιχογραφία του Wolfgang Sauber(12ος αι.)από την βασιλική San Fedele στο Κόμο της Ιταλίας, που βλέπουμε παραπάνω.

"Regina caeli, laetare, alleluia;

Quia quem meruisti portare,

alleluia, Resurrexit, sicut dixit, alleluia:

Ora pro nobis Deum, alleluia"

δηλαδή:

"Βασίλισσα των Ουρανών, Χαίρε, Αλληλούια

Ο Υιός που άξιζες να γεννήσεις,

Ανέστη όπως είπε, Αλληλούια
Προσευχήσου για μας, Αλληλούια"

Το "Regina caeli-Βασίλισσα των Ουρανών" είναι ένα τετράστιχο Μαριανό αντίφωνο, δηλαδή ύμνος που απευθύνεται στην Παναγία και αποτελεί μέρος του τελετουργικού της Δυτικής Εκκλησίας. 

Δεν γνωρίζουμε την ακριβή προέλευσή του όμως σύμφωνα με το θρύλο λέγεται ότι ήταν το 590 όταν κατά τη διάρκεια λιτανείας-προσευχής για το τέλος επιδημίας πανούκλας στη Ρώμη με την εικόνα της Παναγίας να προηγείται της πομπής, ακούστηκαν εξ ουρανού Άγγελοι να ψάλλουν τους τρεις πρώτους  στίχους του αντιφώνου, στους οποίους ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας πρόσθεσε τον τέταρτο.
Αμέσως μετά την προσθήκη παρουσιάστηκε ο Αρχάγγελος Μιχαήλ στην κορυφή του Castel Sant'Angelo βάζοντας στη θήκη της τη ρομφαία του ως σημάδι τερματισμού της πανούκλας, γεγονός που αποδόθηκε στην παρέμβαση της Παναγίας...

Πολλοί είναι οι συνθέτες που μελοποίησαν το τετράστιχο "Regina caeli", πολυφωνικές συνθέσεις οι περισσότερες, που ψάλλονται πάντα με την ευκαιρία των εορτασμών της Υπεραγίας Θεοτόκου. Παλεστρίνα, Λυλλί, Σαρπαντιέ, αλλά και ο νεαρός Μότσαρτ, του οποίου τη δημιουργία θα απολαύσουμε...

Το "Regina Caeli" απασχόλησε τον 15χρονο Β.Α.Μότσαρτ αμέσως μετά την επιστροφή του από την περιοδεία στην Ιταλία.
Η σύνθεση γράφτηκε το 1771 και εκτελέστηκε στον Καθεδρικό του Σάλτσμπουργκ σε μορφή μοτέτου για σοπράνο, χορωδία και οργανική συνοδεία ακολουθώντας τη δομή του ιταλικού κοντσέρτου, στη Ντο μείζονα, κλίμακα που για το συνθέτη αντιπροσώπευε τη λαμπρότητα της Βασιλείας των Ουρανών.
Αργότερα ο Μότσαρτ συνέθεσε και δυο ακόμη εκδοχές. 

Θα ακούσουμε την παλαιότερη εκδοχή, στην οποία το μέρος της υψιφώνου ανατέθηκε στη σύζυγο του Μίκαελ Χάυντν(αδερφού του Γιόζεφ), Μαρία Μανταλένα, τραγουδίστριας της Αυλής.

1. Αllegro: η χορωδία ψάλλει τον πρώτο στίχο. "Regina caeli, laetare!"
Ένας υπέρτατος ύμνος στη Βασίλισσα των Ουρανών που ευφραίνει, ένα εγκώμιο στη Μητέρα των πάντων, που αγαλλιάζει. Συνεχής η μελωδική γραμμή, ύφος μεγαλόπρεπο σε αντιστοιχία προς το περιεχόμενο του λατινικού κειμένου, εμπλουτίζουν τον θριαμβευτικό χαρακτήρα σε μια μελωδική διαδικασία που σκιαγραφεί τη φυσική παρουσία της Παναγίας σαν εκτυφλωτικό φως...

2. Tempo moderato: η υψίφωνος σε διάλογο ενίοτε με τους χορωδούς πατάει πάνω στο κείμενο του δεύτερου-τρίτου στίχου. "Ο Υιός που άξιζες να γεννήσεις Ανέστη όπως είπε!"
Σόλο και tutti εναλλάσσονται στο ακτινοβόλο "Αληλλούια" σε μια ψαλμωδική πανδαισία.

3. Adagio un poco Andante: Μια αφήγηση ξετυλίγεται μέσω της φωνής της σοπράνο, που ηχεί απέριττη αλλά υποβλητική, πάνω στα λόγια του τέταρτου στίχου.  "Προσευχήσου για μας!". Αρκετές επαναλήψεις, τρίλιες και ποικίλματα, στολίζουν το μέρος, με το  συνδυασμό τους να περιβάλλεται από μιαν ατμόσφαιρα αγλαότητος και λυρικής θαλπωρής.

4. Αllegro: ιδιαιτέρως μεγαλοπρεπής  ο χαρακτήρας του μέρους αυτού, στο οποίο ο νεαρός Βόλφγκαγκ  εφαρμόζει ομοφωνική και αντιστικτική υφή, πάνω στη μία και μοναδική λέξη, το επαινετικό "Αλληλούια".
Οι φωνές πλέκονται σε ένα γαϊτανάκι απίστευτης ομορφιάς, εκτινάσσοντας σε "μνημειώδη" την μουσική απόδοση του μεγαλείου του θείου. Ενας επιβλητικός, αγγελικός ύμνος λαμπρού και σφριγηλού χαρακτήρα ξεδιπλώνεται νότα-νότα ως την ύστατη πανηγυρική συγχορδία της διαυγούς, όλο φως Ντο μείζονος...

H σύνθεση ολοκληρώνεται, αλλά ο ακροατής συνεχίζει να βρίσκεται σε κατάσταση μέθης, σε μια συναισθηματική σιωπή αγιότητος να ξεχειλίζει από λογής συναισθήματα. Μια σκέψη κατακλύζει το νου και μια απορία... Μπορεί λοιπόν ένα νεαρό αγόρι να δημιουργεί υπέρτατη τέχνη. Γιατί Τέχνη τελικά είναι αυτή η συγκίνηση, η νηφαλιότητα, το δέος, ο θαυμασμός. Είναι αυτή η πληρότητα ψυχής...

Mozart "Regina coeli Κ. 108"/Christopher Hogwood-Emma Kirkby:

Με αφορμή τα Εννιάμερα της Παναγίας μπορείτε να διαβάσετε παλαιότερο κείμενο εδώ.