Ο Μπερνίνι, ο Μασκάνι και η "Έκσταση της Αγίας Τερέζας"...

Gian Lorenzo Bernini: "Ecstasy of Saint Theresa"

Από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας είναι η Τερέζα Ντι Σέπεδα και Άουμαδα, γνωστή ως Τερέζα της Άβιλα, καθώς η μοναχή και θρησκευτική συγγραφέας γεννήθηκε κι έζησε στην Άβιλα της Ισπανίας.

Η Τερέζα ίδρυσε πολλά μοναστήρια και είναι μία από τις ελάχιστες γυναίκες που απέκτησαν τον τίτλο του "Διδάκτορα της Εκκλησίας". Πρόκειται για σπουδαία πνευματική προσωπικότητα που ασχολήθηκε με το διαλογισμό μέσω του οποίου πιστευόταν ότι μεταφερόταν σε άλλους τόπους, ενώ συχνά αναφέρονται στο βίο της φαινόμενα έκστασης...
Αναπαύθηκε εν ειρήνη στις 15 Οκτωβρίου 1582, ημερομηνία που η Δυτική Εκκλησία καθιέρωσε τον εορτασμό της Αγίας.

"Είδα στα χέρια του Aρχαγγέλου ένα μακρύ χρυσό δόρυ, και στην άκρη του μια πυρωμένη αιχμή. Μ' αυτό με διαπέρασε ως τα σωθικά μου.
 Όταν το τράβηξε έξω με άφησε να φλέγομαι με μια μεγάλη αγάπη προς τον Θεό.
Ο πόνος ήταν τόσο δυνατός, που μ' έκανε να βογγώ, και η γλύκα του τόσο κατακλυσμική,
που δεν επιθυμούσα ν' απελευθερωθώ..."

Αυτά αναφέρει στο βιβλίο της "Η ζωή της Αγίας Τερέζα του Ιησού" (μια συλλογή αυτοβιογραφικών σημειώσεων και προσωπικών προβληματισμών για την πίστη και τα οράματά της), η Αγία Τερέζα της Άβιλα, περιγράφοντας το όραμα που βίωσε, μια μορφή εκστασιασμού μέσα σε θολό σύννεφο καθιστώντας τη μάρτυρα της θεϊκής εμφάνισης...

Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι

Από το όραμα αυτό εμπνεύστηκε ο σπουδαίος ιταλός γλύπτης, Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι ένα από τα αριστουργήματα της γλυπτικής του ύστερου μπαρόκ που τιτλοφορείται: "Η Έκσταση της Αγίας Τερέζας".

Ο γλύπτης με σχεδόν θεατρικά εφέ και με μοναδική μαεστρία φυσικότητας σμιλεύει πάνω σε λευκό μάρμαρο τον Αρχάγγελο που διαπερνά με το χρυσό βέλος του την Αγία Τερέζα.
Η γυναίκα απεικονίζεται σε κατάσταση λιποθυμίας , απορροφημένη από ισχυρή κατάπληξη... Μια απεικόνιση με προεκτάσεις μυστικιστικές, που την εμφανίζει να κυριαρχείται από πρωτόγνωρη έκσταση πνευματικής μεταρσίωσης, όπου το πνεύμα αποχωρισμένο πλήρως από τον κόσμο των αισθήσεων καταφέρνει να προσεγγίσει και ταυτιστεί με το θείο.

Το Άγιο Πνεύμα λούζει τη σκηνή με το Φως του, που αναβλύζει από τον ουρανό, με τον τρανό και ιδιοφυή Μπερνίνι να πετυχαίνει τη λεπτομέρεια με τις μπρούτζινες ακτίνες πάνω από τις δυο μορφές μέσα από τις οποίες περνά το φυσικό φως και διαθλάται σε όλο το γλυπτικό σύμπλεγμα.

*****

Η ΜΟΥΣΙΚΗ έμπνευση:

To 1923 o Πιέτρο Mασκάνι εντυπωσιασμένος στη θέα του γλυπτού του Μπερνίνι στο υπερυψωμένο αίθριο της εκκλησίας της Σάντα Μαρία ντε λα Βιτόρια στη Ρώμη εμπνέεται το σύντομης διάρκειας συμφωνικό του ποίημα: "Visione lyrica - Λυρικό όραμα", γνωστό και με τον υπότιτλο: "Guardando la Santa Teresa del Bernini - Κοιτάζοντας την Αγία Τερέζα του Μπερνίνι" και δομημένο σύμφωνα με τα αντίστοιχου μουσικού είδους έργα των Φραντς Λιστ και Ρίχαρντ Στράους.

Ο Μασκάνι στηριζόμενος στην άποψη πολλών που παραλλήλισαν την κατάσταση έκστασης της Τερέζας με την εμπειρία της ερωτικής πράξης, επιδιώκει μέσω των μοτίβων και του συνδυασμού οργάνων να συλλάβει όχι μόνο την πνευματική έκσταση αλλά και την αισθησιακή παρουσίαση της γυναίκας, καθώς τα μισόκλειστα μάτια, το προς τα πίσω γερμένο κεφάλι και το ανοιχτό στόμα της μαρτυρούν ότι οι σκέψεις της δεν είναι στα εγκόσμια.

Η μουσική ξεκινά με μια ήσυχη, λυρικής διάθεσης εισαγωγή που εκφράζει την οργασμική γλυκύτητα, ώσπου την εμφάνιση των όμποε και κόρνου σε ένα ξετύλιγμα σχεδόν Βαγκνερικής φύσης, όπου η δυναμική διατηρεί τα πρωτεία προκειμένου να εναρμονισθεί με το ειδικό, τελετουργικό βάρος της σκηνής... Τα μοτίβα και οι αρμονίες καθίστανται οι μόνοι φορείς απόδοσης της σκηνής, εμβαθύνοντας σε νοήματα που οι ανθρώπινες ερμηνείες αδυνατούν να εκφράσουν.
Είναι η στιγμή όπου το θείο εισέρχεται στο γήινο σώμα. Τα πνευστά δηλώνουν τη συγχώνευση αισθησιακής και πνευματικής απόλαυσης. Το μουσικό θέμα της "έκστασης" υπογραμμίζει το σημείο επαφής μεταξύ γης και ουρανού, μεταξύ ύλης και πνεύματος.
Το έργο φτάνει στο αποκορύφωμά του με τα σόλι των τοξοτών και επαναλαμβανόμενες, βαριές συγχορδίες από τα κοντραμπάσα, που ολοκληρώνουν τη σύνθεση σε μιαν ατμόσφαιρα λυτρωτική.

Πιέτρο Μασκάνι

Ο Μασκάνι -όπως και ο Μπερνίνι- με εντυπωσιακή καλλιτεχνική φαντασία τολμά να αυξήσει σχεδόν παραβατικά την αισθησιακή φόρτιση του επεισοδίου. Με τον ήχο, τις αρμονίες και τα μελωδικά θέματα μεταμορφώνει την εμφάνιση του αγίου με το μουσικό αποτέλεσμα να πετυχαίνει την απόλυτη περιγραφή παθιασμένης και υπερβολικά φιλήδονης εικόνας.
Σε μια άλλη ανάγνωση, η τελική διαπίστωση περί της ευτυχίας της ψυχής που αγαπά και ανατάσσεται, οδηγεί στην καταληκτική, ήπια και σχεδόν εξαϋλωμένη συγχορδία...


Πρόκειται για ένα εξαίρετο δείγμα -αν και σύντομο- της μουσικής σκέψης του Πιέτρο Mασκάνι στην πορεία της συνθετικής του σταδιοδρομίας, μακριά από το βεριστικό ύφος με το οποίο είναι περισσότερο γνωστός στο μουσικόφιλο κοινό, και αξίζει την προσοχή μας.

Μascagni: "Visione lyrica - Guardando la Santa Teresa del Bernini":

Kαι η πιανιστική εκδοχή του έργου: