Ζαν Κοκτώ: "Η Ανθρώπινη Φωνή"

 

"Cocteau's portrait", Modigliani

 "Ένας διαβολικός ακροβάτης της τέχνης". Έτσι χαρακτήρισε ο Μάνος Χατζιδάκις τον Ζαν Κοκτώ, τη μνήμη του οποίου τιμάμε σήμερα.

Ο Γάλλος ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, ζωγράφος και σκηνοθέτης υπήρξε  πνεύμα σπινθηροβόλο, μια πολυσχιδής προσωπικότητα της γαλλικής πρωτοπορίας.
Τα έργα του πρωτότυπης σύλληψης, μεταφυσικών προεκτάσεων και  φιλοσοφικών αποχρώσεων συνομιλούν με τις αγωνίες, τα ερωτήματα του σύγχρονου ανθρώπου, τους φόβους και τη λαχτάρα λύτρωσης από τα πάθη και τους εθισμούς του.

pinterest

"Εμπρός, εμπρός, εμπρός.. Μα όχι κυρία μου, είμαστε πολλοί στη γραμμή, κλείστε...
Εμπρός... Εμπρός... Κλείστε εσείς... Εμπρός... Μα όχι, δεν είναι του γιατρού Σμιτ... Μηδέν 8, όχι μηδέν 7... εμπρός!..[...]
Α! επιτέλους... είσαι εσύ... ναι... ναι... πολύ καθαρά... εμπρός... ναι... Ήταν σωστό μαρτύριο να σ' ακούω μέσα απ' όλες αυτές τις φωνές... Ναι... ναι... όχι... Τι σύμπτωση!... Γύρισα πριν δέκα λεπτά,... Με είχες ξαναπάρει;... α... όχι... όχι..[..]
Εμπρός!... Εμπρός!... Τώρα;... Κι όμως, μιλάω πολύ δυνατά... Τώρα μ' ακούς;... Λέω: μ' ακούς;... είναι αστείο, γιατί εγώ σ' ακούω σαν να είσαι πλάι μου... Εμπρός!... εμπρός!... εμπρός!... Ωραία! τώρα δε σ' ακούω εγώ!... Ναι, αλλά πολύ μακρυά, πολύ μακριά... Εσύ μ' ακούς; Ο καθένας με τη σειρά του. Όχι, μην κλείσεις!... Εμπρός!... Α! Σ' ακούω. Σ' ακούω πολύ καλά. Ναι, ήταν πολύ δυσάρεστο. Νομίζεις πως πέθανες, ξαφνικά. Ακούς και δε σ' ακούνε...[...]
 Εμπρός. Εσύ είσαι, Ζοζέφ;... Εγώ είμαι, η κυρία... Μιλούσαμε με τον κύριο και μας διέκοψαν... Δεν είναι εκεί;... Ναι... ναι... Δεν θα γυρίσει απόψε;... Σωστά, είμαι ανόητη! Μου τηλεφωνούσε από ένα εστιατόριο, μας έκοψαν, κι εγώ πήρα τον αριθμό του...[...]
Αγάπη μου...αγάπη μου, είχες πει πως θα μου τηλεφωνούσες για τελευταία φορά, και φοβόμουνα πως δε θα μ' αφήσεις να σου μιλήσω...[...] Είχα ορκιστεί να μη σε τρομάξω, να σ' αφήσω να φύγεις ήσυχος, να σου πω καλή αντάμωση σαν νά' ταν να ξαναϊδωθούμε αύριο... Ναι, ναι! ανόητο!... Το πιο σκληρό είναι όταν πρέπει να κλείσεις το τηλέφωνο, να γίνει σκοτάδι... [...]
Γλυκειά μου αγάπη μου. Είμαι γενναία. Εμπρός! Κλείσε! Κλείσε γρήγορα! Κλείσε! Σ' αγαπώ, σ' αγαπώ, σ' αγαπώ, σ' αγαπώ, σ' αγαπώ..."

(Ζαν Κοκτώ: "Η Ανθρώπινη Φωνή", πηγή: scribd)

"Cocteau's portrait", Federico de Madrazo y Ochoa

Το 1930 ο Ζαν Κοκτώ γράφει το εμβληματικό μονόπρακτό του: "Ανθρώπινη Φωνή". Πρωταγωνιστούν μια γυναίκα και ένα τηλέφωνο. Ο προφητικός Κοκτώ διερευνά την ανθρώπινη ανάγκη για επαφή. Συλλαμβάνει  τη σχέση μας με μια μηχανή... Η πρωταγωνίστρια μιλά στο τηλέφωνο στον πρώην αγαπημένο της που την έχει εγκαταλείψει και πρόκειται να παντρευτεί κάποια άλλη. Αυτό την έχει βυθίσει σε απελπισία και απόγνωση.   
Ο ευφυής και ευρηματικότατος Κοκτώ αξιοποιεί ως μέσο την τηλεφωνική συσκευή ώστε να εξερευνήσει συναισθήματα, απόψεις, αλλά και το μυστήριο που κρύβεται πίσω από την ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία.  
Πιστεύοντας στην εκφραστικότητα του καλλιτέχνη, δίνει στην ερμηνεύτρια την ευκαιρία να ξεδιπλώσει το πλήρες φάσμα του ταλέντου της, καθώς ο ρόλος απαιτεί να μιλά ακατάπαυστα καθόλη τη διάρκεια του έργου, η σύλληψη του οποίου ενώ είναι παραπλανητικά απλή, έχει στιγμές υπέρτατης έντασης και συναισθηματικής φόρτισης. 

Η "Ανθρώπινη φωνή" του Ζαν Κοκτώ ενέπνευσαν τη σπουδαία ταινία του Ρομπέρτο Ροσελίνι με την καθηλωτική Άννα Μανιάνι στο ρόλο, αλλά και δυο εξίσου εξαιρετικά μουσικά έργα:

Ι. Την όπερα του Φρανσίς Πουλένκ: "La voix humaine"
και
ΙΙ. την όπερα μπούφα του Τζιαν Κάρλο Μενότι: "The telephone".

Ι. Φρανσίς Πουλένκ: "La voix humaine":

Πουλένκ και Κοκτώ
(pinterest)

Μετά από σαράντα χρόνια φιλίας με τον Ζαν Κοκτώ, ο Φρανσίς Πουλένκ συνέθεσε το 1958 τη μονόπρακτη αυτή "λυρική τραγωδία" πάνω στον ομώνυμο θεατρικό μονόλογο που έγραψε ο συγγραφέας το 1930. Κίνητρο και για τους δύο δημιουργούς υπήρξε το τέλος μιας επώδυνης ερωτικής σχέσης.

Αρχικά, ο εκδότης του είχε προτείνει στον Πουλένκ να συνθέσει τον μονόλογο για τη Μαρία Κάλλας, η οποία την εποχή εκείνη βρισκόταν στο απόγειο της δόξας της. Ωστόσο, ο συνθέτης επέλεξε να συνεργαστεί με τη Γαλλίδα υψίφωνο Ντενίζ Ντυβάλ, της οποίας τη θυελλώδη ερωτική ζωή γνώριζε και η οποία μόλις πρόσφατα είχε ερμηνεύσει την Μπλανς στην όπερά του "Διάλογοι Καρμηλιτισσών", που είχε παρουσιαστεί με επιτυχία στη Σκάλα του Μιλάνου το 1957.

Η "Ανθρώπινη φωνή" έκανε πρεμιέρα στο Παρίσι το 1959, υπό τη διεύθυνση του Ζωρζ Πρετρ. Ο Ζαν Κοκτώ εκτός από το λιμπρέτο υπέγραψε τη σκηνοθεσία, τα σκηνικά και τα κοστούμια της παράστασης.

Francis Poulenc: "La voix humaine":

Gian Carlo Menotti

ΙΙ. Στο είδος της κωμικής όπερας αναθέτει την υλοποίηση της μουσικής του έμπνευσης ο ιταλός Gian Carlo Menotti(συμμαθητής των Λ. Μπερνστάιν και Σ. Μπάρμπερ). Πρόκειται για μονόπρακτο σε αγγλικό λιμπρέτο που έγραψε ο ίδιος ο συνθέτης και παρουσιάστηκε το 1947 στη Νέα Υόρκη.

Πραγματεύεται τον όλεθρο στην ανθρώπινη επικοινωνία που κυριαρχεί στη σύγχρονη εποχή. Το τηλέφωνο συχνά απαιτεί τόσο πολύ την προσοχή μας που μπορεί να καταλήξουμε να αγνοούμε γι'αυτό τους αγαπημένους μας…
Δυο είναι οι πρωταγωνιστές. Ο άντρας αποφασίζει να κάνει πρόταση γάμου στη γυναίκα πριν αναχωρήσει για επαγγελματικό ταξίδι. Όμως εκείνη είναι για ώρες απασχολημένη μιλώντας στο τηλέφωνο. Αποφασίζει να φύγει χωρίς να ζητήσει το χέρι της. Τελικά και μετά από αρκετά ευτράπελα επεισόδια η πρόταση γίνεται μέσω του μέσου που εμπόδιζε την πρόταση, το τηλέφωνο. Μετά τη συναίνεση της γυναίκας, το ζευγάρι έχει ένα ρομαντικό διάλογο μέσω...τηλεφωνικής σύνδεσης .

Ο Μενότι δημιούργησε μια "ελαφριά" σύνθεση στην παράδοση της όπερας μπούφα, ο κεντρικός γυναικείος ρόλος της οποίας έγινε τεράστια επιτυχία με την πρώτη της ερμηνεύτρια, Marilyn Cotlow.

Για όσους δεν γνωρίζουν καλά το συνθέτη, ας τονίσουμε πως από πολλούς έχει χαρακτηριστεί "σύγχρονος Βάγκνερ", καθώς όπως και ο Ρίχαρντ -εκτός από τη μουσική- έγραφε και το λιμπρέτο για όλες τις όπερές του.

Η μουσική γλώσσα του Mενότι είναι εκλεκτική, συνδυασμός επιρροών από Πουτσίνι, Ντεμπισί και Στραβίνσκι με τα διαφορετικά στυλ να συνυπάρχουν ευχάριστα στην παρτιτούρα, που ξεδιπλώνεται εύγλωττη και με εξαιρετικά αποτελέσματα, όπως είναι αναμενόμενο από έναν θεατράνθρωπο, μάστορα στο είδος της φωνής. Πολύχρωμη, πνευματώδης αξιοποιεί τις ιδεες από το κείμενο του Κοκτώ και με πικάντικο χιούμορ η σύνθεση υπενθυμίζει ότι οι ξεχασμένες χαρές βρίσκονται στον πραγματικό κόσμο γύρω μας κι όχι σε ένα "ακουστικό"...

Η όπερα φέρει συχνά και τον υπότιτλο: "L’amour à trois-Αγάπη στα τρία".

Gian Carlo Menotti:"The telephone"
(στο ρόλο της εθισμένης γυναίκας η Marilyn Cotlow)

Παλαιότερο κείμενο για τον Κοκτώ μπορείτε να διαβάσετε εδώ.