Ο Παϊζιέλο, η ζωγράφος και η Νίνα...

Ήταν ένας από τους τελευταίους μεγάλους εκπροσώπους της ναπολιτάνικης μουσικής σχολής και κεντρικό πρόσωπο της ιταλικής όπερας τα τελευταία τριάντα χρόνια του 18ου αιώνα. Επίσης, συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη της όπερας μπούφα.

Ο Ιταλός συνθέτης, Τζιοβάνι Παϊζιέλο μαθήτευσε δίπλα στον Φραντσέσκο Ντουράντε στη Νάπολη, με το κοινό απ' την πρώτη στιγμή να υποδέχεται τα έργα του με εγκωμιαστικότατα σχόλια. Μπορεί να απέκτησε μεγάλη φήμη και περιουσία ως συνθέτης όπερας(συνέθεσε πάνω από 90 όπερες), όμως ασχολήθηκε με τα περισσότερα μουσικά είδη της εποχής του(κουαρτέτα, συμφωνίες, σονάτες),ανάμεσά τους και έργα ιερής μουσικής.

Μην ξεχνάμε πως η μουσική του Παϊζιέλο επαινέθηκε από τον Χάιντν και τον Μπετόβεν και είχε καταλυτική επιρροή στον Μότσαρτ και τον Ροσίνι.

Ο Παϊζιέλο πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Νάπολη, εκτός από δυο χρονικά διαστήματα.
Η φήμη του είχε περάσει τα σύνορα της πατρίδας του, έτσι από το 1775 και για εννέα χρόνια έζησε στην Αγία Πετρούπολη, προσκεκλημένος της φιλότεχνης Αικατερίνης της Μεγάλης, που τον κάλεσε ώστε με τη μουσική του να λαμπρύνει την Αυλή της.
Επίσης, ήταν ο αγαπημένος συνθέτης του Ναπολέοντα κι έπειτα από ρητή πρόσκλησή του ο Παϊζιέλο μετακόμισε στο Παρίσι για να αναλάβει την ιδιωτική του Ορχήστρα κι έζησε εκεί από το 1802 έως το 1804.(Mετά τις κατακτήσεις του στη Μεσόγειο, ο Βοναπάρτης είχε αναπτύξει μια ιδιαίτερη αγάπη για την ιταλική μουσική, επομένως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι εμπιστεύτηκε τη διεύθυνση της ορχήστρας και τη θέση του αρχιμουσικού του παρεκκλησίου στον Ναπολιτάνο Παϊζιέλο).

Élisabeth Vigée Lebrun, Selfportrait

Σύγχρονη του Παϊζιέλο ήταν και η Ελιζαμπέτ Λουίζ Βιζέ Λε Μπρεν (1755–1842), εξέχουσα προσωπικότητα της εικαστικής τέχνης, γνωστής κυρίως για τις προσωπογραφίες της. Υπήρξε ζωγράφος της αυλής της Γαλλίας και της αυλής των αυτοκρατόρων της Βιέννης και της Ρωσίας.

Γνωστή είναι η φράση της: "J'aimais aussi la musique passionnément", εννοώντας πως εκτός από τη Ζωγραφική, η τέχνη της Μουσικής είναι εκείνη που αγαπά παθιασμένα.

Και είναι αλήθεια. Σε όλη τη ζωή της απολάμβανε την τέχνη των ήχων, ήταν η ίδια ερασιτέχνις τραγουδίστρια και συνόδευε το τραγούδι της παίζοντας κιθάρα, αλλά κυρίως είχε αναπτύξει υψηλό μουσικό κριτήριο, γνώριζε να διακρίνει και να εκτιμά την μουσική ποιότητα των συνθετών και των ερμηνευτών. Παρότι φαίνεται να απολάμβανε περισσότερο την κοσμική μουσική, τόσο τη φωνητική όσο και την ενόργανη, την συγκινούσαν και οι δημιουργίες ιερής μουσικής. Η ζωγράφος συμμετείχε ως παιδί σε εκκλησιαστικές χορωδίες και η ίδια συχνά δήλωνε πως: "ο ήχος του εκκλησιαστικού οργάνου με εντυπωσίαζε και με συγκινούσε από παιδί, τόσο που να μου φέρνει δάκρυα στα μάτια και να μη μπορώ να σταματήσω".

Η Dugazon ως Νίνα στη σκηνή της τρέλας
(Louise Rosalie Lefèvre)

Λάτρευε επίσης και το Θέατρο, ενώ στο Παρίσι δεν έχανε ποτέ παράσταση όπερας. Τη  μαγνήτιζαν οι θαυμαστές φωνές των πρωταγωνιστών, τους οποίους όχι μόνο επαινούσε, αλλά και σκιαγραφούσε με τα πινέλα της. Θαυμάστρια των οπερατικών χαρακτήρων του Γκλουκ και του Πιτσίνι, έδειχνε ιδιαίτερη αδυναμία στα διάσημη σοπράνο της εποχής, Louise-Rosalie Dugazon, για την οποία έγραψε χαρακτηριστικά:

"Μια γυναίκα της οποίας το ταλέντο στη σκηνή θαυμάζω απεριόριστα και στην εποχή μας θεωρώ το μεγαλύτερο καλλιτέχνη στην όπερα κομίκ είναι η κυρία Ντουγκαζόν. Ποτέ πριν δεν αποδόθηκε τόση αλήθεια σε ρόλο. Η υποκριτική της δεινότητα, συναρπάζει! Η κυρία Ντουγκαζόν υποδύεται κάθε ηρωίδα δίνοντάς της ατόφια τα χαρακτηριστικά της, ευγένεια, χάρη, γοητεία...αφέλεια. Η φωνή της μετατρέπεται σε γέλιο ή κλάμα με μοναδική ικανότητα και ευκολία. Συγκλονίζει στο ρόλο της "Νίνα" του Nicolas Dalayrac, ιδιαίτερα στη σκηνή της τρέλας. Η "Νίνα" της Ντουγκαζόν έχει την ιδιαιτερότητα να φαντάζει γλυκιά, ενάρετη, αγνή και ταυτόχρονα με τόση φλόγα και πάθος μέσα της!"



Επακόλουθο ήταν -λοιπόν- η μουσική να σταθεί πηγή έμπνευσης για την ταλαντούχα προσωπογράφο. Έτσι, έφτιαξε πορτρέτα μουσικών και δεν δίστασε να απεικονίσει μουσικές παρτιτούρες με κάθε λεπτομέρεια και ακρίβεια, καθώς η ίδια ως μουσικός γνώριζε τη μουσική θεωρία και ορολογία.

Ανάμεσα στα γνωστά πορτρέτα της είναι και κείνο του Τζοβάννι Παϊζιέλο, που βλέπετε παραπάνω. Η Ελιζαμπέτ γνώρισε το συνθέτη στη Νάπολη, όταν εκείνος βρισκόταν στο απόγειο της φήμης του ως συνθέτης όπερας. Τον εκτιμούσε πολύ από τότε που παρακολούθησε την όπερά του "Nina ή sia La pazza per amore / Νίνα ή το κορίτσι που τρελαίνεται από αγάπη" . Ανυπομονούσε να δει και να ακούσει την όπερα στην ιταλική της εκδοχή, το λιμπρέτο της οποίας στηριζόταν στην ίδια ιστορία, που και ο Dalayrac ανέπτυξε. Ήταν περίεργη να δει και να συγκρίνει την πρωταγωνίστρια στο ρόλο, που το είδωλο της Ελιζαμπέτ, Ντουγκαζόν είχε αφήσει εποχή..

Η πρεμιέρα στο Ναπολιτάνικο Teatro dei Fiorentini την άφησε άφωνη από κάθε άποψη, μουσική, σκηνική, ερμηνευτική. Τα μεγαλύτερα όμως εύσημα θέλησε να τα αποδώσει στον συνθέτη. Ετσι, με τα πινέλα της φιλοτέχνησε το πορτρέτο του και μετά την ολοκλήρωσή του κανόνισε ο πίνακας να εκτεθεί στο Παρίσι, ενισχύοντας παράλληλα με τη φήμη του Παϊζιέλο και τη δική της δημοτικότητα. Όταν ο καλλιτέχνης και ακαδημαϊκός Ζακ Λουί Νταβίντ είδε το έργο της Λε Μπρεν, εξέφρασε άμεσα τον θαυμασμό του στη ζωγράφο για τη δημιουργία της.

Η Elisabeth Vigée-Lebrun απεικονίζει τον σπουδαίο συνθέτη καθιστό να εκτελεί τσέμπαλο με μια έκφραση θαυμαστή. Έχει τα μάτια του στραμμένα προς τον ουρανό. Βρίσκεται μάλλον σε στιγμή έμπνευσης, όπου η φαντασία ελεύθερη μεταμορφώνει σε έκσταση το ύφος του καλλιτέχνη δημιουργού. Πάνω στο πληκτροφόρο όργανο υπάρχει μια παρτιτούρα, στης οποίας το εξώφυλλο ο θεατής διαβάζει: 

Rondo de Nina

"Il mio ben quando verrà"

Musica

di Giovanni Paisiello

Είναι η λεπτομέρεια με την οποία η ζωγράφος δηλώνει το θαυμασμό της για την οπερατική δημιουργία του Παϊζιέλο.


Ο Παϊζιέλο κινούμενος σε ύφος απλό, άμεσο και πνευματώδες, με ζεστές μελωδίες και πολύχρωμη ενορχήστρωση διαμορφώνει μια συναισθηματική κωμωδία που θεωρείται από τις πιο χαριτωμένες του συνθέτη, δείγμα ευγενικής δημιουργίας του 18ου αι.

Yπόθεση:

Η κόρη του κόμη, Νίνα ετοιμάζεται να παντρευτεί τον αγαπημένο της Λιντόρο, όταν ο πατέρας της αθετεί το λόγο του και κανονίζει να την παντρέψει με κάποιον πλουσιότερο. Ο νέος με θιγμένη την αξιοπρεπεια, καλεί τον πλούσιο σε μονομαχία, στην οποία σκοτώνεται.
Η απώλειά του έχει ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της κοπέλας. Η Νίνα παραφρονεί και κάθε μέρα πηγαίνει στην είσοδο του χωριού μ' ένα μπουκέτο λουλούδια περιμένοντας το Λιντόρο. Η καρδιά της έχι ραγίσει και κυριολεκτικά τρελαίνεται από αγάπη, προκαλώντας στον πατέρα της τύψεις και ενοχές.
Μια μέρα, ο υπηρέτης του κόμη φέρνει την καλή είδηση. Ο Λιντόρο δεν πέθανε. Το βαρύ τραύμα του φρόντισε ο αδερφικός φίλος του, όμως έμεινε μακριά, καθώς θεωρούσε ότι η Νίνα είχε παντρευτεί τον πλούσιο γαμπρό που τής έφερε ο πατέρας της.. Η δύναμη της συνάντησης των δυο ερωτευμένων επαναφέρει τα λογικά της κοπέλας, οι εραστές επανενώνονται και η όπερα τελειώνει με το επιθυμητό αίσιο τέλος.

Η όπερα του Παϊζιέλο "Nina, o sia La Pazza per Amore-Nina" ήταν μια από τις πρώτες απεικονίσεις της γυναικείας παραφροσύνης σ'αυτή τη μορφής τέχνης. Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα φέρουν τις περιβόητες "σκηνές τρέλας" των Ντονιτσέτι(Anna Bolena, Lucia di Lammermoor) και του Μπελίνι(I Puritani, La Sonnambula) όπου οι βασανισμένες ηρωίδες θα εξελιχθούν στις τραγικές ηρωίδες του Βέρντι και του Πουτσίνι.

Από την όπερα θα απολαύσουμε την υπέροχη άρια "Il mio ben quando verrà- Καλέ μου πότε θα'ρθεις", που τραγουδιέται από την παράφρονα Νίνα στη mad scene και ο τίτλος απεικονίζεται στο εικαστικό της Λε Μπρεν. Λυρική, αέρινη μελωδία, λεπτοκεντημένη και βαθιά συναισθηματική, χωρίς ιδιαίτερα ξεσπάσματα, όμως υψηλής εκφραστικής ποιότητος, με ήπια μελίσματα ως στεναγμοί οδύνης και ερωτικής γλυκύτητας στην ακραία κατάσταση του παραλογισμού της ηρωίδας. Ερμηνεύει η Τερέζα Μπεργκάντζα.

Καλέ μου πότε θα' ρθεις 

να δεις τη θλιμμένη σου αγάπη;

άνθη τότε πανέμορφα θα καλύψουν

την πλατιά ακτή.

Όμως, δεν τον βλέπω, κι ο καλός μου

αλίμονο, δεν έρχεται.

 

Παραπάνω αναφέραμε πως η ζωγράφος και ερασιτέχνις μουσικός αγαπούσε εκτός από την κοσμική και την εκκλησιαστική μουσική. 

Έτσι, για να υπογραμμίσει το ταλέντο του Παϊζιέλο και σε αυτό το μουσικό είδος, παραθέτει ξεδιπλωμένη και την παρτιτούρα του διάσημου "Te Deum"...

Πρόκειται για σύνθεση στη Σι υφ. μείζονα για δύο χορωδίες και ορχήστρα, που γράφτηκε τη χρονιά σύνθεσης της όπερας "Nina"(1790) και αφιερώθηκε στην Πριγκίπισσα της Αυστρίας Μαρία-Καρολίνα για του γάμους της με τον Ναπολιτάνο Πρίγκιπα Φερδινάνδο.
Η σύνθεση είναι δομημένη στη μορφή μιας πανηγυρικής λειτουργίας, που όμως αποφεύγει το πομπώδες και τη "βροντερή" μεγαλοπρέπεια προσδίδοντας μια ήπια, ευφρόσυνη διάθεση εορτασμού.

Το κείμενο γράφτηκε στη μνήμη του ιταλού συνθέτη Τζιοβάνι Παϊζιέλο (5 Ιουνίου 1816)