Αλεσάντρο Σκαρλάτι: Εμπνεύσεις Ιερής Μουσικής για την Αγία Καικιλία...

 

"Saint Cecile", Nicolas Poussin, Prado

Ο Αλεσάντρο Σκαρλάτι ήταν Ιταλός συνθέτης της εποχής μπαρόκ. Έγραψε πλήθος όπερες και καντάτες δωματίου, ενώ θεωρείται ο "Πατέρας της Ναπολιτάνικης όπερας".

Ήταν 19 χρονών όταν του προσφέρθηκε  η θέση του μουσικού διευθυντή του παρεκκλησίου στη Ρώμη, όπως και στο υπόλοιπο του βίου του  διετέλεσε επικεφαλής του παρεκκλησίου του Αντιβασιλέα της Νάπολης , και μαέστρο του παρεκκλησίου του Καρδιναλίου Οττομπόνι στη Βασιλική της Σάντα Μαρία Ματζιόρε της Ρώμης.

Η μουσική του, εξαιρετικά προοδευτική, τόσο από άποψη τεχνικής, όσο και από αισθητικής σκοπιάς. Το μαρτυρούν οι περίφημες άριές του, για τις οποίες ο Σκαρλάτι καθιέρωσε τη στροφική φόρμα da capo, σαγηνεύοντας το φιλόμουσο ακροατήριο που δικαίως του απέδωσε το χαρακτηρισμό -όπως αναφέραμε- του "Πατέρα της Ναπολιτάνικης όπερας"...

Όμως πλην των οπερών, ο Σκαρλάτι ασχολήθηκε και με τη θρησκευτική μουσική, παρότι τα έργα αυτού του είδους παίζουν έναν μάλλον μικρό ρόλο αν αναλογιστούμε τα υπόλοιπα έργα του...

"Santa Cecilia", Guercino

Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν εγκωμιαστικές συνθέσεις προς τιμήν της Αγίας προστάτιδας της Μουσικής, Καικιλίας.

• Ήταν το 1720 που ο Σκαρλάτι έγραψε τη "Messa di Santa Cecilia" για πέντε σολίστ, χορωδία και ορχήστρα. Τη Λειτουργία αφιέρωσε στον καρδινάλιο της Αραγονίας.
  
  Ο συνθέτης ιδιοφυώς υιοθετεί ένα αρκετά καινοτόμο ύφος σε αυτή τη Λειτουργία, που χαρακτηρίζεται από ενέργεια και χάρη και προϊδεάζει  τις λειτουργίες  του Χάιντν . Οι αναλυτές έχουν χαρακτηρίσει τη σύνθεση ως "αξιοθαύμαστο έργο του συνόλου  της εκκλησιαστικής  μουσικής του συνθέτη, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα, τόσο από άποψη μουσικού ενδιαφέροντος όσο και από τη στιλιστική σύνθεση των τάσεων της περιόδου".

Από τα 5 μέρη της Λειτουργίας: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus και Agnus Dei, επιλέγω να ακούσουμε το θριαμβευτικό "Gloria" με την εξαιρετικά περίπλοκη δομή του, καθώς στηρίζεται σε μια εντυπωσιακή 5φωνη φούγκα.

Scarlatti: St. Cecilia Mass - 2. Gloria:

• 

  "Η Έκσταση της Αγίας Καικιλίας", Ραφαήλ

  Δυο δεκαετίες σχεδόν αργότερα ο Αλεσάντρο Σκαρλάτι επανέρχεται στην Αγία Καικιλία, πάτρονα της Τέχνης των ήχων, που παρέδωσε το πνεύμα της την 22 Νοεμβρίου του 230 επί Αυτοκράτορος Αλεξάνδρου Σεβήρου δοξάζοντας τον Κύριο, γράφοντας τους "Καικιλιανούς Εσπερινούς".
  Πρόκειται για μια θαυμάσια σύνθεση προορισμένη για την εκκλησία της Αγίας Καικιλίας στο Tραστέβερε της Ρώμης, που κανείς ακούγοντάς τη απορεί πώς τέτοια μουσικά αριστουργήματα, παραμελούνται!
  
  Στους "Καικιλιανούς Εσπερινούς" είναι εμφανής η νεωτερικότητα της ιερής μουσικής  του συνθέτη (που στην προκειμένη περίπτωση παραπέμπει στον Μότσαρτ) που με την ευρηματική χρήση των οργάνων δημιουργεί ένα μωσαϊκό υφών για να ξετυλίξει τη θρησκευτική ιστορία πίσω από στίχους και μελωδίες.
  
  Οι συνθέτες συχνά έγραφαν περίτεχνη μουσική για τον Εσπερινό, καθώς, μαζί με τη Λειτουργία είχε τη μεγαλύτερη προσέλευση των πιστών. Η μουσική για τον Εσπερινό συνήθως αποτελείται από έναν αριθμό σκηνικών ψαλμών που πλαισιώνονται από Γρηγοριανά αντίφωνα, έναν ύμνο και ως κορύφωση το Magnificat. Αυτή τη δομή ακολουθούν και οι "Καικιλιανοί Εσπερινοί" απ' όπου θα ακούσουμε το "Dixit Dominus,Ψαλμοί  109/110".

 Scarlatti: "Il Vespero di Santa Cecilia - Dixit Dominus Psalm 109/110": 

• Πολύ νωρίτερα ο Σκαρλάτι είχε συνθέσει κι ένα ορατόριο εμπνευσμένο από το Μαρτύριο της Αγίας Καικιλίας. Ήταν το 1708, όταν απογοητευμένος από τις προσπάθειές του να προσελκύσει την προστασία του Φερδινάνδου σtην Αυλή της Νάπολης, επέστρεψε στη Ρώμη, όπου, ως νεαρός, είχε την προστασία της βασίλισσας Χριστίνας και του Καρδιναλίου Οτομπόνι. Εκείνος είναι που θα του δώσει ένα λιμπρέτο για την Καικιλία, το οποίο ο Σκαρλάτι θα επεξεργαστεί με ανυπέρβλητο ενθουσιασμό. Το ορατόριο θα πάρει τον τίτλο: "The Martyrdom of Santa Cecilia".
  
  

  

  "Η Αγία Καικιλία προσεύχεται
  λίγο πριν τον αποκεφαλισμό"

  Πραγματεύεται το βίο της Αγίας Καικιλίας η οποία φυλακίστηκε λόγω της πίστης της. Δικαστής της ορίζεται ο ειδωλολάτρης Αλμάχιο, ο οποίος την αγαπά κρυφά. Γι'αυτό στέλνει τον γραμματέα του να την μεταπείσει. Ωστόσο, τίποτα δεν μπορεί να μετατρέψει τη στάση της Τσετσίλια, που παραμένει πιστή στο Θεό της. Καταδικάζεται σε θάνατο με αποκεφαλισμό, όμως ο δήμιος δεν καταφέρνει να αποχωρίσει το κεφάλι της από τον κορμό με το σπαθί του, παρόλες τις προσπάθειες. Η Τσετσίλια τελικά, παραδίδει το πνεύμα της προσευχόμενη. Ο Aλμάχιο τρελαίνεται και το πλήθος αναγνωρίζει τη δύναμη της χριστιανικής πίστης.

 Για τρεις και περισσότερο αιώνες η σύνθεση θεωρείτο χαμένη. Πρόσφατα βρέθηκε σε μια ελβετική συλλογή, μελετήθηκε και ερμηνεύθηκε παρέχοντας στο φιλόμουσο κοινό ένα αριστουργηματικό ακρόαμα γραμμένο σε μια περίοδο που ο Σκαρλάτι είχε απομακρυνθεί από την όπερα για να δημιουργήσει μια εξέχουσα σειρά έργων ιερής μουσικής, από τα οποία το "The Martyrdom of St. Cecelia" κατέχει -όπως αποφάνθηκαν οι ειδικοί- τη λαμπρότερη θέση. Ο δημιουργός χρησιμοποιώντας επιδέξια την ορχήστρα καταφέρνει να υπογραμμίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ρόλου αναδεικνύοντας τη βαθιά δραματικότητα του λιμπρέτου. 

Θα ακούσουμε την άρια της Τσετσίλια από το πρώτο μέρος του ορατορίου: "Esca pura del foco mio".
Είναι η στιγμή που η γκουβερνάντα της προσπαθεί να την πείσει να αλλάξει σταση για την πίστη της, υπενθυμίζοντάς της πως αν δεν το κάνει σε λίγο θα θανατωθεί. Η Τσετσίλια ατρόμητη τής δηλώνει πως προτιμά το θάνατο από το να απαρνηθεί τον Ύψιστο και πως θεωρεί το Χριστό ως τον πραγματικό της σύζυγο.

"Αγνή φλόγα της φωτιάς μου,

ο σύζυγος και Θεός μου είναι

η πιο γλυκιά αγάπη αυτής της καρδιάς.

Τι βασανιστήρια θα νιώσω;

Αν Τον δω, ενώ υποφέρω,

το θέαμα θα' ναι η υπόσχεση της σωτηρίας μου!