Η Γιορτή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και ο Μπαχ...

 Rafhael: "Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ καταβάλλει τον διάβολο"
ή "Le Grand Saint Michel"

"Ο ήλιος έγερνε πια να βασιλεύσει, γέμισε ίσκιους το βουνό. Λόξεψαν, πέρασαν από ένα ρημοκλήσι σφηνωμένο στους βράχους. Παλιό, αποξεχασμενο από τους ανθρώπους, μια φορά το χρόνο μονάχα το θυμούνταν, στις 8 του Νοέμβρη, των Ταξιαρχών.

Γίνεται ένα μικρό πανηγυράκι, ανάβουν οι πανηγυριώτες κεριά, φωτίζονται οι μισοσβημένες τοιχογραφίες. Ξυπνούν οι φτερούγες του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, μαύρες με κόκκινες ούγιες.Ύστερα κατά το δειλινό, φεύγουν οι άνθρωποι, σβήνουν τα κεριά, σβήνουν κι οι φτερούγες των αγγέλων και περιμένουν πάλι ένα χρόνο..."

(Καζαντζάκης: "Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται")

Ανάμεσα στο γήινο και το επουράνιο, το κοσμικό και το υπερβατικό τοποθετούνται οι Άγγελοι, όντα υπερφυσικά, αγαθά πνεύματα, ασώματες δυνάμεις που υπηρετούν τις βουλές του Θεού και αναγγέλλουν το θέλημά Του.

Οι θρησκείες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν διαφορετικές τάξεις(επίπεδα) ασωμάτων, δηλαδή πνευμάτων που πλαισιώνουν το Θρόνο του Θεού.. Οι Αρχάγγελοι που η Ορθοδοξία γιορτάζει σήμερα, 8 Νοεμβρίου, είναι μέλη της τρίτης ταξιαρχίας Αγγέλων. Πρώτος στην τάξη είναι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, ανάμεσα στους Γαβριήλ, Ραφαήλ, Ουριήλ, Σαλαθιήλ, Ιεγουδιήλ, Βαραχιήλ και Ιερεμήλ.

Ο Αρχάγγελος "Μιχαήλ", που στα Εβραϊκά σημαίνει "ποιος είναι όμοιος με τον Θεό;" θεωρείται ο φρουρός της πίστης που πολεμά κάθε τι που αποκλίνει από το βασικό δόγμα γι' αυτό και απεικονίζεται ως στρατηγός, ο οποίος κρατάει στο δεξί του χέρι δόρυ και επιτίθεται στο Σατανά.

"Ο Μιχαήλ μάχεται τους δαίμονες της Κόλασης"
ή "Μικρός Μιχαήλ", Ραφαήλ - 1505

"Έγινε τότε πόλεμος στον ουρανό· από τη μια ο Μιχαήλ με τους αγγέλους του
κι από την άλλη ο δράκοντας. Ο δράκοντας με τους αγγέλους του πολέμησε αλλά δεν επικράτησε,κι έτσι δεν του επιτράπηκε να μείνει άλλο στον ουρανό..."

(Αποκάλυψη Ιωάννου, 12: 7-12)

Έτσι απεικονίζεται κι από τον σπουδαίο ζωγράφο της πρώιμης αναγέννησης, Ραφαήλ στο έργο με τίτλο: "Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ καταβάλλει τον διάβολο" (στην παραπάνω εικόνα) που εκτίθεται στο Λούβρο, γνωστό ως "Μεγάλος Άγιος Μιχαήλ" για να ξεχωρίζει από ένα μικρότερο πρώιμο έργο του ιταλού καλλιτέχνη, επεξεργασία του ίδιου θέματος, που δείχνει τον Αρχάγγελο να μάχεται τους δαίμονες της Κόλασης, ενώ πίσω του υποφέρουν οι αμαρτωλοί(διπλανή εικόνα).

Ο Ραφαήλ απεικονίζει τον Αρχάγγελο να στέκεται με το σπαθί στο δεξί του χέρι ενώ μόλις έχει ακινητοποιήσει το Διάβολο, σύμβολο θριάμβου του καλού απέναντι στο κακό. Αριστοτεχνική η χρήση του χρώματος, όπως και η τοποθέτηση του σώματος του Μιχαήλ, που υποδηλώνει κίνηση. Αντίθετα, η έκφραση του προσώπου του Αρχαγγέλου είναι γαλήνια και ήρεμη, αναφορά στην υπεροχή του παραδείσου έναντι της κόλασης.Αξιοπρόσεκτη είναι η λεπτομέρεια πως τα φτερά του Αρχαγγέλου απεικονίζονται ανοιχτά ενώ του διαβόλου κλειστά, υποδηλώνοντας την ήττα.

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, αγγελικός οικοδεσπότης του Παραδείσου έχει εμπνεύσει πληθώρα συνθετών ανά τους αιώνες, μια μοναδική παραγωγή οραματικών και δραματικών μουσικών δημιουργιών.

Tην εποχή του Γ.Σ.Μπαχ η γιορτή του Αγίου Μιχαήλ και των Αρχαγγέλων ήταν σπουδαία θρησκευτική γιορτή, υψηλής ιερότητος σε επίπεδο παρόμοιο με τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα. 'Ετσι δεν ξαφνιάζει το ότι ο κάντορας μόνο στα χρόνια της Λειψίας έδωσε τέσσερις γιορτινές καντάτες για την περίσταση, γνωστές ως "Καντάτες Michaelmas".

• Το 1723, πρώτος χρόνος του Μπαχ στη Λειψία, ο συνθέτης συνέθεσε το χορωδιακό "Nun ist das Heil und die Kraft, BWV 50-Έφτασε τώρα η σωτηρία και η δύναμη", μέρος μιας υποτιθέμενης χαμένης καντάτας, η πατρότητα της οποίας αμφισβητείται από ορισμένους μελετητές λόγω μη ύπαρξης αυθεντικής παρτιτούρας.

Το κείμενο είναι παρμένο από την Αποκάλυψη του Ιωάννη:

"Έφτασε τώρα η σωτηρία και η δύναμη

κι η βασιλεία του Θεού κι η εξουσία του Μεσσία.

Διώχτηκε από τον ουρανό ο πολέμιος των αδερφών μας,

που τους κατηγορούσε μέρα νύχτα μπροστά στο Θεό μας."

Εντυπωσιακή καντάτα για διπλή χορωδία και μικρό ορχηστρικό σύνολο που από την εισαγωγή της δημιουργεί αίσθημα κλιμάκωσης ενθουσιασμού, καθώς συγκεκριμένοι στίχοι και λέξεις τονίζονται με ρυθμικό δυναμισμό, καθένας υψηλότερος σε τόνο από τον προηγούμενο.

J.S Bach: "Nun ist das Heil und die Kraft, BWV 50"

(Διευθύνει ο John Eliot Gardiner)

• Την επόμενη χρονιά, το 1724 ο Μπαχ για τη Γιορτή των Αρχαγγέλων συνέθεσε την καντάτα "Herr Gott, dich loben alle wir-Κύριε Θεέ, σε δοξάζουμε όλοι, BWV 130" για τετράφωνη μικτή χορωδία και μικρό σύνολο οργάνων βασισμένη σε Λουθηρανικό κείμενο το οποίο αναφέρεται γύρω από την αιώνια μάχη μεταξύ καλού και κακού – σε αυτή την περίπτωση με το πρόσχημα ενός δράκου. Οι πρώτες νότες καθιστούν σαφές ποιος θα κερδίσει: οι Άγγελοι του Θεού...

Τρομπέτες και τύμπανα πλαισιώνουν το εγκωμιαστικό χορικό προσδίδοντας ιδιαιτέρως λαμπρό ύφος.

Bach: "Herr Gott, dich loben alle wir, BWV 130"

(Διευθύνει ο Karl Richter)

• Τα πρώτα χρόνια στην πόλη της Λειψίας ήταν ιδιαίτερα παραγωγικά για τον Μπαχ, κυρίως σε ότι αφορά τις καντάτες για το εκκλησιαστικό ημερολόγιο. Έτσι, για τη Γιορτή του Αγίου Μιχαήλ, που εκτός από θρησκευτικής ήταν και εμπορικής σημασίας αφού σηματοδοτούσε την έναρξη της μεγάλης ετήσιας έκθεσης εμπορικών προϊόντων, ο κάντορας το 1726 έγραψε την "Es erhub sich ein Streit , BWV 19".

Όπως και με άλλες καντάτες του Μπαχ που γράφτηκαν για τη γιορτή του Αγίου Μιχαήλ ανοίγει με ενα επιβλητικό χορωδιακό, ενώ τα ρετσιτατίβι μπάσου και τενόρου περιγράφουν μεν τη σημασία της νίκης επί του σατανά, αποπνέοντας δε ζοφερή διάθεση για να υποδηλώσουν την ευθραυστότητα του ανθρώπου όπως και τις αλλεπάλληλες δυσκολίες της ανθρωπότητας.

Bach: "Es erhub sich ein Streit, BWV 19"

• Την τελευταία από τις σωζόμενες τρεις καντάτες για τη Γιορτή του Αγίου Μιχαήλ συνέθεσε ο Μπαχ το 1728 ή 1729 σε λιμπρέτο του Πίκαντερ, όπου το κείμενο συνδυάζει τον Ψαλμό 118 και στίχους προσαρμοσμένους στις προβλεπόμενες αναγνώσεις για την ημέρα από την Αποκάλυψη του Ιωάννη και τα χωρία όπου ο Μιχαήλ μάχεται το δράκο.
  Εχει τίτλο "Man singet mit Freuden vom Sieg-Οι άνθρωποι τραγουδούν με χαρά για τη νίκη" και είναι αξιοπρόσεκτο πως οι αναλυτές σημειώνουν ότι σε σύγκριση με προηγούμενα έργα για την ίδια περίσταση, αυτή η καντάτα του Μπαχ χαρακτηρίζεται από έκφραση ενθουσιασμού και πρόκληση εορταστικής παρά μαχητικής ατμόσφαιρας.
  
  
  Bach: "Man singet mit Freuden vom Sieg, BWV 149"